Zasady i formy pracy w świetlicy szkolnej.
Działalność opiekuńczo - wychowawcza w świetlicach organizowana jest według określonych zasad. Do zasad tych możemy zaliczyć:
Zasada motywacji - uczniowie zmotywowani do uczestnictwa w atrakcyjnych zajęciach mają możliwość zaspokojenia swojej potrzeby swoich doznań emocjonalnych, nie jest konieczne namawianie ich do pójścia na spacer czy obejrzenia filmu;
Zasada aktywności - wzbudzanie u wychowanków ich własnej inicjatywy, wszystkie metody bazujące na działaniu i samodzielnym angażowani się mobilizują do aktywności;
Zasada indywidualizacji - indywidualne podejście do dziecka, znajomość jego potrzeb, zdolności, zainteresowań; wszystkie oddziaływania wychowawcze należy dostosować do indywidualnych możliwości ucznia jak i całej grupy;
Zasada poglądowości - przykładami środków poglądowych są: film, ilustracja, itp., uczniowie posługują się tutaj wzrokiem, dotykiem, słuchem, węchem;
Zasada systematyczności - zajęcia należy dokładnie planować i dbać, aby były one ze sobą powiązane;
Zasada swobody - wychowawca powinien inicjować i zachęcać uczniów do zajęć
w taki sposób, by brali w nich udział z własnej woli;
Zasada atrakcyjności - wychowawca musi doskonalić swoją metodykę pracy
w atrakcyjne formy działań;
Zasada higieny i bezpieczeństwa - przestrzeganie zasad BHP;
Aby oddziaływania wychowawcze w świetlicy były skuteczne musi być bliska więź między wychowawcą a wychowankiem. Aby świetlica była miejscem, w którym dzieci dobrze się czują i w którym będą rozwiązywane ich ważne problemy, należy przestrzegać między innymi:
poszanowania osobistej godności, a więc odnoszenia się z szacunkiem do ucznia, uznawania jego wartości i cech indywidualnych, tolerancyjności wobec jego upodobań i dążeń,
lojalności przejawiającej się w rzetelności i uczciwości wobec wychowanka, poszanowania jego tajemnic osobistych oraz obrony dobrego imienia ucznia,
zasady wielkoduszności wobec ucznia, polegającej na wybaczaniu mu urazów
i przewinień,
tworzenia warunków do okazywania otwartych przeżyć, polegającej na tym,
że wychowawca daje wychowankowi możliwość uzewnętrzniania ekspresji emocjonalnej oraz wyrażenia osobowości i indywidualności
samokrytycyzmu wychowawcy przejawiającego się w gotowości do przyznania
się do błędu, pomyłki lub podjęcia niewłaściwej decyzji,
zainteresowania osobistymi sprawami wychowanków przejawiającymi się troską
o losy dziecka, służenia mu rada, pomocą w kłopotach,
stwarzania warunków do zaspokajania jego oczekiwań i potrzeb.
Ważne jest również przekazywanie uczniom problemów, o których sami będą mogli decydować, podejmować decyzje w kwestii ich rozwiązania. Wychowankowie powinni mieć świadomość, że są ważni. Zakres zadań podejmowanych przez dzieci powinien obejmować:
udział w ustalaniu rodzaju tematyki niektórych zajęć świetlicowych
pełnienie różnych funkcji w świetlicy (funkcje te mogą być różnorodne, w zależności od potrzeb, np. zespołowi, kronikarze, dyżurni, opiekunowie kącików),
współdecydowanie o podziale zespołu świetlicowego na mniejsze zespoły
udział w wypracowaniu symboliki, tradycji i obrzędowości świetlicy
udział w gospodarowaniu pomieszczeń świetlicy poprzez decydowaniu o wystroju pomieszczeń, ustawieniu wyposażenia, naprawie zabawek i pomocy,
włączanie do ustalenia regulaminów porządkowych
udział funkcyjnych w ocenie, przyznawanie niektórych nagród i kar.
Świetlica szkolna, organizując czas wolny dzieci, powinna uwzględniać jego podstawowe funkcje, czyli: odpoczynek, rozrywkę oraz rozwijanie osobowości. To natomiast wiąże się z potrzeba zastosowania odpowiednich metod i form pracy. Częściowo będą one pokrywały się z metodami i zasadami stosowanymi w działalności dydaktycznej szkoły. Jednak w wielu wypadkach ze względu na charakter pracy, będą od wzorców szkolnych odbiegać. Dobór metod w świetlicy szkolnej jest bardzo ważny, gdyż dzieci musza mieć wytchnienie po nauce szkolnej, a jednocześnie powinny rozbudzać swoją twórczą inicjatywę do dalszego samokształcenia.
