Ocena zagrożenia kontynuacji działalności
1.1. Sygnały mówiące o zagrożeniu kontynuacji działalności
Prawidłowa ocena zdolności jednostki do kontynuowania działalności jest niezwykle istotna. W tym celu należy uwzględnić wszystkie przesłanki związane z kondycją finansową jednostki, wskazujące na duże prawdopodobieństwo postawienia jej w ciągu najbliższego roku obrotowego w stan likwidacji lub upadłości (związanej z likwidacją majątku), zaniechania działalności, czy też znacznego ograniczenia zakresu jej prowadzenia.
Pewnego rodzaju wskazówkę przy dokonywaniu oceny zagrożenia kontynuacji działalności jednostki może stanowić kondycja sytuacji finansowej określona na podstawie bieżącej analizy finansowej. Ponieważ jednak wskaźniki ekonomiczne informują nas o określonym segmencie działalności jednostki, można stwierdzić, że ostateczna ocena jej sytuacji majątkowej, finansowej i wynikowej może nastąpić dopiero na podstawie analizy w miarę pełnego zbioru wskaźników. Pojedyncze wskaźniki, co do zasady, nie powinny stanowić podstawy służącej ocenie całości jednostki. Ponadto, dokonując interpretacji wskaźnikowej, niezmiernie istotną kwestią pozostaje specyfika działalności danej jednostki, a więc wyniki osiągane na tle jednostek z tej samej branży. Dlatego inaczej oceniamy jednostki handlowe, a inaczej produkcyjne czy usługowe.
Co ważne, przy analizie wskaźników zyskowności i płynności finansowej szczególnej uwagi wymaga tendencja ich rozwoju oraz wyjaśnienie przyczyn niekorzystnych zmian (o ile takie wystąpią). Przy tego typu ocenach wykorzystuje się również złożone modelowe metody analityczno-statystyczne, które uwzględniają wiele odpowiednio dobranych wskaźników umożliwiających w miarę precyzyjne określenie kondycji danej jednostki. Przykładem mogą być: analiza Du Ponta, model Altmana, model analizy dyskryminacyjnej ZH czy "model poznański".
Warto tutaj wskazać, że problemom oceny kontynuacji działalności poświęcono jeden z Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej, tj. 570 "Kontynuacja działalności". Wynikają z niego obowiązki w tym zakresie również dla biegłego rewidenta badającego sprawozdanie finansowe. Otóż: "Planując i przeprowadzając badanie oraz oceniając jego wyniki, biegły rewident powinien rozważyć, czy założenie kontynuacji działalności, przyjęte przez kierownictwo do sporządzenia sprawozdania finansowego, jest zasadne."
Dokonując analizy zagrożeń mogących ograniczyć lub uniemożliwić kontynuację działalności kierownictwo jednostki powinno zwrócić uwagę na wszelkie objawy mogące wpływać na taką prognozę zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni.
Ww. Standard 570 dzieli symptomy zagrożeń na finansowe, operacyjne i pozostałe.
"Objawy finansowe:
zobowiązania netto i krótkoterminowe zobowiązania netto,
zbliżający się termin wymagalności pożyczek terminowych, przy braku realistycznych perspektyw przedłużenia terminu lub możliwości ich spłaty, bądź nadmierne uzależnienie od pożyczek krótkoterminowych wykorzystywanych do finansowania aktywów długoterminowych,
zdarzenia lub uwarunkowania wskazujące na trudności finansowe dłużników oraz wycofanie pomocy wierzycieli,
ujemne przepływy środków pieniężnych wykazywane w sprawozdaniach finansowych za okresy przeszłe lub planowane,
niekorzystne kształtowanie się kluczowych wskaźników finansowych,
poważne straty operacyjne lub znacząca utrata wartości aktywów służących uzyskaniu wpływów,
opóźnione lub nieregularne wypłaty dywidend,
niemożność terminowego regulowania zobowiązań,
niemożność dotrzymania warunków umowy kredytowej,
zmiana trybu rozliczeń z dostawcami z kredytu kupieckiego na natychmiastową płatność w momencie dostawy,
niezdolność zapewnienia finansowania niezbędnych prac rozwojowych nad nowym produktem lub niezbędnych inwestycji.
