PRAWO to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.
Normy prawne powstają w dwojaki sposób: są wydawane (ustanawiane) przez państwo, (gdy państwo - działając poprzez upoważniony do tego organ - tworzy nową, nie istniejącą przedtem normę) lub też przez nie sankcjonowane, (gdy państwo normę stosowaną dotychczas zwyczajowo uznaje za obowiązującą poprzez działalność organów stosujących prawo, które zwyczajem zaczynają się posługiwać tak jak prawem). Wiele norm zwyczajowych, moralnych i innych uzyskało w ten sposób rangę norm prawnych. W państwach współczesnych, o rozwiniętym systemie prawnym, prawo powstaje niemal wyłącznie w drodze ustanawiania norm. Prawo nie może istnieć bez państwa, bez ośrodka najwyższej władzy, ogarniającej wszystkich ludzi na terytorium kraju. Wynika to z faktu, że integralną cechą prawa jest przymus, stanowiący zabezpieczenie jego przestrzegania. Przymusem zaś dysponuje państwo, które stwarza w tym celu specjalny aparat, zwany też aparatem przymusu. W razie potrzeby państwo - działając przez odpowiedni w danej sytuacji organ - fizycznie zmusza do podporządkowania się jego woli.
NORMA PRAWNA to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Charakteryzuje się następującymi cechami:
▪ ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak, jak norma nakazuje.
▪ norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla. drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym stosowanie się do niej nie jest więc zależne od woli zainteresowanych osób. We współczesnym prawoznawstwie wysuwa się głównie dwie koncepcje co do budowy normy prawnej:
- trójelementowa struktura norm
- struktura norm sprzężonych.
w ujęciu tradycyjnym sięgającym pozytywizmu prawniczego normę prawną przedstawia się jako całość złożoną z trzech elementów tj.:
- hipotezy,
- dyspozycji,
- i sankcji.
Każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji. Sytuację tę określa część normy zwana hipotezą (część w której odnajdujemy adresata , jego cechy , który powinien zachowywać się według dyspozycji norm). Dyspozycja jest to ta część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania, wyznacza wzór zachowania się adresata. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy. Sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie ze sobą niezastosowanie się do dyspozycji. Sankcji nie należy utożsamiać z karą. Jedynie w normach prawa karnego sankcja przybiera postać kary. Istnieje na przykład pogląd, w myśl którego normy prawne występują zawsze parami: norma sankcjonowana i norma sankcjonująca. Każda z nich składa się z hipotezy i dyspozycji.
SANKCJE NORMY PRAWNEJ-represyjne, -egzekucyjne, -nieważności.
Specyficznym elementem każdej sankcji represyjnej jest dolegliwość jaką stosuje wobec sprawcy naruszenia postanowień prawa. Przykładem sankcji represyjnej mogą być środki represji prawnej przewidzianym w kodeksie prawnym w postaci tzw. kar zasadniczych i kar dodatkowych. Jak stanowi art. 30 KK karami zasadniczymi są: kara pozbawienia wolności, ograniczenia wolności i kara grzywny.Natomiast zgodnie z art. 38 KK karami dodatkowymi są: kara pozbawienia praw publicznych, pozbawienia praw rodzicielskich lub opiekuńczych, zakaz zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonych zawodów lub prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, konfiskata mienia, przepadek rzeczy pochodzącej z przestępstwa, podanie wyroku do publicznej wiadomości.
W nauce prawa penitencjarnego (karnego) podkreśla się iż sankcja represyjna powinna ponadto spełniać i realizować dwie funkcje:
- cel prewencji szczególnej,
- cel prewencji ogólnej.
Celem prewencji szczególnej jest spowodowanie, by sprawca naruszenia prawa więcej nie wkraczał na drogę kolizji z prawem. Cel prewencji ogólnej polega na tym, że stosowanie środków represji karnej względem sprawcy przestępstwa, czy wykroczenia ma motywacyjnie oddziaływać na innych w kierunku poszanowania prawa.
Sankcja egzekucyjna polega na zmuszeniu adresata normy prawnej do wykonania obowiązku nałożonego prawem, którego dobrowolnie nie wykonał. Sankcja egzekucyjna- nakaz przymusowego stawiennictwa przed sądem przy użyciu organów policji osoby, która na wezwanie sądu nie stawiła się bez usprawiedliwienia przyczyny.
Sankcja nieważności polega na stwierdzeniu braku skutków prawnych, czynności prawnych albo decyzji stosowania prawa, które nie spełniają prawnych wymogów.
Sankcja nieważności- małżeństwo jest nieważne mimo zachowania formy jeśli zawiera ją osoba ubezwłasnowolniona, dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym.
PRZEPIS PRAWNY elementarna część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp itd. Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną. Względy techniczno-prawne uzasadniają często zamieszczenie pewnych elementów normy w różnych artykułach i paragrafach lub też sformułowanie w danym przepisie jedynie sankcji, z pozostawieniem określenia innych elementów normy odrębnym aktom normatywnym (są to tzw. przepisy blankietowe). Normy prawne są w pewien, najczęściej dość złożony i zawiły sposób zakodowane w przepisach prawnych; wykładnia zespołu przepisów polega na odkodowaniu zawartych w tych przepisach norm. Potocznie, zwłaszcza w języku praktyki prawniczej, terminów „norma prawna" i „przepis prawny” używa się zamiennie. W większych aktach normatywnych przepisy są pogrupowane na księgi, części, działy, rozdziały itp. Pomaga to w odszukaniu potrzebnego przepisu. Bez takiej systematyki posługiwanie się aktem normatywnym o dużej objętości byłoby bardzo trudne. Dotyczy to przede wszystkim kodeksów. Każda jednostka podziału poświęcona jest określonemu zagadnieniu. Niektóre akty normatywne zaopatrzone są także we wstęp, zawierający określone deklaracje ustawodawcy, zwłaszcza wyjaśnienie celu, w jakim akt został wydany. Jest to tzw. preambuła.
WYKŁADNIA PRAWA. Poza rozwojem ustrojowym i legislacyjnym, w kraju miała miejsce również ewolucja wykładni prawa. Zostało to szczególnie podkreślone wydaniem Ustawy o podstawach prawnych (1980), która mówi, że jeśli jakaś kwestia prawna nie może zostać rozwiązana ustawowo, poprzez prawo zwyczajowe lub analogię, sąd rozstrzygnie ją "w świetle zasad wolności, sprawiedliwości, równości i pokoju, leżących u podstaw dziedzictwa Izraela". W procesie rozwoju jurysdykcji uznany został cały szereg podstawowych praw i swobód obywatelskich, w tym wolność słowa, zgromadzeń, religii i przekonań, prawo własności oraz równouprawnienie wobec władz administracyjnych. Prawo gwarantuje jednostce możliwość bezpośredniej apelacji do Sądu Najwyższego, stanowiącego najwyższy wymiar sprawiedliwości, przeciwko działaniom lub zaniedbaniom instancji rządowych. Wobec braku formalnej konstytucji, te rozległe zabezpieczenia praw i swobód obywatelskich zapewniają równość wobec prawa. Dla uniknięcia nieporozumień związanych z wątpliwościami co do znaczenia takiego, bądź innego przepisu prawnego istnieje tzw. wykładnia prawa czyli interpretacja prawa poprzez proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych.
Wyróżniamy wykładnię:
▪ Autentyczna - dokonuje jej ten podmiot, który przepis ustanowił
▪ Legalna - dokonują jej uprawnione do tego organy państwowe w stosunku do ustaw ( generalne pełnomocnictwo ma Trybunał Konstytucyjny ), wykładnia ta ma moc powszechnie obowiązującą.
▪ Organów stosujących prawo - dokonują jej wszystkie organy władzy publicznej, państwowej, samorządowej, sądowniczej. Wykładnia ta wiąże organ dokonujący wykładni i podmioty wobec których stosowane jest prawo. Szczególną rolę odgrywa wykładnia Sądu Najwyższego ( np. uchyla wyrok i przekazuje sądowi niższej rangi - wiąże ten sąd, a nie wiąże innych sądów ). Szczególną rolę odgrywa uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów, która wiąże wszystkie sądy jeżeli została wpisana do specjalnej księgi zasad prawnych.
