a) opis zwierzęcia
- nazwa
- nr kolczyka
- rasa
- data urodzenia
- hodowca
- data badania
b) badanie ogólne
- stan zdrowia
- kondycja
- stan narządu ruchu
- wyniki badań w kierunku chorób zakaźnych (gruźlica, brucelloza, białaczka, otręt, chlamydioza, leptospiroza i inne)
c) badanie szczegółowe
- worek mosznowy - zmiany skórne, wielkość, kształt, symetria, położenie, konsystencja (gruczołowo-sprężysta), USG (brak jąder lub najądrzy)
- jądra - wielkość, symetria, konsystencja, kształt, położenie
- najądrza (głowa, trzon, ogon) - wielkość, położenie, konsystencja
- powrózki nasienne
- gruczoły pęcherzykowe - wielkość, symetria, konsystencja, bolesność
- bańki nasieniowodów - wielkość, symetria, wrażliwość
- prostata (trzon prostaty)
- napletek - stulejka wrodzona / nabyta (wprowadzić 3 palce do worka napletkowego)
- prącie
- badanie w kierunku chorób przenoszonych drogą krycia (rzęsistek, mętlik płodowy, otręt, BVD, ureoplazmy - wypłuczyny, zeskrobiny, krew, nasienie)
- badanie zachowania płciowego (L0 brak, L4 superlibido)
- badanie nasienia - ocena wstępna, ocena szczegółowa mikroskopowa, badania dodatkowe
* Ocena końcowa i rokowanie
- przydatny
- wątpliwie przydatny
- nieprzydatny
- wszystkie buhaje do rozrodu badanie cytogenetycznie
* Gruczoły płciowe dodatkowe u różnych gatunków
Gatunek |
Ba nas |
Gr pęch |
Trz Pr |
Cz ro Pr |
Gr op-c |
Buhaj |
+ |
+ |
+ |
+ |
+ |
Ogier |
+ |
+ |
+ |
- |
+ |
Knur |
- |
+ |
+ |
- |
+ |
Tryk |
+ |
+ |
- |
+ |
+ |
Pies |
+ |
- |
+ |
+ |
- |
Kot |
+ |
- |
+ |
+ |
+ |
UNASIENNIANIE OWIEC
* Uwagi
- głównie nasienie mrożone (przechowywane w niskich temp ale stan płynny)
- ejakulat tryka 0,5-1 ml, bardzo gęsty
- do unasiennienia trzeba 0,1-0,5 ml nasienia (40-200 * 106 plemników)
- nasienie wprowadza się bezpośrednio do pochwy - przejście przez szyjkę macicy jest bardzo trudne
- cykl u owcy 17 dni, ruja 24-36 h, sezonowość cykliczna (największa aktywność sierpień-wrzesień - owce wrzosówki mają cykl rozciągnięty)
- objawy rui słabo wyrażone, obskakiwanie to najpewniejszy objaw, też zaczerwienienie i obrzęk sromu i błony śluzowej pochwy (ciemnoczerwone), obecność śluzu rujowego (widoczne przy wziernikowaniu)
- 1 tryk próbnik na 70-80 owiec
- owulacja u owcy jest w czasie rui, pod koniec, ok. 25-30 h od rozpoczęcia
- unasienniamy owcę 2 razy co 12 h
- wystąpienie rui możemy stymulować przez wprowadzenie do stada tryka
- unasienniamy doszyjkowo kateterem lub pipetami inseminacyjnymi, ew.
