Demografia Polski
W okresie kształtowania się państwowości Polska obejmowała swym zasięgiem ziemie o powierzchni ponad ćwierć miliona km² z przeszło milionem mieszkańców. Za czasów Kazimierza Wielkiego obszar państwa (około 270 tys. km²) zamieszkiwało ponad 2,5 miliona osób. Dopiero unia z Litwą przyniosła radykalny przyrost demograficzny i terytorialny Za czasów Batorego obszar państwa zbliżył się do 1 miliona km², zaś ludność w końcu XVI wieku prawdopodobnie osiągnęła 9 milionów. W chwili utraty niepodległości wielonarodowościowe państwo liczyło co najmniej 13-14 milionów mieszkańców, przy czym przez cały okres wspólnej państwowości z Litwą znaczną część ludności stanowiły osoby posługujące się innym językiem niż polski (w końcu XVIII wieku było ich ok. 60%). Po odzyskaniu niepodległości w granicach Polski znalazło się kilka milionów osób o innej niż polska narodowości, tak więc Polska przed II wojną światową była krajem wielonarodowościowym, gdzie mniejszości stanowiły powyżej 1/3 ludności. W okresie między 1921 rokiem a wybuchem II wojny światowej, liczba ludności wzrosła z 27,2 mln do 35,2 mln. Jednak zmiany granic Polski po wojnie oraz przesiedlenia sprawiły, że obecnie Polska jest krajem nieomalże jednolitym etnicznie. Wszystkie mniejszości narodowe łącznie nie przekraczają 3% ludności.
Polacy należą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, należącym do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju, jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym używanie ich własnych języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska.
Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002) 97,8% mieszkańców Polski używa w domu języka polskiego. Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski, cygański, rosyjski, litewski i łemkowski.
Liczba ludności-38 161 300
Ludność według wieku
- 0 - 14 lat 16,7% (mężczyzn 3 319 176; kobiet 3 150 859)
- 15 - 64 lat70,3% (mężczyzn 13 506 153; kobiet 13 638 265)
- ponad 64 lata13% (mężczyzn 1 912 431; kobiet 3 108 260)
Oczekiwana długość życia: W całej populacji74,74 lat; Mężczyzn70,71 lat; Kobiet79,03 lat
Aglomeracje / konurbacje liczące ponad 1 mln. mieszkańców:
1.Katowice - 3 487 0002
2.Warszawa - 2 679 0003
3.Łódź - 1 100 0004
4.Trуjmiasto - 1 042 0005
5.Krakуw -1 024 0006
6.Poznań - 1 000 000
Według Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), 2003: Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia dla całej populacji: Polska zajmuje 28 miejsce w Europie (na 52, łącznie z azjatyckimi państwami b. ZSRR). W całej populacji: 75 lat, w tym: mężczyźni 71 lat, kobiety 79 lat. Pod względem oczekiwanej długości życia mężczyzn, Polska jest również na 28 miejscu w Europie.
Śmiertelność chłopców poniżej 5 roku życia: 25 miejsce w Europie (9 na 1000; dziewczynki 7 na 1000).
Śmiertelność dorosłych mężczyzn (15-59 lat): 20 miejsce w Europie (202 na 1000; kobiety 81 na 1000).
Oczekiwane dalsze trwanie życia w zdrowiu osób w wieku 60 lat (2002): 28 miejsce w Europie. Mężczyźni: 17,3 lat, kobiety: 22,17 lat.
Religie i wyznania
Ponad 34,3 miliona Polaków jest ochrzczonych w obrządku rzymskokatolickim, co stanowi prawie 89,9% populacji. W sumie, do Kościoła katolickiego (rzymskokatolickiego, greckokatolickiego, ormiańskiego i neounickiego), należy ponad 34,4 miliona Polaków (90,1% populacji). Kościoły prawosławne liczą ponad 600 tys. duchownych i wiernych (1,6% populacji), protestanckie i tradycji protestanckiej - ponad 149 tys. (0,4%), starokatolickie - prawie 48 tys. (0,1%), a inne w sumie około 136,5 tys. (0,35%), z czego najliczniejszy jest Związek Wyznania Świadków Jehowy (ponad 128 tys. wiernych). Polaków bez wyznania jest ponad 2,8 miliona (7,45%).
