FILOZOFIA GRECKA

1. FILOZOFIA - z greckiego "philosophia" - znaczy: "umiłowanie mądrości". Filozofia dla starożytnych Greków oznaczała poszukiwanie wiedzy wyrastające ze zdziwienia w zetknięciu ze światem. Filozofia odeszła od tradycyjnych mitów lub zwyczajnego postrzegania świata.
Filozofia zrodziła się w starożytnej Grecji (VII w. przed Chr.). Pierwsi filozofowie interesowali się przyrodą, pytali o zasadę ( po grecku "arche"), czyli o powstanie i budowę świata otaczającego człowieka (jońska filozofia przyrody, eleaci).
Później zajmowali się człowiekiem i wspólnotą ludzką (Sokrates); pytano wówczas o drogi do osobistego szczęścia oraz o miejsce człowieka w społeczności (epikureizm, stoicyzm); poszukiwano najlepszych form organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy (sofiści). Najlepsze systemy filozoficzne starożytności stworzyli Platon i Arystoteles.
Chrześcijaństwo przejęło dorobek filozoficzny starożytnych, wykorzystując go przy budowie własnej koncepcji filozoficznej, światopoglądowej i kulturowej. Św. Augustyn nawiązał do Platona, zaś św. Tomasz z Akwinu - do Arystotelesa. (Wg "Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN")

Filozofia starożytna Europy była filozofią grecką. Żaden inny naród w tym okresie nie wytworzył filozofii; żaden nawet nie współdziałał z Grekami, z wyjątkiem Rzymian, którzy pod koniec starożytnej epoki pielęgnowali filozofię wydaną przez Greków, nic wszakże do niej nie dodając istotnego. Rozkwit filozofii w Grecji nie był dziełem przypadku: ułatwiły go specjalne warunki tego kraju. Ziemia uboga, a przy tym morzem od innych krajów oddzielona, nie przyciągała cudzoziemców i długo chroniła od klęsk wojny; natomiast wywoływała kolonizację i czyniła, że Grecy obcowali z kulturą innych krajów; ustrój państwowy Grecji - duża ilość małych państw - sprzyjał wytwarzaniu się różnorodnych postaci kultury, a przy tym przez współzawodnictwo wzmagał ambicje. Szczep grecki, bogato przez naturę obdarzony, wydawał w dziedzinie nauki talenty nie mniejsze niż w poezji, plastyce czy w sztuce wojskowej. Właściwe greckim umysłom zainteresowanie otaczającym światem, większe niż zainteresowanie własną osobą, postawa śmiała a życzliwa wobec rzeczywistości, kultura plastyczna, żądza jasności, umiłowanie rzeczy konkretnych, a jednocześnie zdolność do abstrakcyjnego rozumowania - przyczyniły się do stworzenia filozofii greckiej. Grecja rozpoczęła w VII w. pracę nad filozofią, a po dwóch stuleciach wydała już arcydzieła filozoficznej myśli, stanowiące podstawę całej europejskiej filozofii.

W starożytnej filozofii wyróżniamy pięć okresów:
 naturalistyczny, z dominacją filozofii przyrody (Tales z Miletu, Anaksymander z Miletu, Heraklit z Efezu, Ksenofanes) i pigatorejczykami;

 humanistyczny, jako okres działalności sofistów i Sokratesa;

 okres tzw. wielkich syntez, z najwybitniejszymi nazwiskami epoki - Platonem i Arystotelesem;

 okres szkół hellenistycznych, czyli szkół stoików, epikurejczyków, sceptyków oraz szkoły eklektycznej;

 religijny, czyi tzw. neoplatonizm.

2. SOKRATES (469 - 399 r. przed Chr.) - myśliciel grecki, uważany za "ojca" filozofii europejskiej. Nie pozostawił żadnych pism (podobnie jak Jezus!); wimy o nim przede wszystkim z tekstów jego ucznia Platona.
Sokrates - syn kamieniarza, mąż Ksanatypy; najpierw uprawiał zawód swego ojca, potem wyrocznia delficka Pytia oznajmiła, że jest najmądrzejszym z ludzi. Sokrates zaczyna rozmawiać z Ateńczykami np. o etyce. Zjednał sobie sympatię młodzieży, ale nienawiść u wpływowych warstw społecznych. Wytoczono mu proces, oskarżając go o bezbożność i "psucie" młodzieży. Skazano na śmierć. Sokrates jednak do końca trwał przy swych poglądach; w więzieniu wypija truciznę (cykutę) i umiera.

