Hubert Świętek

VII. Prawo Traktatów część 2

I. Zakres mocy obowiązującej umów międzynarodowych.

1) Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni- zasady:

a) prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) - art.28 Konwencji wiedeńskiej: *Jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktaty ani nie jest ustalony w inny sposób

=> czyli jest to możliwe i zależy od woli stron (nie tylko w samej umowie)- inaczej niż w prawie wewnętrznym.

b)kwestia, czy:

* umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); ODP: nie

*oraz czy w przypadku gdy umowa późniejsza pozostaje w sprzeczności ze zobowiązaniami zaciągniętymi przez jedną ze stron wobec państwowa trzeciego należy uznać późniejszą umowę za nieważną, zgodnie z zasadą że państwo nie może dysponować prawami których nie ma - nemo plus iuris transferre potest quam ipse habet

Np. gdy państwo A zobowiąże się wobec panstwa B nie przekazywać określonych praw żadnemu państwu a potem przekazuje takie prawo państwu C, to czy późniejsza umowa jest nieważna czy też obie są ważne a państwu B należy się tylko odszkodowanie za niedopełnienie przyjętego zobowiązania? ODP: Należy się odszkodowanie

*art.30 Konwencji wiedeńskiej:

Ust1:- nadrzędność KNZ- zawsze; *art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy m., zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo.

ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.” => traktat sam może regulować kwestię uchylania innych umów, np. KNZ; jak nie reguluje, to:

Ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego sa zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zaiweszone zgodnie z art. 59, traktat wczesniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”,

ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :

a) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;

b) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”- późniejszy lub wcześniejszy

Ust. 5.- ust 4 nie narusza jakiejkolwiek kwestii odpowiedzialności, jaka może wyniknąć dla państwa z zawarcia lub stosowania traktatu, którego postanowienia nie dadzą się pogodzić z obowiązkami tego państwa względem innego państwa na mocy innego traktatu. => traktat jest ważny, ale za stary traktat jest odpowiedzialność.

c) umowa obowiązuje strony- przesłanką obowiązywania umowy wobec państwa jest wyrażenie przez nie zgody na związanie się umową- formy zgody są różne ( art. 11- wylicza je);

Umowa obowiązuje od momentu uprawomocnienia się (nie wejścia w Zycie- wtedy zaczyna być stosowana) do momentu wygaśnięcia. Umowa jest stosowana od momentu wejścia w Zycie (lub wcześniej, gdy stosowanie prowizoryczne) do momentu wygaśnięcia, ewentualnie z przerwami na zawieszenie

d) terytorialny zakres obowiązywania umów- art. 29 KW- jeżeli odmienny zamiar nie wynika z traktatu ani nie zostaje ustalony w inny sposób, traktat wiąże każdą stronę w odniesieniu do całego jego terytorium”

* w okresie kolonializmu- zazwyczaj przez terytorium rozumiano tylko metropolię; jeżeli państwo chciało też rozciągnąć na kolonie- to tzw. klauzula kolonialna.

* w państwach federacyjnych- czasem w umowach stosuje się tzw. klauzule federalne- uzależniają wejście w życie w poszczególnych częściach składowych kraju od decyzji władz tych części w tych postanowieniach umowy, które dotyczą spraw podległych kompetencji władz części składowych.

- w KW- całe terytorium, chyba że strony postanowią inaczej (umowy zlokalizowane- np. o utworzeniu strefy zdemilitaryzowanej).

- są umowy obejmujące obszary nie podlegające niczyjej suwerenności, np. morze pełne czy kosmos.

2) Zastrzeżenia:

* poza zastrzeżeniami są umowy, umożliwiające przystąpienie tylko do części umowy (np. KNZ- statut MTS)

a) KW: art2- Zastrzeżenie oznacza jednostronne oświadczenie, jakkolwiek byłoby ono sformułowane lub nazwane, złożone przez państwo przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu, zatwierdzeniu lub przystąpieniu do traktatu, mocą którego zmierza ono do wykluczenia lub modyfikacji skutku prawnego pewnych postanowień traktatu w ich zastosowaniu do tego państwa.

b) praktyka, że państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub przystąpienia do umowy zgłaszają zastrzeżenia (rezerwacje); szczególnie obecnie, gdy umowy wielostronne przyjmuje się w głosowaniu 2/3, wiec zastrzeżenia często dają państwa przegłosowane.

c) Przez długi czas doktryna sprzeciwiała się zastrzeżeniom mówiąc, że umowa stanowi pewna całość i że powinna nakładać na wszystkich kontrahentów te same obowiązki. W ostatnich dziesiątkach lat jednak przyjęto tezę, że zastrzeżenia pozwalają brać pod uwagę zróżnicowane interesy państw, które chcą przyjąć zobowiązanie z wyłączeniem niektórych tylko postanowień o mniejszym znaczeniu; tego rodzaju elastyczne traktowanie umów służy rozwojowi współpracy międzynarodowej. Dla istnienie umowy nie jest niezbędne, by wszystkie strony były zgodne ci di wszystkich postanowień umowy. Ważne jest, by państwa godziły się na zasadnicze postanowienia, by przyjęły te przepisy, które decydują o istocie umowy, pozwalają osiągnąć cel zawarcia umowy. Mogą natomiast jednostronnie zmieniać lub uchylać postanowienia umowy o mniejszym znaczeniu.

