PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

Definicja: Art. 353 KC

WIERZYCIEL	DŁUŻNIK
Może żądać spełnienia świadczenia	Powinien spełnić świadczenie

Przedmiot: świadczenie, czyli zachowanie, którego wierzyciel może oczekiwać od dłużnika.

Stosunki prawne względne - prawa i obowiązki skuteczne tylko pomiędzy stronami (Inter partes).

Skutki względności: nie ma zamkniętego katalogu stosunków zobowiązaniowych.

Istnieje swoboda zawierania umów- strony decydują o wzajemnych relacjach i kształcie umowy. Jest jednak ograniczenie - stosunek prawny (postanowienia umowy pomiędzy stronami) musi być zgodny z obowiązującym prawem oraz zasadami współżycia społecznego. Dlatego też ustawodawca wprowadza pewne przepisy bezwzględnie obowiązujące, aby zagwarantować przestrzeganie ogólnych zasad prawa, np. równość pomiędzy stronami (przykładem takich unormowań jest prawo konsumenckie).

Źródła stosunków zobowiązaniowych:

1. Dwustronna czynność prawna, w szczególności umowy (zobowiązania kontraktowe).

2. Jednostronne oświadczenie woli - np. przyrzeczenie publiczne, czyli oświadczenie, w którym podaje się do publicznej wiadomości, że kto spełni jakieś świadczenie, coś będzie mu za to przysługiwało (np. nagrodę za odnalezienie psa otrzyma każda osoba, która go odnajdzie) - w chwili składania przyrzeczenia nie jest znana druga strona stosunku zobowiązaniowego.

3. Zobowiązanie oparte na deliktach (czynach niedozwolonych) - źródłem jest naruszenie przez dłużnika dóbr wierzyciela, w efekcie czego powstaje szkoda i roszczenie odszkodowawcze.

4. Bezpodstawne wzbogacenie - po stronie dłużnika doszło do uzyskania korzyści majątkowej bez podstawy prawnej ze szkodą dla wierzyciela (tzw. przesunięcie majątku). Okoliczność może być dowolna (nie ważne czy było to działanie człowieka czy też sił przyrody) - np. przerwanie tamy przez powódź i przepłynięcie ryb do cudzego stawu; pomyłkowe naliczenie zawyżonego wynagrodzenia.

5. Decyzja administracyjna - Dąży się do ograniczenia ingerencji podmiotów publicznych w sferę stosunków pomiędzy stronami umowy. Decyzja o wywłaszczeniu pociąga za sobą obowiązek odszkodowawczy - podlega przepisom KC o obowiązku odszkodowania.

6. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - nie było żadnej umowy, ale jedna osoba zajęła się interesami innej osoby i przynosi jej korzyści (np. ktoś pod nieobecność sąsiada zapłacił inkasentowi jego r-k za energię i sąsiad nie zamierza oddać pieniędzy) - powstaje stosunek zobowiązaniowy pod warunkiem, że sytuacja była zgodna z prawdopodobną wolą.

To samo zdarzenie może podlegać jednocześnie kilku reżimom. Np. kradzież gotówki z kasy przez kasjera można kwalifikować jako:

- nie wykonanie umowy

- czyn niedozwolony

- bezpodstawne wzbogacenie.

W takim przypadku następuje zbieg roszczeń - zbieg podstaw odpowiedzialności. Nie można stosować równocześnie wszystkich reżimów. Wierzyciel decyduje, w oparciu o który z reżimów zamierza dochodzić swojego roszczenia.

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

występuje wtedy, gdy kilka osób jednocześnie jest dłużnikiem lub wierzycielem - np. dłużnicy (osoby które powinny spełnić świadczenie) - wspólnicy zaciągają kredyt na zakup nieruchomości wspólnej; wierzyciele (osoby do rąk których należy spełnić świadczenie) - małżeństwo które znajomemu pożyczyło pieniądze.

Pierwszą cechą solidarności zobowiązań jest to, że się jej nie domniemuje - musi ona wynikać z:

- przepisu prawnego

- czynności prawnej (wola stron).

Solidarność dłużników - każdy z dłużników odpowiedzialny jest za całość zobowiązania, w pełnej jego wysokości. Wierzyciel decyduje, do kogo skieruje roszczenie. Pozostali zostają zwolnieni wobec wierzyciela.

Z mocy prawa charakter solidarny mają :

1. Solidarność obligatoryjna - zobowiązania deliktowe - jeżeli kilka osób jednocześnie wyrządziło komuś szkodę;

2. Solidarność fakultatywna - kiedy ustawodawca postanawia dowolność - strony mogą umówić się inaczej;

Drugą cechą solidarności zobowiązań jest zasada regresów - roszczeń zwrotnych pomiędzy dłużnikami. Ten dłużnik, który zaspokoi wierzyciela może domagać się, aby pozostali zwrócili mu przypadającą na nich część zobowiązania np. proporcjonalnie do wielkości udziałów.