FILOZOFIA SOKRATESA (w wielkim skrócie)
- człowiek jest człowiekiem, bo posiada myślącą i nieśmiertelną duszę, która rządzi ciałem i ma w sobie coś boskiego;
- należy "poznać samego siebie" - jak głosił napis na świątyni boga Apollona w Delfach
- cnota (dodatnia cecha charakteru, zaleta) jest dobrem bezwzględnym; człowiek powinien doskonalić się moralnie, wtedy osiągnie szczęście;
- wiedza ma służyć poznaniu dobra i cnoty;
- poznanie prawdy następuje w czasie dyskusji;
Sokrates uważał, że człowiek nosi w sobie wiedzę prawdziwą, ale jej sobie nie uświadamia. Trzeba mu w tym pomóc, wydobyć zeń prawdę poprzez umiejętne stawianie pytań w dyskusji.
Konsekwencje sokratyzmu: szczęście = rozum = cnota (te trzy wartości stanowią jedno). Najprościej mówiąc: życie cnotliwe prowadzi do szczęścia, a mądrze i cnotliwie postępujemy wtedy, gdy kierujemy się w swoim życiu rozumem. Dlatego mówi się, że filozofia Sokratesa to etyczny intelektualizm. Słynne stwierdzenie Sokratesa: „Wiem, że nic nie wiem”(ujęte w formie paradoksu) oznaczało, że myśliciel ten zdawał sobie sprawę z ograniczoności własnej wiedzy, jeśli idzie o badanie istoty życia i śmierci
Powszechnie uważa się Sokratesa za twórcę etyki, ponieważ najwyżej cenił sobie dobra moralne.

[ Dodano: 29 Listopad 2008, 17:40 ]
3. PLATON (428 - 348 r. przed Chr.) - właściwie Arystokles, przydomek "Platon" znaczył "barczysty", "szerokoplecy". Urodzony w Atenach w rodzinie arystokratycznej; od 20 roku życia - uczeń Sokratesa.
W gaju Akademosa w Atenach założył szkołę, zwaną Akademią.
Pisma Platona mają formę dialogu i są czymś w rodzaju dramatu filozoficznego. Wyrazicielem swych myśli uczynił Platon Sokratesa. Najważniejsze dialogi:
- "obrona Sokratesa"; "Eutyfron" 9 o pobożności);
- "Laches"( utwór o odwadze; często imię jednego z uczestników rozmowy jest tytułem całego dialogu);
- :Protagoras" ( o cnocie);
- "Uczta" ( o miłości);
- "Fedon" ( o nieśmiertelności duszy);
- "Państwo" (o idealnym państwie;
- "Fileb" (o rozkoszy i mądrości)

FILOZOFIA PLATONA to idealizm tzn. teoria głosząca, że we wszystkich dziedzinach bytu (istnienia) i działania, obok pierwiastków realnych, które są przemijające, istnieją pierwiastki idealne, które są wieczne; i że pierwiastki idealne mają przewagę nad realnymi. A dokładniej:
- TEORIA BYTU - istnieje byt idealny, któremu przyporządkowany jest świat rzeczywisty. Tym bytem idealnym są idee - czyli to co bezpośrednio, w doświadczeniu, nie jest nam dane; możemy poznać je jedynie rozumowo;
- PSYCHOLOGIA - istnieje nieśmiertelna dusza, a ciało jest dla niej więzieniem; ciało to coś niższego niż dusza;
- TEORIA POZNANIA - istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona, a wiedza zmysłowa, jako zależna i niepewna musi jej być podporządkowana;
- ETYKA - właściwym celem człowieka są dobra idealne. Słynna triada platońska: PRAWDA = PIĘKNO = DOBRO. Najważniejsza wartość : dobro.
- ESTETYKA - sztuka tylko naśladuje rzeczywistość, jest więc mniej wartościowa niż byt ( czyli idee). Artyści to tylko rzemieślnicy, którzy posiedli pewne umiejętności. Z idealnego państwa trzeba wypędzać artystów (wpływają na emocje człowieka);
- KONCEPCJA MIŁOŚCI -od miłości do pięknych ciał, przez miłość do pięknych dusz, do miłości piękna wiecznego tj. idea piękna. Stąd dziś mamy określenie "miłość platoniczna" - od imienia Platona (miłość idealistyczna, bez elementów zmysłowych)

Wpływ Platona był ogromny zwłaszcza w I w przed Chr. (neoplatonizm) w starożytności, później - w średniowieczy Platon jest najważniejszym myślicielem w Europie, aż do XIIIw., kiedy to św. Tomasz z Akwinu "schrystianizuje" pogaństwo Arystotelesa. Olbrzymi wpływ miał Platon an filozofię św. Augustyna (IV - V w. n.e.).