Europa
Europa z 724 mln (stan 2005) mieszkańców jest trzecim co do liczby ludności kontynentem po Azji i Afryce i należy do najgęściej zaludnionych części naszej planety.
Średnia gęstość zaludnienia w Europie wynosi ok. 70 mieszkańców/km². Największą gęstość zaludnienia na kontynencie mają kraje Europy zachodniej, środkowej i południowej, maleje ona na północy i wschodzie kontynentu (kraje skandynawskie i Rosja).
Ludność świata.
Z perspektywy światowej poważnym problemem jest zjawisko eksplozji demograficznej, co ostatecznie grozi przeludnieniem naszej planety. Źródłem problemu jest wysoki przyrost naturalny przy malejącym współczynniku zgonów w wielu krajach (szczególnie afrykańskich i azjatyckich). Niektóre z nich próbowały i próbują nadal prowadzić aktywną ogólno-krajową kontrolę urodzin (np. poprzez wysokie podatki za drugie dziecko w Chinach).
ŚWIAT W LICZBACH
Ludność planety
Ludność świata: 1800 r. - 1 miliard
1960 r. - 3 miliardy (30% - ludność miejska)
2000 r. - 6 miliardów, z czego 1 miliard w Indiach i 1,2 miliarda w Chinach (47% - ludność miejska)
2050 r. (?) - 9 miliardów (70% - ludność miejska)
Co tydzień ludność miejska powiększa się o milion osób.
47% osób na świecie żyje za mniej niż 2 dolary dziennie.
33% dzieci poniżej 5. roku życia cierpi z powodu niedożywienia.
Na świecie żyje 826 milionów ludzi niedożywionych.
40% ludności świata, czyli ok. 2,5 miliarda osób, nie ma dostępu do elektryczności.
Jeden dorosły na czterech jest niepiśmienny (nigdy nie umiał pisać ani czytać - analfabeta - albo umiał, ale zapomniał).
Jedna osoba na pięć nie ma dostępu do nowoczesnej opieki medycznej.
4,9 miliarda, czyli 80% ludzkości, to mieszkańcy krajów rozwijających się.
95% osób chorych na AIDS żyje w krajach rozwijających się.
Demografia pojęcie
Demografia (od gr. δῆμος demos - "lud" i γράφω grapho - "piszę") jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową). Demografia zajmuje się rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.
Obiektem badań demografii są:
Ludność sama w sobie i jej grupy (np. ludność zamieszkująca dany teren, ludność przebywająca na danym terenie w ciągu dnia lub nocy),
Ruchy ludności (mobilność, naturalne saldo ludności, saldo migracji), jak również
Historia demografii
Początki demografii to XVII w., kiedy to w r. 1662 pojawiło się opracowanie Johna Graunta „Natural and Political Observations ... upon the Bills of Mortality“ utrzymane w formie prymitywnych, matematycznych tabeli, podobnych do tych, które później tworzył Edmond Halley, jako podstawę obliczeń prawdopodobieństw dla tworzonych właśnie ubezpieczeń na życie. Pod koniec XVIII wieku Thomas Malthus twierdził, że niekontrolowany przyrost naturalny prowadzić będzie do expotencjalnego wzrostu liczby ludności i związanej z tym klęski głodu, spowodowanej dyskrepancją pomiędzy wzrostem populacji a przyrostem produkcji żywności. (zobacz katastrofa malthusiańska). Thomas Malthus jest uważany za ojca teorii przeludnienia, która była rozwijana i urealistyczniana w późniejszych opracowaniach (np. Gompertza i Verhulsta).
Demografia uzyskuje dane do swych badań z publikacji statystycznych, reprezentacyjnych prób statystycznych i ze spisów ludności. Do badań nad procesami demograficznymi (czyli ruchami ludności) używa się statystyk meldunkowych i innych, a z nich np. współczynnik urodzeń, współczynnik zgonów, współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik dzietności, dzietność, saldo migracji, oczekiwaną długość życia, etc.
