Witaminy i minerały zaklęte w roślinach
Witaminy i sole mineralne to składniki niezbędne dla zdrowia. Ponieważ jednak nasz organizm nie potrafi wytwarzać większości tych związków ani dłużej ich gromadzić, muszą one być dostarczane w codziennym pożywieniu w odpowiednich ilościach.
Jeśli mamy niedobory witamin, to między innymi spada znacząco nasza odporność na infekcje. Z kolei sole mineralne regulują wiele procesów zachodzących w komórkach, a ich niedostateczna ilość może powodować poważne zaburzenia, zakłócając prace różnych układów.
Większość z nas, zwłaszcza w sezonie jesienno-zimowym, uzupełnia dietę rozmaitymi preparatami zawierającymi witaminy i sole mineralne. Najczęściej sięgamy po środki syntetyczne dostępne w aptekach. Jednak żaden lek nie zastąpi naturalnych źródeł tych składników, którymi oprócz ogólnie znanych owoców i warzyw są także zioła o działaniu witaminizującym i mineralizującym.
Nasz organizm zdecydowanie lepiej przyswaja witaminy i minerały zawarte w surowcach roślinnych niż preparaty syntetyczne. Na przykład naturalna witamina C jest do pięciu razy skuteczniejsza od syntetycznej, ponieważ towarzyszą jej takie związki, jak flawonoidy i kwasy organiczne, które chronią ją przed zbyt szybkim rozkładem. Dzięki nim lepiej się wchłania z przewodu pokarmowego, a tym samym szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie.
Witaminy
Witaminy definiowane są jako organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego, które muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć.
Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina - związek chemiczny zawierający grupę aminową. W rzeczywistości nie wszystkie witaminy taką grupę posiadają, np. witamina D jest przedstawicielem sterydów. Nazwa została wymyślona przez polskiego biochemika Kazimierza Funka w 1912 r. Funk jest także odkrywcą witamin. W 1912 roku wyizolował tiaminę-B1.
Witaminy z definicji są niezbędne człowiekowi do życia i muszą być dostarczone z zewnątrz. Z reguły tej wyłamuje się witamina D (kalcyferol), która produkowana jest przez komórki skóry pod wpływem promieni UV. Ciekawostką jest to, że witamina D początkowo określona była mianem A (odkryta była przed obecną A - retinolem), od łacińskiego antyrachitic, jako że chroniła przed krzywicą (u dzieci) i osteoporozą. Witaminy nie należą do typowych składników pokarmowych - pełnią funkcję regulacyjną.
Z punktu widzenia chemicznego witaminy należą do różnych grup związków organicznych, a jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą. Z tego też powodu tradycyjnie witaminy dzieli się na dwie grupy.
Rozpuszczalne w wodzie :
witamina C (kwas askorbinowy)
witamina B1 (tiamina)
witamina B2 (ryboflawina)
witamina B3 (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego))
witamina B5 (kwas pantotenowy)
witamina B6 (pirydoksyna, pirydoksal,adermina)
witamina B7 (biotyna, witamina H)
witamina B11 (kwas foliowy)
witamina B12 (cyjanokobalamina)
witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna, rutyna)
Rozpuszczalne w tłuszczach:
witamina A (retinol i jego pochodne)
witamina D (cholekalcyferol i pochodne)
witamina E (tokoferol)
witamina K (fitochinon, menadion).
Czasami za witaminę F uważa się także nienasycone kwasy tłuszczowe, nie jest to jednak powszechnie zaakceptowany pogląd. Czasami do witamin zaliczane są też: kwas liponowy (rzekoma witamina N) oraz seria związków oznaczanych jako witaminy B z indeksem wyższym niż 12, np: kwas orotowy (B13), kwas pangamowy (B15) amigdalina (B17) - nie jest to jednak powszechnie przyjęte.
Sole mineralne
Nazwę "sole mineralne" odnosi się przede wszystkim do soli spotykanych w naturze (w organizmach żywych, pożywieniu etc.). Sole mineralne są ważnym składnikiem diety człowieka, spełniają bowiem rolę budulcową oraz regulacyjną. Znamy piętnaście pierwiastków niezbędnych w pożywieniu w postaci soli, przy czym kilka z nich jest potrzebnych w ilościach śladowych. Stanowią około 4% organizmu człowieka (przy czym najważniejsze to chlorek sodu, a także sole wapnia i magnezu).
