Metodyka Zuchowa

Materiały dla kursantów

1. J. Burska `Sekrety dobrej drużyny`

2. J. Burska K. Jaskot M. Zurn `Metodyka pracy z zespołem harcerskim`

3. Z. Halska K. Witkowska `Gawęda harcerska.' Harcerstwo nr12 1972

4. W, Grzelak P. Rządca `Drużyna i ja`

5. Harcerstwo nr 3 1980 `Metodyka wychowawcza w ZHP.`

6. A. Kamiński ` Antek Cwaniak `

7. A. Kamiński 'Książka drużynowego zuchowego`

8. J. Majka `Jak zorganizować drużynę zuchów`

9. H. Muszyński `Podstawy wychowania w ZHP`

10. Praca zbiorowa `Księga przygód`

11. Praca zbiorowa `W drużynie zuchów. Cz. I- VI`

12. Praca zbiorowa `Zuchowe ABC`

13. M. Wardęcki `Zuchy'

14. O. Nawrocki `Gimnastyka zuchowa`

15. Wszelkie dokumenty prawne i regulaminy wydane przez Kwaterę Główną.

16. Artykuły ze stron internetowych

Kim jest Zuch?

„Zuch jest starym polskim wyrazem i wszyscy wiedzą, że on oznacza bardzo morowego chłopca. Jak kto wyratuje tonącego z rzeki - to ludzie powiedzą: „zuch”. Jak kto się nie boi wsiąść na wierzgającego konia - to ludzie znów powiedzą „zuch”. Jak się matce ładnie i prędko popiół z pieca wybierze - to matka powie „zuch”. Jak nauczyciel w klasie spyta, kto rozbił szybę i będzie bardzo cicho, a jeden wstanie blady i powie „ja” - to nauczyciel zamiast zwymyślać powie „zuch chłopak, nie bał się przyznać”.

Żaden zły uczynek do zucha nie pasuje. Pomyślcie tylko: gdy chłopak pali papierosa - to czy kto powie „zuch”? Albo jeżeli kto dręczy zwierzęta, obrywa skrzydła u much - czy to będzie „zuch” ?”

Aleksander Kamiński

Małym człowieczkiem w wieku 6-10 lat. Trochę nieśmiały, zagubiony, trzymający jeszcze mamę za rękę, choć wie, że już nie wypada. W domu miał troskliwą opiekę rodziców - mógł sobie pozwolić na chwilę słabości. Teraz musi się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Musi być pilny, rezolutny i odpowiedzialny. Poznaje nowe zasady, ma więcej obowiązków, z którymi nie zawsze sobie radzi. Gromada jest też nowością, ale powinna być dla niego odskocznią. Powinna go wzmocnić i pokazać jak ma sobie radzić z trudnościami. Zuch jest przyjazny, tolerancyjny, pogodny, życzliwy, koleżeński, wrażliwy, spostrzegawczy, ambitny, śmiały, odważny, kulturalny, schludny, jest przykładem dla innych, jest dobrym obserwatorem.

Kompetencje Zucha

w sferze rozwoju społecznego:

• świadomie przynależy do gromady zuchowej,

• zachowuje się właściwie w różnych sytuacjach,

• wypowiada swoje opinie i oceny,

• pomaga słabszym,

• jest przyjaźnie nastawiony do zwierząt i przyrody,

• umiejętnie nawiązuje kontakt z innymi dziećmi i osobami dorosłymi ,

• systematycznie wykonuje obowiązki domowe,

w sferze rozwoju intelektualnego:

• chętnie czerpie z wiedzy i umiejętności innych,

• zadaje pytania w sytuacji, kiedy czegoś nie wie,

w sferze rozwoju emocjonalnego:

• umiejętnie wyraża swoje uczucia,

• dzieli się z innymi swoimi emocjami i uczuciami,

• wierzy w siebie, potrafi osiągnąć stawiane sobie cele,

w sferze rozwoju fizycznego:

• chętnie i aktywnie uczestniczy w organizowanych zajęciach sportowych,

• współorganizuje zabawy sportowe przestrzegając zasad obowiązujących w danej dyscyplinie i zasady "czystej gry",

• dba o własne ciało, zdrowie i sprawność fizyczną, prawidłowo reaguje wobec zagrożeń dla życia i zdrowia,

w sferze rozwoju duchowego:

• odwołuje się do Prawa Zucha w swoim postępowaniu,

• postępuje jak zuch w każdych okolicznościach.

• zadania drużynowego

w sferze rozwoju społecznego:

• rozbudzić u zucha postawę aktywnego uczestnictwa w zabawie,

• stwarzać możliwość samodzielnego podejmowania decyzji,

• nauczyć dzielić się własnymi pomysłami i podejmowania inicjatywy,

• nauczyć wykorzystywania wiedzy i umiejętności nabytych w gromadzie w codziennym życiu (szkoła, rodzina, podwórko),

• wzmacniać poczucie tożsamości kulturowej, historycznej, etnicznej i narodowej,

• stwarzać warunki do rozwijania samodzielności, obowiązkowości, podejmowania odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie,

• stwarzać warunki do indywidualnego i zespołowego działania na rzecz innych i nauczyć czerpania radości z niesienia pomocy innym,

w sferze rozwoju intelektualnej:

• rozbudzić u zucha potrzebę rozwijania swojej wiedzy i umiejętności,

• nauczyć go systematycznego i rzetelnego wykonywania swoich zadań i obowiązków,

• rozbudzić u zucha ciekawość świata, otoczenia, ludzi, przyrody

w sferze rozwoju emocjonalnego:

• umacniać wiarę zucha we własne siły i zdolność osiągania wartościowych i trudnych celów

• nauczyć zucha precyzowania swoich potrzeb, ujawniana emocji

w sferze rozwoju fizycznego:

• kształtować potrzebę dbania o własne ciało, zdrowie i sprawność fizyczna, wyrabiać czujność dziecka i prawidłowe zachowania wobec zagrożeń dla życia i zdrowia,

• wdrażać do aktywnego i bezpiecznego spędzania wolnego czasu i wypoczynku,

• kształtować motywację do podejmowania samodzielnych działań na rzecz harmonijnego rozwoju fizycznego.

Ruch Zuchowy

Czym jest?   

to wielka zabawa,

to zabawa, wyrabiająca karność i współdziałanie, zręczność, bystrość, opanowanie i poświęcenie,

to zabawa przynosząca dzieciom jak najwięcej radości życia i pogody,

to odkrywcza zabawa w "cos" i "kogoś" z otaczającego nas świata,

to zabawa wyrabiająca prawdomówność, odwagę, zwinność, zręczne ruchy, siejących wokół radość i dobro.

 

Co daje?

wyrabia dobre cechy charakteru,

uczy współżycia i współpracy w zespole,

pomaga dziewczynie w rozwoju jej sił fizycznych

dąży do podniesienia poziomu kultury duchowej,

uczy miłości Boga,

dąży do utrzymania polskości przez zapoznanie dzieci z pięknem języka polskiego, tradycji i zwyczajów polskich,

uczy umiłowania ludzi, zwierząt i przyrody,

wyrabia dzielność, zaradność, spostrzegawczość.

wzbudza instynkt samowychowawczy, samodzielności i inicjatywy,

przynosi zuchom jak najwięcej radości życia i pogody.

Czym nie jest?

nie jest szkołą, gdzie zuchy siedzą grzecznie w ławkach, słuchają lekcji i odrabiają zadania domowe,

nie jest harcerstwem, gdzie jest musztra, rozkaz, ćwiczenia z samarytanki, sygnalizacji, terenoznawstwa i pionierki, nie ma obozów pod namiotami i gawęd przy ognisku.

Metodyka Zuchowa

to specyficzne sposoby organizowania działań i oddziaływań wśród uczniów w wieku 6-10 lat. Stworzona została przez A. Kamińskiego w latach 30-stych. Praca gromad polega na zabawie, której tematykę sugerują zestawy sprawności układające się w cykl zbiórek. W latach 50-tych opracowano zuchowy system wychowania oparty na metodzie zuchowej, stanowiący podstawę działania drużyn (gromad) zuchowych. Dziecko w tym wieku potrzebuje szczególnej uwagi, zrozumienia i sympatii dorosłych. Dla zucha zabawa jest celem, dla którego zgadza się podporządkować, dla drużynowego środkiem służącym społecznemu wychowaniu. Pobudza twórczą aktywność dziecka, wspomagając jego harmonijny i pełny rozwój.

Charakterystyczną formą aktywności zuchów jest zabawa w kogoś lub w coś - realizowana zespołowo przez zdobywanie sprawności oraz podczas zbiórek pojedynczych gromady. Dzieci przenoszą się w kolorowy świat marzeń.