▪ Doktrynalna - jest w istocie wykładnią prywatną, tyle tylko, że dokonywana przez prawników, naukowców, wybitnych praktyków ( wykładnia ta nie ma mocy obowiązującej ).
▪ Językowa - polega na interpretacji przepisów prawnych przez wykorzystanie języka prawnego i naturalnego oraz reguł poprawnego myślenia.
CZYNNOŚĆ PRAWNA. To zdarzenie, które jest wyrazem woli człowieka i zmierza do wywołania skutków prawnych, to taka, która wymaga oświadczenia woli ( osób fizycznych lub prawnych ) w wyniku czego następuje wywołanie skutków prawnych. Przez oświadczenie woli rozumiemy przekazanie innej osobie bądź osobą komunikatu ustnego, pisemnego, wyrażonego gestem, że pragnie się ustanowić, znieść lub zmienić pewien stosunek prawny. Oświadczenie woli jest ważne i skuteczne jeżeli komunikat doszedł do wiadomości osoby, do której był skierowany. Czynnością prawną jest np. zawarcie umowy albo sporządzenie testamentu. Czynność prawna może być dokonana tylko przez osobę posiadającą zdolność do czynności prawnych.
Zdolność prawna jest to zdolność do nabywania praw i obowiązków - posiada ją każdy człowiek od urodzenia do śmierci.
Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i obowiązków poprzez własne oświadczenie woli:
▪ od 0 - 13 roku życia i osoby całkowicie ubezwłasnowolnione nie posiadają zdolności do czynności prawnych
▪ od 13 - 18 r. życia i osoby częściowo ubezwłasnowolnione posiadają ograniczoną zdolność do czynności prawnych
▪ pozostałe osoby po 18 r. życia posiadają pełną zdolność do czynności prawnych.
Zdolność do czynności prawnych (czynna)- zdolność, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.
Brak zdolności do czynności prawnych - osoby do 13 roku życia i całkowicie ubezwłasnowolnione- nie mogą dokonywać czynności prawnych ze skutkiem prawnym.
Ograniczona zdolność - osoby między 13 a 18 rokiem życia i osoby częściowo ubezwłasnowolnione są pozbawione czynności prawnych np. w przypadku testamentu, mogą mieć ograniczoną zdolność do pewnych czynności prawnych-za zgodą opiekunów mogą także dokonywać takich czynności, które nie są czynnościami rozporządzającymi i zobowiązującymi- bez zgody opiekuna, np. może rozporządzać swoim kieszonkowym, zawierać umowy w drobnych sprawach...
Pełna zdolność do czynności prawnych - osoby po 18 roku życia -mogą wywoływać skutki prawne oraz ponosić odpowiedzialność.
Zdarzenia prawne- fakty, z których zajściem ustawodawca wiąże skutek prawny: powstanie, ustanie, zmiana stosunku prawnego ( mogą to być celowe zachowania, akty organów państwowych, zwykłe wydarzenia np. zasiedzenie, przedawnienie)
Rodzaje czynności prawnych:
Jednostronne i dwustronne
Rozporządzające i zobowiązujące
Odpłatne i nieodpłatne (np. darowizna)
Konsensualne i realne (połączone z wydaniem rzeczy)
Między żyjącymi i na wypadek śmierci
Rodzaje czynności prawnych:
Umowa- zgodne oświadczenie woli, co najmniej dwóch osób
Jednostronne czynności prawne- np. sporządzenie testamentu, wystawienie czeku, wypowiedzenie pracy, decyzja administracyjna
Uchwała- decyzja podjęta w głosowaniu najczęściej przez osoby prawne
Czynności prawne o reżimie specjalnym np. zawarcie małżeństwa
Formy czynności prawnych : pisemna, ustna, dorozumiana.
Wadliwość czynności prawnych
nieważność bezwzględna - nie poddająca się żadnym zabiegom uzdrawiającym, powoduje nieważność z mocy prawa- bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek formalności, każdy może się na nią powołać, a strony takiej nieważnej umowy muszą sobie nawzajem zwrócić to, co oświadczy.
nieważność względna ( wzruszalność)- wadliwość ta nie powoduje sama przez się nieważności. Istnienie wadliwości uprawnia jednak konkretną osobę do podważania tej czynności i gdy to uczyni- czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Sąd uwzględnia taką nieważność tylko na wniosek uprawnionego, wzruszenia czynności następuje poprzez złożenie oświadczenia drugiej stronie.
niezupełność czynności prawnej - czynność prawna niezupełna “kulejąca” występuje, gdy prawo wymaga zgody osoby trzeciej (potwierdzenia). Wadliwość występuje wówczas, dopóki osoba owa nie odmówi potwierdzenia lub dopóki nie minie termin do wyrażenia zgody lub potwierdzenia , po tym czasie czynność nie potwierdzona staje się nieważna od początku, zaś potwierdzona staje się niewadliwa.
względna bezskuteczność -oznacza, że czynność prawna ( ważna) nie wywiera skutków prawnych względem konkretnych osób chronionych przez prawo.
PODZIAŁ ŹRÓDEŁ PRAWA ZE WZGLĘDU NA FORMY POWSTAWANIA I EGZYSTOWANIA NORM:
-źródła prawa pisanego i niepisanego. Jeżeli chodzi o źródła prawa pisanego wyróżniamy - konstytucje
-akty rozszerzające konstytucję- mające moc równą konstytucji wydawane w przypadku zastąpienia lub zmiany konstytucji;
-ustawy organiczne (obecnie brak w Polsce) dawniej regulowały funkcjonowanie Rady Ministrów, samorządów, trybunałów;
-ustawy zwykłe;
-dekrety z mocą ustawy;
-uchwały;
-rozporządzenia;
-zarządzenia;
Niepisane: prawo zwyczajowe- orzecznictwa sądowe, precedensy konstytucyjne, zwyczaje konstytucyjne.
ROZPORZĄDZENIA są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do których należą: a) Rada Ministrów, b) Prezes Rady Ministrów, c) ministrowie, d) przewodniczący komisji i komitetów stojący na czele resortów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Istotę rozporządzenia jako źródła prawa najlepiej określa następująca formuła: „Rozporządzenia wydawane są na podstawie ustaw, w celu ich wykonania". Rozporządzenie tym się między innymi różni od szeregu innych źródeł prawa, że jego wydanie jest uzależnione od istnienia wyraźnego upoważnienia w ustawie. Upoważnienie musi być konkretne. Powinno ono wskazywać uprawniony do wydania rozporządzenia organ administracji państwowej oraz sprawę, która ma być uregulowana. Upoważnienie zawarte jest z reguły w jednym z ostatnich przepisów ustawy. Nie należy do rzadkości jednoczesne upoważnienie kilku organów administracyjnych do uregulowania w drodze rozporządzenia szeregu spraw. Upoważnienie może przybrać postać takiego np. przepisu:
a) „Upoważnia się Ministra Sprawiedliwości do uregulowania w drodze rozporządzenia zasad ustalania wynagrodzenia biegłych w procesie cywilnym",
b) „Tryb postępowania dyscyplinarnego ustali Minister Spraw Wewnętrznych w drodze rozporządzenia".
Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Dlatego tekst rozporządzenia rozpoczyna się z reguły od słów: „Na podstawie art.... ustawy z dnia ... (Dz. U. Nr..., póz....) zarządza się, co następuje". Celem, któremu służy rozporządzanie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana jednym lub dwoma artykułami, w rozporządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu przepisów. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia. Rozporządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Inaczej mówiąc nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak ustawa rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej. Oznaczone w ustawie rozporządzenia Prezydenta o istotnym znaczeniu wymagają do swojej ważności kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów.
