Demografia zajmuje się rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.
Historia demografii
Początki demografii to XVII w., kiedy to w r. 1662 pojawiło się opracowanie Johna Graunta „Natural and Political Observations ... upon the Bills of Mortality“ utrzymane w formie prymitywnych, matematycznych tabeli, podobnych do tych, które później tworzył Edmond Halley, jako podstawę obliczeń prawdopodobieństw dla tworzonych właśnie ubezpieczeń na życie. Pod koniec XVIII wieku Thomas Malthus twierdził, że niekontrolowany przyrost naturalny prowadzić będzie do expotencjalnego wzrostu liczby ludności i związanej z tym klęski głodu, spowodowanej dyskrepancją pomiędzy wzrostem populacji a przyrostem produkcji żywności. (zobacz katastrofa malthusiańska).
Do badań nad procesami demograficznymi (czyli ruchami ludności) używa się statystyk meldunkowych i innych, a z nich np. współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik dzietności, dzietność, saldo migracji, oczekiwaną długość życia,
W demografii historycznej, t.j. dla okresu pre-statystycznego (przed rokiem 1850) używa się opracowań danych kościelnych i innych dostępnych źródeł.
Teorie ludnościowe
* Starożytne Chiny
- Konfucjusz (551 - 479 p.n.e.) - Filozof chiński i jego uczniowie zajmowali się koncepcją optimum ludności, Postulowali zachowanie właściwej proporcji między ziemią a zaludnieniem, Zalecali władzom przemieszczenie ludności z regionów przeludnionych na niedoludnione, Zwracali uwagę na czynniki kształtujące przyrost ludności: Umieralność wzrasta przy niedostatku żywności, Przedwczesne małżeństwa powodują wyższą umieralność niemowląt, Wojny zmniejszają przyrost liczebny ludności, Wysokie koszty ceremonii zaślubin zmniejszają częstotliwość zawierania związków małżeńskich.
* Starożytna Grecja
- Platon (427 - 347 p.n.e.) - Grecki filozof : Określił dokładnie, że aby osiągnąć najwyższe dobro w greckim państwie-mieście liczba obywateli powinna wynosić 5040. Ta liczba obejmuje wyłącznie ludzi wolnych: jest optymalna, jeśli chodzi o rządzenie państwem. Wraz z niewolnikami liczba ludności wyniesie około 60 tys.
Metody proponowane przez Platona, aby osiągnąć optymalną liczbę obywateli: W przypadku niedoludnienia zaleca: Nagrody, Porady, Nagany dla młodych małżeństw celem zwiększenia liczby urodzeń, Imigracje. W przypadku przeludnienia Platon proponuje: Kontrolę urodzeń, Kolonizację innych obszarów.
- Arystoteles (384 - 322 p.n.e.) Państwo powinno być tak ludne, aby mieszkańcy mogli zażywać radości i odpoczynku, Nadmierny wzrost ludności może doprowadzić do zmniejszenia potęgi kraju oraz do rozpowszechnienia się chorób społecznych,
Środki zapobiegawcze wzrostowi ludności: Porzucanie dzieci, Aborcja.
- Juliusz Cezar (100 - 44 p.n.e.) Prowadził politykę prorodzinną widząc w dużej liczbie ludności siłę militarną,
- Octavian August (63 p.n.e. - 14 n.e.) Wydał prawo dyskryminujące finansowo nieżonatych mężczyzn i bezdzietne małżeństwa oraz przyznawał szczególne przywileje rodzinom posiadającym dzieci.
*Chrześcijańskie średniowiecze
Prowadzono politykę propopulacyjną: Potępiano rozwody, poligamię, aborcję, porzucanie dzieci, Zalecano powstrzymywanie się od powtórnych małżeństw, Gloryfikowano dziewictwo i celibat, Uważano, że nadmierny wzrost ludności jest hamowany przez wojny, epidemie, głód, itp.
*Muzułmańskie średniowiecze
Popierano szybki wzrost ludności, Twierdzono, że duża gęstość zaludnienia umożliwia lepszy podział pracy, większe militarne i polityczne bezpieczeństwo.
*Arytmetycy polityczni - Kierunek powstał w Anglii w połowie XVII w.
- W. Petty (1623 - 1687) Zajmował się ogólnymi problemami demograficznymi, Podkreślał, że ludność jako kapitał ludzki ma ogromne znaczenie, Podjął próbę oszacowania wartości kapitału ludzkiego tak samo, jak oszacował wartość dochodu.
- J. Graunt (1620 - 1674) - ojciec statystyki i demografii ,Prowadził obszerne badania demograficzne, głównie w Londynie, Jako pierwszy ustalił prawidłowość takich zjawisk jak: Urodzenia wg płci, Stosunek liczby pogrzebów do liczby chrzcin, Stosunek liczby urodzeń do liczby ślubów, Współczynnik płodności, Migracje do miast , Wpływ wojen na migracje . Głównym osiągnięciem J. Graunta
było zbudowanie tablic trwania życia.
- T.R. Malthus .W 1798 r. sformułował I teorię ludnościową → prawo Malthusa: stwierdził, że liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym i podwaja się co 25 lat, a produkcja środków żywnościowych wzrasta w postępie arytmetycznym,
Istnieją dwa rodzaje oddziaływania umożliwiające utrzymanie liczby ludności na tym samym poziomie:
- Prewencyjne - wynikające z rozumu ludzkiego, tj. możliwości zrozumienia warunków egzystencji i umiejętności przewidywania skutków swego działania: Opóźnianie zawierania małżeństw, Dobrowolny celibat dla ubogich,
- Pozytywne przeszkody - wynikające z nędzy lub występku: Ciężka praca, Niekorzystne warunki klimatyczne i przyrodnicze, Skrajne ubóstwo, głód
Złe wychowanie dzieci, Wielkie miasta, Choroby, epidemie, Wojny.