Podstawowe formy pracy (nie tylko w świetlicy) to:
- praca indywidualna - dziecko pracuje indywidualnie, wybiera dla siebie zadanie i samo je wykonuje. W wyborze i w czasie wykonywania często pomaga mu wychowawca. Przykładem może być: kolekcjonowanie, wykonywanie elementów dekoracyjnych, czytanie książek, czasopism, opieka nad kącikami (przyrodniczym , czytelniczym).
- praca w zespołach zadaniowych - stwarza najlepsze warunki do uaktywnienia dzieci. Praca
w zespołach angażuje wszystkich uczestników, daje im możliwość wyżycia się oraz wykazania swoich uzdolnień i umiejętności.
- praca w grupie - obejmuje wszystkich uczestników świetlicy na zajęciach organizowanych dla wspólnych celów wychowawczych i kształcących, np. udział dzieci w imprezie środowiskowej, koncertach, rozgrywkach sportowych, konkursach, turniejach, spotkaniach
z ciekawymi ludźmi.
Według Wincentego Okonia rozróżniamy trzy zasadnicze metody pracy nauczyciela
z uczniami: słowne, oglądowe i praktyczne.
Nauczyciel świetlicy powinien stosować wszystkie trzy metody. Największy jednak nacisk powinien kłaść na metody praktyczne, następnie oparte na obserwacji, a dopiero później na metody słowne.
Metody zajęć praktycznych stosuje się we wszystkich formach pracy świetlicowej. Mają one różnorodny charakter i zależą od wysuniętych celów. W celu rozwijania wrażliwości estetycznej, można wprowadzać różne techniki plastyczne, teatr lalek, prace
w tanecznym zespole świetlicowym. Aby rozwijać zdolności umysłowe dziecka należy wykorzystywać zabawy i gry dydaktyczne, gry stolikowe, konkursy, zgaduj zgadule. Kształtowanie uczuć patriotycznych odbywa się poprzez imprezy i uroczystości, wycieczki do zakładów pracy, działalność społecznie użyteczną Natomiast sprawność kształcić będą różne formy ćwiczeń, jak gry i zabawy ruchowe, sporty, wycieczki.
Metodę poglądową zastosujemy przy pogłębianiu i utrwalaniu wiadomości. Pokaz przedmiotów - narzędzi, modeli, makiet, zwiedzanie budowli, oglądanie maszyn i urządzeń, przygotowanie pomocy takich jak rysunki, fotografie, mapy, tablice - pozwalają dzieciom rozszerzyć i ugruntować wiedzę. Wizualne przedstawienie pewnych treści umożliwi dzieciom zrozumienie i zapamiętanie.
Metody słowne spełniające ogromna rolę w procesie nauczania mają trochę mniejsze zastosowanie w świetlicy. Na pierwszy plan wysunie się tutaj forma pogadanki wstępnej, która ma przygotować uczniów do pracy czy tez zabawy bowiem każda forma zajęć świetlicowych wymaga wstępnego omówienia, wytworzenie odpowiedniego nastroju, wyjaśnienia zasad gry czy przygotowania do wycieczki.
Nauczyciel świetlicy powinien tak organizować czas swoim wychowankom, aby świetlica stała się dla nich miejscem, w którym będą się dobrze czuli i zaspokajali swoje potrzeby. Do potrzeb tych zaliczamy nie tylko „uzupełnianie edukacji szkolnej ale przede wszystkim możliwość odpoczynku, zredukowanie szkolnych stresów, poczucia bezpieczeństwa i samorealizacji. W związku z tym czas w świetlicy powinien być zaplanowany atrakcyjnie i ciekawie.” W czasie pobytu dziecka w świetlicy, musi znaleźć się czas na kilka podstawowych rzeczy: swobodną zabawę, sprawdzenie przez wychowawcę odrobionych prac domowych, spacer i zabawę na świeżym powietrzu, lektury, czynności higieniczne, posiłek, a także zajęcia wynikające z planu pracy świetlicy.
Jeśli odpowiednio uatrakcyjnimy dzieciom czas spędzany w świetlicy, poprzez stosowanie różnorodnych form i metod pracy, świetlica będzie dla nich, a także ich rodziców, miejscem przyjemnym, radosnymi i rozwijającym wszechstronnie osobowość,
a nie miejscem do którego przychodzą tylko z konieczności.
