Prawo Rzymskie
Notatki z 5.04.12
Iura In re aliena - Prawo Rzeczowe Ograniczone
* Jeśli właściciel chciałby zwiększyć użyteczność swojej rzeczy to może to zrobić jeżeli ma do tego odpowiedni tytuł prawny,
Katalog:
- Servitutes - służebności,
- Superficies - prawo powierzchni,
- Emfiteuza - dzierżawa,
- Hypotheca/Pignus - zastaw,
SERVITUTES - SŁUŻEBNOŚCI
Służebność - zespół ograniczonych praw rzeczowych, które umożliwiają podmiotowi korzystanie w ściśle określonym zakresie z cudzej rzeczy.
Służebności Osobiste - Servitutes Personarum
Służebności Rzeczowe (Gruntowe) - Servitutes Rerum (Praediorum)
Zasady: paremie 273, 274, 275, 206
Służebność polega na znoszeniu pati (nie działaniu)(Wyjątek to wznoszenie nowej budowli w oparciu o starą)
Nie może istnieć służebność na prawie
By jak najmniej obciążać
Nie można mieć służebności nad rzeczą własną.
Służebność Osobista - prawa w której służebności są związane z ściśle określoną osobą. Tworzyły prawny związek między określoną osobą, a rzeczą obciążoną.
Cechy: określone czasowo (najwyżej dożywotnio), niezbywalne, niedziedziczne, miały cel alimentacyjny (zazwyczaj), można było odstąpić od wykonywania prawa
Rodzaje:
- Usus Fructus - użytkowanie (sentencja 300) było wyłącznie na rzeczach nieużywalnych. Ususfructuarius - użytkownik będący dentorem rzeczy. Pożytki nabywał na własność poprzez Perceptio (z chwilą w objęcia w posiadanie). Cautia ususfructuaria - stymulacyjne orzeczenie o wypłacie pieniędzy, gdyby rzecz nie została zwrócona lub została zwrócona w stanie gorszym.
* Quasi ususfructus - jak gdyby użytkowanie na rzeczach zużywalnych, bardzo bliskie pożyczce +cautio quasi ususfructus
- Usus - używanie co do zasady używacz/używający mógł korzystać z rzeczy ale nie mógł korzystać z pożytków (ad usum cottidianum - co do użytku domowego), tylko na rzeczach niezuzywalnych + cautio usuaria (Usuarius - nie miał prawa do ostąpienia od wykonywania swojego prawa i był tylko detektorem rzeczy)
- Habitatio - mieszkanie w cudzym lokalu - możliwe było odstąpienie od wykonywania tego prawa (tylko odpłatnie)
- Opere servorum et animalizm - prawo do korzystania z pracy cudzych niewolników i zwierząt. Wykonywanie można było odstąpić tylko odpłatnie.
Służebność Rerum/Praediorum - uprawnienie do korzystania z danej rzeczy wiązało się z konkretnym gruntem (władnącym - dominant i służebnym - serviens)
Cechy: czasowo nieograniczone, zbywalne i dziedziczne.
Kategorie:
Rusticorum - wiejskie
Iura itinerum - drogowe (iter-przejścia, Actus - przejścia i przepędzenia bydła, Via - przejścia, przepędzenia bydła i przejazdu)
Iura aquorum - wodne (aquae-ductus - do przeprowadzenia wody na naszą działkę i aquae-haustus - do czerpania wody z cudzej działki)
Iura fodinum - górnicze
Urbanorum - miejskie
Iura luminum - światła - altius non tollendi (Nie będzie sąsiad budował za wysokich budynków)
Iura Parietum - budowlane - oreris ferendi (Prawo do oparcia nowo budowanego budynku o ścianę budynku sąsiada)
Iura aluminium - ściekowe - cloace (przepuszczenie przez działkę rowu z nieczystościami) i stillicidi (okap - że woda może ściekać dachem na czyjś grunt)
Sposoby ustanawiania służebności:
Poprzez czynności prawne (mancipatio, In iure cessio, deductio servitutis (oddajemy coś za służebność)
Vi legis (z mocy ustawy - Ojcu syna pod władzą na odrębnym majątku syna)
Gaśnięcie służebności:
- zniszczenie rzeczy obciążonej,
- confussio,
- zrzeczenie się służebności,
- non usus (nie wykonywanie),
- śmierć uprawnionego (capitis deminutio)
Ochrona Służebności:
- actio confessoria (vindicatio servitutis) - powództwo przy naruszeniu/zaborze,
- Interdicta - ochrona pretorska,
SUPERFICIES - PRAWO POWIERZCHNI