2.Graficzne obrazowanie danych
W demografii historycznej, t.j. dla okresu pre-statystycznego (przed rokiem 1850) używa się opracowań danych kościelnych i innych dostępnych źródeł.
Teorie ludnościowe
Starożytne Chiny
Konfucjusz (551 - 479 p.n.e.) - Filozof chiński i jego uczniowie zajmowali się koncepcją optimum ludności,
- Postulowali zachowanie właściwej proporcji między ziemią a zaludnieniem,
Zalecali władzom przemieszczenie ludności z regionów przeludnionych na niedoludnione,
- Zwracali uwagę na czynniki kształtujące przyrost ludności:
- Umieralność wzrasta przy niedostatku żywności,
- Przedwczesne małżeństwa powodują wyższą umieralność niemowląt,
-Wojny zmniejszają przyrost liczebny ludności,
-Wysokie koszty ceremonii zaślubin zmniejszają częstotliwość zawierania związków małżeńskich.
Starożytna Grecja
Platon (427 - 347 p.n.e.) - Grecki filozof : Określił dokładnie, że aby osiągnąć najwyższe dobro w greckim państwie-mieście liczba obywateli powinna wynosić 5040. Ta liczba obejmuje wyłącznie ludzi wolnych: jest optymalna, jeśli chodzi o rządzenie państwem. Wraz z niewolnikami liczba ludności wyniesie około 60 tys.
Metody proponowane przez Platona, aby osiągnąć optymalną liczbę obywateli:
- W przypadku niedoludnienia zaleca: Nagrody, Porady, Nagany dla młodych małżeństw celem zwiększenia liczby urodzeń, Imigracje.
- W przypadku przeludnienia Platon proponuje: Kontrolę urodzeń, Kolonizację innych obszarów.
Arystoteles (384 - 322 p.n.e.) Państwo powinno być tak ludne, aby mieszkańcy mogli zażywać radości i odpoczynku, Nadmierny wzrost ludności może doprowadzić do zmniejszenia potęgi kraju oraz do rozpowszechnienia się chorób społecznych,
Środki zapobiegawcze wzrostowi ludności: Porzucanie dzieci, Aborcja.
Juliusz Cezar (100 - 44 p.n.e.) Prowadził politykę prorodzinną widząc w dużej liczbie ludności siłę militarną,
Octavian August (63 p.n.e. - 14 n.e.) Wydał prawo dyskryminujące finansowo nieżonatych mężczyzn i bezdzietne małżeństwa oraz przyznawał szczególne przywileje rodzinom posiadającym dzieci.
Chrześcijańskie średniowiecze
- Prowadzono politykę propopulacyjną: Potępiano rozwody, poligamię, aborcję, porzucanie dzieci, Zalecano powstrzymywanie się od powtórnych małżeństw, Gloryfikowano dziewictwo i celibat,
- Uważano, że nadmierny wzrost ludności jest hamowany przez wojny, epidemie, głód, itp.
Muzułmańskie średniowiecze
Popierano szybki wzrost ludności, Twierdzono, że duża gęstość zaludnienia umożliwia lepszy podział pracy, większe militarne i polityczne bezpieczeństwo.
Arytmetycy polityczni - Kierunek powstał w Anglii w połowie XVII w.
W. Petty (1623 - 1687) Zajmował się ogólnymi problemami demograficznymi, Podkreślał, że ludność jako kapitał ludzki ma ogromne znaczenie, Podjął próbę oszacowania wartości kapitału ludzkiego tak samo, jak oszacował wartość dochodu.
J. Graunt (1620 - 1674) - ojciec statystyki i demografii : Prowadził obszerne badania demograficzne, głównie w Londynie,
Jako pierwszy ustalił prawidłowość takich zjawisk jak: Urodzenia wg płci, Stosunek liczby pogrzebów do liczby chrzcin, Stosunek liczby urodzeń do liczby ślubów, Współczynnik płodności, Migracje do miast, Wpływ wojen na migracje. Głównym osiągnięciem J. Graunta było zbudowanie tablic trwania życia.