W świetlicy realizując cele wychowawcze i kształtując osobowość dziecka, zdaniem
A. i Z. Wiechów należy stosować:
- zabawy i gry świetlicowe;
- czytelnictwo;
- żywe słowo i teatralne formy pracy;
- zajęcia umuzykalniające;
- zajęcia plastyczne i prace ręczne;
- zajęcia rozwijające zainteresowania i zamiłowania;
- imprezy i uroczystości;
- środki audiowizualne;
- formy ćwiczeń ruchowych.
Zdaniem Elżbiety Wójciak w świetlicy szkolnej wyróżniamy takie zajęcia jak:
- zabawa;
- pedagogika zabawy „Klanza”;
- zabawy z elementami socjoterapii;
- uroczystości i imprezy okolicznościowe;
- zabawy i gry ruchowe;
- zajęcia plastyczne i praktyczno - techniczne;
- żywe słowo i teatralne formy pracy;
- wycieczki;
- zajęcia umuzykalniające.
Natomiast M. Rosiński w zajęciach świetlicowych wyróżnia:
- zajęcia dydaktyczne;
- wycieczki i spacery oraz zajęcia przyrodnicze;
- zabawy i gry terenowe;
- wychowanie fizyczne;
- gry i zabawy ruchowe;
- gry i zabawy świetlicowe;
- wychowanie techniczne;
- wychowanie plastyczne;
- zajęcia artystyczne;
- zajęcia umuzykalniające;
- zajęcia czytelnicze.
Wszystkie te trzy podziały są do siebie bardzo zbliżone. Jednak to, które formy
i w jakim stopniu będą stosowane w danej świetlicy uzależnione jest od specyfiki tej świetlicy, dzieci, jakie do niej uczęszczają - ich możliwości psychofizycznych, bazy lokalowej, wyposażenia, a także innych czynników.
Zapewne w każdej świetlicy wykorzystywana jest zabawa, która stanowi swoisty rodzaj działalności dziecka i zarazem środek ich ekspresji. Dzięki zabawie dziecko poznaje rzeczywistość oraz rozwija umiejętność współżycia i współdziałania w grupie. To właśnie zabawa sprzyja rozwojowi psychofizycznemu. Możemy wyróżnić zabawy dowolne (podejmowane i organizowane przez same dzieci) oraz inicjowane i kierowane przez nauczyciela. „Pierwsza grupa to zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne, ruchowe, taneczne określone różnymi terminami, jak: tematyczne, naśladowcze, inscenizowane i inne; natomiast do drugiej grupy należą zabawy dydaktyczne, gry z prawidłami.”
Zdaniem W. Okonia „zabawa w życiu dziecka nie wypełnia jakiejś jednej określonej, zamkniętej, izolowanej funkcji. Zabawa dla dziecka jest pracą, myśleniem, twórczością, realizmem, fantazją, odpoczynkiem i ponad wszystko radością”. Stwierdzenie to zawiera wszystkie wartości zabawy swobodnej.
Niezwykle ważne pod względem wychowawczym są zabawy kierowane przez nauczyciela i inscenizowane, gdyż rozwijają one aktywność umysłową dziecka. Poprzez te zabawy pobudzamy dzieci do myślenia, przejmowania inicjatywy. Dzieci mają okazję do ćwiczenia zaradności i pokonywania trudności. Bardzo ważnym aspektem wychowawczym
w zabawie jest zachowanie ładu i porządku, przestrzeganie jakichś zasad, które przyczyniają się do efektywności samej zabawy.
Natomiast zajęcia dydaktyczne, zdaniem M. Rosińskiego, „są bardzo dobra okazją do sprawdzenia i porównania wiadomości zdobytych w szkole. Pogłębiają one przede wszystkim znajomość spraw dotyczących otaczającej rzeczywistości, pobudzają do myślenia, ćwiczą pamięć, rozwijają aktywność, inicjatywę, samodzielność, uczą współżycia oraz współdziałania w zespole.”
Rosiński do form zajęć dydaktycznych zalicza:
- odrabiane lekcji;
- głośne czytanie;
- ciche czytanie;
- opowiadania;
- pogadanka;
- dyskusja.