UMOWA MIĘDZYNARODOWA
Umowa międzynarodowa stanowi przede wszystkim źródło prawa międzynarodowego publicznego, a wynikające z niej obowiązki obciążają państwa, które umowę zawarły. Władze tych państw w swoich wzajemnych stosunkach. Ustawa z 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (Dz. U. nr 21, póz. 123 z późn. zm.) są obowiązane postępować zgodnie z przyjętymi w umowach międzynarodowych regułami. Jednakże często umowy międzynarodowe zawierają postanowienia odnoszące się do stosunków wewnętrznych państwa, obowiązków jego organów, stosunków między państwem a jego obywatelami lub cudzoziemcami, a także stosunków wzajemnych tych osób, fizycznych i prawnych. Staje się więc aktualne przeniesienie reguł wynikających z umowy międzynarodowej na grunt wewnętrzny. Jednym ze sposobów, w jaki można tego dokonać, jest uchwalenie ustawy lub wydanie innego aktu normatywnego, tworzącego prawo wewnętrzne będące odwzorowaniem umowy międzynarodowej. Przykładem takiego postępowania było wprowadzenie w życie polskiego kodeksu drogowego, dostosowanego do zasad umowy międzynarodowej o ruchu na drogach publicznych, a także - sięgając do czasów dawniejszych - wydanie w 1936 r. ustawy o prawie wekslowym i prawie czekowym, które dostosowały ten dział polskiego prawa handlowego do międzynarodowych zasad obrotu wekslowego i czekowego. W takich przypadkach umowa międzynarodowa jest pośrednim źródłem prawa wewnętrznego. Nie wyczerpuje to jednak zagadnienia. W licznych przypadkach umowy międzynarodowe są bezpośrednio źródłem obowiązków organów państwowych w ich stosunkach z obywatelami i innymi podmiotami prawa, a także obywateli, instytucji itd. Takimi umowami międzynarodowymi są na przykład konwencje zawierające tak zwane prawo wojenne, czyli zasady, jakich powinny przestrzegać strony prowadzące działania wojenne (np. zakaz stosowania gazów trujących, zasady obchodzenia się z jeńcami itd.). Można to nazwać zasadą bezpośredniego zastosowania prawa międzynarodowego w stosunkach wewnętrznych, to znaczy stosowania umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Polskę oraz zwyczajowego prawa międzynarodowego przez organy wymiaru sprawiedliwości, administrację i inne organy państwowe. Szersze wyjaśnienie tego zagadnienia zawierają uwagi poświęcone stosunkowi prawa wewnętrznego i prawa międzynarodowego.
AKT NORMATYWNY - akt wydany przez uprawniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie
Relacja pomiędzy przepisem prawnym a normą:
-norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis prawny stanowi formę prawa
-jeden przepis prawny może zawierać część normy prawnej lub ich kilka
-są normy prawne nie wyrażone żadnym przepisem prawa (normy zwyczajowe) i przepisy nie zawierające norm prawnych (przepisy nienormatywne)
Podział przepisów prawnych ze względu na treść:
a) nakazujące - nakazuje adresatowi sposób postępowania,
b) zakazujące - zakazuje adresatowi określonego postępowania,
c) upoważniające (zezwalające) - upoważnia adresata do określonego postępowania,
d) nakazująco-upoważniające (kompetencyjne) - upoważnia adresata do działania i jednocześnie go do niego zobowiązuje,
e) wyjaśniające - przepisy nie normatywne, które wyjaśniają pojęcia prawne (definiujące), bądź wyjaśniają wątpliwości interpretacyjne.
Podział przepisów prawnych ze względu na stopień kompletności (dokładność):
a) konkretne - bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób postępowania adresata,
b) blankietowe - nie formułują postępowania, ale upoważniają organ państwa do wydania w przyszłości przepisu konkretnego na ten temat,
c) odsyłające - odsyłają w danym zakresie do innych, już istniejących przepisów prawnych.
Budowa aktu normatywnego
Praktyka prawotwórcza (legislacyjna) wytworzyła pewien schemat formalnej budowy aktu normatywnego:
Nazwa aktu (np. ustawa, rozporządzenie, inne)
Data uchwalenia (miesiąc zawsze pisany słownie)
Tytuł aktu określający jego zakres podmiotowy (np. Ustawa o Ubezp. Zdrowotnym)
Preambuła czyli wstęp
Część ogólna obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne dla norm zawartych w treści przepisów szczególnych
Część szczególna zawiera sposób uregulowania danych stosunków
Przepisy końcowe ( termin wejścia w życie, podpis tego, kto wydaje normę)
Publikowanie aktów normatywnych. Ustawy i inne akty normatywne zawierają reguły postępowania powszechnie obowiązujące, tzn. takie, które odnoszą się do wszystkich. Wszyscy też mogą być zainteresowani w poznaniu ich treści. Państwo chcąc wymagać od obywateli przestrzegania przepisów powinno im umożliwić zapoznanie się z nimi. Celowi temu służy publikowanie (ogłaszanie) aktów normatywnych.
Akty normatywne publikowane są w specjalnych organach prasowych, przeznaczonych wyłącznie do tego celu. Podstawową rolę odgrywają:
1) Dziennik Ustaw,
2) Monitor Polski.
Oprócz nich ukazują się dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw, przeznaczone do ogłaszania instrukcji i podobnych aktów. Dziennik Ustaw i Monitor Polski noszą nazwę organów promulgacyjnych. Kolejne numery Dziennika Ustaw (Dz. U.) i Monitora Polskiego (M. P.) ukazują się nieregularnie, w miarę potrzeby. Decyduje o tym ilość materiału normatywnego.
z 1928 r., kodeks zobowiązań z 1933 r., kodeks handlowy z 1934 r., kodeks postępowania cywilnego z 1930 r.). Z kodyfikacji powojennych na szczególną uwagę zasługuje kodeks cywilny z 1964 r. Została ukończona kodyfikacja prawa karnego, na którą składają się trzy kodeksy: kodeks karny, kodeks karny wykonawczy i kodeks postępowania karnego - wszystkie z 1969 r. Z gospodarką na morzu związany jest kodeks morski z 1960 r. Istotną rolę odgrywa kodeks pracy z 1974 r.
PODZIAŁ PRAWA NA GAŁĘZIE. Podstawowym kryterium, w oparciu o które następuje wyodrębnienie zespołu norm w gałąź prawa, stanowi jednorodność regulowanych przez te normy stosunków społecznych, inaczej mówiąc wspólny lub jednakowy przedmiot regulowania. Sama jednorodność nie wystarcza jednak dla utworzenia gałęzi prawa. Konieczne jest nadto, by regulowane stosunki miały wystarczająco duże znaczenie społeczne. Jest drugie uzupełniające kryterium. W ramach gałęzi prawa stosowana jest jednakowa metoda regulowania stosunków społecznych. Przyjmuje się najczęściej podział prawa polskiego na następujące gałęzie: 1) prawo konstytucyjne, 2) prawo administracyjne, 3) prawo finansowe, 4) prawo cywilne, 5) prawo rodzinne, 6) prawo pracy, 7) prawo karne, 8) prawo procesowe.