* uznanie przez MTS w 1951 r., iż „zastrzeżenia są dopuszczalne pod warunkiem, zgodności zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji (tu- o ludobójstwie)”;

*art. 19 KW- Zgłaszanie zastrzeżeń dopuszczalne, chyba że

- zastrzeżenie jest zakazane przez traktat ( np. konwencja prawa morza 1982)

- traktat pozwala tylko na pewne rodzaje zastrzeżeń, a dane zastrzeżenie do tego katalogu nie należy

- gdy zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu ( to, czy jest czy nie jest rozstrzygają same państwa poprzez sprzeciw wobec zastrzeżenia- niezgodność z przedmiotem i celem może być jedną z przyczyn; umowa sama może też zawierać, że np. odrzucenie przez 2/3 państw powoduje uznanie niezgodności przez wszystkich- konwencja o zakazie dyskryminacji; ale rzadko takie przepisy).

b)art. 20, 21: Przyjęcie zastrzeżeń i sprzeciwów wobec zastrzeżeń

- zastrzeżenia, na które umowa wyraźnie zezwala, nie wymagają przyjęcia przez pozostałe strony, chyba że traktat tak postanawia;

- gdy z ograniczonej liczby państw negocjujących oraz z przedmiotu i celu umowy wynika, że stosowanie traktatu w całości między wszystkimi stronami jest istotnym warunkiem zgody każdego z nich na związanie się traktatem, zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez wszystkie strony

- gdy umowa jest aktem konstytucyjnym organizacji m., zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez właściwy organ tej org. chyba że traktat postanawia inaczej. (czyli nie przez państwa)

c) w przypadkach nieobjętych poprzednimi ustępami i jeśli traktat nie postanawia inaczej, to:

- przyjęcie zastrzeżeń przez inne umawiające się państwo czyni państwo zgłaszające stroną traktatu w stosunku do państwa przyjmującego w formie z zastrzeżeniem (zmodyfikowane postanowienia traktatu)- w sposób wzajemny;

- przyjęcie zastrzeżeń nie modyfikuje postanowień traktatu dla pozostałych stron traktatu w ich wzajemnych stosunkach

- gdy sprzeciw- traktat i tak wchodzi w życie między państwem zastrzegającym a sprzeciwiającym się, chyba że państwo sprzeciwiające się wyraźnie zgłosi że nie chce wiązać się traktatem z państwem zastrzegającym (maksymalny skutek sprzeciwu); między tymi państwami nie jest po prostu stosowane postanowienie, co do którego zostało zgłoszone zastrzeżenie (minimalny skutek sprzeciwu);

* zdarza się, że skutek maksymalny sprzeciwu wobec zastrzeżenia przewiduje sama umowa.

- akt wyrażający zgodę państwa na związanie się umową z zastrzeżeniami staje się skuteczny z chwilą, gdy przynajmniej jedno spośród pozostałych umawiających się państw przyjmie to zastrzeżenie

* sprzeciw w prawie polskim- Rada Ministrów na wniosek odpowiedniego dla danej sprawy ministra lub organu negocjującego za pośrednictwem MSZ.

d) wycofanie się z zastrzeżeń, jeżeli traktat nie stanowi inaczej, jest możliwe w każdej chwili i nie wymaga zgody państwa które zgodziło się na zastrzeżenie; Aby wycofanie było skuteczne do danego państwa- konieczna jest notyfikacja temu państwu.

- podobnie wycofanie sprzeciwu wobec zastrzeżenia

e) Procedura i forma składania zastrzeżeń:

- państwo może zgłosić zastrzeżenia na różnych etapach zawierania traktatu- przy podpisaniu, ratyfikacji, przyjęciu , zatwierdzeniu lub przystąpieniu

- zastrzeżenie wobec umowy wymagającej ratyfikacji czy zatwierdzenia musi być powtórzone w akcie ratyfikacji

- Zastrzeżenie, wyraźne przyjęcie zastrzeżenia i jego wycofanie oraz sprzeciw wobec zastrzeżenia i jego wycofanie muszą być sformułowane na piśmie i zakomunikowane umawiającym się państwom oraz innym państwom, uprawnionym do stania się stronami. Gdy traktat posiada depozytariusza- jemu przesyła się zastrzeżenia, a on komunikuje reszcie.

-Przyjęcie zastrzeżeń (art. 20 ust 5) może być wyraźne lub milczące- jeśli traktat nie postanawia inaczej, brak sprzeciwu w ciągu 12 miesięcy od notyfikowania mu zastrzeżenia lub od dnia wyrażenia zgody na związanie się traktatem, w zalezności od tego, która z tych dat (notyfikacja czy przyjęcie) jest późniejsza.

f) KW nie rozstrzyga, czy dopuszczalne jest zgłaszanie zastrzeżenia do umowy dwustronnej- ale skoro obowiązuje zasada wzajemności, to zastrzeżenie uchyla tę część umowy.

g) dla poznania stanu prawnego, nie wystarczy sam tekst traktatu i wykaz jego stron. Trzeba znać też stan zastrzeżeń.

3) Zakres mocy obowiązującej wobec państw trzecich

a) ogólna zasada- art. 34- traktat wiąże strony i nie tworzy praw i obowiązków dla państwa trzeciego bez jego zgody

* ale postanowienia umów tworzące zwyczaj są obowiązujące dla państw trzecich- czerpią moc obowiązującą z prawa zwyczajowego (art. 38)

b) niekiedy Zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich

konieczna jest nieulegająca wątpliwości wola państw nadania takiego prawa plus:

-umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (art. 35) In onus tertii- państwo musi wyraźnie, na piśmie przyjąć ten obowiązek (nie można domniemywać);

* wyjątkiem są umowy dotyczące państwa- agresora- np. układ poczdamski; potwierdza to art. 75 KW- postanowienia konwencji nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, które mogą powsać dla państwa agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z KNZ w związku z agresją dokonaną przez to państwo

-umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich (art. 36)- in favorem tertii musi być zgoda państwa trzeciego; zgody domniemywa się tak długo, jak długo nie zostanie wykazane co innego, chyba że traktat postanawia inaczej.

* w praktyce wiele umów ustanawiających prawa dla państw trzecich- gł umowy dotyczące komunikacji międzynarodowej oraz dotyczące prawa żeglugi obywateli wszystkich państw na rzekach międzynarodowych, cieśninach i kanałach. Przykładem umowy dającej korzyść konkretnemu państwu trzeciemu jest układ poczdamski- dający Polsce Ziemie Odzyskane.

* jednocześnie często umowy dają i prawa i obowiązki- np. wolna żegluga, ale pod warunkiem podporządkowaniu się przepisom danej konwencji.