Podczas prowadzenia zajęć dydaktycznych możemy stosować różne formy. Wyżej wymieniony autor wyróżnia tu przede wszystkim: gry i zabawy umuzykalniające, audycje radiowe i telewizyjne, film i przeźrocza, gry i zabawy dydaktyczne (ćwiczące analizę
i syntezę słuchową i graficzną; doskonalące mowę i myślenie oraz umiejętność czytania
i pisania wyrazów dotyczących środowiska przyrodniczego; utrwalające pojęcia i działania matematyczne).
Powszechne podczas zajęć świetlicowych są gry i zabawy świetlicowe. Wszelkie gry
i zabawy mają duży wpływ na rozwój umysłowy dziecka, poszerzają jego wiedzę, rozwijają szybkość orientacji i spostrzegawczość. Do gier i zabaw świetlicowych Rosiński zalicza:
- zabawy tematyczne - dziecko bawiąc się np. we fryzjera, wykorzystuje różne akcesoria; bawiąc się w dom, naśladuje np. gotowanie, mycie itp. Zabawa tematyczne charakteryzuje się tym, że w niej dzieje się wszystko tak jak „naprawdę”.;
- zabawy twórcze - dziecko odgrywa różne role wykorzystując umiejętności naśladownictwa. Odtwarzając określone treści, angażuje swoje uzdolnienia, umiejętności emocjonalne i fizyczne. Tematy do tego typu zabaw czerpie z otaczającego go świata, ilustrowanych książek, bajek, filmów;
- zabawy konstrukcyjne - dziecko modeluje, układa, buduje domy, mosty, tory itp. z różnego rodzaju klocków, mozaik, układanek. Zabawy te uczą patrzeć dostrzegać, analizować, a więc ćwiczą myślenie, kształtują wyobraźnię przestrzenną. Odgrywają również ważną rolę
w usprawnianiu manualnym i ruchowym;
- zabawy towarzyskie - uczestnictwo w tych zabawach kształtuje przede wszystkim przyjaźń, koleżeństwo, kulturę życia w zespole. Poprzez te zabawy można nauczyć dziecko ładu i form towarzyskich w zachowaniu, elegancji w ubiorze. Zajęcia takie ćwiczą
i doskonalą nawyki, uczą myśleć, spostrzegać i obserwować otaczające środowisko;
- zabawy i gry stolikowe - przede wszystkim różnego rodzaju gry planszowe, memory, puzzle. Kształcą zdolności poznawcze, spostrzeganie i pamięć, myślenie i uwagę. Należy tu przestrzegać określonych zasad poprzez co kształtują cechy charakteru. Mogą dostarczać również wiele wiadomości z różnych dziedzin;
- gry i zabawy umysłowe - „ze względu na treść tych zabaw możemy tu wyróżnić: gry umysłowe utrwalające wiadomości przyrodnicze czy geograficzne, np. dobieranie liści
z takich samych drzew; gry i zabawy kształtujące pojęcia matematyczne, np. domina liczbowe - obrazkowe; gry zaznajamiające z podstawowymi figurami geometrycznymi, np. domina geometryczne, elementy geometryczne; gry i zabawy do ćwiczeń mowy, np. historyjki obrazkowe, zagadki ruchowe itp.; zabawy ćwiczące spostrzegawczość, np. KIM, łamigłówki obrazkowe; gry zaznajamiające z różnymi rodzajami pracy, narzędziami.” Gry te poszerzają wiadomości z różnych dziedzin, przygotowują i wdrażają dziecko do zajęć lekcyjnych. Ćwiczą spostrzegawczość, myślenie. Wszystkie posiadają określone reguły, które dziecko powinno przestrzegać.
Zabawy i gry ruchowe mają za zadanie zapewnić dziecku czynny odpoczynek, Rozwijają sprawność, szybkość, siłę i zręczność. Kształtują charakter dziecka poprzez radość
z działania i zadowolenie z osiągnięć, które dają mu poczucie własnej wartości. Dzieci na ogół chętnie uczestniczą w tej formie zajęć, gdyż wprowadzają one miłą atmosferę. „Zabawy ruchowe współdziałają w dużym stopniu z rozwojem wrażeń, uczą spostrzegać otaczające przedmioty i zjawiska ze wszystkich stron i we wszystkich ich wzajemnych powiązaniach. Wyrabiają umiejętność dziecka w określaniu odległości, ciężaru, wytrzymałości i innych cech przedmiotów. Dostarczają dzieciom wielu nowych wrażeń i wiadomości o otoczeniu - ćwiczą spostrzegawczość i logiczne myślenie”. Do gier i zabaw ruchowych możemy również włączyć muzykę.
