OKRES NOWORODKOWY
Ten mały człowieczek jest bardzo delikatny. Jego kości mają budowę włóknisto-chrząstkową, są dość silnie unaczynione i zawierają niewielkie ilości soli mineralnych. Szczególnie delikatna jest główka noworodków. W miejscu, gdzie stykają się kości ciemieniowe i czołowe jest przestrzeń składająca się z tkanki włóknistej. Przestrzeń ta inaczej zwana ciemiączkiem dużym jest bardzo delikatna, dlatego trzeba niezwykle uważać. Ciemiączko zarasta się stopniowo.
Noworodek leży zazwyczaj w pewnej charakterystycznej pozycji. Najczęściej na plecach z głową zwróconą w bok, a kończyny są ustawione w sposób asymetryczny. Jeżeli leży na brzuchu, to jego głowa też jest zwrócona w bok, natomiast ręce i nogi przyciąga w kierunku tułowia. Złą pozycją są wyprostowane kończyny. Jest to objaw niepokojący, najlepiej w takim wypadku udać się do lekarza. Prawdopodobne jest, że zachodzi tu hypotonia patologiczna, czyli objaw chorobowy świadczący o obniżeniu napięcia mięśniowego.
W porównaniu do ciała zauważalna jest stosunkowo spora waga mózgu. Przeciętnie wynosi ona 380 g. Pomimo tej wagi mózg noworodka nie jest dostatecznie rozwinięty. Przede wszystkim nie jest w pełni zróżnicowany histologicznie. Komórki składające się na istotę szarą nie mają zróżnicowanych warstw. Słabo wykształcone są wypustki komórek nerwowych, drogi przewodzące są niedojrzałe. Według badań liczba komórek nie wzrasta, natomiast poprawia się ich jakość.
Niedoskonałe są też: układ krążenia, skład krwi, przewód pokarmowy, układ moczowy. Główną przyczyna tych niedoskonałości jest to, że dziecko przebywa w nowym środowisku, zupełnie innym, nieprzypominającym w niczym 9-ciu miesięcy w brzuchu mamy. Stadium noworodka kończy się w momencie, gdy przystosuje się on do odmiennych warunków: oddychania, wydalania, przyjmowania pokarmu itp.
Noworodek wykazuje stosunkowo niewielkie reakcje na otaczający go świat. Odpowiedzią na poszczególne bodźce są odruchy bezwarunkowe. To dzięki nim można obserwować całokształt reakcji, jakie występują u noworodka.
Odruchy te można podzielić na 3 rodzaje:
odruchy bezwarunkowe, które są wspólne zarówno dla noworodka, jak i dorosłego; do odruchów tych zaliczany jest np. odruch źrenicowy, polegający na zwężeniu źrenicy pod wpływem światła; mruganie pod wpływem dotknięci rogówki itp.
odruchy, które występują u noworodka i niemowlaka lub też w przypadku dorosłego, ale to już jest patologia; do odruchów tych zaliczany jest tzw. odruch Babińskiego, który polega na tym, że przy podrażnieniu (np. połaskotaniu) dolnej części stopy, duży palec unosi się do góry
odruchy występujące tylko i wyłącznie u noworodka.; do odruchów z tej grupy zalicza się np.: odruch chwytny, który polega na tym, że podczas dotknięcia jakimś przedmiotem wnętrza dłoni, dłoń zaciska mocno trzymany przedmiot; innym odruchem jest odruch toniczno-szyjny, polega on na tym, że gdy noworodkowi ułożonemu na plecach przekręci się głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy; charakterystyczny jest też odruch oczno-karkowy, polegający na tym, że kiedy pada na dziecko silne światło, to jego główka odsuwa się wstecz; odruch ujawniający się podczas strachu, nagłego szarpnięcia itp. to odruch Moro, przejawia się on tym, że rączki dziecka prostują się, a następnie zbliżają do tułowia.
Według badań, u noworodków występują odruchy warunkowe. Najbardziej wyraziste są one przed karmieniem. Tego typu reakcje warunkowe tworzą się już w 3-5 dniu życia. Około 10- 14 doby w warunkach naturalnych powstaje odruch ssania wywołany bodźcem warunkowym, czyli ułożeniu dziecka do karmienia. U noworodków występują też reakcje ruchowe zwane ruchami błędnymi. Są to ruchy ciała całkowicie nieskoordynowane. Czasem szybsze, czasem wolne. Najczęściej ruchy błędne są wykonywane za pomocą rączek i nóżek, rzadziej głowy i tułowia.
Noworodek przez większą część czasu śpi. Jego sen trwa przeciętnie 15- 16 godzin. Nie jest mocny, toteż łatwo zbudzić maleństwo, ale mały człowieczek równie łatwo, jak się budzi, zasypia. Szacuje się, że połowę długości trwania snu stanowią tzw. marzenia senne. Stany czuwania nie są jeszcze dobrze wykształcone, krótkotrwałe, łatwo przeradzają się w drzemkę. Okresy czuwania ogrywają, jednak niebagatelna rolę w rozwoju, gdyż wpływają na kształtowanie się wrażeń zmysłowych.