* reżimy obiektywne- nie znalazły oddzielnego unormowania w KW. Są to umowy skuteczne wobec wszystkich członków społeczności międzynarodowej, zarówno w sferze praw jak i obowiązków. Umowy ustanawiające wolność żeglugi, na szlakach międzynarodowych, dotyczące neutralizacji państw czy obszarow, demilitaryzacji, umowy konstytuujące OM. Wg komisji PM- koncepcja ta mieści się w koncepcji przekształcenia traktatu w prawo zwyczajowe.

+ KNZ- ONZ zapewni by państwa nieczłonkowskie działały zgodnie z zasadami ONZ w stopniu koniecznym dla utrzymania PM- w KW nie ma to odzwierciedlenia, ale jest uznawane i można uznać to za zwyczaj.

c) Odwoływanie lub modyfikacja praw i obowiązków wobec państwa trzeciego (art 37)

- obowiązek- za zgoda stron i państwa trzeciego, chyba że uzgodniono inaczej

- prawo- za zgodą stron, chyba, że traktat ustala, że jest to prawo niepodlegające modyfikacji bez zgody państwa trzeciego. (ale korzyści już przekazane nie mogą być odebrane- np. ziemie udzyskane).

=> państwo trzecie nie może się domagać wykonania umowy zawartej na jego korzyść, chyba, że ustalono inaczej. Bo umowa wiąże tylko strony. Jeśli umowa mu coś przyznała, a mimo wejścia w Zycie umowy nie jest to przekazane, to nie może się tego domagać, chyba, że strony tak ustaliły.

II Nieważność, wygasnięcie i zawieszenie stosowania umów

1) Postanowienia ogólne

a) art. 42- ważność traktatu może być kwestionowana tylko na podstawie KW- nie na innych podstawach

- wygaśnięcie, wypowiedzenie, wycofanie się zawieszenie- tylko na podstawie postanowień samej umowy lub KW

=> domniemanie ważności traktatu- domniemanie mocy obowiązującej umowy- przyjmuje się, że poszczególne strony nie wypowiedziały umowy ani nie wycofały się z niej póki nie można wyraxnie ustalić czegoś przeciwnego

b) art. 43- nieważność, wygaśnięcie, wypowiedzenie, wycofanie się lub zawieszenie działania nie wpływaja na obowiązek przestrzegania obowiązków wynikających z PM niezależnie od tej umowy

c) art. 44- Podzielność postanowień traktatowych:

- korzystanie z prawa do wypowiedzenia- przewidziane w traktacie lub wynikające z artykułu 56 (możliwość wypowiedzenia traktatu nie zawierającego odpowiedniej klauzuli) prawo strony do wypowiedzenia, wycofania się lub zawieszenia może być wykonywane tylo w odniesieniu do całego traktatu, chyba że strony ustalą inaczej

- powoływanie przyczyny wygaśnięcia traktatu- podstawa do unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu, uznana w niniejszej Konwencji, może być powołana tylko w odniesieniu do całego traktatu, z wyjątkiem sytuacji przewidzianej w(te grupy sytuacji umożliwiają powołanie się na podstawę tylko wobec części postanowień):

=> bo tylko wobec cześci moża być np. przekupionym

* art. 60 ( wygaśnięcie lub zawieszenie w następstwie naruszenia traktatu przez 2 stronę- zawsze może być stosowane do całości lub części)

* postanowienie to da się oddzielić od reszty traktatu jeśli chodzi o stosowanie go

=> nie powoduje istotnego zniekształcenia stosunków umownych między stronami

* wynika z traktatu lub w inny sposób ustalono, że przyjęcie tych postanowień nie stanowiło istotnej podstawy zgody innej strony lub stron na związanie się traktatem jako całością

* dalsze wypełnianie pozostałej części traktatu nie byłoby niesprawiedliwe

* w sytuacji oszustwa lub przekupstwa (w sytuacji przymusu, groźby użycia siły lub naruszenia normy ius cogens- nie wolno oddzielać żadnych postanowień, są one nieważne od początku, państwa nie mogą ich przyjąć. Mogą podpisać najwyżej nową umowę)

=> TW nie rozstrzyga czy można wydzielić część traktatu w przypadku pogwałcenia prawa wew, naruszenia pełnomocnictwq oraz błędu; ale z ogólnej zasady niepodzielności traktatu należy wywieść, że w tych przypadkach wydzielaenie postanowień nie jest dopuszczalne. Nieważnością jest wtedy dotknięty traktat w całości.

d) utrata prawa do powoływania się na podstawę unieważnienia, wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu wg art. 46-50, 60 (naruszenie), 62 (rebus sic stantibus)- jeżeli po uzyskaniu przez państwo zainteresowane wiedzy o faktach będących podstawą do tych działań (w rozsądnym czasie):

- wyraźnie zgodziło się, że traktat- zaleznie od przypadku- jest ważny, pozostaje w mocy lub ma nadal działać

- lub z jego działania należy sądzić, że się zgodziło. (w sposób dorozumiany)

=> zostaje wówczas przywrócona wazność traktatu (konwalidacja)

* sytuacja ta nie dotyczy przymusu wobec przedstawiciela, wobec państwa oraz sprzeczności z ius cogens- wówczas można się zawsze powołać.

* jeżeli narusza normę ius cogens która wykształciła się po podpisaniu traktatu- traktat wygasa. (ale nie jest nieważna).

e) niedopuszczalne jest jednostronne decydowanie o mocy wiązącej umowy- wypływa z zasady pacta Sund servanda

2) Przyczyny nieważności umów:

Generalny podział:

- związane z naruszeniem prawa wew- art. 46

- wady oświadczenia woli- art. 47-52

- niezgodność z ius cogens- art. 53

- unieważniające zgodę państwa 46-51

- unieważniające traktat 52-53

- nieważność względna- państwo może się powołać

- nieważność bezwzględna- traktat jest nieważny niezależnie od woli państwa- art. 51-53

=> ale w każdym przypadku rozpoczęcie procedury następuje tylko na wniosek samego pokrzywdzonego państwa. W przypadku bezwzględnych po stwierdzeniu nieważności nie może jednak przyjąć całości lub części postanowień.

a) art. 46- państwo nie może powoływać się na pogwałcenie prawa wewnętrznego w dziedzinie dotyczącej kompetencji do zawierania traktatów, chyba, że to pogwałcenie było oczywiste i dotyczyło normy prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu

- jest oczywiste, jeśli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze

* w praktyce sprowadza się to do udowodnienia złej wiary 2 strony (podpisywania ze świadomością, że dzieje się to z pogwałceniem PW), a w umowach wielostronnych- wszystkich stron. Ponieważ bardzo trudno jest udowodnić, w praktyce nigdy jeszcze nie zostało to zastosowane.