Objawy operacyjne:
odejście kluczowego personelu kierowniczego i brak odpowiednich następców,
utrata podstawowego rynku, umowy franchisingowej, licencji lub głównego dostawcy,
trudności z siłą roboczą lub niedobór ważnych surowców.
Pozostałe objawy:
nieprzestrzeganie wymogów dotyczących kapitałów lub innych wymogów ustawowych,
toczące się przeciwko jednostce postępowanie sądowe lub administracyjne, które w przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia dla jednostki wiązałyby się z powstaniem zobowiązań, jakie prawdopodobnie nie mogłyby zostać zaspokojone,
zmiany w prawie lub polityce rządu, które mogą mieć negatywny wpływ na jednostkę."
Z praktyki wynika, że istotne dla przedmiotowej oceny mogą być również inne zjawiska. Przykładowo są to:
zbliżający się termin wygaśnięcia umowy spółki, jeżeli została zawarta na czas ograniczony,
planowany podział podmiotu lub jego sprzedaż,
utrata koncesji,
kryzys całej branży - znaczący spadek popytu na oferowane wyroby, towary,
uzależnienie od jednego dostawcy, który nie wywiązuje się terminowo z zamówień,
uzależnienie od jednego odbiorcy, który zaprzestał spłaty zobowiązań,
przestarzały park maszynowy powodujący zagrożenie częstych przerw produkcyjnych,
prawdopodobieństwo realizacji zobowiązań wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji,
problemy finansowe udziałowców itp.
1.2. Konsekwencje braku kontynuacji działalności
Zasada kontynuacji, zdefiniowana w art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2009 r. nr 152, poz. 1223; ostatnia zmiana w Dz. U. z 2010 r. nr 47, poz. 278), jest jedną z nadrzędnych zasad rachunkowości. W świetle tego przepisu, przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości działalność w niezmniejszonym istotnie zakresie, bez postawienia jej w stan likwidacji lub upadłości, chyba że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. Ustalając zdolność jednostki do kontynuowania działalności, kierownik jednostki uwzględnia wszystkie informacje dostępne na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres nie krótszy niż jeden rok od dnia bilansowego. Jeżeli jednak założenie kontynuacji działalności nie jest zasadne, to przy sporządzaniu sprawozdania finansowego będzie miał zastosowanie art. 29 ust. 1 ustawy o rachunkowości. Wynika z niego obowiązek wyceny aktywów jednostki po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen ich nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. W takim przypadku jednostka jest również zobowiązana do utworzenia rezerwy na przewidywane dodatkowe koszty i straty spowodowane zaniechaniem lub utratą zdolności do kontynuowania działalności.
Regulacje zawarte w art. 29 ust. 2 ustawy o rachunkowości zobowiązują jednostki do wyceny po cenach sprzedaży netto i utworzenia rezerwy, o której mowa wyżej, w szczególności:
w przeddzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub ogłoszenia upadłości,
na koniec roku obrotowego, jeżeli na dzień zatwierdzenia sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy jednostka nie będzie kontynuowała działalności,
na koniec roku obrotowego przypadającego w czasie trwania postępowania likwidacyjnego lub upadłościowego,
w przeddzień przekazania, podziału lub sprzedaży jednostki, jeżeli odpowiednia umowa nie przewiduje przyjęcia za podstawę rozliczeń wartości majątku ustalonej przy założeniu, że działalność gospodarcza będzie przez jednostkę kontynuowana.
Co jednak istotne, wszczęcie postępowania naprawczego albo upadłościowego z możliwością zawarcia układu lub zmiana formy prawnej jednostki nie stanowią przeszkody do uznania, że działalność będzie kontynuowana (art. 29 ust. 3 ustawy o rachunkowości).
WAŻNE: Jeżeli jednostka w 2011 r. nie zamierza lub nie może kontynuować działalności (np. ze względu na trudną sytuację finansową), a więc założenie kontynuacji działalności, o którym mowa wyżej, nie jest zasadne, to przy sporządzaniu sprawozdania finansowego za bieżący rok będzie miał zastosowanie art. 29 ustawy o rachunkowości.