Animatorem zabawy jest wódz zuchowy - drużynowa/drużynowy, który spełnia bardzo ważne zadanie. Pomaga dzieciom poznać otaczający świat, stwarza sytuacje, w których zuch stawia sobie wysokie wymagania i uczy się panować nad emocjami. Pomaga w zdobyciu wiedzy i umiejętności, uczy zdrowego współzawodnictwa i jak pracować w grupie. Musi pokazać dzieciom, że skończył się okres „brania”, teraz trzeba coś z siebie dać.

Gromady prowadzone są systemem szóstkowym poprzez formy pracy: zabawę, gry, ćwiczenia, pląsy i śpiew. Wszystko co robimy z zuchami służy wyrabianiu u dzieci określonych cech. Najlepiej to, co chcemy przez tę zabawę osiągnąć określa Prawo Zucha.

Zbiórka zuchowa jest bardzo charakterystyczna: ma swój temat i fabułę. Jest zaplanowana od początku do końca, a przede wszystkim jest prowadzona przez osobę dorosłą. Tematyka jest zaczerpnięta często z rzeczywistości, ponieważ kształtuje spojrzenie dziecka na świat i ludzi.

Metoda Zuchowa nie zapomina również o indywidualności dziecka. Realizowane jest to poprzez gwiazdki i sprawności indywidualne. Stosując je zuch może swobodnie rozwijać swoje zainteresowania i zdobywać umiejętności.

Cechy Metodyki

- pozytywnością - gdyż harcerskie wychowanie polega na budowaniu dobra, rozbudzaniu w człowieku jego zdolności, odkrywaniu zalet, pozwala łatwiej akceptować świat, innych ludzi, siebie samego, pokazuje, że nie należy poddawać się złu i beznadziejności;

- indywidualnością - ponieważ harcerskie wychowanie jest ukierunkowane na jednostkę, na jej rozwój osobisty, dostosowując stawiane przed każdym członkiem Związku oczekiwania do jego możliwości i umiejętności, budując jego indywidualne cechy;

- wzajemnością oddziaływań - czyli partnerstwo członków naszego ruchu, gdzie wszyscy są zarówno wychowawcami, jak i wychowankami; instruktor pełni rolę "starszego brata będącego dla harcerza wzorem do naśladowania, a jego autorytet opiera się przede wszystkim na postawie zgodnej z Harcerskim Prawem;

- dobrowolnością i świadomością celów - gdyż każdy członek Związku samodzielnie wyraża chęć kierowania się w życiu harcerskimi zasadami i przynależności do naszej organizacji; w harcerstwie skuteczność wychowania zależy od chęci poddania się temu działaniu;

- pośredniością - ponieważ wszystkie podejmowane przez nasz ruch działania służą realizacji celów wychowawczych, atrakcyjne, społecznie pożyteczne zadania realizowane w harcerstwie pobudzają do rozwoju wewnętrznego człowieka;

- naturalnością - polegająca na przystosowaniu wszystkich podejmowanych działań do potrzeb i możliwości harcerskiego zespołu i poszczególnych jego członków oraz różnorodnych warunków działania: na wsi, w mieście, w nowej drużynie, bądź takiej z tradycjami, w zastępie chłopców lub dziewcząt, w drużynie koedukacyjnej itd.

Elementy metodyki

Prawo i Obietnica Zucha

Prawo i Obietnica Zucha to fundamenty pracy instruktora z zuchami. Jest drogowskazem, z którego wynikają cele wychowawcze. Stanowi ono wytyczne dla drużynowego, które uświadamiają mu cel pracy z zuchami. Zuchy przyjmują Prawo wprost, jako kodeks postępowania. Zapisy Prawa i Obietnicy Zucha są niekwestionowane, rozumiejąc Prawo i Obietnicę zuchy dążą do postępowania zgodnego z zapisami. Ich zrozumienie umożliwia zuchom drużynowy odpowiednio przygotowując zbiórki i prowadząc Gromadę. Poprzez złożenie Obietnicy zuchy zobowiązują się do przestrzegania kodeksu. Szczególnym okresem, w pracy gromady, zapoznawania zucha z Prawem i Obietnicą, są zbiórki “pierwszego miesiąca”. Jeśli są to nowe zuchy warto włączyć w te zbiórki obrzędowość Gromady. Jeśli są to nowe i stare zuchy warto Prawo wpleść w cykl sprawnościowy.

Prawo powinno być obecne na każdej zbiórce, wyjeździe i w życiu codziennym!

System małych grup

System małych grup realizowany jest przez podział na szóstki, wykorzystywany przy organizowaniu zabawy. Szóstki realizują powierzone im zadania w trakcie zbiórki gromady. Koedukacja nie występuje w szóstkach. Mogą być zespołami stałymi lub zmieniać się w zależności od organizowanej zabawy. Nie mają samodzielnych zbiórek, ale mają swoją nazwę, znaczek, szyfr czy tajemnicę. Szóstkom przewodzą szóstkowi, są to przywódcy w zabawie i często zmieniają się (mogą się zmieniać). W tych zespołach uczą się współdziałania, odpowiedzialności, samorządności i przestrzegania norm. Współpraca w szóstkach i między szóstkami jest jednym z najtrudniejszych elementów w pracy gromady, ale dobre jego poprowadzenia może zaowocować zgraniem gromady, dyscypliną oraz zaangażowaniem w pracę gromady. Przyczyni się również do sprawniejszej organizacji zajęć na zbiórkach.

Uczenie w działaniu

Zadaniem zuchmistrzów jest wychowywać zuchy w sposób czynny oraz kształtować i doskonalić charaktery dzieci w naturalny sposób. Charakterystyczną formą aktywności zuchowej jest zabawa w kogoś lub w coś. Zuchowa zabawa w naturalny sposób zaspokaja potrzeby rozwojowe: rozwija jego umiejętności, rozwija dzielność, uczynność, dostarcza wiedzy, wyzwala samodzielność i inicjatywę zuchów wykorzystując charakterystyczną w tym okresie aktywność dziecka. Zabawa ma swoją fabułę, treść i ukryty cel, o którym nie mówimy wprost. Wcielając się w postacie i odgrywając sceny z życia dziecko łatwiej przejmuje pozytywne cechy, obserwuje otoczenie, szuka wiadomości i wnioskuje. Nie zdaje sobie sprawy, że w ten sposób się uczy.

Stale doskonalony i pobudzający do rozwoju program

Program pracy gromady powinien odpowiadać na specyficzną dla tego wieku ciekawość otaczającego świata oraz krótką koncentracją na jednym temacie. Program pracy gromady uwzględnia przede wszystkim: potrzeby zuchów, programy sprawności zespołowych i indywidualnych, zadania gwiazdek zuchowych. Program jest tworzony przez drużynowego i przybocznych, którzy są również odpowiedzialni za jego realizację. Drużynowy powinien wspierać indywidualny rozwój zucha przez pracę ze sprawnościami i gwiazdkami zuchowymi. Podczas realizacji zadań zuch pogłębia i prezentuje swą wiedzę oraz zdobyte umiejętności. Jest to trudne zadanie, by program był atrakcyjny i aby każdy z zuchów znalazł coś dla siebie. Powinien również pobudzać do coraz śmielszych wyzwań i powinien zachęcać do samodoskonalenia, aby zuch miał możliwość stopniowego i harmonijnego rozwijania się. Sam zuchmistrz powinien również doskonalić swój warsztat pracy poprzez korzystanie z propozycji programowych ZHP, Chorągwi czy Hufca, korzystanie z warsztatów oraz literatury, filmów itp.

Instrumenty metodyki

Gwiazdki zuchowe

Dają zuchom większe prawa i obowiązki, pobudzają jego aspiracje, podnoszą ich umiejętności i kształtują indywidualne cechy, uczą udziału w życiu rodziny i społeczeństwa. Zadania są uwzględnione w planowanych cyklach sprawnościowych z przeznaczeniem dla zuchów, które mogłyby biec na daną gwiazdkę. Kadra wraz z zuchem planuje jego aktywność, układając zadania odpowiednie do wieku, predyspozycji, potrzeb, umiejętności i zainteresowań zucha. Realizują zadania na zbiórkach, w domu i w szkole. Plan pracy Gromady powinien umożliwić realizację części zadań na zbiórkach. Zadania wykonuje po kolei i w znacznym stopniu samodzielnie. Drużynowy wraz z przybocznymi motywują i wspierają zucha w wykonywaniu zadań, nadzorują ich realizację, przy aktywnym wsparciu rodziców. Zuchy powinny być chwalone za najmniejsze postępy, a w trudniejszych zadaniach kadra może pomóc. Dla dzieci w tym wieku jest ważna forma w jakiej przedstawiamy postępy - im bardziej plastyczna, tym bardziej czytelna dla maluchów. Najważniejsze, aby zuch wiedział jakie zadanie realizuje, które już zrobił i ile jeszcze ma do zrobienia. Bieg i obrzęd przyznania jest zależny od gromady. Należy pamiętać, że obrzęd przyznania nie musi się odbyć zaraz po biegu i jest to powtórzenie Obietnicy, a więc odbywa się na jeden z żywiołów.