* tradycyjnie w doktrynie 3 podejscia:

-teoria konstytucyjna (Brierly, Lauterpacht)- że PW wyznacza organy zdolne do wiązania i ustalenia te sa częścią PM i mogą być dowolnie przywoływane jako podstawa unieważnienia. Normy PW są tu bezwzględnie wiązące, ponieważ musi obowiązywać zasada rzeczywistej zgody państwa. Wynika to z suwerenności.

- że PW wyznacza organy, ale państwo może powoływać się tylko na podstawy konstytucyjnektóre są powszechnie znane

- teoria internacjonalistyczna (Brierly, Lauterpacht) - że PM nie bada PW (bo byłaby to ingerencja w sprawy wew) i traktatem może związać każdy, kogo uznaje za zdolnego powszechne PM, z wyjątkiem łamania prawa wewnętrznego o którym państwo wiedziało lub brak upoważnienia konstytucyjnego jest tak oczywisty, że inne państwo powinno być tego świadome Wynika to z mocno zakorzenionej zasady, że państwo nie może powoływac się na swoje prawo wewnętrzne w celu uniknięcia wykonania zobowiązań.. (bo ingerencja+ bo uciekanie od zobowiązań+ zakłócenie bezpieczeństwa obrotu międzynarodowego).

=> w KW kompromis

* w KW (art. 7)- osoby, które mogą wiązać bez pełnomocnictw- prezydent premier, msz + inni, (wynikający z praktyki państwa i innych okoliczności zamiar państwa, by ich za takich uważać).

b) art. 47- nie może być podstawą do unieważnienia umowy przekroczenie szczególnego ograniczenia upoważnienia do wyrażania zgody państwa (przekroczenie upoważnienia) przez przedstawiciela państwa, chyba, że ograniczenie zostało notyfikowane pozostałym państwom przed wyrażeniem przez niego takiej zgody

c) art 48- błąd- można się powoływać, jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo wiążące się przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły zarazem istotną podstawę jego decyzji o związaniu się traktatem.

- nie ma zastosowania, gdy państwo własnym zachowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub jeżeli okoliczności były tego rodzaju, że zwracały uwagę państwa na możliwość błędu

=> państwo musi udowodnić, że gdyby nie błąd, to by nie zawarło traktatu.

-jeśli błąd dotyczy tylko sformułowań tekstu- to mają zastosowanie przepisy dotyczące poprawiania tekstu, a sam tekst jest wazny

* rzadkie- przeważnie państwa dokładnie sprawdzają. Przeważnie wynikają z błędów na mapach.

d) art 49- oszustwo- jeżeli państwo zostało nakłonione (czyli- bez tego by nie podpisało) do związania się przez oszustwo innego państwa, państwo to może powołac się na oszustwo dla unieważnienia umowy lub jej części

=> państwo musi udowodnić, że gdyby nie oszustwo, to by nie zawarło traktatu.

* też rzadkie

* Bład jest przypadkowy, oszustwo jest celowe.

e) art. 50 Przekupstwo przedstawiciela państwa- przez inne państwo negocjujące, w sposób pośredni lub bezpośredni- może być podstawą dla unieważnienia umowy lub jej części

=> znów- zgoda musiała być spowodowana przekupstwem- czyli trzeba udowodnić, że gdyby nie przekupstwo, to państwo by się nie związało.

* Komisja PM ONZ- przekupstwo, nie drobna przysługa czy uprzejmość

f) art. 51- Przymus wobec przedstawiciela państwa- przez czyny lub groźby skierowane przeciw niemu (przymus bezpośredni)

* np. 1905- w rokowaniach JAP- KOR; 1939- układ CZE- GER (Hacha)- też wobec państwa

* rzadko stosowany; bezpośrednio wobec przedstawiciela, nie wobec jego państwa.

g) art. 52- Przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły- z pogwałceniem zasad KNZ (przymus pośredni)

=> czyli nie każdy przymus, a tylko związany z użyciem siły. Nie np. ekonomiczny.

=> przymus zgodny z kartą jest legalny

* w klasycznym PM nie wpływał na ważność umowy

* wyjątek- art. 75 KW- postanowienia konwencji nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, które mogą powsać dla państwa agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z KNZ w związku z agresją dokonaną przez to państwo

h) art. 53- sprzeczność z imperatywną normą powszechnego PM (ius cogens):

- w rozumieniu KW normą ius cogens jest norma przyjęta i uznana przez społeczność międzynarodową państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego PM o tym samym charakterze

=> katalog tych norm miala wypracowac praktyka państw i orzecznictwo

Art. 64- z chwilą pojawienia się nowej normy ius cogens- umowy z nią sprzeczne tracą ważność i wygasają.

=> norma tak ważna dla SM, że ma moc bezwzględną i nadrzędną.

- na pewno- zasady KNZ, zakaz użycia siły, zakaz interwencji w spawy wewnętrzne, zasada wolności morza otwartego, przepisy o treści moralnej i humanitarnej jak np. zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, zakaz handlu niewolnikami, kobietami czy dziećmi, zakaz dyskryminacji rasowej.

- norm ius cogens nie można uchylić czy zmienić w drodze partykularnych porozumień, mogą być zmienione tylko przez całą społecznośc międzynarodową.

* trudność z utworzeniem ich katalogu, choć sama koncepcja jest obecnie bezsporna.

