SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA I ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE
Szkoła jako instytucja kształcąca i wychowująca.
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje się „kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów”. Mówiąc prościej- jest to społeczność nauczycieli i uczniów, i w końcu jest to system działań pedagogicznych. Odpowiedzialność za realizację programu oraz prawidłowe funkcjonowanie szkoły ponoszą:
dyrektor szkoły
zastępcy dyrektora
rada pedagogiczna
rodzice i opiekunowie uczniów
samorządy uczniowskie, wspólnoty, organizacje dziecięce i młodzieżowe, działające na terenie szkoły.
Funkcje szkoły.
Wychowawcza:
- kształtowanie postaw moralnych i społecznych zgodnych z zasadami demokracji
- umacnianie poczucia obowiązku pracy i nauki
- rozwijanie aktywnych postaw zawodowych i społecznych
- wspomaganie wychowawczej roli rodziny
- tworzenie kultury pozytywnych wzorów
- kształtowanie umiejętności współpracy i poczucia odpowiedzialności
- przeciwdziałanie przemocy i uzależnieniom
Dydaktyczna:
- kształtowanie rozwoju intelektualnego
- rozwijanie motywacji do ustawicznego kształcenia i rozwoju
- możliwość korzystania z biblioteki i internatu
- przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin nauki (technika, literatura, sztuka)
- umożliwia zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do kontynuacji nauki
- rozwijanie zainteresowań
Opiekuńcza:
- zaspakaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego
- organizowanie płatnych obiadów na stołówce
- zapewnia bezpieczeństwo przed rozpoczęciem zajęć, podczas przerw międzylekcyjnych
-zapewnia higieniczne warunki i opiekę wychowankom
- korzystanie z zajęć pozalekcyjnych- w miarę posiadanych środków
- troska o dzieci, które potrzebują pomocy w rożnych formach (bezpłatne obiady)
Często także szkole przypisuje się funkcję głównego inicjatora i koordynatora działalności wychowawczej w środowisku pozaszkolnym- w rejonie, z którego dzieci chodzą do tejże szkoły.
Niedomagania w funkcjonowaniu szkoły:
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania nie zawsze funkcjonuje bez zakłóceń czy niedomagań. W obecnym szkolnictwie jest wiele do naprawienia.
Należy tutaj wymienić najistotniejsze przeszkody w prawidłowym funkcjonowaniu szkolnictwa:
1) Preferowanie funkcji kształcącej kosztem niedomagania funkcji wychowawczej (pomija sfery emocjonalne i dążeniowe, nie może bliżej poznać zainteresowań i potrzeb swych uczniów , ani też nawiązać z nimi bardziej osobistej więzi emocjonalnej).
2) Przeładowanie programu nauczania:
>trudne treści - zwłaszcza dla uczniów przeciętnych,
>wiedza encyklopedyczna lub słownikowa,
>sztywne, te same od lat treści - bez względu na zainteresowania i zdolności uczniów.
3)Nadmiar tradycyjnych metod nauczania:
- nie liczą się z zainteresowaniami i zdolnościami uczniów,
- nauczyciele podają gotowe treści - domagając się wysłuchania, zapamiętania i odtworzenia; - niedostateczne zabieganie o aktywizowanie uczniów w procesach myślenia i praktycznego działania.
4) Przestarzała organizacja procesu nauczania:
- oparta głównie na nauczaniu frontalnym w klasie, skoncentrowanym głownie na podręczniku i nauczycielu,
- nie docenia się tu nauczania zespołowego, grupowego, a poniekąd także indywidualnego,
- wykluczona jest praca z uczniami wybitnie zdolnymi lub przejawiającymi trudności w nauce i zachowaniu.
5) Braki w należytym przygotowaniu kadry nauczycielskiej.