Jedyny wymóg do zdobycia Gwiazdek to zuch rozumie Prawo i złożył Obietnicę!

I gwiazdka - zuch ochoczy,

II gwiazdka - zuch sprawny,

III gwiazdka - zuch gospodarny.

Sprawności

Są dodatkowym bodźcem samowychowania, na który składa się zespół zadań i wymagań. Po ich wykonaniu należy potwierdzić otrzymanie ich w rozkazie lub uroczyste rozdanie symboli sprawności. Regulaminy są oparty na 7 GZDZ :

1 Postawa

2 Wiedza

3 Tematyka zabaw - prace do wykonania

4 Umiejętności

5 Obrzędy i zwyczaje

Dzielimy je na realistyczne, nawiązujące do dnia dzisiejszego i fantastyczne, wprowadzające w świat kultury. Rozróżniamy sprawności:

zespołowa - zdobywana całą drużyną na bazie cyklu sprawnościowego - kilku zbiórek. Sprawności te uczą współpracy w grupie rówieśniczej i umożliwiają poznanie przez zucha otaczającego świata, wyzwalają inicjatywę. Powinny odpowiadać postawionym celom wychowawczym, potrzebom Gromady, rozwijać pozytywne cechy, pomóc pozbyć się cech niepożądanych. Dobór sprawności zależny jest od stażu Gromady i wieku dzieci. Młodsze dzieci powinny zdobywać sprawności bajkowe, gdzie można operować dużą ilością kolorowych ilustracji i niewielka ilością tekstu. Starsi zdobywają sprawności przygotowujące ich do bycia harcerzami. Następujące po sobie cykle powinny być kontrastowe. Przy doborze cykli istotną sprawą jest również pora roku. Decyzję o zdobywaniu sprawności podejmują zuchy w Kręgu Rady, dlatego bardzo ważne jest przygotowanie zbiórki wprowadzającej. Ostatnia zbiórka jest podsumowaniem sprawności i obrzędowym wręczeniem znaczka sprawności

indywidualna - zdobywane indywidualnie wspierają rozwój zucha w zakresie samodzielnego podejmowania działań w określonej, wybranej przez niego dziedzinie. Pozwalają na rozwój zainteresowań i ćwiczenie umiejętności. Zadania są układane wraz zuchem i powinny być jasno i dokładnie sprecyzowane. Zadania realizowane są na zbiórce i poza nią - pozwala wpływać na to co zuch robi poza zbiórką, ponieważ zuch sam ją zdobywa. Na zbiórce powinien mieć możliwość zaprezentowania przed Gromadą zadań wykonanych w domu czy w szkole. Stanowi to czynnik motywujący dla pozostałych dzieci i samego zainteresowanego. Instruktor ogranicza się do zapoznania zuchów z możliwością zdobywania, opracowanie techniki zdobywania, pobudzenia zainteresowania tymi sprawnościami. Sprawność przyznają zuchy w Kręgu Rady i jest wręczana obrzędowo. Jest to również wspaniałe narzędzie do pracy z przybocznymi. Można je wykorzystać jako uzupełnienie wiadomości zdobywanych w sprawnościach zespołowych.

Należy pamiętać o tworzeniu tzw. „worka z tworzywem”. Wrzucamy do niego wszystko co może się przydać przy realizacji danej sprawności, nie zapominając o pracach dzieci.

Działanie gromady

Zorganizowanie do działania

Gromada zuchowa składa się zwykle z 2-4 szóstek, drużynowego i przybocznych. Pracuje całością w formie systematycznych zbiórek raz w tygodniu. Za działanie Gromady odpowiada drużynowy wraz z przybocznymi. Szóstki nie organizują samodzielnych zbiórek, podział na szóstki funkcjonuje jedynie podczas zbiórki gromady. Uczą się odpowiedzialności za siebie, szóstkę i gromadę, współdziałania w zespole, pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania decyzji. Charakterystycznym elementem zbiórek gromady jest Krąg Rady. Tu zapadają decyzje dotyczące życia gromady, rozstrzygane są wszelkie sytuacje konfliktowe. Każde dziecko ma wówczas prawo głosu, ostateczną decyzję podejmuje drużynowy. Jest to forma zuchowej demokracji. Drużynowy w pełni kontroluje decyzje Kręgu Rady, aby nie zapadały krzywdzące decyzje. Należy uświadomić zuchy, że każda decyzja ma swoje konsekwencje. Działanie zespołowe ma cel społeczny. Jest podstawową metodą wychowawczą, treść zajęć ma przybliżyć dzieciom treści służące celom wychowawczym. Powinny one rosnąć wraz z rozwojem dziecka i zwiększaniem jego doświadczeń.

Zasady organizacyjne

1. Zrzesza dzieci - uczniów szkół podstawowych w wieku 7-10 lat, tworzone na terenie tych szkół. Mogą to być uczniowie jednej klasy (jednopoziomowa) lub kilku klas (wielopoziomowa).

2. Powinna składać się z 4-5 szóstek (24-30 członków). Szóstka jest jednostką pomocniczą w prowadzeniu zajęć, która nie odbywa samodzielnych zbiórek.

3. Posiada nazwę (zespolenie drużyny, zawiera treści metodyczne), która składa się: pełna nazwa związku, numer ewidencyjny, określenie zuchowa, nazwę, nazwę i numer szkoły.

4. Drużyny pracujące w jednej szkole tworzą szczep, uczestnicząc w wspólnych działaniach.

5. Warunki założenia : odpowiednia liczba dzieci i pisemne zobowiązanie instruktora. Zezwolenia wydaje Komenda Hufca. Postanowienie rozwiązania wydaje Komenda Hufca, majątek drużyny przechodzi na własność Komendy. Po rozwiązaniu zuchy należy pokierować do innych drużyn powiadamiając o tym fakcie rodziców.

6. Okres próbny : aktywność i systematyczność, wybranie nazwy, zwyczajów i obrzędów, przygotowanie do Obietnicy. Przyjęcie do ZHP następuje na uroczystej zbiórce.

Zasady działania

1. Praca zgodnie z metodyką zuchową, zbiórka raz na tydzień po 1 1/2 godziny.

2. Przygotowanie do drużyn harcerskich - gwiazdki zuchowe.

3. Posiadanie znaku - totemu, związanego z nazwą odzwierciedlającego życie drużyny. Przekazanie nowym zuchom odbywa się uroczyście.

4. Kronika - akt powstania drużyny, spis zuchów, akty gwiazdek, sprawności, wyróżnienia.

5. Drużynowy - instruktor po złożeniu Zobowiązania, który przestrzega 7GZDZ. Jeżeli jest niepełnoletni posiada pełnoletniego instruktora - opiekuna.

6. Przyboczny - członek drużyny harcerskiej, pomocnik i zastępca drużynowego. Jego zakres pracy ustala drużynowy.

7. Szóstki - samorzutny podział zuchów na ekipy 5-6 osobowe. Posiadają nazwy związane z nazwą drużyny i szóstkowego, którego wyznacza drużynowy.

8. Członkowie - przynależność jest dobrowolna, przestrzeganie Prawa Zucha, regularne uczestniczenie w zbiórkach, muszą nosić mundur i oznaki, brać udział w Kręgach Rady. Przynoszący ujmę może być zwolniony decyzją Rady Kręgu. Nie płacą składek członkowskich.

Zbiórka zuchowa

To wspaniała zabawa w coś lub kogoś. Ma ona swój temat, który nadaje kierunek zabawie. Składa się z różnych części- form pracy. Wszystkie te części zbiórki związane są z jednym tematem, fabułą i ułożone tak, by zbiórka była logiczna. Zbiórka w naturalny dla dziecka sposób doskonali jego charakter, kształci morale, rozwija dzielność, uczynność, dostarcza wiedzy i umiejętności , wyzwala samodzielność i inicjatywę zuchów. Zwykle trwa 1,5 - dwie godziny, raz w tygodniu. Respektowane są normy i zasady, a drużynowy organizuje zabawę. Wszystkie zabawy i zadania realizowane podczas zbiórek uczą współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm. Wszystkie te nowo zdobywane umiejętności pozwalają na coraz lepsze i sprawniejsze działanie w małej grupie - np. szóstce zuchowej. Organizatorem i współuczestnikiem jest drużynowy - odgrywa decydującą rolę i realizuje zadania wychowawcze. Temat odpowiada na pytanie `W co się bawimy?'.

Na każdej zbiórce jest obecna osoba pełnoletnia.

Zasady dobrej zbiórki:

1. logicznego ciągu (logiczne uszeregowanie elementów zbiórki, połączonych w tematyczną nierozerwalną całość)

kolejny element zbiórki wynika z poprzedniego np. najpierw robimy statki z kory, aby potem bawić się w port. Poszczególne elementy zbiórki łączą klamry. (Klamra - zdanie lub sytuacja pomiędzy poszczególnymi elementami zbiórki, przejście z jednego elementu do drugiego - nic nie dzieje się bez przyczyny).