- zabezpieczają interesy Społeczności Międzynarodowej jako całości, zatem nie są zamachem na suwerenność państw, wręcz przeciwnie, bronią jej.

- ograniczają swobode umów.

3) Postępowanie w związku nieważnością umowy, jej wygaśnięciem (czyli też wypowiedzeniem), wycofaniem się z niej lub zawieszeniem stosowania (ale nie w innych sprawach objętych KW- np. interpretacji traktatow czy dopuszczalności zastrzeżeń):

=> procedura w KW, by uniemożliwić jednostronne posunięcia w tych kwestiach.

=> ale brak przymusowej procedury- państwa mają dowolność wyboru środków rozstrzygania w razie sprzeciwu. (c)

a) notyfikowanie (na piśmie, podpisany przez głowę państwa, szefa rządu lub MSZ albo za okazaniem pełnomocnictwa) pozostałym stronom swojego roszczenia, wskazanie na środki jakie państwo proponuje podjąć w odniesieniu do traktatu uzasadnienie swego roszczenia.

b) Jeżeli po upływie okresu co najmniej 3 miesięcy (chyba że przypadki szczególnie pilne) żadna ze stron nie wniesie sprzeciwu, strona dokonująca notyfikacji może podjąc proponowane przez siebie środki ( przekazać dokument stwierdzający nieważność, wygaśnięcie, wycofanie się)

c) jeśli ktoś zaprotestuje- środki pokojowego rozstrzygania sporów zgodne z KNZ;

d) jeśli w ciągu 12 miesięcy nie będzie rozstrzygnięcia- procedura przymusowa na wniosek tylko jednej ze stron:

* procedura ta ma charakter pomocniczy- jeśli umowa stanowi inny tryb załatwiania sporów, lub strony są związane obowiązkowa jurysdykcją MTS, to ten tryb ma pierwszeństwo.

- w sprawach o ius cogens (postępowanie przymusowe i wiążące)- sprawa może być skierowana przez każdą ze stron do MTS, chyba że strony zdecydują się na arbitraż; (czyli bez zgody 2 strony- procedura przymusowa)

- we wszystkich innych sprawach (postępowanie przymusowe, ale niewiążące)- każda ze stron może wnioskować do Sek Gen ONZ o uruchomienie procedury koncyliacyjnej, szczegółowo określonej w załączniku (każdy z członków ONZ lub stron KW może zgłosić do komisji koncyliacyjnej 2 osoby; w konkretnym sporze każda ze stron mianuje 1 pojednawcę ze swojego kraju, z listy lub spoza, oraz drugiego z listy; 4 pojednawców wybiera z list piątego, będącego przewodniczącym komisji; jeśli strony w ciągu 60 dni nie wybiorą swoich przedstawicieli, robi to za nie Sek Gen; komicja wysłuchuje obu stron, bada roszczenia i sprzeciwy, ustala fakty i ocenie je w świetle prawa; stara się doprowadzic do polubownego załatwienia sporu, przedstawiając swe propozycje. Postępowanie kończy sprawozdanie, w ciągu 12 miesięcy od rozpoczęcia prac komisji. Postanowienia komisji nie są dla stron wiążące, są tylko zaleceniami mającymi ułatwić polubowne załatwienie sporu; jednak postanowienia są o tyle wazne, że jeśli dojdzie do sądu lub arbutrazu. to na państwie kwestionującym ustalenia komisji spoczywa ciężar dowodu, że ustalenia sa błędne).

=> ale co się dzieje gdy żadna ze stron nie wnosi sprawy o naruszenie normy ius cogens? Np. 2 kraje umawiają się na ludobójstwo- niejasne

d) dopóki spór nie zostanie rozstrzygnięty- umowa wiąże strony

e) sprawa zrzeczenia się reparacji wojennych przez rząd PRL w 1953 roku- argumenty za nieważnością:

- rząd obcy i narzucony- ale w myśl PM był to rząd efektywny.

- zrzeczenie skuteczne tylko wobec NRD- bo ZSRR zrzekł się wobec NRD i proponował zachodowi zrzeczenie się wobec całych Niemiec; z 2 strony- państwa bloku wschodniego uważały NRD za przedstawiciela całych Niemiec.

- nacisk psychologiczny i ekonomiczny- decyzja podjęta bez konsultacji z Polską, a tylko przez nią zaakceptowana. Groźba interwencji sowieckiej (choć w tym przypadku nie było bezpośrednich przesłanek) a przede wszystkim szantaż ekonomiczny (prawo zwyczajowe, np. KBWE)- powiązanie polskiej zgody na zrzeczenie się reparacji ze zniesieniem dostaw węgla z Polski do ZSRR po zaniżonych cenach.

4) Następstaw nieważności traktatu:

a)Nieważny jest traktat, którego nieważność została ustalona zgodnie z KW. Jego postanowienia nie mają mocy prawnej od początku.

b) jeżeli jednak już zostały dokonane na podstawie nieważnego traktatu jakieś czynności prawne:

- każda ze stron może żądać od każdej pozostałej strony, aby w miarę możliwości przywróciła w ich wzajemnych stosunkach sytuację, jaka by istniała, gdyby te czynności nie zostały dokonane (status quo ante)( w przypadku ius cogens- obowiązek takiego zachowania)

- czynności dokonane w dobrej wierze, zanim powołano się na nieważność, nie są bezprawne z powodu samej nieważności traktatu

- praw takich nie ma państwo, które jest odpowiedzialne za oszustwo, przekupstwo lub przymus

III Wygaśnięcie umowy.

* bezwzględne-wobec wszystkich stron, całej umowy.