- niedosyt w rozwijaniu i doskonaleniu ich umiejętności przydatnych w wychowaniu i nauczaniu- umiejętności psychopedagogicznych takich jak:
podmiotowe traktowanie wychowanków (polega głównie na okazywaniu uczniom postaw: akceptacji, rozumienia empatycznego i autentyzmu
dbałość o porozumiewanie się z wychowankami- to głównie prowadzenie z nimi rozmów. Nauczyciel powinien umieć uważnie i aktywnie słuchać rozmówcy, unikać moralizowania, nadmiernego doradzania, sugerowania gotowych rozwiązań, ośmieszania
okazywanie im taktu pedagogicznego- zakłada wyrozumiałą postawę wobec uczniów, cierpliwość i opanowanie, troskę o pogodną wśród nich atmosferę oraz ze wszech miar pozytywne wobec nich oczekiwania
umiejętność posługiwania się różnymi technikami wychowawczymi i sposobami poznawania dzieci (np. burza mózgów, drama, swoboda ekspresji plastycznej)
6) Braki w wyposażeniu materialnym szkoły.
7) Niedożywianie uczniów.
Przemoc w szkole.
Złość to emocja (uczucie). Jest związana z mobilizacją energii i pojawia się zazwyczaj w sytuacjach, w których napotykamy na przeszkodę (szeroko rozumianą) w osiągnięciu ważnego dla nas celu. Przeżywają ją wszyscy i nie mamy wpływu na jej pojawienie się. Dlatego złoszczenie się nie jest samo w sobie ani złe, ani dobre. Możemy mieć natomiast wpływ na to, co robimy, gdy czujemy złość.
Agresję definiuje się najczęściej jako świadome, zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej szkody - fizycznej, psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą jest używanie przez kogoś siły fizycznej lub psychicznej wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mającej zdolność skutecznej obrony. Agresja jest często, lecz nie zawsze, sposobem wyrażania złości. W szczególnych warunkach agresja może przeradzać się w przemoc.
Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi nad drugim człowiekiem ( fizycznej, emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza (ofiara) poddana jest przez dłuższy czas negatywnym działaniom osoby lub grupy osób silniejszych (sprawcy przemocy).
Formy przemocy szkolnej to:
bezpośrednia przemoc fizyczna - bicie, kopanie, plucie popychanie, szarpanie, wymuszanie pieniędzy, zabieranie przedmiotów, niszczenie własności, przezywanie, wyśmiewanie
bezpośrednia przemoc słowna i niewerbalna - dokuczanie, przezywanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, obrażanie, ośmieszanie, grożenie, rozpowszechnianie plotek i oszczerstw (również poprzez sms-y i internet), pokazywanie nieprzyzwoitych gestów
pośrednie formy przemocy - namawianie innych do ataków fizycznych lub słownych, naznaczanie, wykluczanie i izolowanie z grupy
Rodzaje przemocy.
Najogólniej można podzielić je na trzy grupy:
przemoc fizyczna
bicie
popchnięcia
podcinanie
wymuszanie pieniędzy
zamykanie w pomieszczeniach
niszczenie własności
kopanie
plucie
przemoc słowna
przezywanie
wyśmiewanie
grożenie
ośmieszanie
plotkowanie
namawianie się
szantażowanie
obrażanie
przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego
wrogie gesty
miny
izolowanie
manipulowanie związkami przyjaźni
Przezywanie czy izolacja może być tak samo krzywdzące i bolesne dla ucznia jak atak fizyczny. Nie wolno lekceważyć tych form przemocy. Wszystko bowiem zależy od wrażliwości danego dziecka.
Ofiara przemocy - cechy charakterystyczne:
a) Cechy ofiary pasywnej:
jest wrażliwa i nieśmiała
ostrożna w kontaktach z innymi
ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej
jest niepewna i lękowa
czuje się małowartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej sytuacji
zwykle nie ma w klasie żadnego dobrego przyjaciela
może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców)
b) Cechy ofiary prowokującej:
ma problemy z koncentracją, skupieniem się
wyróżnia się niespokojnym zachowaniem
wprowadza zamieszanie, niepokój
wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia
jej zachowanie może być odbierane przez większość klasy jako prowokujące i może powodować negatywne reakcje ze strony innych.
c) Pamiętajmy jednak o tym:
Żadne dziecko nie jest winne temu, że stało się ofiarą przemocy.