T.R. Malthus : W 1798 r. sformułował I teorię ludnościową → prawo Malthusa: stwierdził, że liczba ludności wzrasta w postępie geometrycznym i podwaja się co 25 lat, a produkcja środków żywnościowych wzrasta w postępie arytmetycznym, Istnieją dwa rodzaje oddziaływania umożliwiające utrzymanie liczby ludności na tym samym poziomie:
Prewencyjne - wynikające z rozumu ludzkiego, tj. możliwości zrozumienia warunków egzystencji i umiejętności przewidywania skutków swego działania: Opóźnianie zawierania małżeństw, Dobrowolny celibat dla ubogich,
Pozytywne przeszkody - wynikające z nędzy lub występku: Ciężka praca, Niekorzystne warunki klimatyczne i przyrodnicze, Skrajne ubóstwo, głód, Złe wychowanie dzieci, Wielkie miasta, Choroby, epidemie, Wojny.
Teoria ta jest oparta na wyspecyfikowanych założeniach i precyzyjnym toku wnioskowania. Oparta jest na fikcyjnym założeniu, że działa prawo zmniejszających się przychodów z ziemi, które uniemożliwiają wzrost produkcji artykułów żywnościowych.
Teoria przejścia demograficznego (1929-1945)
- W 1929 w amerykańskim czasopiśmie Population ukazał się artykuł W. Thompson'a,
- Francuz A. Landry wprowadza pojęcie rewolucji demograficznej,
- Amerykanin F. Notestein umieszcza w „Population” swój artykuł,
W. Thompson analizując zmiany surowych współczynników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego stworzył typologię ludności, uwzględniając różne typy reprodukcji, Landry wprowadził pojęcie rewolucji demograficznej dla określenia zjawiska polegającego na zerwaniu z odwieczną tradycją niekontrolowanej reprodukcji ludności, Ostateczne ujęcie teorii jest dziełem F. Notesteina, który sformułował teorię przejścia demograficznego, obejmując historyczną całość tego procesu.
Modele transformacji demograficznej
Model transformacji demograficznej (ang. demographic transition ) nie jest teorią w znaczeniu ściśle naukowym, lecz opisem modelowym przejścia od wysokich do niskich wsółczynników śmiertelności i urodzeń oraz wynikającej z nich zmiany przyrostu naturalnego. Pierwszymi, którzy stworzyli podstawy owego modelu, byli Thompson (1929) i Notestein (1945). Ich prace zostały później rozwinięte, zmodyfikowane i polepszone przez innych autorów.
Model transformacji znajduje zastosowanie np. przy:
ideowym opisie zmiany umieralności i dzietności w zachodnich krajach uprzemysłowionych (przede wszystkim Anglii i Szwecji)
typologizowaniu krajów pod względem stanu ich demograficznego rozwoju i szukaniu przyczyn przyspieszenia lub spowolnienia transformacji demograficznej w danym kraju.
Pierwotny model transformacji był podzielony na 4 fazy:
1.faza (high stationary); mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów, śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń.
2. faza (early expanding); nożyce otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń, rosnący przyrost naturalny.
3.faza (late expanding); nożyce zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów, przyrost naturalny spada, zbliża się do zera.
4. faza (low stationary); słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów, zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń.
Dla lepszego zrozumienia i poprawy opisu zmian zachodzących w populacji stworzono Model transformacji demograficznej (theory of demographic transition). Model ten dzieli transformację (zmianę) zachodzącą w populacji na 5 faz.
Są to:
1. faza pretransformacyjna, w której współczynnik urodzeń i współczynnik zgonów są wysokie, a współczynnik przyrostu naturalnego lekko dodatni,
2.faza wczesnej transformacji - współczynnik zgonów maleje, podczas gdy współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy. Faza ta wiąże się z intensywnym wzrostem liczby ludności. W Europie miała ona miejsce na początku rewolucji przemysłowej.
3.środkowa faza transformacji - współczynnik urodzeń maleje, jednakże nie tak szybko jak współczynnik zgonów. Fazy wczesna i środkowa to fazy szybkiego wzrostu ludności. Uśredniając populacje wszystkich krajów można zauważyć, że ludność świata zbliża się właśnie do końca fazy środkowej.