2. zachowania tempa zbiórki (zachowanie dyscypliny i zainteresowanie tym, co jest na zbiórce)

każda zbiórka musi odbywać się w szybkim tempie, z jednego elementu musi nastąpić szybkie przejście do innego. Nie może być przestojów ani dłużyzn. Nie może być nudy i monotonii. Drużynowy musi wiedzieć, kiedy przyspieszyć, a kiedy zwolnić. Na zbiórce każde dziecko musi mieć zajęcie. W każdej chwili możemy zmienić tok zbiórki, aby dzieci nie usnęły, ani nie były zmęczone.

3. przemienności elementów (właściwe zaplanowanie elementów ruchowych i odpoczynkowych)

po kolei następują po sobie kontrastowe element: ciche - głośne, spokojne - ruchowe, statyczne - dynamiczne.

4. czterech stałych elementów (podkreślenie wagi i potrzeby obrzędu)

elementy, które muszą wystąpić na każdej zbiórce to : obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórki, gawęda, Krąg Rady.

5. coś nowego na zbiórce (wynika z zadań wychowawczych zbiórki)

raz będzie to umiejętność poruszania się po drogach a innym razem nowa piosenka. Nauka piosenek nie może jednak przytłoczyć całej zbiórki. Stare rzeczy też trzeba powtarzać i szlifować.

6. samodzielności i inicjatywy zuchów (praca w szóstkach, Kręgu Rady,)

pomimo swego wieku zuchy już wiele potrafią, na zbiórce powinny móc się wykazać. Należy korzystać z propozycji dzieci. Dobrym narzędziem jest teatr samorodny.

7. podział pracy drużynowy - przyboczny. Stoją przy boku, więc niech służą radą i pomocą. Powinni być odpowiedzialni za poszczególne elementy. Należy wykorzystać nowe i nieraz całkiem dobre pomysły.

8. drużynowy też się bawi (wskazanie na wychowawcze walory zabawy).

najważniejsza chyba cecha zuchowej zabawy odróżniająca ją od innych zajęć np. w szkole. Drużynowy także nosi czapkę leśnika i pląsa taniec indiański. Aktywnie uczestniczy w zabawie i w naturalny sposób przejmuje kierownicze role.

W pracy gromady rozróżnia się następując rodzaje zbiórek:

normalna - różne formy pracy są traktowane równorzędnie i ułożone są zgodnie z zasadami dobrej zbiórki. Mogą to być zbiórki cykli lub pojedyncze.

kominek - przeważają spokojniejsze formy pracy. Używany jako podsumowanie ważnego dnia, kolonii czy uroczystości

turniej - w całości poświęcona grom ruchowym, oczywiście w uroczystej oprawie

wycieczka - typowo zwiadowcza, gdzie zuchy poznają nowe miejsca, zdobywają nowe wiadomości, obserwują świat.

Elementy Zbiórki

1.      Rozpoczęcie Zbiórki (śpiew, szyk, hasło) (sprawdzenie obecności)

2.      Opowiadanie ( bajka, legenda, gawęda)

3.      Pląsy, Tańce

4.      Ćwiczenia

5.      Majsterkowanie

6.      Gry I Zabawy

7.      Śpiew, Teatr Samorodny, Inscenizacje

8.      Zawody Między Szóstkami

9.      Zakończenie Zbiórki (modlitwa, hymn, pozdrowienie)

Podczas przygotowywania zbiórki zuchowej należy pamiętać o zachowaniu kilku zasad:

- powitanie, które sygnalizuje zuchom rozpoczęcie zbiórki. Jest ono charakterystyczne dla każdej gromady, jednak należy pamiętać, że warto je dostosowywać do aktualnie zdobywanej sprawności.

- gawęda, która wprowadza w treść i nastrój zbiórki.

- Krąg Rady, który pomaga wyselekcjonować formy pracy odpowiednie dla danego grona dzieci, uczy samorządności i samooceny zucha przez zucha i samego siebie.

- zadanie międzyzbiórkowe - zuch musi czuć się zuchem cały czas i do zbiórki musi się przygotować przez cały tydzień. Może to być bardzo małe zadanie, ale dobrze, że pojawia się co zbiórkę.

- unikać szablonu w prowadzeniu zbiórek.

- układ elementów zbiórki może być zmieniony w zależności od potrzeby i charakteru zbiórki. Niektóre elementy mogą być pominięte lub inne dodane

- kompozycja zbiórki to pomysłowość, fantazja i wyczucie drużynowej.

- zabawa pełni funkcje wychowawcze

- Cel musi być szybko osiągalny, inaczej dziecko zniechęci się.

- unikać rutyny i szablonów w prowadzeniu zbiórek

Zbiórka to także cykl tematyczny, którego przygotowanie przebiega w następujący sposób :

1. Zebranie tworzywa ( znajomość regulaminów, znalezienie źródeł);

2. Analiza według 7 GZDZ;

3. Konstrukcja tematu i ich kolejność (nic ważnego nie umknie uwadze, logiczna kolejność, przeplatane tematy ciekawe z mniej ciekawymi, równomierne rozłożenie zajęć);

4. Plan cyklu - tabela (temat, najważniejsze zajęcia i zabawy, najważniejsze zadania wychowawcze i poznawcze, gawęda).

Rodzaje cykli:

A. Sprawnościowy : 5-8 zbiórek, których celem jest zdobycie sprawności. Każdy cykl rozpoczyna się zbiórką wprowadzającą, na której przekonujemy zuchy do zdobywania sprawności. Na Kręgu Rady zuchy wyrażają zgodę na propozycje drużynowego. Kolejne zbiórki to przełożenie regulaminu sprawności na zuchowe formy pracy. Na zewnątrz jest to nadal drużyna zuchowa pamiętająca o swoich zwyczajach i obowiązkach nawiązująca do Prawa Zucha (do każdego zadania regulaminu można i należy przypisać punkty Prawa Zuchowego). Aby zuch pamiętał i rozumiał Prawo, należy mu o nim przypominać na każdym kroku. Ostatnia zbiórka cyklu to nadanie sprawności, które jest rodzajem obrzędu lub próby, gdzie o przyznaniu decyduje Rada Kręgu. Przyznanie sprawności powinno być odnotowane w rozkazie drużynowego.

B. Niesprawnościowy : 2-3 zbiórek związane z jednym tematem, nie mającym odpowiednika w sprawnościach, służą podejmowaniu zadań szczepu, przy zbliżającej się uroczystości, w sytuacjach zmuszających do szybkiego reagowania, wprowadzenia sprawności indywidualnych lub przygotowania zucha do Obietnicy (I - Prawo Zucha, II - Znaczek Zucha i Hymn , III - Obrzędy i zwyczaje).

Tematem tych zbiórek mogą być:             

święta i tradycje kościelne (wspólna msza św., Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zaduszki, Boże Ciało)

święta, rocznice i wydarzenia historyczne (3-ci Maj, 11go Listopada)

zwyczaje ludowe  (Andrzejki, Kaziuk, Wianki, Halloween)

powitanie pór roku

Dzień Matki, Dzień Ojca

Dzień ochrony przyrody - wycieczka do lasu

Cel tych zbiórek:            

wykorzystanie zainteresowań pozazbiórkowych zuchów

zdobywanie sprawności niecyklowych

odwiedziny innych gromad

poznanie polskich tradycji i zwyczajów

wycieczki

Formy pracy

Podstawowymi formami pracy w gromadzie zuchowej są: zabawa tematyczna, zwiad zuchowy, gawęda, piosenka i pląs, zuchowe zwyczaje, obrzędy i tajemnice, majsterka, zuchowy teatr, pożyteczne prace, gry i ćwiczenia. Dzięki nim treści przybierają atrakcyjną formę. Są one identyczne we wszystkich metodach harcerskich - różnią się tylko skalą trudności. W doborze form kierujemy się: skutecznością (osiągnięcie celu, odpowiednia treść), atrakcyjnością (właściwa do wieku, uwzględnia możliwości i potrzeby dzieci), różnorodnością (formy o różnym poziomie aktywności), realnością (architektura, pogoda).

A. Znaki, zwyczaje, obrzędy - zespalają gromadę, w sposób symboliczny wyrażają to, co ważne, piękne i dobre oraz pozwalają wiązać się z czymś uczuciowo i rozumowo. Są skrótową formą ludzkiego doświadczenia i pomagają wykorzystać je w życiu zbiorowości. Mają charakter krótkich, zrozumiałych, poważnie traktowanych, bez elementów śmieszących, grozy i ośmieszania sytuacji. W przypadku zuchów, to drużynowy i przyboczne dbają o ich przestrzeganie i dają zuchom przykład.