pistoletami do unasienniania
- aby dobrze unasiennić potrzebny wziernik
- ważne jest ustawienie owcy zadem wyżej
- sprzęt musi być sterylny, bo łatwo o zakażenia B ovis
- wskaźnik zapładniania o owiec 70% (50-80)
- zabieg unasienniania wykonuje się jak najszybciej od pobrania nasienia, bo
szybko traci ono swoją jakoś
* Ocena śluzu w pochwie w czasie unasienniania
- klarowny, mało - skuteczność 38%
- klarowny, dużo - 64%
- mleczny, dużo - 60%
- serowaty - 38%
* Pobieranie nasienia od tryka
- pobieramy do sztucznej pochwy przy pozyskiwaniu nasienia do inseminacji
- przy ocenie przydatności tryka do rozrodu metoda elekroejakulacji
* Konserwacja nasienia
- stan płynny, rozrzedza się cytrynianem sodu, glukozą, żółtkiem jaja kurzego i wodą destylowaną
- trzeba też dodać krioprotektor - glicerol 4-7 %
UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI
Ocena potrzebna do
dopuszczenia do rozrodu
transakcje
gdy samiec staje się niepłodny
Jądra i najądrza
1. Zaburzenia rozwojowe
a) zaburzenia zstępowania (wnętrowstwo)
jednostronne nie ma wpływu na rozród, ale wykluczenie z rozrodu
wnętrowstwo obustronne brzuszne - jądra nieaktywne, brak spermatogenezy, ale normalne zachowania płciowe
wnętrowstwo pachwinowe spermatogeneza upośledzona, wykluczenie Z rozrodu
przy wnętrowstwie próbuje się stosować gonadoliberyny (GnRH), ale nie jest to skuteczne
b) interseksualizm
obojnactwo prawdziwe (dotyczy gonad), tkanka gonad należy do obu płci, np. jedna gonada męska, druga żeńska, lub jajnikojądra
obojnactwo rzekome - męskie gdy są jądra, żeńskie gdy są jajniki
rzekome męskie jądra o charakterze wnętrowstwa brzusznego
2. Budowa
a) jądra
- kanaliki kręte
- kanaliki proste
- przewodziki wyprowadzające
b) najądrze
- głowa
- trzon
- ogon
Plemniki
produkcja 6 * 106 na dobę na g jądra
masa 600 g - 3-6 mld plemników na dobę
w ejakmulacje 200 mln do 1 mld plemników, objętość 2 ml
ruchliwość 60 %, gęstość > 20 mln w 1 mm3, pH 7, plemniki nie zmienione 70 %
poza sezonem produkcja mniejszej ilości nasienia
nadmiar plemników poza sezonem usuwany z moczem lub przez masturbację
Wydolność
krycie naturalne - w ejakulacie minimum 500 mln plemników (8-10 maciorek na dzień)
sezon 6 tygodni - do 300 maciorek - w praktyce 25-50 sztuk
dawka inseminacyjna - 150 mln plemników, 2-8 maciorek z jednego ejakulatu,
do 1500 maciorek w sezonie
Ocena nasienia
na szkiełku Bluma
ruch falowy 100 * 100?m - ++++ b silny, +++ silny, ++ średnie, +słabe, -brak
gęstość (200 *, 5 ?m warstwa) DD bardzo gęste, główki tworzą zbitą masę (densissimum), D gęste, zwarta masa w pojedynczej warstwie (densum), SD średnio gęste, między plemnikami wolne pola (semidensum), R rzadkie, w odległości równej długości witki lub większej (rarum)
POBIERANIE NASIENIA I INSEMINACJA SUK
Przyczyny wyboru inseminacji
względy epizootyczne
brak akceptacji samca
import nasienia konserwowanego w stanie płynnym lub mrożonym
przeszkody anatomiczne
pobudliwe samce
osobniki zdecydowanie cięższe od suk
psy krótkoczaszkowe mają problemy ze wspięciem
brak proporcji pomiędzy narządami płciowymi samca i samicy
wykorzystanie nasienia poddanego konserwacji
inne
Czynniki warunkujące powodzenie
suka w okresie płodnym
nasienie odpowiedniej jakości (minimum 0,5-5 ml nasienia, 150-200 mln
plemników ruchliwych, 70% plemników o ruchu postępowym
sprzęt inseminacyjny ogrzany do temperatury ciała (minimum 35 C)
Suka w okresie płodnym
rutynowo zbadać fazę cyklu
cytologia
waginoskopia
test progesteronowy
opór elektryczny
dobrze jest połączyć te metody
Nasienie odpowiedniej jakości
zawsze badać pod mikroskopem
nasienie na szkiełko podstawowe, nakryć nakrywkowym, szkiełko musi być grzana, z łezką
Pobieranie nasienia