POJĘCIE KONSTYTUCJI. Określana także jako ustawa zasadnicza. Szczególna rola Konstytucji wynika z faktu, że stanowi ona swoisty regulamin organizacyjny dla państwa. Konstytucja reguluje m.in. takie podstawowe zagadnienia, jak zasady ustroju państwa, strukturę organów państwowych oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Najwyższa moc prawna Konstytucji sprawia, że wszystkie pozostałe akty prawne muszą być z nią zgodne. Ze względu na swoją rangę Konstytucja jest uchwalana w specjalny sposób. Dokonuje tego Zgromadzenie Narodowe, czyli wspólnie obradujący Sejm i Senat. Następnie Konstytucja musi uzyskać akceptację obywateli w wyniku referendum konstytucyjnego, tzn. powszechnego głosowania za lub przeciw. Obecnie obowiązująca Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r. i przyjęta w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r.Nazwa „konstytucja" pochodzi od łacińskiego słowa constitutio - ustrój. Współcześnie nazwę konstytucji nosi ustawa zasadnicza państwa. Jest to ustawa wyposażona w najwyższą moc prawną. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. W szczególności w konstytucji unormowana jest w głównych zarysach struktura organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów oraz ich wzajemne związki, wreszcie podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Z punktu widzenia systemu źródeł prawa jest ustawą, ale ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawą zasadniczą. Należąc wraz z innymi ustawami do jednej grupy źródeł prawa, konstytucja zajmuje w niej przodującą pozycję. O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym państwa decydują dwie zasady, które powszechnie się przyjęły i są we współczesnych państwach respektowane:
a) konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, nie stosowanym przy uchwalaniu innych ustaw, który z reguły charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów;
b) wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją; w ten sposób determinuje ona charakter całego systemu prawnego. Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP. W Polsce obowiązuje konstytucja z 22 lipca 1952 r. Była ona wielokrotnie nowelizowana. W ramach uwag wyjaśniających pojęcie konstytucji warto wspomnieć, że w Polsce przed rozbiorami konstytucją nazywano każdą uchwałę sejmową ustanawiającą prawo. Było to więc pojęcie o wiele szersze niż współcześnie, porównywalne z obecną ustawą. Komisje stałe powołuje się przede wszystkim dla poszczególnych dziedzin zarządu państwowego. Z reguły komisja obejmuje zakres działania jednego lub kilku resortów. Komisje stałe mają szczególne znaczenie dla całokształtu pracy Sejmu. Wynika to stąd, że parlament jako całość nie jest w stanie, chociażby ze względów technicznych, dokładnie i wnikliwie rozważyć na posiedzeniach plenarnych spraw z reguły skomplikowanych, wymagających dla ich prawidłowego rozstrzygnięcia kameralnego trybu pracy oraz - jak wspomniano wyżej - specjalistycznych wiadomości i fachowego doświadczenia. Komisje mogą korzystać z usług powoływanych specjalnie ekspertów z danej dziedziny wiedzy. Rola komisji jako organów fachowych jest równie mocno wyeksponowana w działalności ustawodawczej Sejmu, jak i działalności kontrolnej. Na posiedzeniach plenarnych Sejmu dominują z natury rzeczy oceny o charakterze ogólnym. Natomiast fachowa i szczegółowa analiza projektu ustawy, sprawozdania kierownika resortu itp. - to sprawa komisji. Do zadań komisji sejmowych należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich .zastępców, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu. Kierownicy resortów, urzędów oraz instytucji obowiązani są na każde żądanie komisji przedstawić sprawozdania oraz udzielać informacji. Umożliwia to komisji realne i skuteczne wykonywanie zadań. Odmienny charakter, inny niż resortowy, ma kilka komisji sejmowych. Należą do nich: komisja regulaminowa i spraw poselskich, komisja ustawodawcza, komisja odpowiedzialności konstytucyjnej oraz komisja spraw samorządowych. Poza omówionymi wyżej organami wewnętrznymi, w pracach Sejmu, a zwłaszcza w trakcie obrad plenarnych, znaczącą rolę odgrywają sekretarze. Są oni wybierani przez Sejm na początku kadencji w liczbie dwudziestu. Sekretarze prowadzą listę mówców i protokoły posiedzeń Sejmu (korzystając przy tym z pomocy stenografów i innych pracowników administracyjnych oraz wykorzystując urządzenia techniczne), dokonują obliczania wyników głosowania i pełnią inne czynności zlecone przez marszałka.
PRAWO KONSTYTUCYJNE jest tożsame z pojęciem prawo państwowe. Prawo konstytucyjne jest prawem publicznym i ma znaczenie nadrzędne w systemie prawa. Prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa. W prawie konstytucyjnym unormowane są w szczególności główne zasady ustrojowe, struktura i kompetencje aparatu państwowego oraz najważniejszych organów państwowych, podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli oraz zasady wyboru do organów przedstawicielskich. Prawo konstytucyjne określa na przykład organizację i funkcjonowanie organów ustawodawczych i administracji państwowej, organizację wymiaru sprawiedliwości, kontroli państwowej, formę państwa (jednolite czy federalne) itd. Prawo konstytucyjne jest podstawową gałęzią prawa i obejmuje swoim działaniem całokształt stosunków w państwie, ale z natury rzeczy robi to w sposób bardzo ogólny. Dlatego przepisy prawa konstytucyjnego w wielu przypadkach nie mogą być stosowane bezpośrednio, lecz wymagają skonkretyzowania w bardziej szczegółowej postaci. Z tego względu jednym z ważnym zadań prawa konstytucyjnego jest wytyczanie głównych kierunków rozwoju pozostałym gałęziom prawa. Ogólna zasada, sformułowana w jednym artykule konstytucji, doznaje rozwinięcia i konkretnego uregulowania w przepisach prawa administracyjnego czy prawa pracy. Prawo konstytucyjne ustala zasady dla innych gałęzi prawa - inaczej mówiąc dokonuje konkretyzacji norm prawnych.
Podział prawa
-prawo materialne, które reguluje określone stosunki społeczne,
-prawo formalne - reguluje procedury w państwie,
-prawo państwowe - prawo materialne i formalne.
Prawo państwowe- ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie (na jego terytorium) pochodzącym od państwa /szerokie rozumienie/.
W wąskim rozumieniu jest zespół norm regulujący podstawowe instytucje ustroju, polityczne, społeczno - polityczne, społeczno - gospodarcze oraz prawo i wolności obywateli. Prawo państwowe to prawo publiczne, które dotyczy ogółu, innymi słowy chodzi tu o akty dotyczące państwa. Każda norma w państwie jest prawem państwowym.
Źródła prawa konstytucyjnego:
1. Historyczne- są to pewnego rodzaju dokumenty
2. Metafizyczne- są to źródła prawa w znaczeniu w znaczeniu odesłania do istoty Boskiej, która to prawo przekazała, mówimy także o źródłach prawa w znaczeniu materialnym, socjologicznym- są to czynniki społeczne prowadzące do powstania prawa oraz źródła prawa w znaczeniu formalnym- to wszelkiego rodzaju akty prawne zawierające przepisy prawne. Mówimy także o źródłach prawa w znaczeniu prawniczym, czyli wszystkie czynniki, które rodzą prawo, czynniki które doprowadziły do wydania normy prawnej.
KONSTYTUCJA:
Konstytucja rzeczywista jest to akt prawny odzwierciedlający stan faktyczny (konstytucja IV 1930); konstytucja fikcyjna.
Konstytucja pisana i niepisana. Wg. kryterium istnienia czy nie istnienia jednego aktu prawnego. Kiedy mówimy o konstytucji pisanej to mamy na myśli jeden akt prawny w państwie, który ma najwyższą moc prawną i reguluje sprawy ustroju społeczno - politycznego i społeczno - gospodarczego. Są państwa na świecie, gdzie nie ma wyodrębnionego aktu prawnego, a zagadnienia podstawowe dla państwa regulowane są przez kilka ustaw zwykłych np.: Wielka Brytania, Nowa Zelandia.
Konstytucja sztywna i giętka (elastyczna). Konstytucja sztywna to spośród całego ustawodawstwa wyróżnia się najwyższą mocą prawną dla jej zmiany przewidziany jest specjalny tryb. W konstytucji giętkiej (elastycznej) mamy do czynienia z wieloma ustawami, może być zmieniona w tym samym trybie co ustawy zwykłe. Kryterium podziału na konstytucje sztywne i giętkie to model zmiany konstytucji.
Funkcje konstytucji w państwie
1. Funkcja prawna- czyli najwyższy akt prawny, konstytucja stoi na szczycie w hierarchii aktów normatywnych. Konstytucja jest częścią systematyki prawa z niej wynika najwyższa moc prawna.
2. Dokument historyczny- konstytucja jest zapisem pewnego aktu przejmowania władzy.
3. propagandowo- wychowawcza czyli polityka państwa w znaczeniu politycznym pokazuje główne kierunki działania państwa to funkcja dynamiczno - stymulująca rozwój państwa - jest to funkcja jakoby psychologiczna wskazuje główne kierunki rozwoju państwa.