B. Gawęda - ma za zadanie przekazanie informacji o świecie, pokazanie faktów, zjawisk i ludzi, podsuwanie wzorów do naśladowania. Pomaga w wprowadzaniu norm postępowania. Powinna posiadać cechy: dobrze dobrany temat (z rozwinięcia wynika postawa bohatera), dobrze obmyślana fabuła (napięcie, konflikt, który osiąga zenit, rozwiązanie i uczucie ulgi), sens wychowawczy (bez morałów wprost, pytania zmuszające do myślenia), uwzględnienie zainteresowań zucha, z niej to wynika zabawa, niezbyt długa, operowanie głosem, gestem, obserwacja słuchaczy. (klasyczna, sytuacyjna, rozmowa, scenariusz, obrzęd, wykład, gość, film, książka, wiadomość do znalezienia lub odszyfrowania ).

C. Zabawa tematyczna - to odtwarzanie działalności ludzi dorosłych w sferze fantazji, które przebiega swobodnie, czyli zabawa w `kogoś' lub `coś'. Jej efektem jest radość wynikająca z działania. Może być na wiele zbiórek, jedną lub być elementem zbiórki. Jej rolą jest poznanie świata (wycieczka), wykorzystanie zdobytej wiedzy, rozróżnienie dobra od zła, rozwój inicjatywy.

D. Gry i ćwiczenia - mają na celu rozszerzenie poznania zuchów, zdobycie i utrwalenie wiadomości, kształcić organy i rozwijać predyspozycje psychiczne oraz postawy społeczne. Zwiększają wiarę we własne siły i konieczność podporządkowania się dowódcy, rozwijają odpowiedzialność i poczucie więzi. Musi być dostosowana do tematu zbiórki. Cele wychowawcze to konieczność uczciwej walki (przepisy, które są przestrzegane), wspólna praca, aby osiągnąć cel, interes własny = interes społeczny. Zasady organizacji : wytłumaczenie przepisów i przestrzeganie ich, stopniowanie trudności, równomierne rozkładanie zwycięstw, stosowanie przepisów o higienie i bezpieczeństwie pracy. Każdą ulubioną grę w gromadzie można przekształcić tak, aby stała się częścią cyklu sprawnościowego.

E. Pożyteczne prace - jest to rodzaj działalności społecznej zuchów. Ich rolą jest kształcenie poczucia obowiązku, odpowiedzialności i sumienności. Uczą się znajdowania radości w pożytecznym działaniu na rzecz innych ludzi. Praca powinna być na miarę możliwości zucha . Powinien on znać ich cel (sens) oraz sam zadecydować o podjęciu działania. Prace także powinny być dobrze zorganizowane i dawać satysfakcję. (sprawności, szkoła, dom i społeczeństwo)

F. Majsterkowanie - są rodzajem pożytecznych prac, rozwijają zręczności manualne zuchów. Najczęściej stosowane do budowy rekwizytów do zabaw, początkowo bez konkursów. Majsterka powinna być różnego stopnia trudności, bez krytycyzmu i z okazaniem cierpliwości dla słabszych, których nie należy oddawać pod opiekę lepszym.

G. Piosenki i pląsy - ich rolą jest zespolenie gromady, wytworzenie inności i niepowtarzalności. Poprzez piosenkę i pląs zuchy odnajdują własny nastrój, studzą namiętności rozgrzane w czasie gier, rozładowują konflikty, uspakajają gromadę po rozbrykaniu. (sprawnościowe, kominkowe, marszowe, obrzędowe, uroczyste) Uczymy ich poprzez początkowe zapoznanie zuchów z nimi (zuchy same decydują, czy chcą się uczyć), potem melodia (rytm), a na końcu słowa (składanka, rebus, głuchy telefon). Od rozśpiewania zucha zależy rozśpiewanie przyszłego harcerza.

H. Zuchowy teatr - jest zabawą w inscenizację, która ma charakter samorodny (gawęda, powieść), określony temat. Zuchy oceniają ją i nie uczą się tekstów na pamięć. Drużynowy jest tylko pomocnikiem - uczy wykazania się inwencją, organizacją zespołu, rozwija wyobraźnię i umacnia więź w szóstce.

I. Zwiad - ma na celu poznanie świata, pobudzenie aktywności dziecka, zmuszenie do samodzielnych poszukiwań (wiedza taka jest trwalsza i bardziej atrakcyjna). W zabawie działa na wyobraźnię i może zastąpić gawędę.

J. Formą letniej działalności gromady jest kolonia zuchowa. Kolonię przygotowuje drużynowy wraz z przybocznymi. Zuchy nie włączają się w organizację kolonii. Dobrze przygotowana i przeprowadzona kolonia zuchowa to najlepsza okazja do podsumowania pracy gromady. Najczęściej organizowane są obecnie kolonie, których organizatorem jest komenda hufca - namiestnictwo zuchowe.

Instruktor w drużynie

Jest najważniejszą funkcją jaką można pełnić w ZHP, ponieważ to on pracuje bezpośrednio z dziećmi i młodzieżą. Istotą jego pracy jest wychowywanie i branie odpowiedzialności za rozwój i stan ZHP. Od niego zależy co dzieci osiągną i czego się nauczą. Organizuje pracę Gromady, dba o wszechstronny i równomierny rozwój zucha, przybocznych i swój własny. Umożliwia poszerzenie wiedzy o świecie, ćwiczenie już zdobytych umiejętności, uczy właściwego postępowania. Jest starszym bratem (siostrą), jednym z zuchów, ale o większym doświadczeniu. Jest też wychowawcą, który daje przykład swoim postępowaniem. Zuchy uważnie obserwują swojego wodza - są w niego wpatrzone jak w obrazek. Drużynowy jest wodzem w zabawie, inspiruje ją, koordynuje jej przebieg, ale też aktywnie
w niej uczestniczy. Odpowiada za zdrowie i bezpieczeństwo powierzonych mu dzieci. Musi być przewidujący, ponieważ dziecięca wyobraźnia nie zna granic. Drużynowy dba o rozwój przybocznych i wychowuje następcę. W drużynie koedukacyjnej należy pamiętać o tym, że przyboczni powinni być obu płci. Powinna być także osoba, która umie udzielać pomocy przedlekarskiej.

Na drużynowym zuchów ciąży wiele obowiązków - odpowiada za bezpieczeństwo, odpowiedni i wszechstronny rozwój dziecka, zaspokajanie jego potrzeb, za dobór właściwych metod i form pracy, dbałość o zachowanie ciągu wychowawczego. To on zapoczątkowuje ciąg wychowawczy, przekazując zuchy do drużyny harcerskiej - od niego zależy, czy zuch jest odpowiednio przygotowany do bycia harcerzem. Wiąże się to ze zdobywaniem trzeciej gwiazdki - musi wiedzieć, że zabawa z zuchami przeistoczy się teraz w harcerską pracę. Drużynowy harcerski nieraz niechętnym okiem spogląda na byłe zuchy, które mają dużo większe oczekiwania niż inne dzieci i zazwyczaj jeszcze głośno wyrażają swoją krytykę. Dziecko, które przechodzi „pełną" drogę harcerską jest doskonałym materiałem na funkcyjnego i instruktora - posiada bogaty bagaż doświadczeń i wiadomości, wychowane jest w kręgu tradycji i harcerskich ideałów.

7 Głównych Zadań Drużynowego Zuchów

Uczy bawić się z dziećmi (cykl tematyczny - zabawa w `coś' lub `kogoś')

Pomaga poznawać im prawdziwy świat (cykl tematyczny - tematyka zaczerpnięta z rzeczywistości)

Pomaga im poznać prawdę o ludziach. (cykl tematyczny - kontakt bezpośredni z ludźmi pracy)

Pomaga naśladować wartościowych ludzi i wpajać dobre przyzwyczajenia.

Uczy znajdować radość w pożytecznym działaniu (praca w formie podejmowanych drobnych pożytecznych zadań)

Uczy być razem (praca - tworzenie zespołu, oceniać swoją pracę i pracę innych)

Uczy żyć dla dobra Ojczyzny.

W drużynie zuchowej

Jest osobą, która nauczy, pokaże, umożliwi i przyspieszy rozwój ideowy i społeczny. Jest jednym z harcerzy, przy którym zuch - harcerz mogą być sobą. Jego praca ma charakter działalności społecznej, to co robi, uważa za sensowne i pożyteczne. Dla instruktora zabawa ` w coś ' nie jest śmieszna (dziecinna), bawi się i pracuje ze wszystkimi, ma ten sam system wartości. Jest mądrzejszy, ale szanuje zdanie innych i przestrzega tajemnic. Posiada większe prawa, ale i większe obowiązki, dostrzega wszystkich i zna każdego ze swoich zuchów - harcerzy ze względu na :

1. dobro wychowania każdego z osobna;

2. dobro drużyny, z którą zuch - harcerz powinien być związany jak najmocniej;

3. dobro drużyny, która powinna być społecznym organizatorem wiążącym dzieci między sobą, której konstruktorem jest instruktor.