unikać stresów w trakcie pobierania
pobiera się przez masaż opuszki prącia, łatwiej w obecności suki w czasie cieczki
krycie powinno się odbywać w otoczeniu znanym samcowi
wybór metody zależy od wieku, doświadczenia i libido samca
najwartościowsza jest druga frakcja ejakulatu, plemnikowa
wzwód tylko w pochwie suki, powiększenie opuszki prącia, sczepienie
Metody pozyskania nasienia
elektroejakulacja (zła jakość nasienia)
z użyciem sztucznej pochwy (kłopoty techniczne)
masturbacja - najlepsza
Masturbacja
łatwość wykonania
wysoka skuteczność
wysoka jakość nasienia
do buteleczki dwuwarstwowej do inseminacji, płaszcz wodny, w środku butelka musi być idealnie sucha
Frakcje nasienia
pierwsza frakcja zawiera często bakterie z dróg moczowych
druga frakcja - plemnikowa
trzecia, wydzielina z prostaty, ma niekorzystny wpływ na jakość przechowywanego nasienia
Frakcja wstępna (bezplem- nikowa)I frakcja główna (bogata w plemniki)II
frakcja główna (uboga w plemniki)Cały ejakulatObjętość w
ml0,25-0,30,5-3,52,0-25,03,0-30,0KonsystencjaSzarobiałaBiaławaSzarobiałaSzarobiała, biaława Gęstość plemniki w mm3 * 103Brak200-1200Pojedyncze do braku50-200pH6,376,107,206,75Ruch masy Brak Zaznaczony dobrze + do
++Brak % plemników o ruchu postępowym-70-90-70-90 Przeżywalność plemników nie rozrzedzonych w temp 5 C-> 24 h-> 6 h% zmian morfologicznych -Do 20 %-Do 20 %- przy sztucznym unasiennianiu nasieniem świeżym zabieg należy przeprowadzić nie później niż 5-10 minut od pobrania ejakulatu, im wcześniej tym lepiej
Wstępna, szacunkowa ocena
objętość 0,5-6 ml
barwa szarobiała, bez domieszek krwi, ropy, moczu
0,5-1,0 mld plemników
koncentracja 200-350 mln w 1 ml
60 % plemników o ruchu postępowym
Konserwacja w stanie płynnym
zmieszane z rozrzedzalnikiem zwiększającym żywotność
obniżenie temp do 4 C
umożliwia przechowywanie do 4 dni i wykorzystanie w tym czasie
Konserwacja schłodzona
1:3 - 1:8 w temp 30-35 C z TRIS, Triadyl, CLONE
dawka inseminacyjna jak przy świeżym
schładzanie do 5 C przez 2 h
przechowywanie 48-72 h, ale już dużo gorsza jakość
Mrożenie
możliwy transport na duże odległości
możliwe wieloletnie przechowywanie bez obniżenia jakości eliminacja krycia wsobnego przy małej ilości osobników dzięki transportowi
podtrzymanie hodowli rzadkich ras psów
tworzenie banków nasienia cennych reproduktorów
Do mrożenia
bardzo dobra jakość, 80 % plemników o ruchu postępowym
po wirowaniu koncentracja 200-300 mln
powolne obniżanie temp do -196 C
dawka inseminacyjna 150-200 mln plemników o ruchu postępowym (2-4 słomki 0,5 ml)
zdolność zapładniająca w drogach rodnych samicy 24-48 h
INSEMINACJA BYDŁA
Uwagi
10-12 h od rozpoczęcia objawów rujowych
owulacja 12 h od zakończenia objawów rujowych ruja trwa 18 h
reinseminacja po 12 h jeżeli dalej objawy rujowe
Metody
dwuręczna
Albrechtsena - kleszcze A i rozwieracz A
metoda inseminacji po palcu (jak u klaczy, nie przyjęła się)
Słomki z mrożonym nasieniem
niemieckie midi 0,25 ml, midi 0,5 ml
francuskie 0,25 - 0,3 ml
rozmrozić w łaźni wodnej 35 C 20-40 s
słomkę mocujemy do pistoletu inseminacyjnego
obcinamy końcówkę z bańką
kontener z nasieniem trzeba wozić w bagażniku nie wyciągać słomek z kontenera ponad linię par azotu
BADANIE I OCENA SZCZEGÓŁOWA NASIENIA
Mikroskop
koncentracja plemników automatycznie lub w komorze Thomma, Burkera
preparat 0,1 ml nasienia, 0,5 ml eozyny, 19,5 ml 5% NaCl
obliczamy ilość plemników w 10 kratkach - średnia dla byka 600-700 tys w 1 ml
stolik Bloma - do oceny żywotności plemników ocena ruchu postępowego i ruchu masy
ruch masy - tylko nasienie gęste - tryki, ptaki ocena % plemników o ruchu postępowym
Rodzaje ruchu plemników
postępowy - prawidłowy
wsteczny
zegarowy nieprawidłowe