[ Dodano: 10 Grudzień 2008, 15:17 ]
4. ARYSTOTELES (384 - 322 przed Chr.), filozof grecki, uczeń Platona; nauczyciel syna króla macedońskiego Filipa II - przyszłego króla Aleksandra I Wielkiego. Odrzucił jednak poglądy Platona i stworzył swój system filozoficzny. Po powrocie z dworu macedońskiego założył w Atenach własną szkołę - tzw. Likejon (Liceum). Utworzył w niej dużą bibliotekę oraz muzeum ( zbiory zoologiczne)

FILOZOFIA ARYSTOTELESA:
* teoria bytu - idee wymyślone przez Platona są fikcją. Na prawdę istnieją jedynie rzeczy - to co jest materialne i jednostkowe. Ale istota rzeczy jest idealna i ogólna. Świat powstał w wyniku działania Pierwszego Poruszyciela - Boga, będącego myślą (rozumem), idealnym wzorcem i celem dla tegoż świata. Bóg jest przyczyną wszystkich zmian, ruchów;
* teoria poznania - nie tylko rozum, ale i zmysły decydują o poznaniu rzeczywistości. Wiedzę zdobywamy w drodze doświadczalnej (empirycznej);
* etyka - teoria "złotego środka"- ani hedonizm (dążenie do maksymalnej przyjemności), ani ascetyzm (wyrzeczenia się przyjemności, rozkoszy). Według Arystotelesa najwyższym dobrem jest szczęście a jego istotą - działalność godna człowieka, cnotliwa i rozumna;
* teoria duszy -dusza jest formą, czyli energią ciała. Dusza i ciało stanowią nierozłączną całość; dusza nie może istnieć bez ciała, a ciało nie może spełniać swych funkcji bez duszy, która ożywia ciało. Arystoteles wyróżniał różne kategorie dusz:
a) dusza myśląca - ludzka, umie myśleć, rozumować;
b) dusza zwierzęca - może postrzegać świat;
c) dusza roślinna - powoduje odżywianie i wzrost roślin;

Ważne teksty Arystotelesa:
- "O duszy"
- "Polityka"
- "Etyka Nikomachejska"
- "Metafizyka"
- "Poetyka"
- "Retoryka"

W XII i XIII wieku Europa zapoznała się dokładniej z pismami tego filozofa dzięki Arabom podbijającym Hiszpanię. Arystoteles, zwany wówczas po prostu Filozofem, stał się największą powagą (autorytetem) we wszystkich działach filozofii. Zwolennikiem Arystotelesa był św. Tomasz z Akwinu, włoski teolog i filozof, który związał trwale filozofię katolicką z arystotelizmem. Do końca średniowiecza znaczenie Arystotelesa było olbrzymie.

INNE KIERUNKI FILOZOFICZNE W STAROŻYTNEJ GRECJI

STOICYZM - ( od nazwy "Stoa Poikile"- "Malowany Portyk" w Atenach), grecka szkoła filozoficzna założona około 300r. przed Chr. przez Zenona z Kition, który rozpoczął swoje wykłady właśnie w budynku Stoa Poikile. Następcy Zenona rozwinęli jego naukę.
Stoicyzm interesował się moralnym postępowaniem człowieka. Głównym celem ludzkiego istnienia jest osiągnięcie cnoty, która stanowi "cel sam w sobie". Według stoików życie człowieka jest dobre, a więc szczęśliwe, jeśli jest zgodne z naturą. W Rzymie w czasach cesarstwa najwybitniejszymi stoikami byli: Seneka oraz cesarz Marek Aureliusz.

EPIKUREIZM - kierunek filozofii greckiej zapoczątkowany przez Epikura, który zalecał korzystanie z przyjemności możliwych do kontrolowania przez doznającego ich oraz doświadczenie ich z umiarem; należały tu m.in przyjemności polegające na uprawianiu przyjaźni, pielęgnowania spokoju ducha, kontemplacji estetycznej, obcowaniu z dziełami sztuki. W potocznym rozumieniu epikureizm oznaczał dawniej i dziś sposób życia polegający - wbrew nauce Epikura!- na doznawaniu przyjemności zmysłowych. Nazwa kierunku pochodzi od założyciela tej szkoły - czyli Epikura.

HEDONIZM - ( "hedone" - przyjemność, rozkosz) ogólna nazwa kierunków filologicznych, w których przyjemność, rozkosz jest celem samym w sobie, źródłem szczęścia i motywacją ludzkiego działania.
W starożytności istniały dwie odmiany hedonizmu:
a) skrajny - Arystypa z Kyreny
b) umiarkowany - Epikur

---