Noworodek wykazuje szczególną wrażliwość na zmianę położenia ciała. To właśnie, dlatego maluszek kołysany w ramionach matki czy kołysce uspokaja się. Niestety nie udało się wyjaśnić fizjologicznej przyczyny tego zjawiska. Przypuszcza się, że może być to spowodowane tym, że pobudzenie w korze mózgowe wywołane np. przez kołysanie działa drogą indukcji ujemnej na ośrodek wywołujący krzyk.
W pierwszych dniach na świecie, noworodek praktycznie nie wykazuje reakcji na bodźce dźwiękowe o słabym lub średnim natężeniu. Jest to spowodowane faktem, iż jego przewody słuchowe są wypełnione cieczą płodową. Zazwyczaj znika ona już po paru dniach. W przypadku silnych bodźców dźwiękowych zauważono reakcje dziecka. Zmienia wtedy tempo oddechu i reaguje drżeniem ciała. Mniej więcej od 2 tygodnia życia noworodek wykazuje reakcje na różne bodźce dźwiękowe.
Kilkudniowe maleństwo wykazuje reakcje na bodźce świetlne. Reakcje można poznać po ruchu gałek ocznych. Tuż po urodzeniu, jego reakcje są ograniczone i występują jedynie w przypadku dużych jaskrawych i poruszających się przedmiotów. Według badań aktywność, jaką wykazują noworodki jest zależna od rodzaju światła. Herhenson stwierdził, że w 2-4 dniu życia w różny sposób reagują na światło. W przypadku średniego natężenia światła, stają się ożywione, natomiast całkiem ciemne lub całkiem jasne światło wywołuje niewielką aktywność.
Na podstawie odpowiednich badań stwierdzono, że:
dzieci w wieku 1- 10 dni, zatrzymują wzrok na bodźcach świetlnych,
noworodki w 11- 15 dniu życia podążają wzrokiem za bodźcem świetlnym, ale tylko takim, który przesuwa się po linii poziomej,
pod koniec stadium noworodka, podążają wzrokiem za bodźcem przesuwanym po linii pionowej.
Istotne jest też, że jeżeli bodziec świetlny nie jest w zasięgu wzroku, to dziecko nie śledzi go w ogóle. W 15 dniu życia noworodek zaczyna rozpoznawać kolory. Stwierdzono to, na podstawie doświadczenia. Dziecko obserwowało poruszająca się płytkę barwną, znajdująca się w środku pola o innym kolorze, ale tej samej jasności.
Ciekawą sprawą są reakcje na bodźce dotykowe. Zauważono, że noworodek jest wrażliwy na dotyk, a ponadto wykazuje pewne specyficzne reakcje na podrażnienie niektórych okolic ciała. Przy dotknięciu nosa np. za pomocą watki cofa główkę. Innym przykładem jest dotknięcie warg, wtedy pojawia się u niego odruch ssania. Charakterystyczny jest także odruch chwytny zaliczany do typowych odruchów bezwarunkowych występujących u noworodka.
Watson stwierdził, że u nawet u świeżo narodzonego dziecka można dostrzec emocje, gdyż są one wrodzone. Paleta tych emocji nie jest jednak zróżnicowana. Ogranicza się zaledwie na paru emocjach. Należą do nich:
gniew, który występuje np. podczas unieruchomienia głowy,
strach, występujący podczas gwałtownego podnoszenia dziecka,
zadowolenia, które można zauważyć np. w czasie głaskania.
Istotną rzeczą jest to, że emocje przejawiane przez noworodki, jeżeli już się pojawiają, to są krótkotrwałe. Łatwo przechodzą z gniewu w zadowolenie. Uczucia rozwijają się stopniowo. Część z nich pojawia się pod koniec niemowlęctwa, a nawet w okresie późniejszym. Odczucia u maluszków, jeżeli są to należą do prymitywnych. Najczęściej związane są z poczuciem sytości, głodu, wygody, niewygody, zimna itp. Początkowo uczucia malucha przejawiają się ogólnym chaosem uczuciowym, toteż pierwszym objawem emocji jest ogólne podniecenia o negatywnym lub pozytywnym natężeniu. Co ciekawe dziecko reaguje na nastrój mamy. Jeżeli matka jest w stanie ogólnego podniecenia to dziecko ma gorszy apetyt, jest niespokojne.
Noworodki, które niedawno przyszły na świat, choć nie potrafią mówić ani głużyć to odróżniają głos matki, nawet w 4 dniu od urodzenia. Dzieje się tak, dlatego, że w łonie matki docierały do niego odgłosy z zewnątrz. Powoduje to, że oswaja się z melodią głosu mamy. Na podstawie badań dowiedziono też, że maluch reaguje na dźwięk ojczystej mowy, podczas gdy nie wykazuje żadnej reakcji na obcy język.
Dziecko, które jeszcze niedawno było w brzuchu mamy nie radzi sobie całkiem dobrze z otaczającym go światem. Kształtuje się zarówno fizycznie, jak i emocjonalnie. Jest bezbronne i kruche, dlatego wymaga opieki i nawet jeżeli dużo płacze to i tak potrzebuje swojej matki najbardziej na świecie.