oscylacyjny
Badanie morfologiczne nasienia
zmiany morfologiczne pierwotne - powstają podczas wędrówki nasienia, zaburzenia w spermatogenezie (zmiany kształtu główki, goła wstawka bez mitochondriów, formy niedojrzałe - spermatocyty, spermatogonie)
zmiany morfologiczne wtórne - powstają po zakończeniu spermatogenezy (dotyczą zwykle witki, rzadziej akrosomu, u ogierów często dwugłowe), mają mniejsze znaczenie odnośnie do płodności
Wykonanie preparatu do badania morfologicznego
barwienie negatywowo-kontrastowe (nasienie i tusz)
barwienie Giemzą (1 ml wody, 10 kropli świeżego roztworu Giemzy, zostawiamy na 30 minut)
oglądamy pod imersją w wielu polach
U byka
5 % zmian pierwotnych
20-25 % zmian wtórnych i pierwotnych (zwykle jest ich 7-8%)
próba przeżywania - skrócona 46,5 C musi przeżyć 67,5 minut
Wady
główne - ściśle korelują z płodnością, jest ona bardzo obniżona lub jej brak
podrzędne - mniejsze znaczenie
Biochemia
transaminazy w osoczu nasienia - jak dużo to uszkodzenie błon komórkowych plemników
fruktoza - materiał energetyczny nasienia, najwięcej u buhaja, szybkość zużywania (indeks fruktolizy) świadczy o funkcji androgennej jąder
preparat różnicowy żywy-martwy: eozyna bardzo rozrzedzona cytrynianem sodu, 1 kropla nasienia i 1 kropla barwnika na ciepłe szkiełko (37 C),
rozmaz, po wyschnięciu martwe - czerwone, żywe - białe
INSEMINACJA KLACZY
Zalety inseminacji
eliminacja transportu
mniejsze koszty i warunki utrzymania
obcowanie z koniem
osobisty nadzór nad rozrodem
dostęp do nasienia najlepszych ogierów
kontrola jakości nasienia
ograniczenie przenoszenia chorób
Wady inseminacji
słaba jakość konserwowanego nasienia
koszty związane z zabiegiem weterynaryjnym
czasochłonność
trudności w pobieraniu nasienia
koszty sprzętu, materiału, transportu
koszty nasienia
Wywiad
dotychczasowa kariera hodowlana (ilość ciąż, porody, poronienia, odchów źrebiąt, kiedy ostatni poród, ilość kryć na ciążę)
przebyte choroby i leczenie
ruja (częstotliwość, stopień nasilenia objawów, czas trwania - trwa 2-10 dni)
Przygotowanie klaczy
badanie przez prostnicę
USG
wymaz bakteriologiczny
badanie cytologiczne
biopsja
wziernikowanie pochwy
endoskopia
badanie profili hormonalnych
Optymalny termin inseminacji
maksymalne skrócenie odstępu między unasiennieniem a owulacją zwiększa % zaźrebień
próby w obecności ogiera
stopień nasilenia objawów rujowych
badanie poziomu progesteronu w surowicy (rzadko)
Określenie terminu inseminacji
tylko poprzez bezpośrednie badanie jajników
palpacja - wielkość, tkliwość, konsystencja
USG - wymiary, kształt
wziernikowanie pochwy - stopień rozwarcia szyjki macicy, na około 3 palce
Do unasienniania
nasienie świeże, nie rozrzedzone
nasienie rozrzedzone - nie chłodzone do 12 h, schłodzone do 4 C do 72 h (przeżywa jeszcze 4 h w drogach rodnych samicy)
nasienie mrożone - w -196 C
Postępowanie z klaczą
a) nasienie świeże schłodzone
badanie jajników co 12-24 h
pęcherzyk powyżej 3,5 cm średnicy
konsystencja miękka, fluktuacja
zmiana kształtu (zapadanie się)
wziernikowanie pochwy (rozwarcie na 3 palce)
b) nasienie rozrzedzone
inseminacja od 48 h przed owulacją do 6 h po owulacji (ew. 12 h po) pojedyncze inseminacje
ew. reinseminacja po 48 h nową porcją nasienia, bo stare plemniki żyją maksymalnie 24 h
objętość 5-30 ml, dawka 20 ml
plemniki o ruchu postępowym 50% (500 mln)
c) nasienie mrożone
przeżywalność w drogach rodnych 12 h
inseminacja 6 h przed i 6 h po owulacji
badanie klaczy co 6 h
1 słomka o objętości 4-5 ml, lub 4 słomki 2,5 ml, lub 8 słomek 1-1,5 ml
plemniki ruchliwe 300 mln, koncentracja 120-150 mln w 1 ml
plemniki o ruchu postępowym minimum 30 %
Metody przyspieszenia owulacji