Poznanie zucha - harcerza to :

A. Imię i nazwisko kojarzone z twarzą;

B. Obserwacja zachowań podczas zabaw i sporządzanie notatek;

C. Rozwiązywanie kwestii spornych wraz z zuchami - harcerzami;

D. Każdy zuch - harcerz ma odpowiednie miejsce w strukturze.

Organizator samodzielnych działań

Wykazuje dobrowolność i przekonuje o słuszności działań, by efekty sprawiały radość, przynosiły korzyści. Należy pamiętać o normach moralnych i bezpieczeństwie. Zadaniem drużynowego jest wskazanie (dostrzeżenie) form działalności (inspiracja, podsuwanie pomysłów).To on powinien być świadomy zadań wychowawczych.

Organizator samorządności

Instrumentem są regulaminy sprawności zespołowych. Na początku drużynowy organizuje pracę zespołową. Nie pozwala sobie na samowolną zmianę decyzji, każdemu daje szansę wykazania się, a oceny dokonuje cały zespół i szanuje je. Następnie wprowadza samorządność, powoli i stopniowo, aż do samodecydowania o wyborze i realizacji zadania. Każdy ma możliwość wykorzystania zainteresowań, kierowania zespołem i oceny prac.

Pedagog

Jest jednym z harcerzy a dla zuchów starszym bratem (siostrą) i przede wszystkim jest sobą, niweluje różnice w systemie wartości swoim i drużyny. Zuchy też mają głos na Kręgu Rady, ich samoocena powinna być uwzględniona przez drużynowego. Drużynowy nie jest tylko wychowawcą, włącza się także w prace zespołowe, bawi się wraz z zuchami. Jest starszy, ale nie mądrzejszy, a autorytet zdobywa poprzez wiedzę, doświadczenie i umiejętności. Jego przekonania są zgodne z wypowiedziami, umie się przyznać, że czegoś nie umie. Oceny dokonuje cała gromada i ona wybiera sprawności do zdobywania. Regulamin, mundur i zespół nie może uniformizować człowieka, który z natury jest indywidualnością. Każdy członek drużyny ma równe szanse wykazania się. Drużynowy jest znany zuchom zarówno służbowo jak i prywatnie. Posiada zaufanie zuchów, umie dochować tajemnice, zachować dyskrecję, delikatność. Nie przesadza z musztrą, przeprasza za niesłuszne kary, szanuje godność dziecka.

Głównym mottem powinno być : WESOŁOŚĆ - CNOTA

ZŁOŚLIWOŚĆ - WADA

Praca z przybocznymi

Przede wszystkim dzieli się obowiązkami z przybocznymi i przygotowuje ich do samodzielnego prowadzenia drużyny. Pomaga im rozwijać wiedzę instruktorską, poprzez warsztaty, kursy i stopnie instruktorskie. Nie zapomina również o życiu harcerskim (wędrowniczym) swoich współpracowników poprzez stopnie harcerskie i udział w życiu drużyny wędrowniczej. Pokazuje również jak i gdzie można zdobyć uprawnienia państwowe.

Reprezentacja na zewnątrz

Do drużynowego i jego przybocznych należy decyzja w czym Gromada będzie uczestniczyć (imprezy szczepu, Hufca czy Chorągwi). To drużynowy decyduje o udziale w warsztatach repertuarowych i dba o interesy przybocznych na forum Hufca czy Szczepu. To on wraz z przybocznymi współtworzy namiestnictwo w Hufcu.

Samodoskonalenie

Do obowiązków drużynowego należy nie tylko dbać o rozwój swoich przybocznych, ale i o swój własny. Wie gdzie może szukać pomocy, uczestniczy w warsztatach i kursach, zdobywa stopnie harcerskie i instruktorskie, dając przykład swoim przybocznym. Jest chętny do wymiany doświadczeń z innymi instruktorami i rozwiązywania problemów wraz z nimi.

Metoda harcerska w pracy gromady zuchowej (hm. Małgorzata Zielińska) Zuch Wieści 3/98

Dlaczego piszę o metodzie harcerskiej w gazecie przeznaczonej dla drużynowych zuchowych? Dlatego, że metoda harcerska jest sposobem działania, który powinien charakteryzować wszystkie grupy w ZHP, czyli zuchy, harcerzy, harcerzy starszych, instruktorów. Każda grupa w naszym Związku powinna pracować według tej metody. Cechami jej są: dobrowolność i świadomość celu, pozytywność, indywidualność, wzajemność oddziaływań, pośredniość i naturalność.

PS. Przy pisaniu tego artykułu pomocne były mi dwie książki: książeczka Ewy Gródeckiej O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu oraz publikacja Światowego Biura Skautowego Elementy programu skautowego, wydana w Polsce przez Gebethnera i Skc w 1991 roku. Zachęcam do przeczytania obu tych pozycji.

Metoda harcerska opiera się na następujących czterech elementach: Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim (Obietnicy i Prawie Zucha), uczeniu przez działanie, systemie małych grup, stale doskonalonym, pobudzającym do rozwoju programie. Przyjrzyjmy się teraz z bliska tym cechom i elementom.

Dobrowolność i świadomość celów. Bez dobrowolności, bez chęci przynależenia do gromady i przestrzegania pewnych zasad nie można w ogóle mówić o harcerstwie. Jeśli nie uzyskamy czynnej i chętnej postawy zucha, musimy zrezygnować z naszych wobec niego zamierzeń, bo pozostanie nam jedynie oddziaływanie przez nakaz, zakaz, przymus i kontrolę, co jest sprzeczne z istotą harcerstwa.

Oczywiście świadomość celów będzie inna u zucha, a inna u harcerki starszej. Jednak to sam zuch musi wyrazić swoją wolę uczestniczenia w pracach gromady i przestrzegania zasad w niej obowiązujących, w tym Prawa Zucha. Dlatego tak ważna jest praca z Prawem, przypominanie o nim, posługiwanie się nim przy roztrząsaniu pewnych spraw w Kręgu Rady. Zuch musi dobrze znać i rozumieć swoje Prawo, aby świadomie (zrozumiałe jest, że jak na swój wiek) móc wypowiadać słowa Obietnicy: „Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze przestrzegać prawa zucha". Takiego potwierdzenia woli wymaga się od zucha za każdym razem, gdy dostaje nową gwiazdkę.
Pamiętając, że dobrowolność i świadomość celów jest bardzo ważna, nie zapominajmy o wieku zuchów i nie przesadzajmy w drugą stronę, mówiąc np. przed zabawą w berka: „Ta gra poprawi waszą kondycję fizyczną, czy chcecie się w nią bawić?", a przed każdą majsterką „Ta praca pomoże wam wykształcić w sobie takie cechy, jak cierpliwość, dokładność i rzetelność, czy chcecie ją wykonać?". O tym, czemu służy dana zabawa, wiecie na razie tylko wy, drużynowi i przyboczni.

Wymyślając zabawy, które służą poważniejszym celom, stosujesz zasadę pośredniego oddziaływania. Zamiast prawić morały, pokazujesz zuchom czyny prawdziwego człowieka, zamiast mówić bądź pożyteczny i uczynny dla innych, proponujesz zuchom zdobywanie sprawności „Niewidzialnej Ręki" lub „Świętego Mikołaja". Jeśli chcesz, aby zuchy były dzielne i zaradne, proponujesz zabawę w Robinsona lub Marynarza. Żadna zbiórka, zabawa, sprawność, gwiazdka, wycieczka nie powinny być celem same w sobie. Powinny być środkiem pobudzającym uczucie, myśli i wolę dziecka do działania zgodnego z Prawem. W gromadzie zuchowej istnieje wiele narzędzi metodycznych, które pomagają drużynowemu w realizacji głównego celu - wyposażeniu zuchów w cechy charakteru określone w Prawie Zucha.

Narzędzia to m.in. sprawności zespołowe i indywidualne, gwiazdki zuchowe, formy pracy, Krąg Rady, system szóstkowy. Jedne z nich odnoszą się bardziej do grupy inne do indywidualnego rozwoju danego zucha.

Trzeba bowiem zawsze pamiętać o bardzo ważnej cesze metody harcerskiej: indywidualności. Podmiotem oddziaływania harcerstwa powinna być zawsze jednostka, bądź zespół złożony z jednostek, nigdy zaś masa. Kształtujemy charakter poszczególnego zucha, a nie zbiorowy charakter całej gromady. Wspieraniu indywidualnego rozwoju zucha służą sprawności indywidualne i gwiazdki. I choć ich programy są wspólne dla wszystkich zuchów w całej Polsce, to zadania dla poszczególnego zucha będą inne, dostosowane do jego możliwości. Bo choć cel jest jeden, to środki do tego celu powinny być dostosowane do warunków, w których działa gromada i do każdego zucha z osobna.

O czym przypomina kolejna cecha: naturalność.