4. Tryb uchwalania konstytucji- bezpośrednio przez referendum, pośrednio przez parlament. Konstytucję wyróżnia spośród pozostałych ustaw szczególna moc, treść, forma i nazwa. Wszystkie akty hierarchiczne niższe muszą być zgodne z konstytucją. Istnieje zakaz wydawania norm sprzecznych z konstytucją nie dotyczy to ustawy zmieniającej konstytucję, istnieje obowiązek wydawania norm prawnych umożliwiających realizację postanowień konstytucji.
KONSTYTUCJA- określa, reguluje podstawowe zasady instytucji państwa takie, które w pełni charakteryzują ustrój państwa i są dla niego najważniejsze. Jest 8 zagadnień, które powinny być regulowane w Konstytucji:
Określenie, kto spełnia najważniejszą w państwie
Wskazanie w jakiej formie realizowana jest władza najwyższa
Określenie struktury terytorialnej państwa (z jakich jednostek składa się państwo, na jakie jest podzielone, podział administracyjny)
Określenie podstawowych zasad gospodarki w danym państwie tj. wyliczenie form własności
Regulacja podstawowych praw i wolności obywatela
Wyliczenie podstawowych zasad prawa wyborczego
Regulacja ustroju najwyższych organów w państwie
Określenie procedury zmiany Konstytucji
Jest uchwalana w szczególny sposób, są 4 sposoby tworzenia Konstytucji:
Nadanie Konstytucji przez panującego
Uchwalenie przez specjalnie powołany do tego organ (nosi on nazwę konstytuanty i po ustaleniu konstytucji rozwiązuje się)
Uchwalenie przez parlament funkcjonujący w szczególnym trybie, tzn. uchwalający konstytucję kwalifikowaną większością głosów ( 2/3 lub 3/4)
Przyjęcie Konstytucji w drodze referendum (akceptacja Konstytucji przez ogół społeczeństwa)
Zmiany w tekście Konstytucji
Barierą zmiany treści jest kwalifikowana większość głosów lub referencji
przepisy, których w ogóle nie można zmienić ( Francja - że jest repliką; w Niemczech - że terytorium dzieli się na 16 landów)
zmiana polega na tym, że uchwalony przepis jest wykreślany, a na jego miejsce wpisuje się nowy
zmiana może stać się rewizją (gdy zmiany są tak poważne, że zmienia się ustrój państwa)
NAJWYZSZA MOC PRAWNA - tzn. że z Konstytucją muszą być zgodne akty prawne obowiązujące w danym państwie. Określa ogólne zasady całego systemu prawa. Przepisy Konstytucyjne są bardzo ogólne i muszą być rozszerzane, konkretyzowane w ustawach (Art.127 określa ogólne zasady wyborów prezydenckich, a na końcu jest sformułowane, że szczegółowe zasady określa ustawa) takich zapisów jest ponad 20 - jest to delegacja konstytucyjna.
Zgodność prawa z Konstytucją badają instytucje Kontrolujące, mamy dwa modele:
model amerykański - polega na tym, że zgodność z Konstytucją badają sądy powszechne zwłaszcza Sąd Najwyższy (do 1806 r.)
model kontynentalny - zgodność prawa z Konstytucją badają Trybunały Konstytucyjne (1920 Austria, Polska od 18 lat)
TRYB UCHWALANIA I CECHY KONSTYTUCJI RP
W 1989 r została powołana komisja w celu uchwalenia Konstytucji, która miała powstać w maju 89 r., a później a pażdzierniku 91 r. W 92 r. uchwalono Tzw. Małą Konstytucję, która obowiązywała 5 lat. 23 Kwietnia 1992 r. uchwalona została ustawa Konstytucyjna o trybie uchwalania Konstytucji. Podjęto decyzję, że Konstytucję uchwali Sejm i Senat, a później naród zatwierdzi w referendum. Projekt mógł być zgłoszony przez prezydenta, 56 posłów lub senatorów, przez komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego, przez obywateli po zebraniu 500 tyś podpisów pod projektem. Na podstawie projektów zgłoszonych Komisji Konstytucyjnej miała opracować jeden projekt Konstytucji. Zgłoszono 5 projektów - trwało to 5 lat. W styczniu 1997r. powstał projekt, który stał się przedmiotem pracy Zgromadzenia narodowego. Konstytucja została zatwierdzona 22 marca 1997r. Prezydent podpisał 16 lipca, a referendum odbyło się 25 maja. Prezydent zgłosił 42 poprawki, 2 kwietnia odbyło się końcowe głosowanie Zgromadzenia narodowego. Konstytucja weszła w życie 17 pażdziernika 1997 r. W tym dniu przestała obowiązywać Mała konstytucja, przepisy z 1952 r. oraz Ustawa Konstytucyjna z 23 kwietnia o trybie przygotowania konstytucji. Obecna Konstytucja jest ustawą pisaną, pełną obszerną (zawiera 32 artykuły), rzeczywistą i stabilną. Jest poprzedzona wstępem - preambułą.
KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU określa rozdział I „Rzeczpospolita”
Dzielimy na zasady podstawowe i o mniejszej wadze (27 zasad wszystkich)
Zasady republikańskiej formy państwa, rzeczpospolita = republika
Zasady demokratycznego państwa prawnego
Zasady zwierzchnictwa narodu
Zasady rządów przedstawicielskich, (co kilka lat głosując wybieramy przedstawicieli do sejmu, senatu, rady gminy)
Zasady pluralizmu politycznego (swoboda tworzenia ugrupowań politycznych)
Zasada praworządności (praworządność mamy wtedy, gdy wszystkie organy państwowe działają na zasadzie przepisów prawnych)
Zasada nadrzędności konstytucji
Zasada rządów parlamentarnych (zasada kształtująca system prawa)
Zasada podziału władzy na ustawodawcza, wykonawczą i sądowniczą)
Zasada autonomii i poszanowania w stosunkach państwo - kościół
USTAWA I JEJ MIEJSCE W SYSTEMIE ŻRÓDEŁ PRAWA
Ustawa - akt parlamentu i tylko, uchwalana jest w drodze specjalnej ściśle określonej procedury ustawodawczej. Wszystkie ustawy mają taką samą moc prawną. Każda ustawa w PL jest ustawą zwykłą i jest ustalana zwykłą większością głosów. Ustawą konstytucyjną, o zmianie konstytucji uchwala się 2/3 większości głosów i jest to ustawa konstytucyjna. Generalnie można powiedzieć, że ustawa jest ściśle powiązana z konstytucją.
Ustawa a Przedmiot ustawy
Do wydawania ustaw upoważniony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu. Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać - w żadnych warunkach - innemu organowi państwowemu. Konstytucja nie zawiera przepisu, który by wyraźnie odpowiadał na to pytanie jakie sprawy powinny być przez Sejm regulowane w formie ustaw. Ogólnie można powiedzieć, że z uwagi na rolę Sejmu w systemie organów państwowych przedmiotem wydawanych przez niego ustaw powinny być najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa. Na podstawie szeregu przepisów Konstytucji oraz praktyki konstytucyjnej można sformułować kilka bardziej szczegółowych zasad określających te przypadki, w których wymagane jest wydanie ustawy.
1) Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków i innych danin publicznych, przepisy dotyczące granic wolności obywateli, przepisy dotyczące obowiązków rodzinnych itp.).
2) Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.
3) Sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczególny przepis nie wymagał.
W omówiony sposób przedstawia się minimalny zakres przedmiotowy ustaw. We wszystkich pozostałych sprawach Sejm może wydawać ustawy. Ze zrozumiałych względów powinien się ograniczać do regulowania zagadnień szczególnie ważnych. Forma ustawy powinna być stosowana także wtedy, gdy chodzi o trwałe uregulowanie sprawy. W każdym razie decyzję w sprawie wyboru zagadnień, które mają być uregulowane w drodze ustawy (z wyjątkiem obligatoryjnych), Konstytucja pozostawiła samemu Sejmowi. Nasze ustawodawstwo nie zna żadnej kategorii spraw wyłączonych spod kompetencji Sejmu i powierzonych np. rządowi lub innemu organowi wykonawczemu, jak to ma miejsce w niektórych państwach.