hCG (Biogonadyl, Chorulon) od 1500 do 4000 jm IV, owulacja do 24 h, gdy pęcherzyk o średnicy 3,5 cm
GnRH (Receptal) 10 ml IV, IM, owulacja do 48 h
PUNKCJA PĘCHERZYKÓW JAJNIKOWYCH
Sposoby pozyskiwania oocytów
a) in vitro
z jajników izolowanych śródoperacyjnie lun poubojowo
jajniki nakłuwa się pod kontrolą wzroku strzykawką
rozdrobnienie całej tkanki jajnika i wypłukanie oocytów
b) in vivo
punkcja pod kontrolą USG
metoda laparoskopowa
Cel punkcji
pozyskanie oocytów
pozyskanie płynu pęcherzykowego
Uwagi
punkcja prowadzi do zniszczenia pęcherzyków
pęcherzyk produkuje estrogeny i hormony białkowe
hormony te regulują falowość cyklu (wzrost pęcherzyków)
w 21 dniu cyklu na jajnikach falowo wzrastają pęcherzyki (kilka w jednej fali, z tego 1 pozostanie jako pęcherzyk dominujący, to główny twór czynny hormonalnie)
hormony te działają na przysadkę - zahamowanie wzrostu pęcherzyków podrzędnych sam uzyskuje zdolność do owulacji przez wytworzenie receptorów dla LH jak w drodze punkcji usunie się pęcherzyk dominujący, likwiduje się efekt endokrynowy, nie ma hamowania podrzędnych
taka metoda była wykorzystywana do stymulacji ciąż bliźniaczych u bydła, ale umożliwia to też stosowanie leków (hormonów)
Punkcji mogą być poddane
dorosłe zdrowe samice
pozyskanie oocytów od samic niedojrzałych - zapładnianie in vitro
samice niepłodne (choroby macicy, jajowodów)
krowy cielne (można wykorzystać ich oocyty i rozmnażać mimo ciąży)
Przygotowanie
a) do zabiegu
można nakłuwać pęcherzyki od 2-4 mm średnicy do kilkunastu
premedykacja - ksylazyna IM 1-3 ml
znieczulenie nadoponowe dalsze 3-5 ml 2 % prokainy
b) zwierzęcia
mogą być nieprzygotowane
przygotowanie farmakologiczne - wcześniej stymulacja FSH lub PMSG stymulacja follikulogenezy albo wcześniej punkcja dominującego i mniejsza dawka PMSG
c) organizacyjne
zorganizować sesję nakłucia 2 razy w tygodniu wszystkich po pewnym czasie nie ma owulacji, nie ma fazy lutealnej, niski poziom progesteronu
pęcherzyki poddawane punkcji młode, rosnące nie ma atretycznych
na jajnikach zaczyna wzrastać więcej pęcherzyków
Igły do punkcji
jednorazowe 0,9 mm, drogie,
długie i giętkie, 50 cm
wielokrotnego użytku bywają dwukanałowe - zasysa zawartość i wprowadza do RF po przepłukaniu zawartości i zassaniu jeszcze raz
Skuteczność
% uzyskiwanych oocytów od nakłuwanych pęcherzyków bardzo dobrze jak 60 %
Ustalenie optymalnego czasu inseminacji
poziom progesteronu w surowicy krwi (krycie przy poziomie 5-12 ng/ml)
badanie cytologiczne wymazów pochwowych (bezjądrzaste komórki powierzchniowe, tzw. łuski, mało erytrocytów, pojedyncze eozynofile)
określenie przedowulacyjnego wyrzutu LH (inseminacja 2-5 dzień po szczycie LH)
wziernikowanie pochwy - błona śluzowa przedsionka pochwy bladoróżowa, poprzeczne fałdy błony śluzowej, wydzielina z czerwonej na wodnisto-czerwoną, zwiotczenie sromu, mniej wydzieliny
pomiar oporności śluzu pochwowego - spada ze wzrostem poziomu estrogenów, owulacja 48 h po szczycie estrogenów
Postępowanie z nasieniem
schłodzone podgrzać do 38 C w łaźni wodnej lub ogrzać w ręku
mrożone rozmraża się 20-30 s w łaźni wodnej 37-39 C, lub szybko w 70 C - gorsza metoda
Inseminacja
nasieniem świeżym w dniu owulacji ma szansę powodzenia
optymalny czas inseminacji schłodzonym i mrożonym to 2-3 dzień po owulacji, zaleca się powtórzenie zabiegu po 48 h, co może zwiększyć plenność o 20 %
niektórzy polecają unasiennianie mrożonym 1,5-4,5 dnia po osiągnięciu przez progesteron poziomu 5 ng/ml
Metody sztucznej inseminacji
dopochwowa
domaciczna
doszyjkowa
Metoda dopochwowa
pipeta inseminacyjna dla krowy i strzykawka
pipetę wprowadzamy po kątem 45o craniodorsalnie do przedsionka pochwy, później horyzontalnie, prowadzić po górnym sklepieniu warg sromowych