Teoria ta jest oparta na wyspecyfikowanych założeniach i precyzyjnym toku wnioskowania. Oparta jest na fikcyjnym założeniu, że działa prawo zmniejszających się przychodów z ziemi, które uniemożliwiają wzrost produkcji artykułów żywnościowych.
Teoria przejścia demograficznego (1929-1945)
- W 1929 w amerykańskim czasopiśmie Population ukazał się artykuł W. Thompson'a,
- Francuz A. Landry wprowadza pojęcie rewolucji demograficznej,
- Amerykanin F. Notestein umieszcza w „Population” swój artykuł,
W. Thompson analizując zmiany surowych współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego stworzył typologię ludności, uwzględniając różne typy reprodukcji,
Landry wprowadził pojęcie rewolucji demograficznej dla określenia zjawiska polegającego na zerwaniu z odwieczną tradycją niekontrolowanej reprodukcji ludności,
Ostateczne ujęcie teorii jest dziełem F. Notesteina, który sformułował teorię przejścia demograficznego, obejmując historyczną całość tego procesu.
Model transformacji znajduje zastosowanie np. przy:
- ideowym opisie zmiany umieralności i dzietności w zachodnich krajach uprzemysłowionych (przede wszystkim Anglii i Szwecji)
- typologizowaniu krajów pod względem stanu ich demograficznego rozwoju i szukaniu przyczyn przyspieszenia lub spowolnienia transformacji demograficznej w danym kraju.
Model 4-fazowy transformacji demograficznej
Pierwotny model transformacji był podzielony na 4 fazy:
1.faza (high stationary) mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów, śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń.
2. faza (early expanding) nożyce otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń, rosnący przyrost naturalny.
3.faza (late expanding) nożyce zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów, przyrost naturalny spada, zbliża się do zera.
4. faza (low stationary) słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów, zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń.
Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej (theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz.
1. faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,
2.faza wczesnej transformacji - współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.
3.środkowa faza transformacji - współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.
4.późna faza transformacji - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się,
5.faza posttransformacyjna - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.
Nie tylko czas trwania, lecz również rozbieżność (nożyce) pomiędy wskaźnikami urodzeń i zgonów były spore. Wyjątek stanowiła np. Francja, gdzie obniżenie wskaźników urodzeń i zgonów przebiegło niemal równocześnie, co przejawiło się niemal stałą liczbą ludności, w przeciwieństwie do innych krajów Europy, gdzie notowano spore przyrosty i tym samym otwarcie nożyc. By lepiej opisać tego typu odchylenia, rozwinięto w latach 1980. zmienny model transformacji demograficznej. Przedstawiając liczne krzywe dla urodzeń (u1, u2 i u3) i zgonów (z1, z2 i z3) o różnym nachyleniu, można na jednym modelu śledzić różne procesy transformacji demograficznej.
Przykładowo:
- przebieg francuski przedstawiają blisko leżące krzywe z1 i u1
- przebieg niemiecki i holenderski - krzywe z2 i u2.
- przebieg w krajach Trzeciego Świata przedstawiają leżące daleko od siebie krzywe z3 i u3.
Hipoteza Easterlina
- Hipoteza ta powstała pod koniec lat 70-tych ubiegłego wieku, Zakłada ona, że cykliczność w procesie rozrodczym opiera się na mechanizmie socjoekonomicznym, którego działanie prowadzi do określonych postaw i zachowań prokreacyjnych
Zmiany w procesie rozrodczym mają charakter cykliczny, a długość cyklu wynosi od 20 do 25 lat,
Generacje urodzone w okresie wysokiej płodności, biorąc pod uwagę trudne warunki startu i silną konkurencję na rynku pracy, decydują się na mniejszą liczbę dzieci Z kolei ta mało liczna generacja, dostrzegając niedogodności wynikające z małej liczby rówieśników, decyduje się na powołanie do życia licznego potomstwa.
Drugie przejście demograficzne
- Charakterystyczną cechą drugiego przejścia demograficznego jest spadek płodności poniżej poziomu gwarantującego ciągłą zastępowalność pokoleń,
- W modelu drugiego przejścia demograficznego zmniejszanie się dzietności, przy bardzo niskim poziomie umieralności, przypisywane jest dążeniu obojga rodziców do osiągnięcia własnych źródeł dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z życia. Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje do stałego podnoszenia poziomu życia rodzinnego.
Procesy przejścia w Polsce
- I Etap obejmuje czasy od załamania się wysokiej stopy zgonów do przełomu w wysokiej stopie urodzeń. I faza przypada więc na lata 1870 -1900 (najwcześniej na Pomorzu, Wielkopolsce, Śląsku, znacznie później na pozostałych terenach)
- II faza charakteryzowała się szybkim spadkiem liczby zgonów, aniżeli urodzeń - zatem coraz większym przyrostem naturalnym. Faza ta przypada na początek XX wieku - do pierwszej wojny światowej
- III fazę charakteryzował szybszy spadek liczby urodzeń niż zgonów, a w konsekwencji zmniejszający się przyrost naturalny. Takie zmiany obserwowano w okresie międzywojennym i w początkowym okresie Polski Ludowej. Faza III w Polsce uległa wydłużeniu, ze względu na nakładanie się dwóch procesów: Modernizacji demograficznej, Powojennej kompensacji, zwanej wyżem demograficznym.
Obecnie Polska znajduje się w IV fazie przejścia, która zasługuje na szczególną uwagę:
Od połowy lat 80. (od 1984r.) pojawiły się przesłanki radykalnego osłabienia dynamiki demograficznej - spadek ten odpowiada ogólnej tendencji fazy przejścia, notuje się jednak wzrost umieralności - szczególnie w wieku produkcyjnym, wzrost zgonów kobiet - obserwuje się zjawiska które są nieoczekiwane z punktu widzenia teorii przejścia demograficznego w końcowej fazie. Można to uznać za fenomen światowy.