Tryb uchwalania ustaw. Proces uchwalania ustawy jest uregulowany przepisami konstytucyjnymi i regulaminów Sejmu i Senatu oraz praktyką konstytucyjną. Proces ten jest dość skomplikowany i składa się z szeregu etapów. Proces uchwalania ustaw rozpoczyna się od skorzystania przez jeden z uprawnionych organów z prawa inicjatywy ustawodawczej. Przez inicjatywę ustawodawczą należy rozumieć prawo przedstawienia Sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że Sejm takim projektem musi się zająć; może go później w głosowaniu odrzucić, lecz nie może pozostawić bez rozpatrzenia. Inicjatywę ustawodawczą posiadają:
a) posłowie,
b) Senat,
c) Prezydent,
d) Rada Ministrów.
Inicjatywa poselska przejawia się w postaci zgłoszenia wniosku przez komisję sejmową bądź też przez grupę posłów liczącą co najmniej 15 osób. Jeśli jeden z wymienionych organów lub posłowie zgłoszą projekt ustawy, projekt ten musi stać się przedmiotem procedury ustawodowczej. Prawo polskie nie zna natomiast inicjatywy ustawodawczej wyborców, innych organów państwowych, organów związków zawodowych itd. Wprawdzie każdemu wolno skierować do Sejmu własny projekt ustawy, zostanie on jednak potraktowany jako zwykły wniosek i wykorzystany (lub nie) w takim zakresie, jaki zostanie uznany za stosowny. Do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi tzw. system trzech czytań. Przez „czytanie" należy rozumieć pewien etap pracy Sejmu nad projektem ustawy, obejmujący zrelacjonowanie projektu, pracę i dyskusję nad projektem oraz podjęcie uchwały kończącej dany etap. W systemie trzech czytań każdy projekt ustawy jest kilkakrotnie rozważany - w komisjach sejmowych i na plenarnym posiedzeniu Sejmu. Pierwsze czytanie projektu odbywa się w zasadzie na posiedzeniu właściwej komisji. Tylko projekty ustaw dotyczące spraw fundamentalnych (zmiana konstytucji, prawa i wolności oraz obowiązki obywatelskie, budżet, podatki, wybory, projekty kodeksów i in.) przechodzą pierwsze czytanie na plenarnym posiedzeniu Sejmu. Pierwsze czytanie projektu ustawy obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz dyskusję nad ogólnymi zasadami projektu. Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się odesłaniem projektu do komisji lub odrzuceniem go w całości. W pierwszym czytaniu odbywającym się w komisji mogą brać udział również posłowie, którzy nie są jej członkami. Praca w komisji (komisjach) kończy się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie z zaproponowanymi przez komisję poprawkami lub odrzucenie projektu. Projekt ustawy rozpatruje komisja sejmowa właściwa ze względu na przedmiot projektu, albo dwie lub kilka komisji, które pracują łącznie. Jedną z komisji jest zawsze komisja ustawodawcza. Właśnie w komisji odbywa się zasadnicza praca nad nadaniem projektowi ostatecznego kształtu. Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Jeżeli w drugim czytaniu nie zostaną zgłoszone poprawki. Sejm może przejść niezwłocznie do trzeciego czytania, w przeciwnym razie jeśli Sejm nie postanowi inaczej projekt zostaje odesłany ponownie do komisji. Trzecie czytanie projektu obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji i głosowanie. Jeżeli projekt nie był skierowany do komisji, poseł sprawozdawca przedstawia zgłoszone w trakcie drugiego czytania poprawki i wnioski. Głosowanie odbywa się w ustalonym przez regulamin sejmowy porządku: najpierw przeprowadza się głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu w całości - jeśli taki wniosek został zgłoszony, później nad poszczególnymi poprawkami, wreszcie nad całym projektem. Aby Sejm mógł przystąpić do głosowania nad projektem ustawy niezbędna jest obecność ustalonej liczby posłów, czyli ąuorum. Quorum wymagane przy uchwalaniu ustawy wynosi połowę ogólnej liczby posłów. Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów. Większość taką projekt uzyskuje, gdy w głosowaniu opowiada się za nim większa liczba posłów niż przeciwko niemu.
W uzasadnionych wypadkach projekt ustawy wnoszony do Sejmu przez Radę Ministrów może być oznaczony jako „pilny". Powoduje to znaczne przyspieszenie prac nad projektem, między innym skróceniu ulegają terminy ustalone przez regulamin dla poszczególnych czynności. Rozpatrywanie pilnych projektów ustaw odbywa się w dwóch czytaniach. Po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją Senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca, po przeprowadzeniu debaty, może ustawę przyjąć, odrzucić, albo wprowadzić poprawki. Jeżeli w ciągu miesiąca Senat nie zajmie stanowiska, ustawę uważa się za przyjętą. Ustawa, wobec której Senat wyraził sprzeciw odrzucając ją lub wprowadzając poprawki, wraca do Sejmu i powtórnie jest poddawana głosowaniu. Sejm może odrzucić uchwałę Senatu, ale wymaga to bezwzględnej większości głosów - za odrzuceniem musi się wypowiedzieć więcej niż połowa głosujących posłów. W przeciwnym razie uchwałę Senatu uważa się za przyjętą, wskutek czego - zależnie od jej treści - ustawa zostaje ostatecznie uchwalona z wprowadzonymi poprawkami, bądź też upada.
Wejście ustawy w życie. Istotną rolę w procesie ustawodawczym odgrywa Prezydent. Znajduje ona wyraz w przepisie konstytucyjnym, zgodnie z którym ustawa do swojego wejścia w życie wymaga podpisu Prezydenta. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca zwrócić ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Odrzucenie sprzeciwu Prezydenta wymaga ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm kwalifikowaną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Po ponownym uchwaleniu Prezydent niezwłocznie podpisuje ustawę. Prezydent może też przed podpisaniem ustawy zwrócić się w ciągu miesiąca do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. Oba wymienione uprawnienia dają Prezydentowi znaczne możliwości wpływania na treść ustaw, a także na tempo procesu legislacyjnego. Po podpisaniu Prezydent niezwłocznie zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw. Ustawa wchodzi w życie dopiero po jej ogłoszeniu. Organem przeznaczonym do publikowania ustaw jest Dziennik Ustaw; Nazwa „Dziennik Ustaw" jest nazwą tradycyjną i nie odzwierciedla istniejącego aktualnie stanu rzeczy. Nie jest to „dziennik", gdyż nie ukazuje się codziennie, lecz w miarę potrzeby, nieregularnie. Nie jest to także dziennik „ustaw", gdyż ogłaszane są w nim różne akty prawne, nie tylko ustawy. Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw jest warunkiem wejścia w życie ustawy. Opublikowanie w Dzienniku Ustaw jest jedyną formą urzędowego ogłoszenia, dlatego wydrukowanie ustawy w prasie codziennej itp. nie jest jej ogłoszeniem w sensie prawnym. Ustawa wchodzi w życie po upływie 4 dni od dnia ogłoszenia, chyba że sama stanowi inaczej. Sejm ma prawo, jak wynika z powyższego sformułowania, dowolnie oznaczyć moment, w którym ustawa zaczyna obowiązywać. Odpowiednie postanowienie zawarte jest z reguły w jednym z ostatnich artykułów ustawy (np. „ustawa wchodzi w życie z dniem l stycznia 1994 r.", „ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia"). Sejm może rozciągnąć moc obowiązującą ustawy także wstecz, powinno to być jednak zjawisko wyjątkowe. W niektórych przypadkach jest bardzo pożądane lub konieczne, by między opublikowaniem ustawy a jej wejściem w życie minął pewien czas. Dotyczy to szczególnie ustaw, a także innych aktów prawnych o doniosłym znaczeniu, regulujących ważne zagadnienia, lub po prostu aktów bardzo obszernych. Okres ten nosi nazwę yacatio legis (spoczywanie ustawy) i jest przeznaczony na zapoznanie się z nimi zainteresowanych organów państwowych, szczególnie sądów i innych organów wymiaru sprawiedliwości, oraz wszelkich instytucji i obywateli Im ważniejsze sprawy ustawa reguluje, im trudniejsze do przyswojenia są nowe przepisy - tym dłuższy powinien być okres vacatio legis.