* względne- wygaśnięcie umowy tylko w stosunku do jednej ze stron

1) Wygaśnięcie umowy a unieważnienie umowy:

- Wygaśnięcie u mowy to utrata jej mocy obowiązującej

-Wygaśnięcie umowy pociąga za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc), natomiast stwierdzenie nieważności oznacza, że umowa od samego początku nie mogła wywoływać skutków prawnych, dlatego stwierdzenie nieważności działa wstecz (ex tunc)

2) Przyczyny powodujące wygaśnięcie umowy dzielą się na trzy grupy (art. 54 KW) (generalnie- przewidziane i nie przewidziane w umowie):

a) przyczyny przewidziane w umowie:

- upływ czasu, na jaki umowa została zawarta (klauzule prolongacyjne- pozwala na milczące przedłużenie obowiązywania umowy, o ile nikt jej nie wypowie w określonym czasie np. na rok przed upływem)

-nastąpienie warunku rozwiązującego (np układ warszawski- powstanie systemu bezpieczeństwa zbiorowego w Europie; zmniejszenie się liczby stron umowy wielostronnej poniżej liczby okreśłonej)

-wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami (np. wypowiedzenie przez PL konwencji MOP o ubezpieczeniach)- szczególnie umowy zawierane bezterminowo. [patrz niżej]

-inne- państwa nie mają tu ograniczeń.

b) przyczyny nieprzewidziane w samej umowie (wyliczone w KW; na inne niż a,b i c nie można się powoływać):

* z mocy prawa powodujące bezwzględną lub względną utratę mocy prawnej:

- zgodna wola wszystkich stron umowy

- całkowite wykonanie umowy

- zniknięcie podmiotu umowy

- zniknięcie przedmiotu umowy

* z inicjatywy stron powodujące utratę mocy prawnej:

- wypowiedzenie umowy nie przewidziane w jej postanowieniach

- wygaśnięcie wskutek zawarcia późniejszej umowy

- wygaśnięcie następstwie naruszenia umowy przez partnera

- powstanie sytuacji trwale uniemożliwiającej wykonywanie traktatu

- zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus)

- niezgodność z nowopowstałą normą ius cogens

3) Przyczyny wygaśnięcia i zawieszenia traktatu nie uwzględnione w traktacie:

a) art. 54 ust 2- zgoda wszystkich stron na uznanie umowy za wygasłą (wobec wszystkich lub części lub jednego państwa), w każdym czasie za zgodą wszystkich stron po konsultacji z pozostałymi umawiającymi się stronami

Może być zastosowane do każdej umowy. Frankowska pisze, że wyrażenie zgody może być wyraźne lub dorozumiane, np. poprzez desuetude- niestosowanie umowy przez długi czas. Jednak MTS ani razu nie uznał destuetude.

np. protokół o likwidacji RWPG 1991. , protokół o utracie mocy Układu warszawskiego 1991

b) całkowite wykonanie umowy (nie przewidziane w KW)- np. umowy dotyczące zapłaty odszkodowania lub restytucji mienia, umowy, na podstawie których państwa oddają spór pod arbitraż czy do sądu międzynarodowego, umowy zbliżone do kontraktów kupna- sprzedaży.

c) utrata podmiotowości przez jedną ze stron- w sensie fizycznym(np. zatopienie) lub prawnym (wtedy zagadnienia sukcesji, którą KW pozostawia poza zakresem swych postanowień, zgodnie z art. 73)

d) Zniknięcie przedmiotu umowy- powoduje automatyczne wygaśnięcie umowy, np. umowa o ochronie danego gatunku po jego wyginięciu lub dotyczące jakiejś żeki która staje się nieżeglowna. KW nie odróżnia zniknięcia przedmiotyu umowy od trwałej niemożności wykonywania umowy.

* od niemożności wykonania umowy różni się tym, że nikt nie może jej już wykonywać, podczas gdy niemożnośc wykonania oznacza, że jedna ze stron nie może.

e) art. 56- wypowiedzenie umowy nieprzewidziane w jej postanowieniach(patrz niżej)

f) art. 59- Wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu wskutek zawarcia traktatu późniejszego

- traktat wygasa gdy wszystkie strony zawrą późniejszy traktat dotyczący tego samego przedmiotu oraz

* z późniejszego traktatu wynika lub w inny sposób jest ustalone że strony zamierzały, aby dane zagadnienie było regulowane przez ten traktat (czyli że gdy jest klauzula uchylająca lub gdy nie ma klauzuli uchylającej, jednak należy przyjąć, że zamiarem państw jest położenie kresu poprzedniemu traktatowi), lub

* postanowienia późniejszego traktatu są do tego stopnia nie do pogodzenia z wcześniejszymi, że te dwa traktaty nie nadają się do równoczesnego stosowania (w pełni- gdy w części, to art. 30)

- wcześniejszy traktat będzie się uważać za zawieszony w działaniu tylko jeżeli z późniejszego traktatu wynika lub inaczej jest ustalone że taki był zamiar stron.

* art. 30 - dotyczy kolejnych traktatów regulujących ten sam przedmiot, ale obowiązujących równolegle, nie pokrywających się w pełni. W art. 59 chodzi o położnie kresu wcześniejszemu traktatowi lub zawieszenie jego działania, gdyż sprzeczność uniemożliwia ich równoległe stosowanie.

g) wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu w następstwie jego naruszenia (art. 60)

- istotne (tylko takie) naruszenie traktatu dwustronnego upoważnia 2 stronę do powołania tego naruszenia jako postawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części (ale tryb przewidziany w KW- nie decyzja jednostronna).

- w traktatach wielostronnych- upoważnia:

* pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawiezenia działania tego traktatu w całości lub w części albo do spowodowania jego wygaśnięcia- w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia albo między wszystkimi stronami

* stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub części między nią a państwem winnym

* każdą stronę do powołania naruszenia jako podstawy zaieszenia w całości lub w części w stosunku do wszystkich państw, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie przez 1 stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu

* w rozumieniu KW istotne naruszenie polega na:

- nie przewidzianym w KW i samym traktacie odrzuceniu traktatu

- pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu

- nie może być podstawą do wygaśnięcia lub zawieszenia postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej w traktatach humanitarnych.

- państwo traci prawo do powołania się na to, jeśli po uzyskaniu wiadomości… (art. 45).