W roku 1999 przyrost naturalny w Polsce był zerowy, w roku 2006 przyrost naturalny oscyluje wokół 0. Można spodziewać się dalszego spadku przyrostu naturalnego w Polsce, co jest zjawiskiem niepokojącym nie tylko z punktu widzenia demograficznego, ale także gospodarczego, gdyż ujemny przyrost naturalny ma swoje odbicie m.in. w malejących zasobach siły roboczej w przyszłości.
Struktura według płci
Do podstawowych miar wykorzystywanych do badania struktury ludności według płci należą:
* Współczynnik feminizacji:
- Ogólny I typu - określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do ogólnej liczby ludności,
- Ogólny II typu - określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do liczby mężczyzn w tym okresie.
*Współczynnik maskulinizacji:
- Ogólny I typu - określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do ogólnej liczby ludności,
- Ogólny II typu - określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do liczby kobiet w tym okresie.
Współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji niekiedy określa się według grup wieku.
Struktura ludności według wieku
W badaniach struktury ludności według wieku stosuje się grupowanie ludności według wieku dostosowane do konkretnych potrzeb badawczych.
Do najczęściej stosowanych zaliczyć należy klasyfikację:
- Podstawową - polega na wyodrębnieniu jednorocznych grup wieku (0,1,2,3,...80 lat i więcej), zaznaczyć należy, że jest ona jednak mało czytelna i trudna do stosowania uogólnień,
- Klasyfikację biologiczną - klasyfikacja ta dzieli populację na trzy podstawowe subpopulacje: Dzieci (wiek 0-14 lat), Ludność dorosłą (wiek 15-59 lat), Ludność w starszym wieku (wiek 60 lat i więcej).
- Klasyfikację według grup pięcioletnich - umożliwia ona podział na grupy (0-4,5-9,10-14,...95-99, 100 lat i więcej).
- Klasyfikację ekonomiczną - dzieli populację na grupę ludności: W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), W wieku produkcyjnym (18-64), W wieku poprodukcyjnym (65 lat i więcej).
Decydujący wpływ na strukturę ludności według wieku ma:Poziom urodzeń, Poziom zgonów, Migracje.
Proces starzenia się ludności
Procesem starzenia się ludności nazywamy wzrost udziału osób starszych (w wieku powyżej 60 lat) w ogólnej liczbie ludności. Najczęściej przyjmuje się następującą klasyfikację pod względem zaawansowania procesu starzenia się społeczeństw:
Proces starzenia się ludności: Starość demograficzna 12 % i więcej osób starszych (w wieku powyżej 60 lat) - IV; Właściwe starzenie się 10-12% - III ; Przedpole starzenia się 8-10% - II ; Młodość demograficzna Poniżej 8%
E.Rosset (1959): udział ludności w wieku 60 lat i więcej:Do 8% - młodość demograficzna. 8-10% - przedpole starości. 10-12% - starzenie rzeczywiste. Powyżej 12% - starość demograficzna.
Skala ONZ: udział ludności w wieku 65 lat i więcej:
Do 4% - populacja młoda. 4-7% - populacja dojrzala.
Powyżej 7% - populacja stara.
Starzenie się potencjalnych zasobów pracy. Ludność w wieku produkcyjnym (working-age population - WAP) dzieli się na: Wiek mobilny (mobile age) - 18-44 lata. Wiek nimobilny (immobile age) - 45-59/64 lata.
Migracje
Migracje uważa się za najważniejszy przejaw przestrzennej mobilności ludności. Migracjami (lub wędrówkami) ludności nazywamy całokształt przesunięć prowadzących do stałej lub okresowej zmiany miejsca zamieszkania osób. Najczęściej za akt migracji uważa się zmianę miejsca zamieszkania osoby trwającą dłużej niż jeden rok. Oczywistym jest, że przy tak sformułowanej definicji migracji zachodzi konieczność wyodrębnienia różnych rodzajów migracji.
Do najczęściej stosowanych kryteriów klasyfikacji ruchów migracyjnych zaliczamy:
* Czas trwania migracji - wyróżniamy tu: Migracje stałe (polegające na zmianie miejsca zamieszkania na czas nieokreślony), Migracje czasowe (sezonowe lub okresowe), które wiążą się ze zmianą miejsca zamieszkania na czas określony np. na czas pobierania nauki, oddelegowanie do pracy itp. , Migracje wahadłowe (codzienne), to szczególny rodzaj ruchu naturalnego ludności, polegający na codziennych dojazdach do pracy, szkoły, urzędów itp.
* Obszar migracji - wyróżniamy tu: Migracje wewnętrzne (wewnątrz kraju), polegające na zmianie miejsca zamieszkania w obrębie jednego kraju. Wyróżniamy przy tym następujące kierunki tego typu migracji: Migracje międzyregionalne (pomiędzy województwami), Wewnątrzregionalne (w obrębie województw), Migracje ze wsi do miast, Migracje z miast do wsi, Migracje z miast do miast, Migracje ze wsi na wieś; Migracje zewnętrzne (zagraniczne), związanie z przekroczeniem granicy państwa - tutaj możemy wyróżnić:
Emigrację (wyjazdy za granicę na pobyt stały),
Imigrację (przyjazdy do kraju z zagranicy na pobyt stały),
Reemigrację (migracja powrotna) - to powrót emigrantów do kraju po okresowym pobycie stałym za granicą.
Repatriacja - jest to masowy, zorganizowany przez władze państwowe powrót do kraju jeńców wojennych, osób internowanych, i innych osób, które opuściły kraj, najczęściej z przyczyn politycznych.
Deportacja - to przymusowe wydalenie z terytorium kraju (najczęściej dotyczą nielegalnych imigrantów),
Ekspatriacja - to dobrowolne lub przymusowe opuszczenie terytorium swego kraju (zerwanie z krajem),
Ekstradycja - wydanie przez władze państwowe władzom innego kraju osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub skazanej za nie w kraju żądającym wydania.
Persona non grata - członek personelu dyplomatycznego, którego obecność na terytorium państwa przyjmującego stała się niepożądana.