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa, to znaczy zgodności ustaw i aktów normatywnych niższej rangi z konstytucją RP, a także aktów normatywnych niższej rangi (rozporządzeń, zarządzeni in.) z aktami ustawodawczymi, czyli ustawami uchwalonymi przez Sejm. Kontroli Trybunału podlegają akty normatywne, czyli akty ustanawiające normy prawne, wydawane przez Sejm, naczelne i centralne organy administracji państwowej (rząd, ministrowie) oraz inne naczelne i centralne organy państwowe. Kontrola konstytucyjności konkretnego aktu normatywnego lub niektórych zawartych w nim norm odbywa się w dwóch formach, nazwanych w piśmiennictwie naukowym kontrolą abstrakcyjną i kontrolą konkretną. Kontrola abstrakcyjna oznacza podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej (cywilnej lub karnej) lub administracyjnej, a więc bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce. Kontrola konkretna powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy, gdy w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu. Trybunał Konstytucyjny w ramach kontroli abstrakcyjnej podejmuje postępowanie na wniosek uprawnionego podmiotu, albo z własnej inicjatywy. Z wnioskiem o wszczęcie postępowania może wystąpić Prezydent, prezydium Sejmu, komisje sejmowe, grupa pięćdziesięciu posłów, prezydium Senatu, komisje senackie, grupa trzydziestu senatorów. Trybunał Stanu, Rada Ministrów lub premier. Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes Najwyższej Izby Kontroli, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny. Ponadto w sprawach ich dotyczących z wnioskami mogą występować rady gmin, organizacje spółdzielcze, związkowe, zawodowe i in. Kontrola konkretna jest podejmowana, gdy w prowadzonej sprawie sądowej, administracyjnej, karno-skarbowej itp. powstanie wątpliwość co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją lub aktem wyższego rzędu, a wydanie orzeczenia zależy od jej wyjaśnienia. Wszczęcie postępowania następuje wskutek skierowania do Trybunału pytania prawnego. Pytanie prawne może sformułować pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz naczelne i centralne organy administracji państwowej. Organ prowadzący sprawę zawiesza wówczas postępowanie do czasu rozstrzygnięcia wątpliwości. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się podobnie, bez względu na to, czy zostało spowodowane wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu normatywnego z konstytucją, czy pytaniem prawnym. Cel postępowania jest bowiem w obu przypadkach taki sam. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje wniosek lub pytanie prawne na rozprawie, o której powiadamia zainteresowane organy. Rozprawa jest w zasadzie jawna. W toku postępowania Trybunał może przesłuchiwać biegłych, żądać od organów i instytucji państwowych i społecznych okazywania akt i dokumentów oraz przeprowadzać inne dowody, które uzna za niezbędne dla wyjaśnienia sprawy. Trybunał rozpoznaje wnioski i pytania prawne dotyczące zgodności aktów ustawodawczych z konstytucją w składzie pięciu sędziów, a wnioski i pytania prawne dotyczące innych aktów normatywnych - w składzie trzech sędziów. Po zamknięciu rozprawy Trybunał wydaje orzeczenie w formie pisemnej i zawierające uzasadnienie. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczne. Jedynie w przypadku stwierdzenia niezgodności aktu normatywnego jednego z naczelnych lub centralnych organów państwowych z konstytucją lub aktem ustawodawczym, może dojść - na wniosek uprawnionego organu - do ponownego rozpoznania sprawy przez Trybunał w pełnym składzie. Skutki stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z aktem wyższego rzędu są zróżnicowane, zależnie od rodzaju aktu dotkniętego tą wadą. Orzeczenie stwierdzające niezgodność z konstytucją aktu ustawodawczego prezes Trybunału Konstytucyjnego przedkłada Sejmowi, który na plenarnym posiedzeniu przyjmuje lub oddala orzeczenie. Uznając orzeczenie za zasadne. Sejm dokonuje odpowiednich zmian w akcie ustawodawczym bądź uchyla go w całości lub w części. W przypadku oddalenia orzeczenia przez Sejm sprawa objęta orzeczeniem nie może być ponownie przedmiotem postępowania przed Trybunałem. Uchwała Sejmu oddalająca orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wymaga podjęcia kwalifikowaną większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Jak widać, przedstawiony tryb składa ostateczną decyzję sprawie zgodności aktu ustawodawczego z konstytucją w ręce Sejmu. Jest to wynikiem przyjętego poglądu, że żaden organ - a więc również Trybunał Konstytucyjny - nie może stać ponad Sejmem i decydować o ważności jego aktów. Orzeczenie stwierdzające niezgodność z konstytucją lub aktem ustawodawczym aktu normatywnego niższego rzędu prezes Trybunału Konstytucyjnego przedkłada organowi, który wydał dany akt, ten zaś niezwłocznie dokonuje w nim odpowiednich zmian bądź uchyla go w całości lub części, nie później niż w ciągu trzech miesięcy. Gdyby niezgodność z konstytucją lub aktem ustawodawczym nie została usunięta, akt normatywny traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia w zakresie ustalonym w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto w szczególnie uzasadnionych przypadkach Trybunał może zawiesić w całości lub części stosowanie aktu normatywnego z dniem ogłoszenia orzeczenia. O utracie mocy obowiązującej aktu normatywnego bądź jego zawieszeniu prezes Trybunału Konstytucyjnego ogłasza w organie publikacyjnym, w którym akt był ogłoszony, a gdy nie był ogłoszony - w Monitorze Polskim. Prawomocne wyroki sądowe i inne orzeczenia w sprawach cywilnych i karnych, administracyjnych i in., które zostały wydane z zastosowaniem przepisów uznanych następnie za niezgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu, mogą być korygowane przy zastosowaniu wskazanych w ustawie, właściwych dla danego trybu postępowania środków prawnych, na przykład wznowienia postępowania. Podjęcie działalności przez Trybunał Konstytucyjny nie zmieniło kompetencji sądów wobec norm zawartych w aktach niższych niż ustawowe. Nadal utrzymana więc została możliwość samodzielnej oceny przez sąd, czy akt taki jest zgodny z ustawami i w razie uznania braku tej zgodności - odmowy jego zastosowania przy rozstrzygnięciu sprawy. W wyniku nowelizacji konstytucji w 1989 r. w ręce Trybunału Konstytucyjnego zostało złożone dokonywanie obowiązującej wykładni ustaw.
TRYBUNAŁ STANU został powołany do określania tak zwanej odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami, nie jest to więc odpowiedzialność karna. Odpowiedzialność konstytucyjną pociąga za sobą czyn, którym sprawca (np. minister) w zakresie swego urzędowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem w sposób zawiniony naruszył konstytucję lub inną ustawę. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe. Ustawa zalicza do nich: a) Prezydenta, b) osoby wchodzące w skład rządu, c) kierowników urzędów centralnych, d) prezesa Narodowego Banku Polskiego, e) Prokuratora Generalnego. O włączeniu do kręgu osób podlegających odpowiedzialności konstytucyjnej decyduje zajmowanie stanowiska państwowego. Nie ponoszą więc tej odpowiedzialności działacze polityczni, na przykład sprawujący kierownicze funkcje w partiach, chyba że zajmują jednocześnie stanowiska państwowe. Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową, grupę posłów liczącą co najmniej 50 osób lub Trybunał Konstytucyjny. Wniosek taki rozpatruje sejmowa komisja odpowiedzialności konstytucyjnej i jej stanowisko stanowi podstawę do podjęcia przez Sejm stosownej decyzji. W razie pociągnięcia do odpowiedzialności uchwała komisji, w której zwraca się do Sejmu z takim wnioskiem, stanowi akt oskarżenia. Jednocześnie Sejm powołuje dwóch oskarżycieli. Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania, c) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. Kary orzeka się na okres od 2 do 10 lat, a niekiedy na zawsze. Jednakże, na co należy zwrócić uwagę. Trybunał Stanu ze względu na szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego, odstępując od wymierzenia kary. Jeżeli czyny objęte odpowiedzialnością konstytucyjną są zarazem przestępstwami, osoby stojące przed Trybunałem Stanu ponoszą jednocześnie odpowiedzialność karną w oparciu o przepisy prawa karnego. W takim przypadku Trybunał wymierza także kary tam przewidziane (karę śmierci, pozbawienie wolności, ograniczenie wolności i grzywnę, a ponadto kary dodatkowe). Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes Sądu Najwyższego. W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego zastępcy, 22 członków. Co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji Trybunał orzeka w składzie przewodniczącego i sześciu członków, w drugiej zaś w pełnym składzie, z wyłączeniem osób orzekających w pierwszej instancji.