Bardzo ważną rolę w wychowaniu estetycznym dziecka i w przygotowaniu go do czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym odgrywają zajęcia plastyczne i praktyczno -
- techniczne. „Poprzez działalność praktyczną dziecko rozwija wrażliwość widzenia
i zdolności poznawcze, kształci umiejętność wyrażania obserwowanych zjawisk, treści intelektualnych i emocjonalnych za pomocą różnych środków wyrazu, takich jak rysowanie, malowanie, wycinanie, szycie, majsterkowanie, modelowanie. Twórczość plastyczna daje duże możliwości wyrażania ekspresji emocjonalnej. Dziecko przedstawia to, co lubi, czym się interesuje, czego się boi lub nienawidzi.”
Różnorodne formy pracy świetlicowej sprawiają, że bogatsze są też przeżycia dzieci, a tym samym większa jest potrzeba wyrażania ich środkami plastycznymi. Dzieciom dajemy możliwość wypowiadania się za pomocą różnych technik. Najczęściej stosowaną formą
w świetlicy jest rysowanie zarówno z pamięci, jak i z pokazu. Dużą wartość spełnia rysunek ilustracyjny z wyobraźni i kompozycje zdobnicze. Tematyka rysunków nawiązuje często do przeżyć osobistych dzieci. Drugą techniką jest malowanie farbami akwarelowymi
i plakatowymi. „Używanie pędzla i farb wzbogaca możliwości w procesie tworzenia. Barwność i jaskrawość jest jednym z czynników piękna w twórczości plastycznej dzieci
i świadectwem ich wrażliwości na otaczający świat.” Inną formą ulubioną przez dzieci są wycinanki i wydzieranki. Polegają one na wycinaniu nożyczkami lub wydzieraniu palcami
z gazet lub kolorowego papieru różnych kształtów przedmiotów lub postaci. Zajęcia tego typu wyrabiają sprawność manualną, kształtują wyobraźnię i umiejętności kompozycyjne.
Uroczystości i imprezy okolicznościowe stanowią ważny dział w pracy opiekuńczo -
- wychowawczej. Wspólne przeżywanie różnych świąt czyni ze świetlicy prawdziwe wspólnoty społeczne. Uroczystość jest uczczeniem jakiegoś wydarzenia lub postaci, towarzyszy temu atmosfera uroczystej powagi. Impreza natomiast ma raczej charakter rozrywkowy, może być również organizowana dla uczczenia jakiegoś wydarzenia lecz cel ten realizowany jest poprzez aktywizacje uczestników - tańcem, piosenką, muzyką, konkursem, grą i zabawą. „Celem zarówno uroczystości jak i imprez jest przede wszystkim wzbudzenie umiłowania kraju ojczystego, jego tradycji, kultury, wyrabiane w dzieciach zdolności do działania dla drugich, a więc postawy obywatelskiej, rozwijanie wrażliwości estetycznej, wreszcie poprzez śmiech i radość - dostarczenie kulturalnej rozrywki.”
Ważną formą zajęć świetlicowych są zapewne spacery i wycieczki. Zarówno spacery jak i wycieczki mogą być formą odpoczynku, oderwania się od codziennej rzeczywistości, sposobem na poprawę stanu zdrowia i odporności fizycznej, formą rozrywki, realizacji, wytrzymałości, odwagi i ambicji. Wycieczki i spacery spełniają wiele funkcji:
- poznawcza - pogłębiają i utrwalają wiedzę zdobytą na lekcjach, ułatwiają poznanie ludzi oraz warunków ich życia, pracy;
- wychowawcza -wyzwalają w dzieciach inicjatywę, współdziałanie, samodzielność, odpowiedzialność i solidarność, a także kształtują umiejętność współżycia w grupie;
- społeczna - uczy racjonalnego spędzania czasu wolnego, kształtuje pozytywne nawyki do zastosowania w życiu codziennym, przygotowuje dziecko do życia w społeczeństwie;
- rozrywkowa - okazja do obcowania naturą poprzez gry i zabawy terenowe i kulturą poprzez wyjścia do kina, teatru, na wernisaż;
- zdrowotna - przede wszystkim ruch, hartowanie organizmu niezależnie od panującej pogody.