* Ze względu na motywy migracji - tu wyróżniamy: Migrację zarobkową, Migrację rodzinną, Migrację polityczną, Migrację religijną, Migrację osadniczą, Migrację narodowościową, Migrację wywołaną osobistymi (psychosocjologicznymi) celami i cechami osób rzemieszczających się.
* Ze względu na sposób organizacji migracji - tu wyróżniamy: Migracje planowe, Migracje żywiołowe, Migracje nielegalne, Migracje dobrowolne, Migracje przymusowe, Migracje indywidualne, Migracje grupowe.
Prawa migracji Ravensteina:
I. Migracja a odległość: Znaczna część migrantów przebywa jedynie krótkie odległości. Im większa będzie odległość od miejsca emisji migrantów tym ich liczba będzie mniejsza. Dodatkowo migranci przybywający z dużej odległości będą wybierać jako miejsce osiedlenia duże centra przemysłu lub handlu.
II. Migracja etapowa: Cechą właściwą dla każdego społeczeństwa jest przemieszczanie się ludności w kierunku centrów przemysłu lub handlu. Mieszkańcy wsi sąsiadujących bezpośrednio z gwałtownie rozwijającymi się miastami gromadzą się w tych miastach, a na ich miejsce przybywają migranci z miejscowości bardziej odległych od dużych centrów.
III. Przepływ i przypływ powrotny: Każdy główny przypływ migracyjny generuje przepływ powrotny.
IV. Skłonność do migracji: Mieszkańcy dużych aglomeracji są mniej skłonni do migracji niż mieszkańcy terenów słabiej zurbanizowanych.
V. Kobiety a migracja: Stwierdza się przewagę kobiet wśród migrantów przemieszczających się na krótkie odległości.
VI. Wpływ postępu technicznego na migrację: Rozwój przemysłu, doskonalenie i poprawa dostępności środków komunikacji oraz rozbudowa infrastruktury społecznej i gospodarczej powodują wzrost migracji.
VII. Przewaga motywu ekonomicznego: Motywy o charakterze ekonomicznym, skłonność do poprawy warunków życia są najsilniejszymi determinantami procesów migracyjnych.
Dwoisty charakter migracji: Ciągły ruch ludzi w przestrzeni społeczno-geograficznej. Prowadzą do nierównomiernego w skali terytorialnej kumulowania się bądź ubytku wędrującej ludności.
Podstawowymi miarami procesów migracyjnych są:
- Ln - liczba ludzi, którzy napłynęli na dane terytorium w danym czasie,
- Lo - liczba ludzi, którzy opuścili dane terytorium w danym czasie
- Ls - saldo migracji, jest to różnica między liczbą osób, które napłynęły a liczbą osób, które opuściły dane terytorium Ls = Ln - Lo
Obok wspomnianych miar w analizie przepływu migrantów wykorzystuje się:
- Współczynnik napływu wędrówkowego - jest to stosunek liczby osób, które przybyły na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu.
- Współczynnik odpływu wędrówkowego - jest to stosunek liczby osób, które wyjechały na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu.
- Przyrost wędrówkowy , Jeżeli wielkość odpływu ludności przewyższa wielkość napływu to mamy do czynienia z ujemnym przyrostem wędrówkowym i mówimy o ubytku wędrówkowym
- Współczynnik efektywności migracji - pokazuje ile procent ludności migrującej osiedla się na danym terenie. Mała wartość tego współczynnika świadczy o tym, że mimo silnego ruchu wędrówkowego niewielka część migrantów znajduje odpowiadające jej warunki zamieszkania.
Główne perspektywy analizy migracji:
- Migracje - komponent zmian demograficznych (przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny + saldo migracji).
-Migracje - forma adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostek.
- Migracja - zdarzenia tworzące biografię jednostki (przebieg życia).
- Migracje - przejaw racjonalnych zachowań, których celem jest maksymalizacja dobrobytu społeczno-ekonomicznego jednostki.
Źródła danych:
- Od 1990r. dane o migracjach na pobyt stały z rejestru PESEL (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji).
- Zgłoszenie pobytu stałego lub czasowego - zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne miejsce zamieszkania, data zameldowania, płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie).
Źródła danych w Polsce:
1.Statystyka bieżąca dotycząca emigracji i imigracji - na podstawie zgłoszeń pobytu stałego lub wymeldowania z pobytu stałego 9ewidencja osób migrujących).
2.PESEL, System Ewidencji Ruchu Paszportowego do 1989r.
3.Departament Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
4.Krajowy Urząd Pracy (zatrudnienie cudzoziemców).
5.Departament Repatriacji i Obywatelstwa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.
6. Spisy powszechne.
7.Badania specjalne.
Zmiany wielkości przepływów wewnętrznych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych można najkrócej scharakteryzować następująco:
1.Wystąpił znaczący spadek przepływów między rozpatrywanymi regionami.
2.Najsilniej zmniejszyły się migracji ze wsi do miast, przepływy miasto-miasto spadły słabiej niż przepływy wieś-wieś
3.Nowym zjawiskiem jest stopniowy wzrost migracji z miast na wieś, występujący od 1994.
4.Wyraźnie zmieniła się struktura przepływów, tzn. spadł udział migracji ze wsi do miast na rzecz wzrostu udziału migracji z miast na wieś.
5.Uległy wyraźnym przekształceniom struktury migrabtów według wieku.
6.Struktury przepływów między miastem i wsią według stanu cywilnego są bardzueh stabilne.
Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy
Każdy człowiek, jako istota społeczna, przez całe życie bytuje w grupie społecznej. Początkowo jest to rodzina, później - grupy rówieśnicze, jeszcze później - różnorodne grupy w związku z pełnieniem wielu ról społecznych. Rodzinę definiuje się najczęściej jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. „Powszechnie przez rodzinę rozumie się parę małżeńską i ich dzieci "jak to w skrócie określił S. Kowalski. Bardziej wnikliwie i szczegółowo na temat rodziny wypowiada się J. Szczepański określając rodzinę jako grupę złożoną z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. „Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo.