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH. Powołanie w Polsce urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich, instytucji wzorowanej na szwedzkim ombudsmenie, było wynikiem długotrwałego procesu zapoczątkowanego przez przystąpienie Polski do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. U jego podstaw legło przeświadczenie o konieczności skuteczniejszej ochrony praw i wolności obywateli przed naruszaniem ich przez organy państwowe. Zadanie to znalazło wyraz w ustawie, która stanowi, że Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. W szczególności Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i stosowania tych praw i wolności, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik zajmuje szczególne miejsce wśród organów państwowych. Jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres czterech lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością, podobną do niezawisłości sędziowskiej, tzn. jest niezależny od innych organów państwowych. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Ze swojej działalności Rzecznik zdaje sprawę Sejmowi w corocznych sprawozdaniach, które są następnie podawane do wiadomości publicznej. Rzecznik ponosi odpowiedzialność tylko przed Sejmem, przy czym odpowiedzialność ta wyraża się jedynie w możliwości odwołania ze stanowiska w razie sprzeniewierzenia się złożonemu ślubowaniu. Rzecznik podejmuje działanie, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw i wolności obywatela. Może podjąć działanie zarówno na wniosek, jak i z własnej inicjatywy. Podejmując sprawę Rzecznik może, zależnie od jej charakteru, wybrać jeden z następujących trybów postępowania: ▪ samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, ▪ zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli, ▪ zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli określonej sprawy. Prowadząc własne postępowanie Rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje spółdzielcze, społeczne, zawodowe, samorządowe, osoby prawne itd. Może od sądów, prokuratury i innych organów ścigania żądać informacji o stanie sprawy. Może też zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii. Po zbadaniu sprawy, Rzecznik - o ile stwierdził naruszenie praw i wolności obywatela - wykorzystuje przyznane mu przez ustawę środki prawne. Może on m. in.:
1) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w którym formułuje opinie i wnioski w sprawie stwierdzonego naruszenia praw obywatela; może też żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przeciwko winnym lub zastosowania sankcji służbowych; w razie niezadowalającej odpowiedzi może zwrócić się do jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań,
2) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką naruszającą prawo z żądaniem zastosowania środków przewidzianych w przepisach prawa,
3) żądać wszczęcia postępowania cywilnego, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,
4) żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia,
5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym - na prawach przysługujących prokuratorowi,
6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia,
7) wnieść rewizję nadzwyczajną od każdego prawomocnego orzeczenia. Jak widać z powyższego wyliczenia. Rzecznik Praw Obywatelskich nie dysponuje władzą podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw obywatelskich. Jego istotna rola polega na zwracaniu uwagi, także publicznym, na przypadki naruszenia praw i wolności obywateli oraz wszczynaniu przewidzianych przez prawo trybów postępowania, zmierzających do ich usunięcia. W związku z kształtującym się na tle prowadzonych spraw obrazem rzeczywistości. Rzecznik Praw Obywatelskich może podejmować również istotne inicjatywy ogólne, zmierzające do polepszenia stanu w zakresie respektowania praw i wolności obywateli. Może on na przykład występować do właściwych organów (Prezydenta, rządu, ministrów i in.) z wnioskiem o podjęcie odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę aktów prawnych rangi niższej niż ustawa. Rzecznikowi służy także prawo zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o uznanie określonego aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją. Może też formułować i przedstawiać odpowiednim organom inne ogólne opinie i wnioski dotyczące ich działalności, a związane ze sferą praw i wolności obywatelskich.
SENAT jest drugą obok Sejmu izbą parlamentu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów. Senat odgrywa znaczącą rolę w procesie legislacyjnym, tzn. procesie stanowienia prawa, aczkolwiek nie ma w nim głosu decydującego. Uprawnienia Senatu w tej dziedzinie zapewniają mu wpływ na treść uchwalanych ustaw, a nawet mogą pozwolić na zablokowanie uchwalonej przez Sejm ustawy. Zakres możliwości Senatu w tej dziedzinie związany jest z układem sił politycznych w Sejmie. Przewidziany w konstytucji tryb uchwalania ustaw przewiduje, że uchwalona przez Sejm ustawa jest przekazywana Senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca może zgłosić Sejmowi propozycję dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, inaczej mówiąc, może wyrazić sprzeciw - częściowy lub generalny - wobec ustawy sejmowej. Sprzeciw Senatu powoduje, że ustawa musi być w Sejmie ponownie poddana pod głosowanie i aby obalić sprzeciw musi uzyskać już nie zwykłą większość, ale bezwzględną większość głosów. Senat wyraża swoje stanowisko w formie uchwały. Tryb pracy Senatu nad przedstawionymi mu ustawami i projektami innych aktów jest zbliżony do trybu pracy Sejmu. Główne zadanie przypada tu komisjom senackim, które przedstawiają następnie swoje stanowisko na plenarnym posiedzeniu Senatu. Senat obraduje na posiedzeniach. Pracami Senatu kieruje marszałek Senatu, a w jego zastępstwie wicemarszałkowie. Senatorowie pochodzą z powszechnych, bezpośrednich wyborów, odbywających się łącznie z wyborami do Sejmu. Z województwa wybiera się dwóch senatorów, a z województw warszawskiego i katowickiego po trzech senatorów. Kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencją Sejmu.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO - wydawane są przez terenowe organy administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego i obowiązują tylko na obszarze działania tych organów (województwo, powiat, gmina); publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych.
PROCEDURA UCHWALANIA BUDŻETU - jest w zasadzie taka sama jak pozostałe ustawy, projekt budżetu zgłasza rada ministrów, I czytanie budżetu za pośrednictwem Sejmu, projekt budżetu przesyłany jest do Senatu, w pracach nad budżetem w Sejmie rolę koordynacyjną pełni komisja Budżetu i Finansów, projekt ustawy budżetowej jest opiniowany przez prawie wszystkie komisje, ale każda z nich zajmuje się częścią projektu, prezydent nie może jej zatwierdzić.
PRECEDENS - jednorazowe rozstrzygnięcie określonej sprawy, która wcześniej nie miała zastosowania. Może być precedens Sądowy, w którym nie wydano orzeczenia w danej sprawie, która nigdy nie miała miejsca, precedens konstytucyjny rozstrzygany w sprawach ustrojowych wcześniej nie stosowanych.
KONWENANS - stała praktyka związana z funkcjonowaniem określonej instytucji, która nie jest określona w przepisach prawnych, ale jest traktowana jako obowiązujące prawo (stary rząd ustępuje, aby umożliwić pracę nowemu, obecna Konstytucja przewiduje ustąpienie rządu. Najwięcej konwenansów jest w Anglii „ król nie czyni źle, więc nie może stanąć przed sądem”, wiele konwenansów przechodzi w prawo zwyczajowe.
PRAWO ZWYCZAJOWE - występuje wtedy, gdy dotychczasowy konwenans zostaje określony w przepisach prawa i staje się prawem pisanym. W Polsce zasada ustępowania rządu stała się prawem. Dopiero w I połowie dekady Gierkowskiej wprowadzono zasadę o odchodach uroczystości państwowych, wtedy Mazurek został uznany za hymn. Nazwy parlament użyto w 1911 r. po 600 latach istnienia.