*** poza KW istnieje też norma zwyczajowa, pozwalająca państwu, którego partner łamie umowę, na podjęcie kroków odwetowych:

- retorsje- działania legalne, choć nieprzyjazne

- represalia- działania które byłyby w innych okolicznościach nielegalne, szczególnie odmowa stosowania umowy. Prawo zwyczajowe dopuszcza represalia, ale pod pewnymi warunkami- nie może dojść do stosowania siły, naruszenia PC, muszą być proporcjonalne do naruszenia;

- trybunał arbitrażowy 1978 w sprawie porozumienia lotniczego USA- FRA- uznał prawo USA do represaliów.

KW- jako że jest to sprawa odpowiedzialności państwa- nie porusza tej kwestii. (art. 73).

h) powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonywanie traktatu

*warunek powołania się na to w celu wygaśnięcia lub wycofania się:

- niemożność wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu

*jeżeli niemożnośc jest czasowa, to może być tylko podstawą do zawieszenia działania traktatu

* nie można się powoływać do wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia, jeżeli niemożność jest wynikiem naruszenia przez stronę obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu

i) Zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus)

* wywodzi się z prawa rzymskiego- każdą umowę zawierają państwa w określonych okolicznościach i istnienie tych okoliczności warunkuje ich zgodę na daną umowę. W prawie cywilnym jest to domniemana klauzula każdej umowy.

* gdyby nie było tych ograniczeń, to zasada ta dawałaby praktycznie nieograniczone możliwości wycofywania się z traktatów, bo ogranicza zasadę pacta Sund servanda. Jednocześnie, gdyby jej nie było, państwa nie chciałyby zawierać umów, bo SM są dynamiczne i klauzula ta zapewnia stosunkom traktatowym dostosowanie się do nowych okoliczności. KW godzi dynamizm i stabilność stosunków traktatowych.

* powoływana np. przez Niemcy w 1936 przy remilitaryzacji Nadrenii po zawarciu przez Francję traktatu o wzajemnej pomocy z ZSRR

a)można się powołać tylko, jeśli sa spełnione 3 warunki naraz:

-Zasadnicza zmiana jaka nastąpiła w stosunku do okoliczności istniejących w czasie zawierania traktatu i nie była przewidziana przez strony,

-istnienie tych okoliczności było istotną podstawą zgody stron na związanie się traktatem oraz

- wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu

b) nie może być przywoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego jeśli:

- traktat graniczny

- zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu lub innego obowiązku wobec której którejkolwiek innej strony traktatu

- po uzyskaniu wiadomości… (art. 45)

c) jeżeli strona może powołać się w celu wygaśnięcia lub wycofania, to może też w celu zawieszenia

=>koncepcja, że każda umowa obowiązuje tylko w określonym układzie stosunków; jednak przedstawia to duże niebezpieczeństwo. Przeważnie powołanie się na to budzi zastrzeżenia innych państw.

*W LN- ZO mogło od czasu do czasu wzywać strony traktatów do rozpatrzenia ich ponownie, jeżeli nie da się ich stosować lub których utrzymanie mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla pokoju świata.- nigdy nie wykorzystano.

* np. sprawa dotycząca rybołówstwa GBR vs Islandia MTS 1973 - zmienione okoliczności miały polegac na ciągle wzrastającej eksploatacji zasobów rybnych w morzach otaczających Islandię, zw względu na zmianę technik połowu- odrzucone, bo nie nastąpiła zasadnicza zmiana zakresu obowiązków pozostałych do wykonania.

j) Powstanie nowej imperatywnej normy ius cogens

- jeżeli jakikolwiek istniejący wczesniej traktat jest z nią sprzeczny, to wygasa.

k) Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między stronami traktatu nie wpływa na jego stosunki prawne ustanowione między nimi przez traktat, chyba że istnienie tych stosunków jest niezbędne w odpowiednim stopniu do stosowania traktatu

l) art. 55- jeżeli traktat nie postanawia inaczej, zmniejszenie się liczby stron traktatu poniżej liczby niezbędnej do wejścia w życie nie powoduje wygaśnięcia traktatu

4) wypowiedzenie umowy

* wypowiedzenie a wycofanie się z umowy- działanie państwa w wyniku którego umowa wobec tego państwa przestaje być obowiązująca. KW używa obu terminów, ale ich nie definiuje; można uznać, że wycofanie się odnosi się do wygaśnięcia względnego, a wypowiedzenie do bezwzględnego w przypadku dwustronnych i względnego w przypadku wielostronnych.

a) z reguły umowy mają klauzule dotyczące trybu wypowiedzenia i czasu nabrania skuteczności; często dopiero po pewnym czasie trwania traktatu możliwe jest wypowiedzenie;

b) istnieją pewne kategorie umów , które nie zawierają klauzul wypowiedzenia i swym charakterem nie dozwalają dokonać tej czynności- traktaty krótkoterminowe, traktaty określające pewien status; np. traktaty pokoju, czy umowy graniczne; umowy kodyfikujące PM; statuty OM.

+ także czasem nie ma klauzul też w innych umowach, np. tr. o UE

c) wg Konwencji wiedeńskiej wypowiedzenie umowy (przy braku klauzuli wypowiedzenia) jest dopuszczalne tylko, gdy można ustalić, że strony zamierzały dopuścić taka możliwość (czyli interpretując zamiary stron i postanowienia traktatu) albo charakter umowy na to pozwala (np. umowy handlowe, sojusze, statuty OM) (art. 56);

d) Klauzule dotyczące wypowiedzenia najczęściej przewidują, iż będzie ono prawnie skuteczne po upływie określonego czasu, np. 6 miesięcy od notyfikacji. Jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dot. zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód (art.56 K.w.)

e) Często stosuje się klauzule prolongacyjne (np. jeśli jedna ze stron nie złoży wypowiedzenia 12 miesięcy przed upływem mocy obowiązującej oświadczenia o wypowiedzeniu, umowa pozostanie w mocy na okres następnych 5 lat)

f) Dokument wypowiedzenia musi być sporządzony na piśmie i skierowany do pozostałych stron umowy. Jeżeli dokument nie jest podpisany przez szefa państwa, szefa rządu lub ministra spraw zagranicznych, okazujący go przedstawiciel może być wezwany do okazania pełnomocnictwa (art. 67).