Pokrewieństwo może być rzeczywiste (między rodzicami i dziećmi własnymi) lub zastępcze (między rodzicami i dziećmi przybranymi). Pokrewieństwo zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, oraz w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki itd. Jest to pokrewieństwo w linii prostej. Lecz do rodziny należą także krewni w linii bocznej (rodzeństwo, ciotkowie, wujkowie itd.). Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, obejmujące dwa pokolenia, a czasem także kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej (wielka rodzina)" .
Józef Rembowski postrzega rodzinę jako „małą i jednocześnie pierwotną grupę o swoistej organizacji i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną odpowiedzialnością moralną, świadomą własnej odrębności, mającą swe tradycje i przyzwyczajenie zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem.
W literaturze spotykamy szereg różnych definicji rodziny, opisujących ją np. jako konfigurację jednostek powiązanych ze sobą przez małżeństwo albo adopcję, przechodzącą z biegiem czasu przez procesy: tworzenia, rozwoju, konsolidacji, kurczenia się i rozwiązania.
Zgodnie z art. 16 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa.Rodzina jest tą instytucją, w której wychowują się zarówno dzieci jak i pozostali jej członkowie, własna matka, własny ojciec, są niezbędni dziecku do życia i rozwoju. Rodzinę traktuje się również jako podmiot gospodarujący, to znaczy zapewniający swym członkom utrzymanie i opiekę, zaspakajający ich potrzeby materialne i przygotowujący dzieci do samodzielnego życia. W historii ludzkości nie znamy epok ani kultur, aby nie istniały określone formy życia rodzinnego. Niemal zawsze rodzina, mała czy duża, monogamiczna czy poligamiczna, patriarchalna czy demokratyczna stanowiła centralną kategorię życia społecznego, wokół której koncentrowały się główne procesy i zjawiska społeczne, takie jak: procesy legislacyjne, obrzędowość i zjawiska kultury, normy religijne i obyczajowe, zjawiska i procesy gospodarcze.
Świat życia rodzinnego otacza człowieka i towarzyszy mu od narodzin do śmierci. Człowiek jest owocem określonego scenariusza rodziny macierzystej i sam w dojrzałym życiu pisze scenariusz życia swoich dzieci.
Rodzina wyznacza aspiracje i dążenia człowieka, określa wzory i wartości, do których
należy dążyć. Wpływ roli rodziny na życie jej członków zarówno dzieci jak i dorosłych jest istotny i trwa przez całe życie. Według T. Pilcha - rodzina jest takim typem instytucji, której nie można
zastąpić żadną inną formą organizacyjną ani żadną formą aktywności.
Funkcje rodziny
to cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspakajając ich potrzeby. Rodzina jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych.
Rodzina warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychiczno-społeczny dziecka. Rodzina oddziaływuje na dziecko poprzez określony swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe.
Profesor Z. Tyszka wymienia następujące funkcje rodziny:
- Prokreacyjna lub biologiczna - rodzina zachowuje ciągłość biologiczną i społeczną; regulacja stosunków seksualnych związana jest z zaspokajaniem popędu seksualnego i potrzebą miłości,
- Materialno-ekonomiczna - rodzina dostarcza dóbr materialnych; funkcja ta może obejmować wszystkie te działania, które są kwalifikowane do funkcji ekonomicznej i gospodarstwa domowego np. funkcja zarobkowa, produkcyjna, usługowo-konsumpcyjna,
- Opiekuńczo-wychowawcza - rodzina jest miejscem wychowania przyszłego pokolenia,
- Emocjonalno-ekspresyjna - rodzina zapewnia miłość oraz zaspakaja potrzeby uczuciowe dzieci i rodziców, potrzeba wyrażania własnej osobowości,
- Rekreacyjno-towarzyska - polega na organizowaniu przez rodzinę swoim członkom wypoczynku i spędzania czasu wolnego,
- Religijna - opiera się na przekazywaniu w ramach życia rodzinnego wartości, norm i wzorów zachowań religijnych oraz na uczeniu określonych ról i typów interakcji. Tą drogą dokonuje się integracja dziecka ze społecznością religijną,
- Socjalizacyjno-kulturowa - wprowadza członków rodziny w życie społeczne i przekazuje im wartości kulturowe,
- Stratyfikacyjna - (klasowa) gwarantuje określony status społeczny członkom rodziny, określa przynależność członków do danej grupy społecznej, nadaje wraz z urodzeniem określoną pozycję społeczną; rodzina dziedziczy i przekazuje pewne wartości. Fakt, że człowiek rodzi się w danej rodzinie, wyznacza automatycznie jego wstępną pozycję społeczną, a tym samym punkt startu życiowego.
M. Ziemska grupuje obowiązki, jakie wynikają z funkcjonowania rodziny, wokół takich funkcji:
1) Funkcja prokreacyjna - polegająca na dostarczaniu nowych członków nie tylko dla własnej grupy, lecz także i dla całego społeczeństwa. Jednocześnie, choć obecnie już nie w bezpośrednim związku z prokreacją, zaspakajane są potrzeby seksualne kobiety i mężczyzny.
2) Funkcja produkcyjna - pełnienie jej wiąże się z dostarczaniem społeczeństwu pracowników, a tym samym prowadzi do zwiększenia twórczych sił. Ponadto dzięki pracy zarobkowej członkowie rodziny mogą zaspakajać swoje potrzeby ekonomiczne.
3) Funkcja usługowo- opiekuńcza- zapewnia członkom rodziny codzienne usługi (wyżywienie, czystość odzieży, mieszkania itd.) oraz opiekę dzieciom i starcom. Zaspokaja w ten sposób potrzeby bytowe i opiekuńcze członków.
