MARIA SIWAK
GR. A4
PEDAGOGIKA SPECJALNA
„Obraz z dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym”
Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Problem ten dotyka obecnie około 2 na 1000 żywo narodzonych dzieci. W książce pt.: „Mózgowe porażenie dziecięce” pod redakcją prof. dr. hab. med. Romana Michałowicza mózgowe porażenie dziecięce zdefiniowane zostało jako: „(...)pojęcie mózgowe porażenie dziecięce rozumie się następujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, a zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego, powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym. Mózgowe porażenie dziecięce nie stanowi określonej, odrębnej jednostki chorobowej, lecz jest różnorodnym etiologicznie i klinicznie zespołem objawów chorobowych, a co się z tym ściśle łączy, także z różnorodnym obrazem anatomopatologicznym. ” Przyczyną wad rozwojowych oraz uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego powstałych w życiu płodowym i okresie noworodkowym mogą być:
- niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego
- procesy zapalne
- wylewy śródczaskowe
- wcześniactwo
- hiperbilirubinemia
- embriopatie i fetopatie wirusowe (najczęściej różyczka przebyta przez matkę w I trymestrze ciązy)
- zakażenia bakteryjne płodu (np. kiła wrodzona, listerioza)
- fetopatie wywołane przez pasożyty (np. toksoplazmoza wrodzona)
-embriopate i fetopatie spowodowane działaniem czynników toksycznych (np. alkohol, papierosy)
- wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego
- niektóre choroby ciężarnej zaburzające rozwój płodu (np. EPH-gestozy, niedokrwistość, niewydolność krążenia)
- uszkodzenia okołoporodowe (np. czynniki mechaniczne, fizyczne, chemiczne, metaboliczne, infekcyjne)
- niedotlenienie płodu w okresie ciąży i porodu
- zespół niedotlenienia noworodka
- wylew śródczaszkowy w okresie okołoporodowym i noworodkowym
- dystrofia noworodka
- mnoga ciąża
- choroba hemolityczna (cytotoksyczna) noworodków
- procesy zapalne ośrodkowego układu nerwowego
- napady drgawek.
Jak widać przyczyn etiologicznych wywołujących mózgowe porażenie dziecięce jest wiele. Mogą one występować pojedynczo lub jednocześnie. Niemniej jednak te same czynniki nie zawsze wywołują takie same następstwa w ciele rozwijającego się w łonie matki lub nowonarodzonego dziecka. Jak już wspomniałam mózgowe porażenie dziecięce nie jest jedną, określoną jednostką chorobową, lecz zespołem wielu jednostek. Dlatego obrazy kliniczne dzieci dotkniętych tym rodzajem wad nie jest jednakowy, lecz mogą wsytępować różne jego kombinacje. Niemniej jednak można wyróżnić pewne charakterystyczne cechy, świadczące o występowaniu mózgowego porażenia dziecięcego.
Obraz kliniczny zespołu chorobowych objawów zależy od rodzaju i stopnia ciężkości oraz lokalizacji i rozległości uszkodzenia mózgowia.Objawy pojawiają się stopniowo, zmieniają się w miarę rozwoju dziecka, obejmują grupę nie postępujących, ale ewoluujących zaburzeń ruchowych. Stopniowe narastanie ciężkości obrazu klinicznego wiąże się z dojrzewaniem uszkodzonego mózgowia i ujawnianiem się w czasie rozwoju coraz bardziej zniekształconej funkcji motorycznej i zaburzeń sensorycznych. Brak lub zaburzona funkcja poszczególnych części ciała prowadzi do zaniku motoneuronów korowych i deficytów w świadomości schematu ciała.
Stałe elementy zaburzeń ruchowych występujące w porażeniu mózgowym to upośledzenie rozwoju psychomotorycznego (retardatio psychomotorica), upośledzenie rozwoju odruchów wczesnoniemowlecych (retardatio reflectorica), zaburzenie wielkości i rozkładu napięcia mięśniowego (spastyczność - stałe podwyższone napięcie mięśniowe, ograniczenie spontanicznej aktywności ruchowej i ograniczenie zakresu ruchu; wiotkość - obniżenie napiecia mieśniowego, brak stabilizacji).