po zabiegu zalecenie spaceru i nie dopuszczanie do oddawanie moczu i napinania się minimum przez 30 minut
nie podawać dużych objętości nasienia, tendencja do napinania się suk i wypychania go
też podwójna, współośrodkowo biegnące katetery 40-50 cm
endoskop z kanałem roboczym o średnicy 3-4 mm
pipeta inseminacyjna z balonikiem uszczelniającym
laparotomia lub laparoskopia (doświadczalnie, wątpliwe etycznie)
inseminacja świeżym i konserwowanym 2 razy co 48 h
inseminacja mrożonym kilka razy co 24 h (lepiej co 12 h)
wyniki inseminacji są zadowalające tylko wtedy, gdy właściwie ustalono termin krycia
OCENA OGIERA POD WZGLĘDM PZYDATNOŚCI DO ROZRODU
Badanie ogólne
ocena ogólnego stanu zdrowia
zdrowotność kończyn
badanie palpacyjne jąder, najądrzy, powrózka nasiennego, kanałów pachwinowych, skóry moszny, prącia z napletkiem
ocena tuż przed albo po wspięciu
Badanie bakteriologiczne
zakaźne zapalenie macicy u klaczy Haemophilus equigenitalis, ogier nosicielem
próbki z cewki moczowej, zachyłka okołocewkowego i worka napletkowego na podłoże z węglem aktywowanym
konie na eksport muszą mieć to badanie
Badanie per rectum
bańki nasieniowodu
prostata
gruczoły pęcherzykowo-cewkowe
Omacywanie i oglądanie moszny
kształt, wielkość, symetria
u ogiera jedno jądro nieco wyżej
najądrze leży na jądrze
Napletek
zmiany nowotworowe
zranienia
inne
Prącie
zmiany
Uwagi
jądra zstępują od 30 dni przed do 10 dni po porodzie, często wnętrowstwo, zwłaszcza lewostronne
12-13 miesięcy zaczyna obskakiwać, ale ejakulat bez właściwości nasienia
w wieku 2 lat nasienie zdolne do zapłodnienia, ale lepiej jak starszy
ogier potrafi wciągać jądro - wrażenie wnętrowstwa, sprawdzić palcem w kanale
skręt jąder o 180 i 360o, trzeba kastrować, obrzęk, bolesność, kulawizna
Krycie
ogier podchodzi do klaczy, obwąchuje ją (odruch Flehmen - wywijanie wargi i szyi)
wzwód prącia ale nie całkowity wzwód żołędzi (powiększa się w czasie kopulacji, uszczelnia pochwę i nasienie pod ciśnieniem do macicy), jeżeli żołądź we wzwodzie nie można doprowadzić do próby krycia, bo nie wprowadzi prącia
odruch wspięcia - dotyka barkiem
odruch szukania szpary sromowej zakończeniem żołędzi (można pomagać łapiąc prącie u nasady), jak wyczuje to sam wepchnie ruchy kopulacyjne (5-8) ejakulacja, wyrzuty 5-10 razy
pozostaje chwilę na klaczy
zejście
Sztuczna pochwa
a) otwarta
żołądź przechodzi za rurę, 2 osoba łapie nasienie lejkiem
zalety - nasienie bezpośrednio do naczynia, można zbierać tylko drugą, nasienną frakcję ejakulatu (1 - śluzowata, 2 - bogata w plemniki, 3 - galaretowata)
wada - potrzeba więcej osób do obsługi
b) zamknięta
zbierane nasienie w zbiorniczku na końcu pochwy
potem trzeba płukać przez gazę, aby pozbyć się zanieczyszczeń
wszystkie frakcje, zarazki
mniej osób potrzeba
c) półotwarta lub półzamknięta
Drogi wyprowadzające nasienie
nasieniowód zmierza do cewki moczowej, po drodze zbierając wydzielinę gruczołów płciowych dodatkowych
nasieniowód przed wejściem do cewki rozszerza się w bańkę nasieniowodu
magazyn nasienia, tu gruczoły, których wydzieliny wchodzą w skład nasienia
bańki nie ma knur (ale ma gruczoły) i kot (nie ma gruczołów)
plemniki przechodząc przez najądrze dojrzewają, stają się zdolne do zapłodnienia
gdy przebywają w jądrach nie są zdolne do zapłodnienia
przejście przez najądrze trwa ok. 10 dni
ogon najądrza (90%) i bańka nasieniowodu to pozajądrowa rezerwa plemników
Budowa powrózka nasiennego
nasieniowód
t i ż nasienna wewnętrzna
m dźwigacz jądra
splot wiciowaty naczyń żylnych
Uwagi
przeżuwacze mają bardzo dużą wydolność kopulacyjną, np. buhaj
sporadycznie 20 razy na dobę, codziennie 7 razy, tryk 4 razy w 20 minut, knur 5-8 razy w 30 minut