4) Funkcje socjalizacyjna - przejawia się w przekazywaniu potomstwu języka, obyczajów, wzorów, zachowań, wartości moralnych i kulturowych oraz sprawowaniu kontroli nad zachowaniem swych członków. Działanie tej funkcji odnosi się nie tylko do dzieci, które dzięki życiu w rodzinie wracają do społeczeństwa, ale i do współmałżonków, gdyż proces dostosowywania się ich w małżeństwie jest procesem socjalizującym.
5) Funkcja psychohigieniczna - stwarza warunki do rozwoju osobowości członków rodziny przez zapewnienie stabilizacji bezpieczeństwa, przynależności, możliwości wymiany emocjonalnej, a tym samym przyczynia się do ich dojrzałości emocjonalnej i równowagi psychicznej
Każda rodzina tworzy własną niepowtarzalną atmosferą życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom.
Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieświadomego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań.
Ważną rolę wychowawczą rodziny podkreśla Zbigniew Zaborowski słusznie twierdząc, że „Rodzina jest grupą wychowawczą, rodzice są połączeni określonymi stosunkami wzajemnymi i relacjami z dziećmi, posiadający określone pozycje i role do realizacji norm i wartości, które uznają"
Na prawidłowe funkcjonowanie rodziny bądź jej dezorganizację mają wpływ czynniki wewnątrzrodzinne (cechy indywidualne członków rodziny, układ międzyosobniczy, hierarchia wewnątrzrodzinna, jakość, istota więzi emocjonalnych w rodzinie, cele i system wartości małżeństwa, warunki
ekonomiczne, stan posiadania), oraz czynniki zewnętrzne (polityka socjalna państwa wobec małżeństwa i rodziny, ideologia społeczna środków masowego przekazu, przemiany kultury i wykształcenia społeczeństwa, procesy uprzemysłowienia i związana z nimi ruchliwość przestrzenna i pionowa społeczeństwa).
Przystosowanie się rodzin do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej jest trudne.
Przeważają elementy niszczące warunki bytu rodzin: pogłębiający się problem mieszkaniowy, pogorszenie dostępności usług, wysoka inflacja, ogólny spadek poziomu życia i poczucia bezpieczeństwa.
Zjawiskiem szczególnym jest bezrobocie. Uderzyło ono w świadomość człowieka dorosłego jako zjawisko nowe, groźne i powodujące uczucie głębokiej degradacji społecznej. Powoduje zawsze dotkliwą pauperyzację całej rodziny.
Na tym podłożu powstał w Polsce problemu marginalizacji rodziny. Wiąże się on z wyłączeniem z uczestnictwa w życiu społeczno-gospodarczym rodzin, szczególnie dotkniętych ryzykiem ubóstwa, bezrobocia, choroby czy patologii.
Marginalizowane rodziny można podzielić na następujące grupy: rodziny niepełne - ok. 17% ogółu rodzin, rodziny wielodzietne - ok. 16% ogółu rodzin, rodziny patologiczne - ok. 11 mln rodzin., rodziny żyjące w ubóstwie - w 1997r ponad 1,7 mln osób żyło w rodzinach ubogich (w ostatnich latach liczba ta zwiększyła się), rodziny bezrobotne - ponad 33% rodzin dotkniętych jest bezrobociem (2002r).
Rodzina jest najważniejszym, naturalnym i pierwszym środowiskiem życia dziecka, w której dzięki wzorom osobowym rodziców oraz kontaktom z innymi członkami rodziny, mały człowiek zdobywa pierwsze doświadczenia życiowe, które przyczyniają się do jego rozwoju społecznego. Rodzina stanowi pierwszy czynnik socjalizujący dziecko w społeczeństwie.
Rodzina jest jedną z instytucji, która najbardziej od lat ponosi ogromne koszty transformacji.
Bezrobocie, patologie społeczne, poszerzający się z roku na rok obszar biedy i ubóstwa- to najbardziej widoczne i najczęstsze przyczyny bolesnych i często tragicznych zawirowań w losach polskich rodzin.
Według wielu autorów rodzina stanowi środowisko zapewniające dzieciom najlepsze warunki rozwoju i żadna instytucja nie jest w stanie zastąpić w pełni rodziny.
Wypełniając swoje wielorakie zadania rodzina odgrywa istotną rolę w uspołecznieniu dziecka, ucząc je uczestnictwa w życiu społeczeństwa, umiejętność zachowania się w życiu zbiorowym, zachowania zgodnego z obyczajami i wzorami kultury.
Rodzina jako każda grupa społeczna opiera swoje funkcjonowanie na pewnych standardach, wzorach i normach regulujących wzajemne stosunki członków rodziny, ich stosunki z innymi grupami i ludźmi.
Według definicji rodzina jako grupa społeczna, stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycje rodzinną i społeczną.
Grupę rodzinną wyróżnia wśród innych grup współwystę-powanie następujących cech:
wspólne nazwisko, wspólna własność, ciągłość biologiczna, wspólna kultura duchowa.
Będąc małą grupą, grupą pierwotną rodzina zachowuje jednak swe niepowtarzalne oblicze. Tym co ją różni od zwyczajnej (typowej) małej grupy jest przede wszystkim: sposób wchodzenia do niej nowych członków, zanik przywództwa typowego dla małej grupy, wyraźny podział pokoleniowy, intymność stosunków.
Struktura i typy rodzin oraz gospodarstw domowych
Dla F. Adamskiego „ ....Struktura rodziny to stałe ramy, nie zawsze sformalizowane, wewnątrz, których przebiega życie i zachowanie małżeńsko - rodzinne'' .
Z. Tyszka „… strukturę rodziny określa liczba i jakość członków rodziny (liczba dzieci, liczba innych krewnych), układ ich pozycji i ról społecznych, przestrzenne ich usytuowanie, siła więzi instytucjonalnych i psychicznych łączących poszczególnych członków rodziny, świadcząca o większej lub mniejszej spójności (kohezji) rodziny, podział czynności oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy i autorytetów, łącząca się dość ściśle z układem pozycji, a także wewnątrzrodzinny rozkład miłości i względów."