4.późna faza transformacji - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń wolno maleją, liczba ludności stabilizuje się,
5.faza posttransformacyjna - współczynnik zgonów i współczynnik urodzeń stabilizują się na niskim poziomie. Liczba ludności pozostaje stała lub spada. Oczekiwana długość życia jest wysoka, co powoduje wzrost średniej wieku i duży odsetek ludzi starych.
Empirycznie stwierdzona transformacja demograficzna (przechodzenie od wysokich do niskich wskaźników urodzeń i zgonów) nie przebiegała identycznie we wszystkich krajach Europy. W Anglii trwała ona np. ok. 200 lat, podczas gdy w krajach takich jak Holandia czy Niemcy - ok. 70-90 lat. Nie tylko czas trwania, lecz również rozbieżność (nożyce) pomiędy wskaźnikami urodzeń i zgonów były spore. Wyjątek stanowiła np. Francja, gdzie obniżenie wskaźników urodzeń i zgonów przebiegło niemal równocześnie, co przejawiło się niemal stałą liczbą ludności, w przeciwieństwie do innych krajów Europy, gdzie notowano spore przyrosty i tym samym otwarcie nożyc. By lepiej opisać tego typu odchylenia, rozwinięto w latach 1980. zmienny model transformacji demograficznej. Przedstawiając liczne krzywe dla urodzeń (u1, u2 i u3) i zgonów (z1, z2 i z3) o różnym nachyleniu, można na jednym modelu śledzić różne procesy transformacji demograficznej.
Przykładowo:
przebieg francuski przedstawiają blisko leżące krzywe z1 i u1
przebieg niemiecki i holenderski - krzywe z2 i u2.
Hipoteza Easterlina: Hipoteza ta powstała pod koniec lat 70-tych ubiegłego wieku,
Zakłada ona, że cykliczność w procesie rozrodczym opiera się na mechanizmie socjoekonomicznym, którego działanie prowadzi do określonych postaw i zachowań prokreacyjnych, Zmiany w procesie rozrodczym mają charakter cykliczny, a długość cyklu wynosi od 20 do 25 lat, Generacje urodzone w okresie wysokiej płodności, biorąc pod uwagę trudne warunki startu i silną konkurencję na rynku pracy, decydują się na mniejszą liczbę dzieci , Z kolei ta mało liczna generacja, dostrzegając niedogodności wynikające z małej liczby rówieśników, decyduje się na powołanie do życia licznego potomstwa.
Drugie przejście demograficzne; Charakterystyczną cechą drugiego przejścia demograficznego jest spadek płodności poniżej poziomu gwarantującego ciągłą zastępowalność pokoleń, W modelu drugiego przejścia demograficznego zmniejszanie się dzietności, przy bardzo niskim poziomie umieralności, przypisywane jest dążeniu obojga rodziców do osiągnięcia własnych źródeł dochodów z pracy oraz odpowiedniego wykształcenia i zadowolenia z życia. Doniosłą rolę zaczynają odgrywać motywacje do stałego podnoszenia poziomu życia rodzinnego.
Procesy przejścia w Polsce
- I Etap obejmuje czasy od załamania się wysokiej stopy zgonów do przełomu w wysokiej stopie urodzeń. I faza przypada więc na lata 1870 -1900 (najwcześniej na Pomorzu, Wielkopolsce, Śląsku, znacznie później na pozostałych terenach)
- II faza charakteryzowała się szybkim spadkiem liczby zgonów, aniżeli urodzeń - zatem coraz większym przyrostem naturalnym. Faza ta przypada na początek XX wieku - do pierwszej wojny światowej
- III fazę charakteryzował szybszy spadek liczby urodzeń niż zgonów, a w konsekwencji zmniejszający się przyrost naturalny. Takie zmiany obserwowano w okresie międzywojennym i w początkowym okresie Polski Ludowej. Faza III w Polsce uległa wydłużeniu, ze względu na nakładanie się dwóch procesów: Modernizacji demograficznej, Powojennej kompensacji, zwanej wyżem demograficznym.