Każda gromada jest inna. Jedna jest duża, inna niewielka, jedna chłopięca, inna koedukacyjna, jedna działa w mieście, inna na wsi, w jednej są dzieci z bardzo biednych i zaniedbanych rodzin, w innej z rodzin nowobogackich, które z rzeczy materialnych mają prawie wszystko itd. A jak różne są dzieci, nawet w tej samej gromadzie... Musisz to wszystko brać pod uwagę; środek, który w jednych warunkach dał doskonałe rezultaty, w innych może się zupełnie nie sprawdzać. Ewa Gródecka w swojej mądrej książce „O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu” pisze: „Lek wychowawczy skuteczny wobec jednego pacjenta może okazać się wręcz szkodliwy dla innego. Trzeba badać warunki, potrzeby, należy z serdecznym zainteresowaniem i taktem odnosić się do ludzi, z którymi mamy do czynienia, trzeba uważnie, inteligentnie i rozsądnie badać rozwiązania. Nie można zrezygnować z dokładności i staranności, nie można machnąć ręką na wysiłek - płynąć z falą szablonu (...). Nie trzeba za każdym razem odkrywać na nowo tego, co już zostało wynalezione. Ale do każdej sprawy trzeba podchodzić krytycznie, zawsze dbać o równowagą między potrzebą a sposobem jej zaspokojenia ".

Krytycznie na przykład trzeba podchodzić do rozpisanych cyklów sprawnościowych w „Zuchowych Wieściach" lub pomysłów na zadania do gwiazdek, uzyskanych od innej drużynowej. Zanim zacznie się je kalkować, warto zadać sobie pytania: „Czy na pewno pomogą mi realizować cele wychowawcze, które postawiłem sobie w tym roku?, czy uda mi się zrealizować ten cykl w moich warunkach?, czy te zadania są odpowiednie dla moich zuchów?, może warto coś zmienić, poprawić, a może warto zupełnie z tego cyklu lub z tych zadań zrezygnować?" (Choć napisać coś własnego jest na pewno trudniej, niż posłużyć się czymś, co już zostało stworzone).

Aby móc rzetelnie sobie na te pytania odpowiedzieć, trzeba dobrze poznać swoje zuchy. W moim hufcu wiele drużynowych prowadzi oddzielne zeszyciki z notatkami o zuchach. Każde dziecko ma w takim zeszyciku swoje kilka stron, na których drużynowa zapisuje swoje obserwacje, pomysły wychowawcze i ich realizację. Jest to może żmudne, ale na pewno pomocne.

Jeśli tyle mówi się o świadomym wychowywaniu zuchów, to warto wspomnieć o czymś takim jak pozytywność. Wbrew pozorom w gromadzie zuchowej, w pracy nad charakterem, nie chodzi o wykorzenienie zła, lecz o tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi cech dodatnich. Zakłada się, że zalety danego człowieka przyćmią jego wady. Należy wskazywać dobro i prawdę, by przy ich jasnym świetle przygasło, spłowiało to, co jest złem. Dlatego nazwa gromady i obrzędowość powinny być pozytywne, np. „Pracowite Pszczółki", a nie „Wściekłe Żółwie Ninja". W gawędach powinien występować pozytywny bohater, z którym zuchy mogą się podczas zabawy identyfikować. Dlatego należy jak najczęściej nagradzać pozytywne zachowania zucha (to nie musi być materialna nagroda, wystarczy pochwała druhny lub okrzyk gromady). Powinniśmy się też wystrzegać kar, zwłaszcza upokarzających dziecko. Myślę, że przykłady są zbędne, każdy z nas na pewno pamięta z własnego dzieciństwa takie momenty, w których czuł się upokorzony.

Na zakończenie rozważań o cechach została nam wzajemność oddziaływań, czyli partnerstwo wszystkich członków naszego ruchu. Myślę, że każdy słyszał już setki razy, że nie powinien być nauczycielem patrzącym z góry na swoje „dzieciaczki", ale starszym bratem, starszą siostrą. Kimś, kto jest dla zuchów wzorem do naśladowania, którego autorytet opiera się na postawie zgodnej z ideą harcerską. W harcerstwie wszyscy na siebie oddziałuj ą: zuchy w szóstkach, szóstki w gromadzie, gromady w hufcu itd. Twoje zuchy oddziałują także na ciebie. Przy nich rozwijasz swoje dobre cechy charakteru, np. cierpliwość, intelekt, poczucie humoru. Prawie każdy z drużynowych, których znam, twierdzi, że przez prowadzenie gromady bardzo się sam rozwinął.

Jeśli już wiemy, czym powinna cechować się metoda harcerska, zastanówmy się nad jej elementami i ich funkcjonowaniem w gromadzie zuchowej.

Prawo i Obietnica Zucha - sporo już o nich było w tym tekście. Dlatego teraz tylko kilka zdań podsumowujących.

Prawo Zucha to pewien wzór, system wartości, który powinien być dla zucha swoistym kodeksem postępowania, którego zobowiązuje się on przestrzegać. Takie dobrowolne zobowiązanie jest ogromną motywacją do samodoskonalenia się, a co za tym idzie - skutecznym instrumentem wpływającym na rozwój zucha.

Uczenie przez działanie

W harcerstwie wychowujemy przez aktywne uczestnictwo w działaniu. Już Baden - Powell podkreślał, że: chłopiec jest zawsze gotowy raczej działać niż analizować ". Łączy się to z jedną z cech metody - pośredniością. W gromadzie wychowujemy poprzez zabawę w coś lub kogoś.

System małych grup, czyli system szóstek zuchowych. Mała grupa kolegów, trwały charakter stosunków, dobra znajomość innych członków szóstki - wszystko to pomaga w uspołecznianiu zuchów. Zuchy, działając w szóstce, uczą się współpracy, podejmowania wspólnych decyzji, samorządności, brania na siebie odpowiedzialności, szanowania innych i pomagania im - a więc wszystkiego tego, co rozumie się przez rozwój społeczny. Oczywiście nawet najlepszemu zuchowi daleko do pełnej dojrzałości społecznej, ale nauka i doświadczenie zdobyte poprzez pracę w szóstce to początek drogi.

Stale doskonalony, pobudzający do rozwoju program, na który składają się konkretne zadania podejmowane przez gromadę i sposoby ich realizacji. Należy pamiętać, że program to zintegrowana całość, a nie zbiór różnorodnych nie powiązanych ze sobą działań. Program musi być stale doskonalony, tak aby zapewniał stopniowy i harmonijny rozwój zuchów. Powinien być atrakcyjny, odpowiadać zainteresowaniom zucha, być zachętą do samodoskonalenia. Narzędziami realizacji programu w gromadzie są system gwiazdek, system sprawności zuchowych, zbiórki zuchowe, wycieczki i kolonie zuchowe.

Wszystkie cechy i elementy programu są współzależne. Aby metoda była skuteczna i przynosiła rezultaty, musisz wykorzystywać jej wszystkie elementy i nie zapominać o żadnej z cech.

Dobre programowanie zucha - podejście psychologiczne (Czuwaj 5/2002)

Oto jest zuch, samodzielny siedmioletni zuch. I oto jesteś ty drużynowy. Aby twoja praca dała pożądany efekt wychowawczy, potrzebna jest ci wiedza o tym, jak rozwija się dziecko w wieku zuchowym. phm. Justyna Rutkowska

Wizerunek zucha - pierwsze wrażenie

Dziecko w wieku zuchowym, czyli 7-11 lat, jest już niezwykle rezolutne i potrafi sprawować kontrolę nad własnym zachowaniem stosownie do wymagań ludzi dorosłych. Dzięki takiej postawie zdobywa podstawową wiedzę o świecie i samym sobie, powoli wchodzi w grupę rówieśniczą. A wszystko to dzieje się dzięki bacznej obserwacji najbliższego otoczenia, szczególnie dorosłych. Ani na moment nie wolno ci zapomnieć, że to, co mówisz i jak mówisz, a także to, jak się zachowujesz, jest odbierane przez zucha jako wzorzec do naśladowania.
Dziecko w tym czasie osiąga taki poziom rozwoju, który czyni je wrażliwym i świadomym zdobywanej wiedzy. Wykazuje umiejętność rozumienia, zapamiętywania i opanowywania przekazywanych wiadomości, a także podporządkowuje się wymaganiom szkoły. Nasze zbiórki zuchowe mogą doskonale uzupełniać i rozwijać wiedzę zdobywaną w szkole, jednak tylko wtedy, gdy drużynowy będzie dobrym obserwatorem i będzie dobierać formy pracy tak, by wyzwalana aktywność była zgodna z potrzebami i możliwościami dziecka.