Uszkodzenie struktur podkorowych i móżdżku może objawiać się w postaci dyskinezji, czyli obszernego, nieadekwatnego do zamierzeń ruchu, niekontrolowanego pod względem zakresu, kierunku i siły; napięcie mięśniowe oscyluje od obniżonego do prawidłowego lub nieco podwyższonego,
Ataksji, czyli zaburzenia o charakterze niedowładu móżdżkowego.
Wraz z zaburzeniami ruchu i postawy mogą wystąpić inne objawy uszkodzenia mózgu, takie jak zaburzenia mowy i wzroku (~ 50% dzieci), słuchu (~ 25%)
czucia (trudności różnicowania bodźców dotykowych, ucisku, odczuwania ruchu i wibracji, kształtu, konsystencji i wielkości trzymanego przedmiotu w ręce (~ 40%), upośledzenie umysłowe (~ 40%), padaczka (~ 35%) oraz zaburzenie sfery emocjonalnej i zachowania (~ 100% dzieci).
Możemy również wyróżnić rózne postacie mózgowego porażenia dziecięcego. W klasyfikacji według Hagberga na podstawie objawów klinicznych można wyróżnić postacie spastyczne (piramidowe), w których uszkodzenie umiejscowione jest w obrębie części motorycznej kory mózgowej lub dróg korowo-rdzeniowych. Cecha charakterystyczna jest spastyczność i zaburzenie czucia. W zależności od lokalizacji uszkodzenia wyróżniamy niedowład połowiczy (hemiplegia spastica) lub obustronne porażenie połowicze (hemiplegia bilateralis, tetraplegia, paraplegia, diplegia spastica). Drugim rodzajem sąt postacie niespastyczne, podzielone na pozapiramidowe (dyskinetyczne) uszkodzenie umiejscowione jest w obrębie jąder podkorowych lub torebki wewnętrznej, której cechą charakterystyczna jest zmienność napięcia mięśniowego i występowanie ruchów mimowolnych oraz postać móżdżkowa (ataktyczna). Ostatnim rodzajem są postacie mieszane
Postacie spastyczne, piramidowe będące wynikiem uszkodzenia kory ruchowej mózgu oraz dróg korowo-rdzeniowych, wśród których, w zależności od lokalizacji uszkodzenia, możemy wyróżnić porażenia spastyczne czterokonczynowe (obustronny niedowład połowiczy), z przewagą niedowładów w obrębie kończyn górnych (quadriplegia), którym zwykle towarzyszą upośledzenie umysłowe, padaczka, małogłowie, zaburzenia artykulacji i połykania, obustronny niedowład kurczowy z przewagą zajęcia kończyn dolnych (diplegia) występujący przeważnie u dzieci przedwcześnie urodzonych, charakterystyczna jest uboga ruchliwość kończyn dolnych, ze skłonnością do ich wyprostno-przywiedzeniowego ustawienia, tzw. ustawienia nożycowego, niedowład połowiczy (hemiplegia), prawo- lub lewostronny, któremu może towarzyszyć padaczka. W większości przypadków jest następstwem okołoporodowego uszkodzenia mózgu lub zaburzeń nabytych. Charakterystyczna jest mniejsza ruchliwość po stronie porażenia, ze zgięciowym ustawieniem stawu łokciowego i zaciskaniem pięści oraz wyprostno-przywiedzeniowym z rotacją wewnętrzną ustawieniem kończyny dolnej, przeważnie dodatkowo z końskostopiem.
Niedorozwój umysłowy różni się osobniczo i jest zazwyczaj większy niż u dzieci z postacią atetotyczną. W spastycznej postaci porażeń mózgowych częściej występują trudności percepcji, zwłaszcza w stosunku do postrzegania przestrzennego. U dzieci z hemiplegią obserwuje się zaburzenia czucia. Brak lub wyraźne zbyt słabe czucie głębokie często dotyczy ręki. Wzrastanie kończyn po stronie porażonej jest słabsze niż po zdrowej. Mogą występować nieprawidłowości dynamiki klatki piersiowej powodujące różnego stopnia zaburzenia oddechowe. Częściej niż w innych postaciach mózgowego porażenia dziecięcego występują napady padaczkowe.