Każdy ma prawo być wrażliwym, słabym, bezbronnym.
Nikt nie ma prawa użyć w stosunku do niego przemocy.
Uczniowie będący ofiarami przemocy bardzo rzadko zwracają się po pomoc do dorosłych. Zazwyczaj boją się swoich prześladowców i cierpią w samotności. Nie wierzą, że ktoś może im pomóc. W tej sytuacji bardzo ważna jest obserwacja ze strony nauczycieli zachowań i postaw uczniów.
Wskazówki pomocne w rozpoznaniu ofiary w klasie:
Dzieci będące ofiarami zwykle:
są przezywane, wyśmiewane, zmuszane do posłuszeństwa
podczas kłótni, zaczepek czy bójek reagują często płaczem lub uciekają
mają sińce, zniszczone lub brudne ubranie (zapytane nie potrafią wyjaśnić co się stało)
przerwy często spędzają same lub w pobliżu dorosłego
mają trudności w mówieniu na forum całej klasy
pogarszają się w nauce
myślą same o sobie że są "gorsze" wycofują się z kontaktów z innymi
czują wstyd, że nie potrafią się bronić, załamują się
są izolowane, tracą zaufanie do otoczenia
mogą nie mieć żadnego bliskiego przyjaciela
unikają szkoły, rano skarżą się na bóle głowy, brzucha, tracą apetyt
spóźniają się do szkoły,
wracają ze szkoły powoli, często dłuższą drogą.
Doświadczenie bycia ofiarą może mieć istotny wpływ na przyszłe życie dzieci. Dlatego tak ważne jest, aby wychowawcy pomagali im pozbyć się tej obciążającej roli.
Sposoby pomocy ofierze przemocy szkolnej:
Od czego zacząć?
Pomoc dziecku - ofierze polega przede wszystkim na zapewnieniu mu poczucia bezpieczeństwa w szkole - czyli przerwaniu wszelkich aktów przemocy, jakie wobec niego stosowano. Nauczyciel powinien porozmawiać z uczniem o istniejącej sytuacji oraz zapewnić go, że zrobi wszystko, aby przemoc więcej się nie powtórzyła. Dziecko może współpracować z nauczycielem:opowiedzieć o konkretnych wydarzeniach, wskazać sprawców, ale ma także prawo do milczenia, pozostania z boku, nie angażowania się. To na dorosłych spoczywa obowiązek rozwiązania tego problemu.
Nauczyciel powinien informować dziecko na bieżąco, jakie kroki wobec sprawców podejmie, co już zrobił i jakie są tego efekty. W wielu przypadkach na rozmowy należy zapraszać rodziców i wspólnymi siłami rozwiązywać problem.
Po podjęciu tego typu działań, nauczyciel może dodatkowo wspierać dziecko na kilka sposobów:
okazywanie zainteresowania uczniowi
Nauczyciel może rozmawiać z dzieckiem na temat jego sytuacji w klasie. Uczniowie, którzy są dręczeni przez innych często nie mają z kim podzielić się swoim smutkiem, strachem, rozżaleniem. Nauczyciel może okazać zrozumienie dla uczuć ucznia i opowiedzieć o podjętych krokach zaradczych.
pozytywne wzmacnianie ucznia i dodawanie mu odwagi
Nauczyciel może pokazać dziecku jego mocne strony. Umiejętne i systematyczne dowartościowywanie może wspomóc budowanie wiary w siebie i dostarczać nowej energii do stawiania czoła problemom.
uczenie umiejętności reagowania w sytuacjach znęcania się, które przytrafiają się uczniowi
Nauczyciel może dawać uczniowi wskazówki dotyczące reagowania na zaczepki innych uczniów. Często ofiara nie wie, co może odpowiedzieć na żarty skierowane pod jej adresem. Nauczyciel może także pokazać możliwości zachowania się w takiej sytuacji.
pokazywanie zachowań prowokujących
W przypadku ofiary prowokującej, pomoc wychowawcy polega dodatkowo na uświadomieniu jej własnej roli w wyzwalaniu agresji innych uczniów. Nauczyciel może wskazać dziecku konkretne zachowania prowokujące innych do używania przemocy i wspólnie z nim pomyśleć, w jaki sposób można je powstrzymywać.