po kopulacji powstaje okres refrakcji (brak zainteresowania samicą)
ten okres trwa u przeżuwaczy zwykle klika minut, potem może znowu dojść do kopulacji z czasem może dojść do tzw. wyczerpania płciowego (spada jakość
nasienia)
istnieje nienaruszalna rezerwa plemników
to co jest wydalane w czasie ejakulacji to pozajądrowa rezerwa plemników
im większa masa jąder, tym większa produkcja plemników
dobowa produkcja plemników buhaj 7 mld, knur 15 mld, tryk 5 mld
Gruczoły płciowe dodatkowe
ich wydzielina to nośnik dla plemników, też substancje odżywcze, ułatwiają zapłodnienie naturalne
tą wydzielinę oddziela się od plemników, gdy uzyskujemy nasienie do celów inseminacji
gruczoły pęcherzykowe - parzyste, u buhaja blisko bańki nasieniowodu, masując tą okolicę można pozyskać nasienie
gruczoły opuszkowo-cewkowe
gruczoł krokowy - część rozsiana i trzon
pies tylko gr krokowy, kot krokowy i szczątkowo opuszkowo-cewkowy
wydzielina gruczołu krokowego jest spora objętościowo u psa
Narząd kopulacyjny
prącie jamiste, u konia mięśniowo-jamiste centralnie ułożona cewka moczowa
przeżuwacze prącie typu ścięgnistego, mięsożerne kość prąciowa
przeżuwacza zagięcie esowate, mięsień cofacz prącia, prostuje się w czasie kopulacji, żołądź prącia esowato zakończona
znieczulenie miejscowe nerwów w okolicy prącia powoduje jego wypadnięcie i umożliwia zbadanie
miejsce przejścia błony śluzowej prącia w błonę śluzową napletka jest ważne, bo umożliwia wysuwanie prącia z napletka
zmiany w tej okolicy mogą być spowodowane zaburzeniami wzwodu, wędzidełko przetrwałe
samce wcześnie wykastrowane są większe, bo zmniejsza się ilość testosteronu i mocniej rosną kości długie
owce
ciąża 150 dni, rodzą się wczesną wiosną
szybko pierwsze objawy popędu płciowego
rodzą się z jądrami w mosznie
w wieku 3 miesięcy pierwsze próby obskakiwania innych zwierząt
najważniejsza masa ciała w dojrzewaniu płciowym, od 20 kg pierwsze próby obskakiwania, zwykle brak ejakulatu
pierwsze żywe plemniki w ejakulacie w 5-6 miesiącu (30 kg)
masa ciała skorelowana z masą jąder (najwyższy indeks wśród gospodarskich)
tylko największe tryki do rozrodu
ew. pomiary obwodu moszny - też korelacja z masą jąder i masą ciała
3-4 miesiące - oddzielenie samców od samic
>
Układ rozrodczy
jądra w worku mosznowym, ten luźno miedzy kończynami miednicznymi,
nisko, nawet do stawu skokowego
skóra worka mosznowego nieowłosiona u szlachetnych, u prymitywnych owłosiona
bardzo duży ogon najądrza
nasieniowody przed ujściem do cewki moczowej tworzą bańki nasieniowodów -
rola wydzielnicza, magazyn plemników
uchodzą na wzgórku nasiennym, za zwieraczem pęcherza
gruczoły pęcherzykowe 2 cm średnicy
gruczoł krokowy część rozsiana grzbietowo od cewki (1*4-5*0,5 cm)
tylna krawędź kości łonowej - gruczoły opuszkowo-cewkowe 2,5-3 cm średnicy
prącie 30-40 cm, średnica 1 cm, zagięcie esowate
wypełnienie ciał jamistych usztywnia prącie, ale penetracja przez wyprostowanie zgięcia esowatego
zakończenie cewki moczowej wyrostkiem cewki moczowej, wychodzi na 1,5-2 cm, oblewa ruchem półkolistym nasieniem ujście zewnętrzne szyjki macicy
Hodowla
ekstensywna - do stada maciorek wprowadza się tryki, 1 na 25 samic
intensywna - maciorki osobno, wybiera się te w rui i kryje wybranymi trykami (krycie z ręki) lub inseminuje, 1 tryk na 300 samic
maciorki nie wykazują praktycznie żadnych zewnętrznych objawów rui trzeba korzystać z tryków próbników z założonymi fartuszkami, które obskakują grzejące się maciorki (ale infekcje!!)
też próbniki z chirurgicznie przesuniętym prąciem na bok jamy brzusznej, ale tryki uczą się i tak kopulować najlepiej podwiązać nasieniowody, ale wtedy dochodzi do krycia (choroby weneryczne!!!)