Obecnie Polska znajduje się w IV fazie przejścia, która zasługuje na szczególną uwagę:
Od połowy lat 80. (od 1984r.) pojawiły się przesłanki radykalnego osłabienia dynamiki demograficznej - spadek ten odpowiada ogólnej tendencji fazy przejścia, notuje się jednak wzrost umieralności - szczególnie w wieku produkcyjnym, wzrost zgonów kobiet - obserwuje się zjawiska które są nieoczekiwane z punktu widzenia teorii przejścia demograficznego w końcowej fazie. Można to uznać za fenomen światowy.
W roku 1999 przyrost naturalny w Polsce był zerowy, w roku 2006 przyrost naturalny oscyluje wokół 0. Można spodziewać się dalszego spadku przyrostu naturalnego w Polsce, co jest zjawiskiem niepokojącym nie tylko z punktu widzenia demograficznego, ale także gospodarczego, gdyż ujemny przyrost naturalny ma swoje odbicie m.in. w malejących zasobach siły roboczej w przyszłości.
Struktury demograficzno-społeczne: ich uwarunkowania i procesualne następstwa przemian
I. Struktura wg płci. Do podstawowych miar wykorzystywanych do badania struktury ludności według płci należą:
Współczynnik feminizacji:
- Ogólny I typu - określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do ogólnej liczby ludności,
- Ogólny II typu - określa stosunek liczby kobiet w danym okresie do liczby mężczyzn w tym okresie.
Współczynnik maskulinizacji:
- Ogólny I typu - określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do ogólnej liczby ludności,
- Ogólny II typu - określa stosunek liczby mężczyzn w danym okresie do liczby kobiet w tym okresie.
Struktura ludności według wieku ; W badaniach struktury ludności według wieku stosuje się grupowanie ludności według wieku dostosowane do konkretnych potrzeb badawczych.
Do najczęściej stosowanych zaliczyć należy klasyfikację:
- Podstawową - polega na wyodrębnieniu jednorocznych grup wieku (0,1,2,3,...80 lat i więcej), zaznaczyć należy, że jest ona jednak mało czytelna i trudna do stosowania uogólnień,
- Klasyfikację biologiczną - klasyfikacja ta dzieli populację na trzy podstawowe subpopulacje: Dzieci (wiek 0-14 lat), Ludność dorosłą (wiek 15-59 lat), Ludność w starszym wieku (wiek 60 lat i więcej).
- Klasyfikację według grup pięcioletnich - umożliwia ona podział na grupy (0-4,5-9,10-14,...95-99, 100 lat i więcej).
- Klasyfikację ekonomiczną - dzieli populację na grupę ludności: W wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), W wieku produkcyjnym (18-64), W wieku poprodukcyjnym (65 lat i więcej).
Decydujący wpływ na strukturę ludności według wieku ma: Poziom urodzeń, Poziom zgonów, Migracje.
Proces starzenia się ludności; Procesem starzenia się ludności nazywamy wzrost udziału osób starszych (w wieku powyżej 60 lat) w ogólnej liczbie ludności.
Najczęściej przyjmuje się następującą klasyfikację pod względem zaawansowania procesu starzenia się społeczeństw:
Proces starzenia się ludności
Starość demograficzna 12 % i więcej osób starszych (w wieku powyżej 60 lat) - IV
Właściwe starzenie się 10-12% - III
Przedpole starzenia się 8-10% - II
Młodość demograficzna Poniżej 8%
E.Rosset (1959): udział ludności w wieku 60 lat i więcej:
Do 8% - młodość demograficzna.
8-10% - przedpole starości.
10-12% - starzenie rzeczywiste.
Powyżej 12% - starość demograficzna.
Skala ONZ: udział ludności w wieku 65 lat i więcej:
Do 4% - populacja młoda.
4-7% - populacja dojrzala.
Powyżej 7% - populacja stara.
Starzenie się potencjalnych zasobów pracy. Ludność w wieku produkcyjnym (working-age population - WAP) dzieli się na:
Wiek mobilny (mobile age) - 18-44 lata.
Wiek nimobilny (immobile age) - 45-59/64 lata.
Migracje; Migracje uważa się za najważniejszy przejaw przestrzennej mobilności ludności.
* Migracjami (lub wędrówkami) ludności nazywamy całokształt przesunięć prowadzących do stałej lub okresowej zmiany miejsca zamieszkania osób.