Zespoły ataktyczne, czyli móżdżkowe (zaburzenia zborności ruchowej, obniżenie napięcia mięśniowego), współistniejące niekiedy z obustronnym niedowładem kurczowym u wcześniaków lub wodogłowiem charakteryzują się poziom umysłowym dzieci prawidłowym, jednak zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia rozwoju mowy, głównie o typie dyzartrii, utrudniają im naukę w szkole. Typowa dla postaci ataktycznej jest niemożność (utrudnienie) wykonywania ruchów celowych. Mowa takiego dziecka jest nosowo zamazana, przerywana, skandowana. Występująca czasami głuchota w zakresie pewnych wysokich częstotliwości towarzyszy zazwyczaj atetozie spowodowanej „żółtaczką" jąder podkorowych mózgu (kemicterus).
W atetotycznej postaci mózgowego porażenia dziecięcego częściej niż w innych postaciach występuje labilność emocjonalna. Czasami występują zaburzenia artykulacji i problemy oddechowe.
Postacie dyskinetyczne, czyli pozapiramidowe, będące wynikiem uszkodzenia jąder podstawy mózgu charakteryzują się ruchami mimowolnymi, zazwyczaj pląsawiczo-atetotycznymi, i obniżeniem napięcia mięśniowego lub - co zdarza się rzadziej - uogólnioną sztywnością mięśniową i ubóstwem ruchowym. Rozwój umysłowy, zwłaszcza gdy dominują ruchy mimowolne, jest prawidłowy. Często towarzyszącymi objawami są niedosłuch i zaburzenia mowy. Zdarza się, że wymieniona objawy występują w różnych skojarzeniach u jednego dziecka - jest to wówczas postać mieszana. Zwykle jednak jeden z symptomów jest dominujący, warunkując postać porażenia, dlatego też postać mieszana nie została uwzględniona w powyższym podziale.
Wprowadzony podział mózgowych porażeń dziecięcych przysłania fakt, że mają one wiele cech wspólnych. Najwyraźniejsze jest opóźnienie rozwoju motorycznego - upośledzenie najbardziej typowe dla wszystkich postaci. Charakterystyczne objawy, jak ruchy mimowolne czy nadmierne napięcie mięśniowe, dodatkowo rozwój ten utrudniają. Negatywny wpływ na rozwój motoryki ma też upośledzenie lub opóźnienie mechanizmów reakcji równoważnych i napięć posturalnych.
Wspólną cechą jest także występowanie odruchów patologicznych, których nie można uznać za typowe dla którejkolwiek postaci choroby.
Dokonując szczegółowej analizy objawów patologicznych w przebiegu mpdz. twórcy koncepcji neurorozwojowej zaobserwowali, że koncentrują się one wokół jednego problemu, jakim jest niemożność przeciwstawienia się sile grawitacji. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wspólnym problemem tych dzieci jest konflikt pomiędzy brakiem możliwości aktywnego poruszania się a przemożną potrzebą poznania siebie oraz najbliższego, a później także dalszego otoczenia.W wyniku uszkodzenia OUN, a zarazem jego niedojrzałości, kształtuje się oraz utrwala odmienny, nieprawidłowy mechanizm odruchu postawy. est to podstawowy problem kliniczny mpdz. Mechanizm ten składa się z następujących elementów:
-nieprawidłowego napięcia posturalnego,
-nieprawidłowej inerwacji reciprokalnej,
-deficytów lub zaburzeń sensorycznych i percepcyjnych,
-nieprawidłowych wzorców posturalnych i motorycznych.
Zdaniem wielu autorów, zaburzenia napięcia mięśniowego dotyczące zarówno jego rozkładu, jak i wielkości mogą występować w przeróżnych formach, wychodząc daleko poza tzw. postacie spastyczne i niespastyczne.