Rodziny o różnej strukturze charakteryzują się specyficznymi zachodzącymi w ich życiu zjawiskami i oddziaływaniem na dzieci. Struktura rodziny określa obecność i udział jej członków w życiu rodzinnym.
Struktura rodziny jest rozumiana jako jeden z czynników, który w życiu rodziny nie działa w izolacji i nie wyznacza bezpośrednio procesów rozwoju, ale jest wtopiony w złożone układy wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które to układy oddziaływują na osobowość i zachowanie młodych w znacznej mierze określają kierunki ich rozwoju
Ze względu na liczebność można wyróżnić kilka typów rodzin. Według S. Kowalskiego są nimi :
a) rodziny nieliczne (1-2 dzieci), nie sprzyjające uspołecznieniu dziecka z powodu braku (w przypadku jedynaka) albo ubóstwa kontaktów rówieśniczych z rodzeństwem;
b) rodziny średnioliczne (3-4 dzieci), o optymalnym dla procesu uspołecznienia układzie styczności między rodzeństwem oraz rodzicami i dziećmi;
c) rodziny bardzo liczne (ponad 4 dzieci) o raczej niekorzystnym dla procesu socjalizacji układzie stosunków - zbyt złożonym, trudnym do wychowawczego opanowania.
S. Kowalski dokonał podziału rodzin na zasadzie więzi społecznej, wyróżniając:
a) rodziny moralne, oparte na więzi biologicznej między rodzicami i wszystkimi dziećmi, odznaczające się dobrą atmosferą współżycia, spójnością wzajemnych kontaktów dzieci, ich ukierunkowaniu na zaspokajanie potrzeb i aspiracji wszystkich ich członków, a w szczególności na właściwe wychowaniu i wykształcenie dzieci, dążące do likwidacji pojawiających się konfliktów między członkami;
b) rodziny rozbite wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców, z dalszym różnicowaniem ich na typy podrzędne wg. przyczyn tego rozbicia (śmierć, separacja, rozwód), z których każdy implikuje swoiste trudności i problemy wychowawcze;
c) rodziny zreorganizowane przez zawarcie po ich rozbiciu drugiego lub jeszcze następnego małżeństwa, stanowiące skomplikowany układ stosunków społecznych między „ naturalnymi" i przybranymi rodzicami a dziećmi oraz problem „ ojczyma" czy „macochy";
d) rodziny zdezorganizowane, w których panują stosunki konfliktowe, zaburzające proces uspołecznienia;
e) rodziny zdemoralizowane, pozostające w kolizji z prawem i moralnością, oraz zasadami współżycia z szerszym środowiskiem, będące głównym źródłem deprawacji dziecka;
f) rodziny zastępcze - oparte na więzi współżycia i funkcji opiekuńczo wychowawczej w stosunku do dzieci, przy świadomości braku więzi biologicznej z nimi.
Proces powstawania rodziny
* MAŁŻEŃSTWO:
1) Związek kobiety i mężczyzny będący podstawą rodziny; jedna z instytucji społecznych występująca u wszystkich znanych ludów i zmieniająca się wraz z ich historycznym rozwojem; charakter i struktura małżeństwa zależą od typu kultury, zwłaszcza systemu
pokrewieństwa, zespołu norm prawnych i religijnych, regulujących jego funkcjonowanie.
Japończycy, nowożeńcy w tradycyjnych strojach na dziedzińcu shintōistycznej świątyni w Dazaifu
Do najczęściej spotykanych typologii małżeństwa należą podziały:
- małżeństwo monogamiczne (małżeństwo pomiędzy jednym mężczyzną i jedną kobietą, forma panująca i usankcjonowana prawnie poza kilkoma państwami arabskimi),
- małżeństwo poligamiczne (małżeństwo między jednym mężczyzną i więcej niż jedną kobietą)
Afganistan, kobiety ubrane w tradycyjną zasłonę (burga)
- małżeństwo poligyniczne (wielożeństwo, małżeństwo między jednym mężczyzną i więcej niż jedną kobietą - niekiedy między mężczyzną i kilkoma siostrami lub krewnymi; poligynia rozpowszechniona niegdyś w krajach muzułmańskich, w Chinach, w wielu częściach Afryki i Oceanii
- małżeństwo poliandryczne (wielomęstwo, małżeństwo między jedną kobietą i więcej niż jednym mężczyzną - często kobieta jest wspólną żoną braci; poliandria rzadka we współczesnym świecie, spotykana w Tybecie i u niektórych ludów drawidyjskich z pd. Indii i Cejlonu - małżeństwo grupowe (związek kilku mężczyzn z kilkoma kobietami);
Ze względu na dobór współmałżonków:
- małżeństwo endogamiczne (nakaz zawierania małżeństw w obrębie własnej grupy (rodu, plemienia, narodu, społeczności lokalnej, kasty, warstwy społecznej, wyznania, środowiska itp.) w celu zabezpieczenia się przed utratą członków, wzmocnienia izolacji i utrzymania odrębności)
- małżeństwo egzogamiczne (nakaz zawierania małżeństw poza własną grupą - najczęściej krewniaczą - wynikający z rozszerzenia zakazu - kazirodztwa - na wszystkich współrodowców i prowadzący wśród ludów o strukturze rodowo-plemiennej do systematycznej wymiany kobiet między tymi samymi egzogamicznymi grupami, co silnie integruje więzami powinowactwa większą, zwykle endogamiczną społeczność.)