* Najczęściej za akt migracji uważa się zmianę miejsca zamieszkania osoby trwającą dłużej niż jeden rok.
Oczywistym jest, że przy tak sformułowanej definicji migracji zachodzi konieczność wyodrębnienia różnych rodzajów migracji. Do najczęściej stosowanych kryteriów klasyfikacji ruchów migracyjnych zaliczamy:
Czas trwania migracji - wyróżniamy tu:
- Migracje stałe (polegające na zmianie miejsca zamieszkania na czas nieokreślony),
- Migracje czasowe (sezonowe lub okresowe), które wiążą się ze zmianą miejsca zamieszkania na czas określony np. na czas pobierania nauki, oddelegowanie do pracy itp.
- Migracje wahadłowe (codzienne), to szczególny rodzaj ruchu naturalnego ludności, polegający na codziennych dojazdach do pracy, szkoły, urzędów itp.
Obszar migracji - wyróżniamy tu:
Migracje wewnętrzne (wewnątrz kraju), polegające na zmianie miejsca zamieszkania w obrębie jednego kraju. Wyróżniamy przy tym następujące kierunki tego typu migracji:
- Migracje międzyregionalne (pomiędzy województwami),
- Wewnątrzregionalne (w obrębie województw),
- Migracje ze wsi do miast,
- Migracje z miast do wsi,
- Migracje z miast do miast,
- Migracje ze wsi na wieś.
Migracje zewnętrzne (zagraniczne), związanie z przekroczeniem granicy państwa - tutaj możemy wyróżnić:
Emigrację (wyjazdy za granicę na pobyt stały),
Imigrację (przyjazdy do kraju z zagranicy na pobyt stały),
Reemigrację (migracja powrotna) - to powrót emigrantów do kraju po okresowym pobycie stałym za granicą.
Repatriacja - jest to masowy, zorganizowany przez władze państwowe powrót do kraju jeńców wojennych, osób internowanych, i innych osób, które opuściły kraj, najczęściej z przyczyn politycznych.
Deportacja - to przymusowe wydalenie z terytorium kraju (najczęściej dotyczą nielegalnych imigrantów),
Ekspatriacja - to dobrowolne lub przymusowe opuszczenie terytorium swego kraju (zerwanie z krajem),
Ekstradycja - wydanie przez władze państwowe władzom innego kraju osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa lub skazanej za nie w kraju żądającym wydania.
Persona non grata - członek personelu dyplomatycznego, którego obecność na terytorium państwa przyjmującego stała się niepożądana.
Ze względu na motywy migracji - tu wyróżniamy: Migrację zarobkową, Migrację rodzinną, Migrację polityczną, Migrację religijną, Migrację osadniczą, Migrację narodowościową, Migrację wywołaną osobistymi (psychosocjologicznymi) celami i cechami osób rzemieszczających się.
Ze względu na sposób organizacji migracji - tu wyróżniamy: Migracje planowe, Migracje żywiołowe, Migracje nielegalne, Migracje dobrowolne, Migracje przymusowe, Migracje indywidualne, Migracje grupowe.
Prawa migracji Ravensteina:
I. Migracja a odległość; Znaczna część migrantów przebywa jedynie krótkie odległości. Im większa będzie odległość od miejsca emisji migrantów tym ich liczba będzie mniejsza. Dodatkowo migranci przybywający z dużej odległości będą wybierać jako miejsce osiedlenia duże centra przemysłu lub handlu.
II. Migracja etapowa; Cechą właściwą dla każdego społeczeństwa jest przemieszczanie się ludności w kierunku centrów przemysłu lub handlu. Mieszkańcy wsi sąsiadujących bezpośrednio z gwałtownie rozwijającymi się miastami gromadzą się w tych miastach, a na ich miejsce przybywają migranci z miejscowości bardziej odległych od dużych centrów.
III. Przepływ i przypływ powrotny; Każdy główny przypływ migracyjny generuje przepływ powrotny.
IV. Skłonność do migracji; Mieszkańcy dużych aglomeracji są mniej skłonni do migracji niż mieszkańcy terenów słabiej zurbanizowanych.