Trzecią cechą solidarności zobowiązań jest zasada reprezentacji - działanie w relacjach między jednym z dłużników a wierzycielem. Jeżeli ustalenia są korzystne dla pozostałych współdłużników (np. redukcja długu czy odroczenie terminu płatności) - jeden może reprezentować pozostałych. Natomiast jeżeli jeden umówi się z wierzycielem, że szybciej spłaci swój dług, to nie znaczy, że pozostali współdłużnicy również muszą dokonać wcześniejszej spłaty.

Natomiast jeżeli występuje kilku wierzycieli solidarnych - dłużnik decyduje do czyich rąk spełni świadczenie. Jeżeli jednak jeden z wierzycieli solidarnych się zniecierpliwił i wytoczył proces, to wtedy prawo wyboru wygasa i dłużnik musi spełnić świadczenie do rąk tego, który wytoczył proces - wykazał aktywność w dochodzeniu należności. W dalszej kolejności pomiędzy wierzycielami działa zasada regresu.

Jeżeli zobowiązanie nie jest solidarne, stosuje się przepisy o zobowiązaniach podzielnych i niepodzielnych.

Jeżeli zobowiązanie jest podzielne (np. pieniądze) - dzieli się na tyle części, ilu jest dłużników lub wierzycieli.

Jeżeli zobowiązanie jest niepodzielne (nie tylko z powodu cech fizycznych, ale też z woli stron - może być świadczenie niepodzielne pomimo, że fizycznie można je podzielić np. komplet mebli czy seria znaczków) - wtedy odpowiadają jak dłużnicy solidarni, ale w regresie można żądać tylko zwrotu proporcjonalnej wartości, a nie zwrotu części rzeczy.

Przedmiotem zobowiązań jest świadczenie i powinność jego spełnienia to dług.

Odpowiedzialność - jakie będą konsekwencje, kiedy dłużnik dobrowolnie świadczenia nie spełni.

Odpowiedzialność cywilna jest wyłącznie odpowiedzialnością majątkową. Jest zabezpieczona przymusem państwowym.

Świadczenia pieniężne i odszkodowawcze reguluje Kodeks Cywilny.

Świadczenie pieniężne - przedmiotem jest odpowiednia wartość ekonomiczna, reprezentowana przez pieniądze. Może ona być spełniona według zasady nominalizmu albo waloryzacji.

Nominalizm - dłużnik powinien spełnić określoną kwotę, bez względu na zmianę siły nabywczej pieniądza.

Waloryzacja - należy uwzględnić siłę nabywczą pieniądza.

Wyjściową jest zasada nominalizmu.

Jeżeli świadczenie od początku dotyczyło pieniędzy - dwie drogi waloryzacji świadczeń pieniężnych:

1. Umowna - strony w umowie przewidują klauzule waloryzacyjne:

- walutowa - np. równowartość 10.000 EURO;

- indeksacyjna - wyznacznikiem jest cena jakiegoś produktu na rynku (np. surowca, zboża) - dawniej często stosowano klauzulę złota.

2. Sądowa - przesłanką przysługującą stronie jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza - całkowite zachwianie równowagi na skutek szczególnych okoliczności. Sąd nie może rozwiązać umowy, ale może:

- zmienić wysokość świadczenia - dostosować wartość ekonomiczną zobowiązania do zmiany wartości pieniądza;

- zmienić sposób spełnienia świadczenia - wydłużyć lub skrócić termin spełnienia świadczenia, rozłożyć na raty lub odwrotnie;

Prawo do żądania sądowej waloryzacji nie przysługuje profesjonalistom - przepis chroniący konsumentów.

Zniesiono zasadę walutowości - na terenie RP nie ma obowiązku wyrażania zobowiązań wyłącznie w walucie polskiej.

Czy dłużnik musi spełnić świadczenie w uzgodnionej walucie - wierzyciel musi to wyraźnie określić w toku czynności prawnej. W przeciwnym razie dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej.

Przeliczanie - prawo określa sposób - kurs i dzień:

- średni kurs NBP z dnia wymagalności,

lub jeżeli upłynął termin- wierzyciel może wybrać korzystniejszy dla siebie:

- średni kurs NBP z dnia wymagalności

- średni kurs NBP z dnia dokonania płatności.

Odsetki - szczególny rodzaj świadczeń pieniężnych.

Są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzych pieniędzy.

Odsetki są należnością akcesoryjną - istnieją tylko wtedy, gdy istnieje suma główna.

Podstawa prawna żądania odsetek:

- czynność prawna

- ustawa

- orzeczenie sądowe

- decyzja administracyjna.

Odsetki z tytułu opóźnienia - przysługują za czas opóźnienia w każdym przypadku - podstawą jest sam fakt opóźnienia (niezależnie czy jest ono zawinione przez dłużnika czy nie)

Zwłoka - zawinione opóźnienie, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Wysokość odsetek wynika z:

- czynności prawnej

- orzeczenia sądowego

- w pozostałych przypadkach - odsetki ustawowe.