Zaradność zucha - sposób na bycie

Aktywność zucha ukierunkowana jest docelowo na stopniowe i systematyczne zdobywanie wielu różnych umiejętności. Gromada zuchowa jest kolejnym środowiskiem do jakiego przynależy (po rodzinie, szkole, Kościele). To dla niego niezwykle ważne, że poza rolą dziecka, ucznia może stać się też zuchem i poznawać nieco odmienne zasady funkcjonowania kolejnej grupy. Dzięki podejmowanym w gromadzie zadaniom zdobywa nowe doświadczenia, umiejętności, uczy się kontrolować, w sposób zamierzony, samodzielnie planować oraz - metodą „prób i błędów” - rozwiązywać pierwsze swoje problemy. Każdy zuch jest dla drużynowego bardzo ważną osobą, której ani przez moment nie można lekceważyć. Wiele zależy od przemyślanego, wypracowanego i podpartego dobrą literaturą programu wychowawczego. Nie wystarczy tak jak harcerzowi zlecić zadanie i liczyć na jego samodzielność i inicjatywę. Przecież nie każde dziecko jest komunikatywne i chętne do zabawy. Co zrobić, gdy okaże się, że nic nie da się zrobić z niechętnym i zapłakanym dzieckiem? Drużynowy musi umieć sobie z tym poradzić, dotrzeć do każdego zucha, inaczej te najbardziej nieśmiałe, najmniej zaradne „wykruszą się”. Trzeba pomóc dziecku stawać się dzielnym, zaradnym, gotowym do pokonywania trudności.

Z małym bagażem doświadczeń

Czas spędzony w gromadzie zuchowej ma olbrzymi wpływ na późniejsze dojrzewanie, rozwój zainteresowań i kształtowanie tożsamości młodego człowieka. Tak naprawdę, to wiek pierwszych poważnych kroków i działań w grupach społecznych: horyzonty intelektualne stają się coraz szersze, a dziecko każdego dnia jest większe; wszystko dzieje się nie tyle szybko, co intensywnie. Jednak zanim stanie się prawdziwym harcerzem, upłynie jeszcze sporo czasu. Między szóstym a jedenastym rokiem życia aktywność dziecka maleje, pojawia się poczucie niższości wobec rówieśników. Dlatego trzeba umacniać wiarę dziecka we własną zdolność realizacji celów i osiągnięć. Znaną i bardzo dobrą metodą jest zabawa tematyczna, dzięki której zuch rozwija umiejętności zarówno fizyczne, jak i społeczne, poznaje swoje uczucia i uczy się odpowiednio reagować na radość i smutek. Poznaje różne role społeczne, przede wszystkim kształci w sobie nawyki i postawy adekwatnie do swojej płci. To ciągle jeszcze okres intensywnych zmian w rozwoju fizycznym, kształcenia funkcji układu nerwowego, zmysłów. Jeszcze parę lat temu dziecko poznawało swój mały zewnętrzny świat, potrafiło wszystkiemu się dziwić i cieszyć, pragnęło wszystkiego dotknąć. Teraz poznawanie podąża w kierunku własnego ciała, własnej osoby, reakcji. Zuch lubi się bawić z rówieśnikami, ale miewa także skłonności do marzeń, samotności - wykorzystajmy to, by nauczyć dziecka słuchać i rozumieć gawędy. Coraz częściej zamienia zabawki na zabawy, w których zamiast przedmiotów są żywi ludzie. I oczywiście najważniejszym autorytetem jest dorosły - rodzic, nauczyciel, również drużynowy.

Jak na drożdżach - i nie do poznania

W czasie kilkuletniego pobytu w gromadzie nasz zuch rozwija się szybciej, niż nam się wydaje. Ledwo przyzwyczailiśmy się do jego spokoju, ulubionych zabaw, a tu już mu wszystko nie odpowiada. Kontakt z dziećmi wymaga dostosowania się do nich nie tylko fizycznie, ale też intelektualnie. Zuch rośnie, coraz bardziej solidaryzuje się z grupą, potrzebuje coraz więcej ruchu, krzyku - chce zwrócić na siebie uwagę. Majsterka zuchowa idzie na bok na rzecz teatru, zwiadów, zajęć aktywizujących całe ciało, wyzwalających energię.
Wydaje mu się, że świat należy do niego, ważne staje się współzawodnictwo, zuch chce pokazać że jest coraz lepszy, doskonalszy. Staje się odpowiedzialny i lubi wykazywać inicjatywę, zwłaszcza gdy jest świadom, że ktoś go obserwuje, a potem doceni. Rozwija swą wyobraźnię oraz koncentrację, zadaje ciągle jeszcze dużo pytań, zaczyna kolekcjonować przeróżne skarby, wciąż zmienia zabawy i jest otwarty na kontakt emocjonalny. Jeżeli czegokolwiek wymagamy, to musimy tego dopilnować, a gdy nie zostanie zrobione, wytłumaczyć i pokazać. Każdy konflikt trzeba rozwiązać, wysłuchać wszystkich stron, wytłumaczyć. Gdy zuchy coś „przeskrobią”, nie stosujmy tradycyjnych kar, spróbujmy zaproponować zadania, które czegoś nauczą, pokażą, na czym polegał błąd. Na pewno nie mogą one upokarzać. Gdy zuch poradzi sobie z taką karą, ma czyste sumienie, czuje, że naprawił błąd. Bardzo istotną sprawą jest także stwarzanie dziecku poczucia bezpieczeństwa w każdej sytuacji. Powinno ono wiedzieć, że nawet wtedy, gdy zrobi źle, gdy zostanie ukarane, będzie mogło znowu przyjść do ciebie. To wiek, w którym również występuje podatność na wpływy; możesz długo mówić dziecku o tym, co jest właściwe, jemu się to spodoba, przytaknie, ale gdy tylko spotka się z rówieśnikami na podwórku, może zmienić swoje zachowanie o sto osiemdziesiąt stopni. Pamiętaj wobec tego, że twoja wychowawcza rola nie kończy się na odfajkowaniu paru dobrych zbiórek i przeprowadzeniu kilku rozmów. W tej naszej harcerskiej misji wychowywania nie wolno nam też zapomnieć, że dziecko ma dom, rodziców, że nie wolno nam zmieniać jego przekonań i przyzwyczajeń.
Pięknie się różnić

Trzeba pamiętać, że dziewczynki i chłopcy różnią się między sobą i to nie tylko fizycznie. Gdy gromada zuchowa startuje, to chłopcy są tymi, których najbardziej widać i słychać, dziewczynki obserwują, nawiązują między sobą nić porozumienia i wybierają częściej zabawy spokojniejsze. Za dwa, trzy lata sytuacja się nieco odwróci; spontaniczność chłopców zostanie przytłumiona poczuciem wstydu i samooceny. Spowoduje to przejawy nieśmiałości, nie na długo jednak. Dziewczynki wykorzystają to i przejmą pałeczkę, pokazując wypracowane umiejętności organizacyjne: będą układać wiersze, przydzielać sobie zadania i wykazywać inicjatywę nawiązania z przeciwną płcią pierwszych kontaktów. Wierzcie, że potrafią świadomie nazywać podstawowe uczucia i okazywać zazdrość. Chłopcy są pokorni, gdy ich obserwujemy, gdy jednak nasz wzrok skierujemy w inną stronę, zaczynają przestawiać wszystko do góry nogami. Gdy patrzymy na dziewczynki, jest to dla nich sygnał, że teraz trzeba się wykazać, zaprezentować i postarać się. Szalenie cenną sprawą jest rozmowa z każdym zuchem: naprawdę, to, co możemy usłyszeć, jest ważne dla naszej dalszej wychowawczej drogi. Podkreślam, że ich rozumowanie nabiera cech dojrzałości i odpowiedzialności. Zamieńcie się w słuch, gdy mówi zuch!

Jaka jest wobec tego twoja rola wychowawco? Jak sześć punktów Prawa Zuchowego!

1. Pamiętaj, by szlifować swoje serce - ma być jak u gołębia, ale też jak dzwon.

2. Śpiewaj i pląsaj, dzieci to uwielbiają, choć czasem potrzebują czasu, by się do tego przekonać.

3. Bądź cierpliwy. Aby umocnić wszystko, co wspólnie robicie, wprowadzaj powoli, ale z dużą powagą zwyczaje, obrzędy i tajemnice. Zuch zrozumie, że poza niesamowitą zabawą, może stać się odpowiedzialny za wspólnie uchwalone sprawy, co niezwykle integruje grupę.

4. Pamiętaj, by w różnorodnym działaniu, jakie „proponujesz” zuchom, znalazła się możliwość kształtowania umiejętności praktycznych przydatnych w codziennym życiu.

5. Pamiętaj, by znać rodziców swoich podopiecznych. Rodzice powinni tobie ufać, inaczej daleko z zuchami nie zajdziesz. Często rodzice są przepustką do właściwej realizacji programu w gromadzie zuchowej.

6. Nie popadaj w schematy - to niedopuszczalne w rzemiośle wychowawcy!

O wszystkim, co tak ważne w pracy z zuchami, można pisać i czytać, mówić i słuchać, można przegadać wiele nocy na wspólnych kursach, ale nade wszystko trzeba działać. A więc druhno, druhu: za rękę zucha i z uśmiechem na ustach w drogę, tak, by zapamiętał ją na zawsze!

---