V. Kobiety a migracja; Stwierdza się przewagę kobiet wśród migrantów przemieszczających się na krótkie odległości.
VI. Wpływ postępu technicznego na migrację ; Rozwój przemysłu, doskonalenie i poprawa dostępności środków komunikacji oraz rozbudowa infrastruktury społecznej i gospodarczej powodują wzrost migracji.
VII. Przewaga motywu ekonomicznego; Motywy o charakterze ekonomicznym, skłonność do poprawy warunków życia są najsilniejszymi determinantami procesów migracyjnych.
Dwoisty charakter migracji: Ciągły ruch ludzi w przestrzeni społeczno-geograficznej. Prowadzą do nierównomiernego w skali terytorialnej kumulowania się bądź ubytku wędrującej ludności.
Podstawowymi miarami procesów migracyjnych są:
- Ln - liczba ludzi, którzy napłynęli na dane terytorium w danym czasie,
- Lo - liczba ludzi, którzy opuścili dane terytorium w danym czasie
- Ls - saldo migracji, jest to różnica między liczbą osób, które napłynęły a liczbą osób, które opuściły dane terytorium
Ls = Ln - Lo
Obok wspomnianych miar w analizie przepływu migrantów wykorzystuje się:
- Współczynnik napływu wędrówkowego - jest to stosunek liczby osób, które przybyły na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu.
- Współczynnik odpływu wędrówkowego - jest to stosunek liczby osób, które wyjechały na stałe do średniej liczby ludności lub liczby ludności w połowie badanego okresu.
- Przyrost wędrówkowy - Jeżeli wielkość odpływu ludności przewyższa wielkość napływu to mamy do czynienia z ujemnym przyrostem wędrówkowym i mówimy o ubytku wędrówkowym
- Współczynnik efektywności migracji - pokazuje ile procent ludności migrującej osiedla się na danym terenie. Mała wartość tego współczynnika świadczy o tym, że mimo silnego ruchu wędrówkowego niewielka część migrantów znajduje odpowiadające jej warunki zamieszkania.
Główne perspektywy analizy migracji:
- Migracje - komponent zmian demograficznych (przyrost rzeczywisty = przyrost naturalny + saldo migracji).
- Migracje - forma adaptacji społeczno-ekonomicznej jednostek.
- Migracja - zdarzenia tworzące biografię jednostki (przebieg życia).
- Migracje - przejaw racjonalnych zachowań, których celem jest maksymalizacja dobrobytu społeczno-ekonomicznego jednostki.
Źródła danych:
Od 1990r. dane o migracjach na pobyt stały z rejestru PESEL (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji).
Zgłoszenie pobytu stałego lub czasowego - zgłoszenia meldunkowe (poprzednie i obecne miejsce zamieszkania, data zameldowania, płeć, wiek, stan cywilny, wykształcenie).
Źródła danych w Polsce:
1.Statystyka bieżąca dotycząca emigracji i imigracji - na podstawie zgłoszeń pobytu stałego lub wymeldowania z pobytu stałego 9ewidencja osób migrujących).
2.PESEL, System Ewidencji Ruchu Paszportowego do 1989r.
3.Departament Migracji i Uchodźstwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.
4.Krajowy Urząd Pracy (zatrudnienie cudzoziemców).
5.Departament Repatriacji i Obywatelstwa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców.
6. Spisy powszechne.
7.Badania specjalne.
Zmiany wielkości przepływów wewnętrznych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych można najkrócej scharakteryzować następująco:
1.Wystąpił znaczący spadek przepływów między rozpatrywanymi regionami.
2.Najsilniej zmniejszyły się migracji ze wsi do miast, przepływy miasto-miasto spadły słabiej niż przepływy wieś-wieś
3.Nowym zjawiskiem jest stopniowy wzrost migracji z miast na wieś, występujący od 1994.
4.Wyraźnie zmieniła się struktura przepływów, tzn. spadł udział migracji ze wsi do miast na rzecz wzrostu udziału migracji z miast na wieś.
5.Uległy wyraźnym przekształceniom struktury migrabtów według wieku.
6.Struktury przepływów między miastem i wsią według stanu cywilnego są bardzueh stabilne.