Selekcja reproduktorów
a) właściciel wybiera największe
b) przed osiągnięciem dojrzałości płciowej 3 razy badane, rozród w wieku 18 miesięcy, w następnym roku od osiągnięcia dojrzałości
wady narządów płciowych
ocena popędu płciowego - 30-40 skoków, samicy podać estrogeny
L4 - zachowanie gwałtowne, erekcja w pewnej odległości od owcy, obsługa powstrzymuje tryka
L3 - erekcja i wspięcie bezpośrednio po zbliżeniu do owcy
L2 - erekcja po 5 minutach od zbliżenia do maciorki
L1 - mierne zainteresowanie, erekcja po 15 minutach
L0 - brak zainteresowania
do rozrodu tylko L4
c) próby tryków 20 minut
do pomieszczeń 6 na 6 m z 4 grzejącymi się samicami, mierzy się ilość skoków
4 skoki i 30 cm obwodu moszny - max 150 samic
4-6 skoków i 30-32 cm - 150-200 samic (do 250)
6 skoków i > 32 cm - 300 i więcej samic
TRANSPLANTACJA ZARODKÓW
Cel
więcej cieląt od dobrej genetycznie krowy
przyspieszenie postępu genetycznego
szybsza ocena potomstwa
wykrywanie defektów genetycznych i ich unikanie
unikanie przekazywania chorób zakaźnych
Superstymulacja
PMSG
GnRH
inhibina (immunizacja przeciwko niej)
zwykle 8-20 komórek jajowych (max 160)
superstymulacja PMSG w środku cyklu, pełna dojrzałość ciałka żółtego, 9-10 dzień cyklu rujowego
wtedy inseminacja albo ovum pick-up, hodujemy 4-5 dni i transplantacja do krów biorczyń
biorczynie - ruja 2 dni wczesniej niż dawczynie, najlepiej 8-9 dnia po rui
u biorczyń, zwykle jałówki, kilka-kilkanaście na dawczynię
DzieńDawczynieBiorczynie0Ruja10FSH - superowulacja12Prostaglandyna -
synchronizacja rui Prostaglandyna - synchronizacja rui14Ruja,
unasiennienieRuja21Pozyskanie i ocena zarodków Przeniesienie zarodków60-80 Ponowne użycie- synchronizacja rui u biorczyń PGF2 2 razy co 10 dni - 98 % skuteczności
Metody synchronizacji i przygotowania
Dzień1 Rano2500 jm PMSG5 mg FSH5 mg FSHWieczorem5 mg FSH5 mg
FSH 2Rano 4mg FSH5 mg FSH Wieczorem Bior PGF2?4 mg FSH5 mg FSH 3 Rano3 mg FSH5 mg
FSH Wieczorem Daw PGF2?3 mg FSH5 mg FSH4RanoDaw PGF2?2 mg FSH 5 mg
FSH Wieczorem2 mg FSH5 mg FSH 5 Rano1 mg FSH5 mg
FSH Wieczorem unasiennianie 6 Rano unasiennianie
Pozyskiwanie zarodków
znieczulenie nadoponowe i czasem sedacja
dokładne wymycie okolicy sromu
kateter Folley'a, dwudrożny, dwukanałowy
kateter wprowadzamy do 2/3 długości rogu macicy, napełniamy balonik
wprowadzamy płyn 60 ml, lewarujemy, tak 5-6 zmian płynu (z dodatkiem surowicy cielęcej i antybiotyków)
wyciągamy powietrze z balonika, kateter do 2 rogu, zabieg powtarzamy
płyn odstawiamy na 1/2 h, zarodki opadną, zlewamy zawiesinę wyszukiwanie i izolacja zarodków
ocena zarodków, odrzucenie wadliwych (20-30 %)
płukanie zarodków - przenoszenie do kolejnych zlewek z płynem z antybiotykami
zarodki do pipet inseminacyjnych - prosto do zapłodnienia w PSB z sacharozą, do mrożenia w PSB i glicerolu
przenoszenie do krów biorczyń jak inseminacja
95-98 % zarodków przyjętych