Superficies - prawo do wyłącznego korzystania z budynku na cudzym gruncie,
Superficiarius - był detentorem (dzierżycielem) budynku,
* Prawo dziedziczne i zbywalne
* Obowiązek płacenia stałego rocznego czynszu (solarium)
Ochrona:
Actio de superficie - (klasyczne) powództwo
Interdictum de superficiebus - Pretorska
* (Poklasyczne) „Ten kto budował na cudzym gruncie za zgodą właściciela gruntu, zyskiwał własność gruntu (podwójna własność)”
* Justynian przywrócił wzorzec klasyczny
EMFITEUZA - DZIERŻAWA
Dzierżawa wieczysta i długoterminowa:
- Dzierżawa zwykła - jedna strona umożliwia drugiej korzystanie,
- Dzierżawa rzeczowa - wywołuje skutki prawa rzeczowego skuteczne erga omnes
Dzierżawa wieczysta i długoterminowa:
Ius In agro vectigali
Ius Perpetuum
Emfiteuza - IV w. powstaje z połączenia dwóch wcześniejszych odmian. Emfiteuta miał prawo do korzystania jak właściciel z cudzego gruntu ale musiał płacić czynsz. Od V wieku każdy grunt mógł zostać objęty Emfiteuzą (wcześniej tylko cesarskie lub należące do osoby prawnej). Emfiteuza była dziedzicznym i zbywalnym prawem do korzystania z gruntu i pożytków. Własność nabywano przez Separatko (odłączenie). Emfiteuta mógł ustanawiać służebność choć ciągle był tylko detentorem.
Ochrona:
Actio vectigalis - powództwo windykujące emfiteucie,
Actio Negatora utilis - Jego prawo jest ograniczone itp.
Interdykty
Obowiązki:
1. Uprawa Ziemi
2. Roczny, stały czynsz (Vectigal albo canon)
3. Podatek gruntowy
4. Pisemne powiadomienie właściciela o zamierzonej alienacji (zbyciu) grunt emfiteutycznego (właściciel miał prawo pierwokupu (Ius protimeseoes) i prawo do 2% uzyskanej ceny od posiadłości (Laudenium)
Powstawanie:
Contractus emfitecticarius
Legatum per Vindicationem
Gaśnięcie (Ipso Iure):
- Upływ terminu,
- Zrzeczenie się,
- Confussio,
- Zniszczenie gruntu,
Emfiteuta mógł być pozbawiony prawa gdy nie wypełniał swoich obowiązków.
HYPOTHECA/PIGNUS - ZASTAW
Zastaw - rzeczowe zabezpieczenie rzeczy. Strony - Zastawca (dający coś w zastaw) i Zastawnik (Biorący coś w zastaw)
Osobiste - poręczyciele (żyranci)
Rzeczowe - wiadomo
Ewolucja zastawu:
- Powiernicy „Fiducia cum creditore contracta” (Przedklasyczna)
- Zastaw Ręczny „Pignus”
- Zastaw Umowny „Hypotheca” (Przyszła z Grecji klasycznej)
Fiducia cum creditore contracta: zastawca przenosi na zastawnika własność rzeczy zastawionej, dołącza Pactum Fiduciem w której to zastawnik obiecuje zwrot własności po spłaci długu
Pignus: zastawca przenosi detencję na zastawnika i dodatkowo powstaje umowa o zwrot rzecz, która mogła powstać przez Traditio.
Hypotheca - zastaw umowny mocą, którego rzecz zastawiana zostaje w rękach zastawcy, a ten zobowiązuje się do jej wydania zastawnikowi gdyby nie zwrócił długu.
Ochrona:
Interdictum Salvianum
Actio Serviana
Realizacja zastawu - kiedy trzeba zaspokoić się z rzeczy zastawionej
Lex comissoria (do 326 r. n.e) - klauzula przepadku,
Pactum antichreticum - strony mogły się porozumieć, że zastawnik może korzystać z rzeczy
Pactum de vendendo - porozumienie co do sprzedaży rzeczy zastawionej i zaspokojenia się z uzyskanej kwoty.
Powstawanie Zastawu:
- W drodze czynności prawnych,
- Vi Legis,
Cecha Zastawu:
- Akcesoryjność (jest dodatkowy)
* Cesarz Pignus Gordianum (od 239r) - wierzyciel miał prawo do zabrania przedmiotu nawet po spłacie długu jeśli miał wobec dłużnika inne niezabezpieczone wierzytelności
Problem wielości zastawów (Hypotheca):
* Był obowiązek powiadamiania każdego kolejnego zastawnika o zastawach na danej rzeczy,
* Crimen stellonatus - kara zesłania do kopalni publicznej,
- Sentencja 238 (nie dotyczyła zastawów uprzywilejowanych - np. Skarbu Państwa)
Ochrona:
Vindicatio pignoris (actio Hypothecaria)