Dzienne zapotrzebowanie na niektóre sole lub ich składniki przedstawiają się następująco:
chlorek sodu 2-10 g
potas 1-2 g
magnez 0,3 g
fosfor 1,5 g
wapń 0,8 g
żelazo 0,012 g
miedź 0,001 g
mangan 0,0003 g
jod 0,00003 g.
Organizm traci dziennie 30 g soli mineralnych wydalając je z moczem potem i kałem. Ilość ta musi być zrównoważona przez pobranie odpowiedniej ilości soli wraz z pokarmem. Pokarm pozbawiony całkowicie soli mineralnych może szybciej spowodować szkodliwe następstwa niż całkowity brak pokarmu. Niedostateczna ilość soli mineralnych w diecie może prowadzić do poważnych zaburzeń. Sole mineralne, podobnie jak witaminy, są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów żywych. Muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem, ponieważ nasze ciała nie potrafią ich wyprodukować.
Rola soli mineralnych w organizmie człowieka:
sole mineralne są materiałem budulcowym (kości, zębów, skóry, włosów);
wchodzą w skład: hemoglobiny, mioglobiny, tyroksyny, witaminy B12, ATP, ADP, enzymów;
stanowią podstawę w gospodarce wodno-elektrolitowej;
odgrywają podstawową rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej;
są podwaliną pobudliwości nerwowo-mięśniowej.
Ważne jest, aby zawsze pamiętać o urozmaicaniu diety. Należy jeść dużo owoców, warzyw, produktów zbożowych. Niestety, czasami bywa, że zapotrzebowanie naszego organizmu jest większe i niewystarczające są dawki soli mineralnych dostarczanych wraz z pożywieniem. W takich wypadkach można dostarczyć organizmowi brakujących składników w postaci produktów farmakologicznych i ziół mineralizujących.
Aronia czarnoowocowa
Aronia czarnoowocowa (Photinia melanocarpa (Michx.) Robertson & Phipps), aronia czarna to gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży kontynentu północnoamerykańskiego, na którym występuje w stanie dzikim. Krzew osiąga wysokość 2 do 2,5 m, wyjątkowo 3 m. Owoce to jagody o barwie ciemnogranatowej, prawie czarnej i słodkawym, aromatycznym miąższu o średnicy ok. 10 mm, pokryte delikatnym, meszkowatym nalotem.
Surowcem zielarskim są świeże lub suszone owoce. Zawierają one dużą ilość antocyjanów, fenolokwasy, garbniki, pektyny, witaminy (sporo witaminy C i P) oraz sole mineralne: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo i pierwiastki śladowe: jod, mangan, molibden. W świeżej masie dojrzałych owoców znajduje się 74-83 % wody i 17-26 % suchej masy. Cukry stanowią 6,2-10,8 % świeżej masy owoców, natomiast kwasy 0,7-1,3 % w przeliczeniu na kwas jabłkowy. Ponadto stwierdzono obecność garbników, pektyn, barwników oraz pierwiastków chemicznych jak rad, molibden, żelazo i jod. Substancje garbnikowe (zawartość 0,35-0,6 % suchej masy) nadają owocom cierpki smak, stąd rzadko nadają się do bezpośredniej konsumpcji.
Najcenniejszą zaletą aronii jest bogactwo witamin, zwłaszcza występujących w śladowych ilościach w innych owocach i warzywach. Owoce aronii czarnej, a także sok z nich można polecać w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia krwi, arteriosklerozie, katarze żołądka oraz żylaków odbytu. Owoce aronii zawierają od 1200 do 5000 mg witaminy P, podczas gdy w owocach uprawianych tradycyjnie w naszym kraju zawartość tej witaminy nie przekracza kilkudziesięciu mg. Zaznaczyć należy, że w sokach i mrożonkach witamina ta prawie w pełni zachowuje swoją aktywność.
Świeżo zerwane owoce posiadają cierpki posmak wynikający z zawartości garbników, jeśli jednak zje się je po kilku dniach lub przemrozi w lodówce - unika się tego nieprzyjemnego smaku.