Opierając się na obserwacji odpowiedzi mięśniowej na ruch bierny i czynny tak w stawach proksymalnych, jak i dystalnych, wypracowano liczne przedstawione poniżej kryteria oceny napięcia mięśniowego, klasyfikując jego obrazy kliniczne. Obrazem ciężkiej hipotonii są zazwyczaj brak możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji, znacznie obniżone napięcie w częściach proksymalnych, ograniczone występowanie ruchów dowolnych, przeprosty w stawach, nadmierny zakres ruchu, brak oporu dla ruchu biernego. Obraz umiarkowanej hipotonii to ograniczone możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji, wyraźnie obniżone napięcie w obrębie tułowia i obręczy barkowej i biodrowej (proksymalnie),zaburzenia w rozwoju postawy i czasu jej utrzymywania, brak oporu dla biernych ruchów części proksymalnych, niewielki opór dla ruchów części dystalnych. Obraz łagodnej hipotonii charakteryzuje się nieco obniżoną możliwoścą przeciwstawienia się sile grawitacji, obniżonym napięciem w obrębie tułowia i obręczy barkowej oraz biodrowej (proksymalnie), niewystarczającą stabilizacją mięśni antygrawitacyjnych, prawie fizjologicznym biernym zakresem ruchu oraz niewielkim oporem dla ruchów części proksymalnych. Obrazem prawidłowego napięcia posturalnego są automatyczne, właściwe dostosowanie postawy do wykonywanych ruchów, zdolność „dynamicznej stabilizacji“ oraz silny opór dla każdego ruchu biernego. Łagodna hipertonia to nieco obniżone możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji, obniżone napięcie w obrębie tułowia i obręczy barkowej i biodrowej (proksymalnie), dystalny wzrost napięcia mięśniowego opóźnia przyjęcie postawy oraz wykonanie ruchu, uzyskanie „dynamicznej stabilizacji" zależy od stopnia trudności zadania ruchowego, opór dla ruchu biernego w części zakresu ruchu. Obrazem umiarkowanej hipertonii są obniżone możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji, obniżone napięcie w obrębie tułowia i obręczy barkowej oraz biodrowej (proksymalnie), wzmożone dystalnie napięcie mięśniowe ogranicza szybkość oraz różnorodność oraz czynny zakres ruchów, opór przeciwko ruchowi biernemu w całym zakresie ruchu. Ciężkiej hipertonia to znacznie obniżone możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji, dystalna sztywność mięśni uniemożliwia wykonywanie ruchów antygrawitacyjnych, duże ograniczenie czynnego zakresu ruchu, znaczny opór dla ruchu biernego, znaczne ograniczenie biernego zakresu ruchu. Natomiast obrazem zmiennego napięcia mięśniowego są obniżone napięcie w obrębie tułowia oraz obręczy barkowej i biodrowej (proksymalnie), okresowy i trudny do przewidzenia opór podczas zmiany pozycji, trudności w zapoczątkowaniu ruchu lub utrzymaniu pozycji.
Przedstawione obrazy zaburzeń napięcia mięśniowego cechuje znaczna różnorodność, jednak można wskazać pewne stałe, niezależne od postaci, cechy zaburzeń napięcia mięśniowego, czyli obniżone w częściach proksymalnych podstawowe napięcie posturalne, tzw. centralną hipotonię posturalną (fizjologiczna jedynie w okresie wczesnoniemowlęcym) oraz nieprawidłową dystrybucję napięcia mięśniowego. Postać tych zaburzeń zdeterminowana jest stopniem zahamowania rozwoju napięcia posturalnego, a także aktywnością typowych wzorców hipertonicznych lub atetotycznych.
Zawsze jednak składają się one na wspólny obraz ograniczenia lub braku możliwości antygrawitacyjnych. Dziecko z mpdz. z punktu widzenia pokonywania siły grawitacji jest „wiotkie“- pierwotnie hipotoniczne - oznacza to, że uszkodzenie sfery ruchowej OUN nie pozwala na rozwinięcie wystarczającego napięcia posturalnego. Uszkodzenie to równolegle odpowiedzialne jest za dezorganizację dystrybucji napięcia posturalnego podczas aktywności spontanicznej.
Wiotkość oznacza wartości napięcia posturalnego z przedziału od wartości najniższych do dolnych wartości normy, nie osiągające wartości prawidłowych. Podczas jakiegokolwiek ruchu kończyny wydają się ciężkie, ponieważ dziecko nie jest w stanie utrzymać ich bez podparcia. Brak możliwości współskurczu antygrawitacyjnych grup mięśniowych odpowiedzialny jest za całkowity brak stabilizacji.
Pierwotna wiotkość, obserwowana we wczesnym okresie rozwoju psychomotorycznego (do ok. 4 miesiąca życia) jest jedynie przejściową formą oraz zapowiedzią przyszłych zaburzeń tak w zakresie dystrybucji, jak i wielkości napięcia posturalnego.