Ze względu na miejsce zamieszkania współmałżonków:
- z rodziną żony małżeństwo matrylokalne (zwyczaj włączania mężczyzny do lokalnej grupy, w której przebywa jego żona)
- lub męża — małżeństwo patrylokalne (zwyczaj włączania kobiety do lokalnej grupy, w której żyje mąż
Historyczny rozwój społecznych form małżeństwa ze względu na jego strukturę jest przedmiotem sporów w naukach społecznych
W świetle polskiego prawa małżeństwa nie może zawrzeć osoba, która:
- nie ukończyła 18 lat (choć z ważnych powodów sąd rodzinny może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat);
- jest całkowicie ubezwłasnowolniona ze względu na chorobę psychiczna lub niedorozwój umysłowy;
- pozostaje w ważnym związku małżeńskim (zakaz bigamii - dwużeństwa);
- jest krewnym w linii prostej (np. ojciec, syn, wnuk, lub matka, córka, wnuczka).
Proces rozpadu i rekonstrukcji rodziny
Jednym z pierwszych i wciąż popularnych jest podział Paula Bohannona, który wyróżnia sześć stadiów rozwodu: rozwód emocjonalny, prawny, ekonomiczny, rodzicielski, społeczny i psychiczny.
4 etapy procesu rozwodowego: przedrozwodowy okres decyzyjny, właściwy okres decyzyjny, okres depresji, okres odbudowy równowagi
James Ponzetti wyróżnia 3 etapy rozwodu: interpersonalne rozpoznanie, interpersonalna dyskusja, działanie ukierunkowane na uzyskanie rozwodu
Liga Polskich Rodzin (LPR) jest na polskiej scenie politycznej formacją zupełnie odmienną od innych partii i ugrupowań politycznych, działających dotychczas w Polsce. Liga Polskich Rodzin pojawia się na scenie politycznej jako przykład nowoczesnego ugrupowania, które w podstawach swojego działania wychodzi z nowym programem naprzeciw oczekiwaniom milionów Polaków - ludzi, którzy nie akceptują obecnego stanu politycznego i gospodarczego państwa polskiego.
Demografia Polski
Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny
Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%).
Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności.
W okresie między 1921 rokiem a wybuchem II wojny światowej, liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.
Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska.
Liczba ludności 38 161 300
Ludność według wieku:
- 0 - 14 lat 16,7% (mężczyzn 3319176; kobiet 3 150 859)
- 15 - 64 lat70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
- ponad 64 lata13% (mężczyzn 1 912 431;
kobiet 3 108 260)
Średnia wieku:
- W całej populacji 36,43 lat
- Mężczyzn 34,52 lat
- Kobiet 38,49 lat
Przyrost naturalny-0,03% (I półrocze 2005: GUS)
Współczynnik urodzeń + 10,78 urodzeń/1000 mieszk
Współczynnik zgonów + 10,01 zgonów/1000 mieszk
Współczynnik migracji - 0,49 migrantów/1000 mieszk
Oczekiwana długość życia:
- W całej populacji 74,74 lat
- Mężczyzn 70,71 lat
- Kobiet 79,03 lat
Miasta
Aglomeracje / konurbacje liczące ponad 1 mln. mieszkańców:
1.Katowice - 3 487 0002
2.Warszawa - 2 679 0003
3.Łódź - 1 100 0004
4.Trójmiasto - 1 042 0005
5.Kraków -1 024 0006
6.Poznań - 1 000 000
Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat.
Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie.
Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewczynki 7 na 1000).
Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000).
Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat.
Religie i wyznania
Ponad 34,3 miliona Polaków jest ochrzczonych w obrządku rzymskokatolickim, co stanowi prawie 89,9% populacji. W sumie, do Kościoła katolickiego (rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego i neounickiego), należy ponad 34,4 miliona Polaków (90,1% populacji).
Kościoły prawosławne liczą ponad 600 tys. duchownych i wiernych (1,6% populacji), protestanckie i tradycji protestanckiej - ponad 149 tys. (0,4%), starokatolickie - prawie 48 tys. (0,1%), a inne w sumie około 136,5 tys. (0,35%), z czego najliczniejszy jest
Związek Wyznania Świadków Jehowy (ponad 128 tys. wiernych). Polaków bez wyznania jest ponad 2,8 miliona (7,45%).
Europa
Europa z 724 mln (stan 2005) mieszkańców jest trzecim co do liczby ludności kontynentem po Azji i Afryce i należy do najgęściej zaludnionych części naszej planety.
Średnia gęstość zaludnienia w Europie wynosi ok. 70 mieszkańców/km². Największą gęstość zaludnienia na kontynencie mają kraje Europy zachodniej, środkowej i południowej, maleje ona na północy i wschodzie kontynentu (kraje skandynawskie i Rosja).
Ludność świata.
Z perspektywy światowej poważnym problemem jest zjawisko eksplozji demograficznej, co ostatecznie grozi przeludnieniem naszej planety. Źródłem problemu jest wysoki przyrost naturalny przy malejącym współczynniku zgonów w wielu krajach (szczególnie afrykańskich i azjatyckich). Niektóre z nich próbowały i próbują nadal prowadzić aktywną ogólno-krajową kontrolę urodzin (np. poprzez wysokie podatki za drugie dziecko w Chinach).
ŚWIAT W LICZBACH
Ludność świata: 1800 r. - 1 miliard
1960 r. - 3 miliardy (30% - ludność miejska)
2000 r. - 6 miliardów, z czego 1 miliard w Indiach i 1,2 miliarda w Chinach (47% - ludność miejska)
2050 r. (?) - 9 miliardów (70% - ludność miejska)
Co tydzień ludność miejska powiększa się o milion osób.
47% osób na świecie żyje za mniej niż 2 dolary dziennie.
33% dzieci poniżej 5. roku życia cierpi z powodu niedożywienia.
Na świecie żyje 826 milionów ludzi niedożywionych.
40% ludności świata, czyli ok. 2,5 miliarda osób, nie ma dostępu do elektryczności.
Jeden dorosły na czterech jest niepiśmienny (nigdy nie umiał pisać ani czytać - analfabeta - albo umiał, ale zapomniał).
Jedna osoba na pięć nie ma dostępu do nowoczesnej opieki medycznej.
4,9 miliarda, czyli 80% ludzkości, to mieszkańcy krajów rozwijających się.
95% osób chorych na AIDS żyje w krajach rozwijających się.
10