Różnice powstałe w wyniku wyceny po cenach sprzedaży netto oraz utworzenia rezerwy na przewidywane dodatkowe koszty i straty spowodowane zaniechaniem kontynuowania działalności wpływają na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Zatem rozliczane są kapitałowo. Tak wynika z art. 29 ust. 2a ustawy o rachunkowości.
W księgach rachunkowych różnicę z wyceny oraz utworzone rezerwy ujmuje się następującymi zapisami:
1) różnica z wyceny: |
- Wn konto 81-3 "Kapitał z aktualizacji wyceny", |
2) rezerwa na przewidywane dodatkowe koszty i straty: |
- Wn konto 81-3 "Kapitał z aktualizacji wyceny", |
Przykład Przed sporządzeniem sprawozdania finansowego za 2010 r. jednostka uzyskała informacje, z których wynika, że przyjęcie założenia o kontynuacji działalności w roku następnym nie jest zasadne. W związku z tym dokonano wyceny składników aktywów według cen sprzedaży nie wyższych od ich cen nabycia lub kosztów wytworzenia. Jednostka posiadała m.in.:
W związku z powyższym, jednostka w bilansie sporządzonym na 31 grudnia 2010 r. wykaże:
W związku z przeszacowaniem dokonane zostaną następujące księgowania: Zmniejszenie wartości środka trwałego do wartości rynkowej: 1.000 zł
- Wn konto 81-3 "Kapitał z aktualizacji wyceny",
|
Saldo konta 81-3 "Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny" wykazywane jest w pasywach bilansu w pozycji A.V. "Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny". Jeżeli jednostka nie posiadała kapitału z aktualizacji wyceny, to w bilansie w pozycji A.V. pojawi się wartość ujemna.
Informacje o zagrożeniach związanych z kontynuacją działalności w roku następnym - a tym samym o zamiarze zaprzestania działalności - należy zamieścić w informacji dodatkowej sporządzonej za dany rok obrotowy, stanowiącej integralną część sprawozdania finansowego sporządzanego przez jednostkę.
Są one zamieszczane:
1) w części "Wprowadzenie do sprawozdania finansowego" - zamieszcza się tu zwięzłe informacje ogólne o okolicznościach i zdarzeniach wskazujących na poważne zagrożenie dla kontynuowania przez jednostkę działalności w roku następnym,
2) w części "Dodatkowe informacje i objaśnienia" - gdzie zamieszcza się szczegółowe informacje dotyczące zagrożenia kontynuacji działalności:
a) stwierdzenie, że takie zagrożenia występują,
b) opis tych zagrożeń, wskazanie, czy sprawozdanie finansowe zawiera korekty z tym związane,
c) opis podejmowanych bądź planowanych przez jednostkę działań mających na celu eliminację zagrożeń.
Ponadto, jednostki sporządzające sprawozdanie z działalności (spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, towarzystwa reasekuracji wzajemnej, spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe) powinny informację o zagrożeniu kontynuacji działalności zawrzeć w tym sprawozdaniu, wskazując jednocześnie program działań mających na celu uchronienie jednostki przed tym zagrożeniem.
Dodatkowo należy pamiętać, że brak założenia kontynuacji działalności w roku następnym sprawia, że sprawozdanie finansowe jednostki sporządzone za dany rok nie podlega obowiązkowi badania i ogłaszania - bez względu na sumę aktywów, wielkość przychodów czy liczbę zatrudnionych osób.
W świetle bowiem art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości, obowiązkowi badania przez biegłego rewidenta i ogłaszania podlegają jedynie roczne sprawozdania finansowe jednostek kontynuujących działalność.
Należy przy tym zaznaczyć, iż w przypadku braku założenia kontynuacji działalności w roku następnym kierownik jednostki może jednak podjąć dobrowolnie decyzję o przeprowadzeniu badania sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy.
Zwracamy uwagę, że w sytuacji, gdy informacje o zagrożeniu kontynuacji działalności dotarły do jednostki już po sporządzeniu sprawozdania finansowego, lecz przed jego zatwierdzeniem, to konieczna jest odpowiednia zmiana tego sprawozdania zapewniająca wypełnienie dyspozycji zawartej w ww. art. 29 ustawy o rachunkowości.