Atetoza oznacza zmienne w krótkich odcinkach czasu, niemożliwe do przewidzenia napięcie posturalne. Samo pojęcie oznacza niestałość pozycji, oddając w ten sposób najbardziej charakterystyczną cechę wszelkich zaburzeń o charakterze atetotycznym, tj. brak stabilizacji. Zaburzenia atetotyczne w czystej formie występują obecnie niezwykle rzadko. Związane jest to przede wszystkim z poprawą techniki położniczej. Najczęściej są to postacie zaburzeń mieszanych: atetozy ze spastycznością, atetozy dystonicznej oraz atetozy dyskinetycznej. Postać czystej atetozy charakteryzuje się zmiennym napięciem posturalnym, oscylującym od wartości najniższych do prawidłowych. W zasięgu zmiennego napięcia znajdują się także normalne wartości napięcia posturalnego. W obrazie klinicznym dominuje jednak brak oporu mięśni antygrawitacyjnych podczas skurczu mięśni agonistycznych, co doprowadza do występowania ruchu w ekstremalnych zakresach (hipermobilność stawów). Dominuje asymetryczny (prawa/lewa strona ciała) rozkład napięcia posturalnego. Nie obserwuje się odruchowej aktywności tonicznej. Wzorce ruchowe są lekko zaburzone przez brak wystarczającej stabilizacji.
Atetoza dyskinetyczna, zwana również choreoatetozą - napięcie posturalne przyjmuje w tym przypadku zmienne wartości w zakresie od znacznie obniżonych do normalnych lub nieco podwyższonych. Ta nieznaczna hipertonia wywołana jest aktywnością odruchów tonicznych.
Określenie choreos, czyli tańczyć, oddaje najlepiej prezentowaną tu charakterystyczną aktywność ruchową. Są to obszerne nieadekwatne do zamierzeń ruchy, niekontrolowane ani pod względem zakresu i kierunku, ani siły. Chociaż występuje tu wyraźna dominacja reakcji nastawczych oraz równoważnych, to nie są one właściwie skoordynowane we wzorcach ruchowych.
Atetoza dystoniczna zwana też „atetozą z przerywanymi spazmami" - zmieniające się w krótkich odcinkach czasu napięcie posturalne może osiągać tu wszystkie wartości z przedziału maksimum-minimum, a stopień ich nasilenia nie jest możliwy do przewidzenia. Brak możliwości kokontrakcji, a więc i stabilizacji. W obrazie klinicznym dominuje komponenta spastyczności oraz odruchowa aktywność toniczna. Duże niebezpieczeństwo przykurczów mięśniowych i deformacji (skoliozy, kyfoskoliozy, zwichnięcie stawu biodrowego).
Atetoza ze spastycznością jest mieszaną postacią zaburzeń napięcia posturalnego, zmieniającego się w granicach od nieznacznej hipotonii do nieznacznej hipertonii. Spastyczność nie ma nigdy charakteru dominującego. Komponenta spastyczna pozwala jednak na pewien stopień stabilizacji. Dzieci te w początkowym okresie sprawiają wrażenie „spastycznych". W obrazie klinicznym dominuje u nich jednak charakterystyczna dla atetozy asymetria posturalna. Aktywność reakcji nastawczych zmodyfikowana jest przez odruchową aktywność toniczną. Nieobecne są reakcje równoważne. Długotrwałe przebywanie w jednej pozycji stwarza niebezpieczeństwo powstania przykurczów mięśniowych.
Spastyczność oznacza stałe, podwyższone wartości napięcia posturalnego pomiędzy górną granicą normy a wartością maksymalną. Manifestuje się to nadmiernym oporem w kierunku ruchu antygrawitacyjnego i nadmierną tendencją do ruchów prograwitacyjnych - zgodnych z siłą ciężkości. Spontaniczna aktywność charakteryzuje się powolnością oraz znacznym ograniczeniem zakresu ruchu lub nawet jego brakiem. Ruchy oscylują wokół linii środkowej ciała, co prowadzi do narastania objawów wzmożonego napięcia. Zazwyczaj spastyczność narasta stopniowo co prowadzi w efekcie do sztywności. Istnieje bardzo duże niebezpieczeństwo powstawania przykurczów mięśniowych.
Określenie typu zaburzeń napięcia posturalnego we wczesnym okresie jest niezwykle trudne, a ze względu na ich rozwojowy charakter wręcz niemożliwe. Ocena rozkładu oraz wielkości tego napięcia na każdym etapie rozwoju antygrawitacyjnego jest jednak nieodzownym elementem diagnozy.