Czego warto unikać podczas rozmów z dzieckiem-ofiarą:
przypisywania dziecku winy za zaistniałą sytuację - nauczyciel widząc słabość ucznia, może mieć tendencję do przypisywania mu winy. Wypowiedzi typu: "Dlaczego nie masz koleżanek?", "Nie mogłaś powiedzieć im, żeby cię zostawili w spokoju", "Może to twój problem i powinnaś iść do psychologa" przyczyniają się dodatkowo do pogłębienia smutku i obniżenia poczucia własnej wartości ucznia.
bagatelizowania problemu dziecka - z punktu widzenia dorosłych, wiele nieprzyjemnych sytuacji, które przydarzają się ofierze wydaje się prostych do rozwiązania. Trudno zrozumieć, że dziecko ma z czymś takim problem i stąd pojawiające się wypowiedzi nauczycieli: "Nie przesadzaj", "Robisz z tego tragedię", "No, nie przejmuj się tym tak, nos do góry, będzie lepiej". Takie zdania powodują, że dziecko prawdopodobnie więcej nie przyjdzie porozmawiać ze swoim wychowawcą, ani nie opowie mu o nowych faktach.
dawania "dobrych" rad - jeśli dorosły nie jest w stanie pomóc uczniowi, nie poznał wystarczająco dobrze całej sytuacji, nie powinien udzielać dziecku szybkich, powierzchownych rad typu: "Jak będą chcieli od ciebie pieniądze, to powiedz im, że im nie dasz", "Musisz się zaprzyjaźnić z jakąś koleżanką z klasy i z nią wracać do domu", "Po prostu nie zwracaj uwagi na ich zaczepki". Takie wypowiedzi dają do zrozumienia dziecku, że zdane jest na własne siły i nie ma co liczyć na pomoc.
W wielu przypadkach dzieci-ofiary są niechętne jakimkolwiek rozmowom o swojej sytuacji. Powody takiego zachowania są różne: lęk przed zemstą sprawców, nieśmiałość, zbyt trudny temat, małe zaufanie do nauczyciela, złe doświadczenia itp. W żadnym wypadku nie należy zmuszać dziecka do mówienia, trzeba uzbroić się w cierpliwość i delikatnie próbować różnych sposobów porozumienia się z uczniem.
Bibliografia:
W. Okoń „Wprowadzenie do dydaktyki” Wyd. 4 Warszawa 1998, Wyd. Akademickie Żak
Artykuł: „Miejsce placówki oświatowej w środowisku lokalnym”, mgr Grażyna Cholawo, mgr Iwona Sulińska, źródło: internet: www.eduforum.pl/modules.php?name=Publikacje&d_op=getit&lid=463
T. Gordon „Wychowanie bez porażek w szkole” Warszawa 1995
H. Smarzyński „Szkoła jako środowisko wychowawcze” Warszawa- Kraków 1987
M. Łobocki „Teoria wychowania w zarysie” Wyd. 3 Kraków 2006
L. R. Koll „Wychowanie bez przemocy”, Kielce 2006, Wyd. JEDNOŚĆ
Autorki: Anna Kurtok, Marta Wojaczek, Justyna Bliźniak, Beata Kula, Joanna Paw, Sabina Bierońska
W. Okoń, „Wprowadzenie do dydaktyki” Wyd. 4 Warszawa 1998, Wyd. Akademickie Żak
szeroko omówione w książce T. Gordon: „Wychowanie bez porażek w szkole” Warszawa 1995 s. 59-61