Ustawa reguluje maksymalną wysokość odsetek, która nie może przekroczyć czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP- powyżej lichwa - zakazana prawem.

Jeżeli w umowie zastrzeżono odsetki wyższe niż dozwolone w prawie, to umowa zachowuje swoją ważność, ale należą się tylko odsetki maksymalne.

W obrocie międzynarodowym strony mogą wybrać, które prawo będzie właściwe - jednak w odniesieniu do wysokości odsetek wybór ten jest nieskuteczny.

Anatocyzm - pobieranie odsetek od zaległych odsetek - co do zasady jest zakazany. Pozwala to na:

1. Uniknięcie haosu w naliczeniach gospodarczych,

2. Zmotywowanie wierzycieli do szybszego egzekwowania należności.

Wyjątki:

- po zakończeniu okresu odsetkowego zaliczamy odsetki do sumy głównej i w kolejnym okresie naliczamy odsetki od całej kwoty;

- wytoczenie powództwa - możliwość żądania zapłaty odsetek od wierzytelności, co do których wytoczono powództwo.

Zakaz anatocyzmu nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje finansowe.

SZKODA:

Może być tylko majątkowa.

Negatywne doznania w sferze bólu, odczuć moralnych czy psychicznych to krzywda.

Elementy szkody:

- poniesione straty (damnum emergens);

- korzyści które ktoś mógłby zyskać, gdyby szkody mu nie wyrządzono - spodziewane zyski które były w realnym zasięgu np. nie zrealizowany kontrakt (lucrum cessans).

Miara wartości szkody - według cen rynkowych wyrządzonej szkody (można doliczyć wartość rzeczy powiązanych z rzeczą uszkodzoną oraz uwzględnić jej wartość sentymentalną) z daty:

- ustalenia odszkodowania

- wyrządzenia szkody

- faktycznej zapłaty

- może też być ustalona inna data.

Sposób naprawienia szkody:

- odszkodowanie

- przywrócenie stanu poprzedniego.

Poszkodowany decyduje, który sposób będzie wymagany.

Szkoda na osobie:

- uszkodzenie ciała

- wywołanie rozstroju zdrowia

(pokrycie wydatków na leczenie; wypłata z góry na koszty leczenia oraz na przygotowanie do wykonywania innego zawodu przez poszkodowanego)

- częściowa lub całkowita niezdolność do pracy (dodatkowo renta)

- zgon (zwrot kosztów leczenia i pogrzebu temu kto je poniósł, roszczenie o alimenty dla osób które zmarły powinien alimentować oraz dla osób bliskich które zmarły wspierał dobrowolnie, jednorazowe odszkodowanie).

Krzywda - szkoda w sferze uczuć i doznań człowieka.

- uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia

- pozbawienie wolności

- czyny nierządne.

Jednocześnie z roszczeniem o zwrot kosztów, odszkodowanie lub rentę dochodzić można zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Jest to roszczenie osobiste- może się o nie starać tylko osoba, która doznała krzywdy - lub w przypadku jej śmierci osoby bliskie, które z tego powodu doznały krzywdy.

Zawinione naruszenie dóbr osobistych - sąd ocenia czy świadczenie przysługuje, a pokrzywdzony decyduje czy zasądzone świadczenie przeznaczy dla siebie czy na cel społeczny - nie można podzielić.

Zasady odpowiedzialności:

1. Winy

2. Ryzyka

3. Słuszności

Ad. 1. Możliwość postawienia zarzutu nie dołożenia wymaganej staranności - miernik obiektywny.

Ad. 2. Odpowiedzialności niezależnej od winy np. w ruchu przedsiębiorstw wprowadzonym siłami przyrody. Ryzyko po stronie przedsiębiorcy, który odpowiada za szkodę z wyjątkiem:

- działania siły wyższej

- wyłącznej winy poszkodowanego

- działania osoby trzeciej

Jest to domniemanie odpowiedzialności (chyba, że…) - taką samą odpowiedzialność ponoszą posiadacze mechanicznych środków komunikacji za szkody spowodowane przez ruch tych pojazdów - natomiast wobec siebie odpowiadają na zasadzie winy.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (np. petardy) - wobec każdego, kto poniósł szkodę- za samo wprowadzenie niezależnie od winy- powyżej 500 EURO, na osobie.

Za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej - podmiotem odpowiedzialnym jest urząd administracji państwowej lub jednostka samorządu terytorialnego. Działanie bezprawne - rodzi skutek prawny - postępowanie ustalające niezgodność z prawem.

Ad. 3. Jeżeli nie ma winy, ale są inne przesłanki, że należy poszkodowanemu wypłacić odszkodowanie. Brak podstawy do przypisania komuś odpowiedzialności, ale względy słuszności (sprawiedliwości) wskazują, że poszkodowany powinien otrzymać odszkodowanie np. przypadkowe postrzelenie kogoś w trakcie pościgu policyjnego.

Zdolność deliktowa - od 13 roku życia (rodzice odpowiadają za winę w nadzorze).

---