Chociaż definitywna diagnoza charakteru zaburzeń napięcia mięśniowego niczego nie wnosi do programu usprawniania, które jest stale dostosowywane do aktualnego stanu dziecka i modyfikowane w zależności od pojawiających się wszelkich nowych okoliczności, to śledzenie naturalnej historii każdego indywidualnego przypadku jest niezwykle pomocne zarówno w prognozowaniu, jak i planowaniu terapii w aspekcie profilaktyki wtórnych zaburzeń i skutków mpdz. U dzieci z porażeniem mózgowym mamy do czynienia zarówno z opóźnieniem rozwoju ruchowego, jak i niewydolnością ruchową.
Oprócz tej jednostki chorobowej opóźnienie motoryki lub opóźnienie i niewydolność ruchowa mogą wynikać z innych patologii, które zalicza się czasami do wspólnej grupy opóźnień rozwojowych. Upośledzenia umysłowe spowodowane wadami metabolicznymi, anomaliami chromosomalnymi, leukodystrofią, małogłowiem i innymi patologiami czaszkowo-mózgowymi, chorobami o podłożu hormonalnym oraz uszkodzeniami struktury mózgu, do których zalicza się mózgowe porażenie dziecięce. Pozbawienie właściwego bodźcowania z zewnątrz wynikające z uwarunkowań społecznych, ekonomicznych i problemów emocjonalnych. Do tej grupy zalicza się również depresję poporodową matki. Niedożywienie często połączone z ograniczeniami środowiskowymi. W tych przypadkach nawet dobre odżywienie dziecka może nie wywołać poprawy z powodu utrzymującego się braku odpowiedniej stymulacji z zewnątrz. Obecność innych, nie ruchowych, upośledzeń, na przykład ślepoty, poważnych zaburzeń percepcji, apraksji, podobnie jak upośledzenie umysłowe może się przyczyniać do opóźnienia rozwoju ruchowego. U dzieci z upośledzeniem w jakiejkolwiek sferze rozwoju obserwuje się nieprawidłowy rozwój motoryczny. Obecność innych niż mózgowe porażenie dziecięce upośledzeń motorycznych, na przykład rozszczep kręgosłupa, miopatie, mielopatie i inne postępujące choroby neurologiczne oraz deformacje wrodzone, przyczynia się do ogólnego opóźnienia rozwoju. U dzieci z rozszczepem kręgosłupa obserwuje się, obok opóźnienia rozwoju tzw. dużej motoryki, również upośledzenie czynności rąk.
Dziecko dotknięte mózgowe porażenie dziecięce przez wiele miesięcy pozostaje pod wpływem przetrwałych, wyolbrzymionych często odruchów tonicznych oraz niedostatku nie wytworzonych jeszcze reakcji prostujących. U takiego dziecka każda zmiana ułożenia głowy czy ciała w przestrzeni powoduje zmianę rozkładu napięcia mięśniowego i przymusową często pozycję. W odróżnieniu od zdrowego dziecka u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym nie rozwija się prawidłowe napięcie postawne mogące przeciwstawić się sile ciążenia. Przewaga zginaczy daje się zauważyć jako niemożność unoszenia głowy oraz opierania się na wyprostowanych kończynach górnych. Podobnie przewaga zginaczy po stronie potylicy uniemożliwia np. czworakowanie, ponieważ każdemu skrętowi głowy odpowiada zgięcie kończyny i utrata możliwości podporu. Dlatego dzieci dotknięte mózgowym porażeniem dziecięcym wymagają jak najwcześniej rozpoczętego, odpowiednio dobranego procesu rehabilitacyjnego, który może umożliwić im w dalszym życia fuznkcjonowanie podobne do funkcjonowania osób zdrowych.
Literatura:
- „Mózgowe porażenie dziecięce”, pod red. prof. dr. hab. med. Romana Michałowicze.
- „Rehabilitacja ruchowa w neurogennych dysfunkcjach narządu ruchu u dzieci”, Jan Nowotny.
- http://sosw-cerekiew.republika.pl/dziecko%20z%20d.p.m..htm
- http://www.logopedia.net.pl/artykuly/111/charakterystyka-mowy-dzieci-z-mozgowym-porazeniem-dzieciecym.html