Również zajęcia umuzykalniające stanowią powszechną formę zajęć w świetlicy, gdyż muzyka ma ogromny wpływ na wszechstronny rozwój dziecka. Mówi się, że słuchanie muzyki już w łonie matki przyczynia się do pozytywnego rozwoju dziecka. Dzieci pod wpływem muzyki reagują spontanicznie. „Różnorodne formy umuzykalniające prowadzone na zajęciach świetlicowych, jak: śpiew, muzyka, zabawy ze śpiewem, tańce - wdrażają dzieci do aktywności artystycznej, do świadomego korzystania z dorobku polskiej
i światowej kultury muzycznej, wyrabiają wrażliwość na piękno, uczą kulturalnie spędzać wolny czas”.
Najbardziej znaną forma kształcenia muzycznego jest śpiew. „Właściwie dobrany repertuar kształtuje uczucia patriotyczne i internacjonalne.(…)Zmusza do myślenia i uwagi. Ćwiczy pamięć, wzbogaca słownictwo, poprawia język dziecka. Śpiew kształci charakter, jednoczy zespół, wyrabia instynkt społeczny. We wspólnym śpiewie dzieci zapominają
o nieporozumieniach i urazach.”
W zajęciach umuzykalniających można wykorzystać środki audiowizualne (taśmy magnetofonowe, płyty cd, dvd) dobrane odpowiednio do tematu zajęć. Należy uczyć dzieci słuchania muzyki, dzięki temu będą ćwiczyły koncentrację uwagi i wyrabiały nawyk kulturalnego zachowania się.
Aby przybliżyć dzieci i młodzież do sztuki, piękna, „nauczyć widzieć je w naszej mowie ojczystej, literaturze, zarówno w poezji jak i w prozie” należy skorzystać z żywego słowa i teatralnych form pracy. „Kontakt ze sztuką ma być dla dziecka źródłem radości
i odprężenia psychicznego. Ucznia należy nauczyć spostrzegać, przeżywać, odróżniać prawdę od fałszu, dobro od zła. Na konkretnych przykładach baśni, wiersza, powieści. Pomoże mu szukać prawdy moralnej, zrozumienia świata, kontaktu z pięknem i potrzeby obcowania z nim. Daje to nam duże możliwości kształtowania jego osobowości, postawy ideowej, uczuć patriotycznych i społecznych.”
Najczęściej wykorzystywaną formą pracy żywego słowa nie tylko w świetlicy ale
i w szkole jest czytanie, recytacja. Poprzez te formy dziecko wypowiadając własne jak
i cudze myśli wręcz zmuszane jest do poprawności, wyrazistości, jasności, zwięzłości
i piękna.
Inną popularna formą są teatrzyki i inscenizacje, które sprzyjają rozwoju osobowości dziecka poprzez budzenie wrażliwości na krzywdę i kształcenie właściwych postaw moralnych. Wzbogacają również słownik dziecka, uczą kultury słowa, a także oddziaływują na wyobraźnię i fantazję.
http://www.sciaga.pl/tekst/78936-79-metody_pracy_opiekunczo_wychowawczej_w_swietlicy_szkolnej
Rosiński M.: Organizacja pracy opiekuńczo - wychowawczej w świetlicach, Szczecin 1997, s.8.
Kuźniar U.: Świetlica szkolna/ Praca opiekuńczo - wychowawcza w teorii i praktyce pod red. W. Ciczkowskiego, Olsztyn 1998, s.122.
Okoń W.: Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s.111.
Wójcik E.: „Praca opiekuńczo - wychowawcza w teorii i praktyce” pod red. W. Ciczkowskiego, Olsztyn1998, s.129.
Wójcik E.: Praca opiekuńczo - wychowawcza w teorii i praktyce, pod red. W. Ciczkowskiego, Olsztyn1998, s.129.
Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987, s.84.
Wójcik E.: Praca opiekuńczo - wychowawcza w teorii i praktyce, pod red. W. Ciczkowskiego, Olsztyn1998, s.130.
Rosiński M.: Organizacja pracy opiekuńczo - wychowawczej w świetlicach, Szczecin 1997, s.34.
Tamże, s. 115.
Tamże, s. 116.
Tamże, s. 96.
http://www.sciaga.pl/tekst/57147-58-metody_i_formy_pracy_w_swietlicy
Tamże
Wiechowie A. Z.: Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, Warszawa 1986, s.270.
. Wiechowie A. Z: Poradnik dla wychowawców świetlic szkolnych, Warszawa 1986, s. 162.
Tamże, s. 162.
Wójcik E.: Praca opiekuńczo - wychowawcza w teorii i praktyce, pod red. W. Ciczkowskiego, Olsztyn1998, s.134.
Tamże, s. 134.