Pokrzywa zwyczajna
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) to gatunek byliny dwupiennej z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita. Łodyga ma wysokość do 1,5 m jest czterokanciasta, pokryta wydzielniczymi włoskami parzącymi. Ulistnienie jest nakrzyżległe, liście z brzegu grubo ząbkowane, długowatojajowate, u nasady sercowate, pokryte włoskami parzącymi. Kwiaty pokrzywy są niepozorne, zielone, z czterodzielnym okwiatem, zebrane w groniasty kwiatostan dłuższy od ogonków liściowych, wyrastający z pachwin liści. W kwiatach męskich są 4 pręciki, w żeńskich 1 słupek z pędzelkowatym znamieniem. Kwiatostany żeńskie są zwieszone po przekwitnieniu. Kwitnie od czerwca do listopada. Jest wiatropylna.
Surowcem zielarskim jest liść - Folium Urticae (Folium Utricae majoris), ziele - Herba Utricae dioicae (H. U. majoris), korzeń - Radix Utricae dioicae (R. U. majoris), nasiona pokrzywy - Semen Utricae dioicae.
Pokrzywa bogata jest w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetylocholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem). Jest stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby. Nie likwidują choroby, ale spowalniają jej rozwój. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit.
Pokrzywa pomaga też w pielęgnowaniu urody. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Z liści pokrzywy otrzymuje się chlorofil a i b, którego zawartość w świeżej masie dochodzi do 5%. Ma on szerokie zastosowanie w produkcji kremów, maseczek i toników. Chlorofil otrzymywany z pokrzywy wykorzystuje się w leczeniu choroby popromiennej. Używany miejscowo sprzyja gojeniu się ran, czyraków i wrzodów.
Zdolność pokrzywy do tamowania krwotoków znana była już w starożytności, opisał ją m.in. Dioskurides i Pliniusz. Obecnie z pokrzywy i krwawnika sporządza się płynne wyciągi, które stosowane do wewnątrz tamują krwawienia nosa, jelit, macicy i płuc. Przeciwwskazaniem do stosowania są krwotoki wywołane polipami i rakami macicy oraz przydatków.
Borówka brusznica
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea L.), nazywana także borówką czerwoną to gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Występuje w umiarkowanej i chłodnej strefie całej półkuli północnej. W Polsce jest pospolita zarówno na niżu, jak i w górach. Borówka to lekko pokładająca się krzewinka, dorastająca do 15-25 cm wysokości, o obłych, delikatnie omszonych gałązkach wyrastających gęstymi kępkami. Posiada zdrewniałe, silnie rozgałęzione podziemne rozłogi. Liście są zimotrwałe, skórzaste, eliptyczne do odwrotnie jajowatych, o lekko podwiniętych brzegach, długości 10-25 mm. Strona wierzchnia ciemnozielona, błyszcząca, spodnia sinawozielonkawa, lekko matowa, o licznych ciemnych gruczołkach. Mają krótkie ogonki. Kwiaty są zebrane w kwiatostan, tworzący grono, osadzone na krótkich szypułkach. Kolor biały z różowawym odcieniem do jasnoróżowych. Korona dzwonkowata, 4 - płatkowa, kielich błoniasty z 5 ząbkami, działki trójkątne, 8-10 pręcików. Znamię wystaje z kwiatu. Owocem jest błyszcząca jagoda, początkowo białokremowa, w czasie dojrzewania czerwieniejąca. Owoce bardzo trwałe dzięki zawartości kwasu benzoesowego. Smak gorzko-kwaskowaty.
Borówka czernica jest rośliną leczniczą. Surowcem zielarskim są liście borówki - Folium Vitis idaeae oraz owoce - Fructus Vitis idaeae. Surowiec zawiera arbutynę, metyloarbutynę, erykolinę, kwasy organiczne, garbniki katechinowe, antocyjany, witaminy: B1, B2, PP, C. Działa moczopędne, przeciwbiegunkowe, antyseptyczne i ściągające. Owoce działają regulująco na czynności trawienne, stosowane raczej jako środek dietetyczny.
Sok z owoców aronii
Składniki:
Owoce aronii 5kg
Cukier 2kg
Umyte owoce umieszczamy w sokowniku i zasypujemy cukrem. Gorący sok zlewamy do przygotowanych wysterylizowanych butelek. Pijemy jedną łyżkę stołową syropu kilka razy dziennie.
Odwar z liści pokrzywy
Składniki:
Liście pokrzywy 30,0
Woda 400,0
Wysuszony surowiec zalewamy gorącą wodą. Gotujemy 5 min pod przykryciem na wolnym ogniu. Odstawiamy na 10 min, po czym przecedzamy. Pijemy ˝ do 2/3 szklanki 2-3 razy dziennie po jedzeniu.