=> wypowiedzieć mogą tylko te 3 organy; nie ma zasady, że wypowiedziec może tylko ten organ, który zawarł. Ale np. w prawie polskim- zgodnie z konstytucją jest zasada (art 89), że umowy ratyfikowane przez prezydenta z upoważnienia ustawowego były wypowiadane w tym samym trybie+ dorozumianie prezydent wypowiada umowy ratyfikowane inne niż te ze zgodą sejmu. Umowy inne niż ratyfikowane- wypowiada Rada Ministrów (art. 146). Jeśli wyrok TK- trzeba wypowiedzieć (art. 190).

g) skutki wypowiedzenia:

-dla dwustronnych- wygasnięcie traktatu lub jego części

- dla wielostronnych- wycofanie się tylko państwa wypowiadającego- za całości lub cześci.

5) Następstwa wygaśnięcia traktatu (art. 70)

a) jeśli inaczej nie wynika z woli państw, wygaśnięcie powoduje:

- zwolnienie storn z obowiązku dalszego wypełniania traktatu

- nie wpływa na żadne prawa lub obowiązku ani na sytuację prawną stron, powstałe wskutek wykonywania traktatu przed jego wygaśnięciem

b) w umowach wielostronnych- wypowiedzenie lub wycofanie się z układu, punkt a) stosuje się do stosunków między tym państwem a każdą z pozostałych stron począwszy od dnia, w którym taki akt nabiera mocy prawnej. (ale między pozostałymi stronami nadal obowiązuje)

III Zawieszenie stosowania umowy- wobec wszystkich, części lub 1 strony(w sytuacjach art. 60-62).

1) przyczyny zawieszenia działania traktatu względem wszystkich stron lub określonej strony- 4 grupy (generalnie- przewidziane i nie przewidziane w umowie):

- zgodnie z postanowieniami traktatu

- w każdym czasie za zgoda wszystkich stron po konsultacji z innymi umawiającymi się stronami

- w drodze porozumienia tylko między niektórymi stronami (patrz niżej)

- z powodów nie przewidzianych wyżej, nie przewidzianych w umowie.

2) Zawieszenie działania traktatu wielostronnego w drodze porozumienia tylko między niektórymi stronami:

=> brak odpowiednika tej sytuacji w wygaśnięciu.

a) Dwie lub więcej stron układyu wielostronnego mogą zawrzeć porozumienie oc asowym zawieszeniu działania postanowień traktatu jedynie między sobą, jeżeli:

- możliwość taka jest przewidziana w traktacie lub

- nie jest zakazane przez traktat, a zarazem:

* nie wpływa to na korzystanie przez pozostałe strony z ich praw wynikających z traktatu ani na wypełnianie ich obowiązków

* nie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu

- zawsze trzeba to notyfikować pozostałym stronom

3) Inne przyczyny możliwości zawieszenia traktatu

a) art. 59- zawieszenie działania traktatu wskutek zawarcia traktatu późniejszego- tylko jeśli strony tak ustalą.

b) art. 60- zawieszenie w następstwie naruszenia traktatu- za jednomyślnym porozumieniem pozostałych stron, decyzja strony szczególnie pokrzywdzonej wobec panstwa winnego lub decyzja każdej strony wobec wszystkich, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie przez 1 stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu

c) art. 61- powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie traktatu w sposób czasowy

d) art. 62- zasadnicza zmiana okoliczności- takie same podstawy jak podstawy do wygaśnięcia

4) Następstwa zawieszenia działania traktatu

a)Jeżeli traktat nie postanawia inaczej lub strony inaczej nie uzgodnią, to zawieszenie :

- zwalnia strony, miedzy którymi działanie traktatu zostało zawieszone, z obowiązku wypełniania całości lub części traktatu w ich wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia

- nie wpływa, poza tym, na stosunki prawne (prawa, obowiązki i sytuacje prawne) ustanowione przez traktat między stronami (skutki wykonywania wcześniej traktatu są legalne).

b) w czasie zawieszeni strony powinny powstrzymać się od czynności mogących przeszkodzić przywróceniu jego działania

c) w przypadku wygaśnięcia na podstawie sprzeczności z nowopowstałą normą ius cogens:

- zwalnia strony od jakiegokolwiek dalszego wykonywania umowy (bez możliwości ustalenia inazej)

- nie narusza żadnego prawa, obowiązku lub sytuacji prawnej stron stworzonej w skutek wykonywania traktatu przed jego wygasnięciem pod warunkiem, że te prawa, obowiązki lub sytuacje prawne mogą odtąd yć utrzymane tylko w zakresie, w jakim ich utrzymanie nie jest samo przez się sprzeczne nową normą ius cogens

5) KW nie rozstrzyga kwestii położenia kresu zawieszeniu; w praktyce możliwe są 2 rozwiązania:

- traktat może ulec wygaśnięciu (normalna procedura KW)

- jego działanie może zostać przywrócone- przez akt jednostronny państwa, jeśli nie spotka się to ze sprzeciwem pozostałych stron lub strony traktatu

IV Wpływ wybuchu wojny na umowy międzynarodowe:- brak unormowania w KW- decyduje praktyka

1) Skutki wybuchu wojny są różne w odniesieniu do różnych kategorii umów zależnie od tego czy zamiarem stron było związanie się umową tylko do chwili wojny, czy także w czasie wojny i po wojnie (generalny podział- umowy na czas wojny, na czas pokoju, na oba czasy).

2) Umowy wielostronne nie tracą mocy obowiązującej, tylko ich moc obowiązująca ulega zawieszeniu pomiędzy państwami wojującymi, a po zawarciu pokoju nadal są stosowane.

3) Umowy dwustronne: Po zakończeniu wojny państwa ustalają, którym umowom dwustronnym należy przywrócić moc obowiązującą. Najczęściej stosowana jest klauzula przyznająca państwom zwycięskim prawo notyfikacji w określom czasie państwom zwyciężonym wykazu umów, które obowiązują- reszta wygasa.

=> ale czy obowiązują w czasie wojny? KW milczy o tym, mówi tylko o stosunkach dypl i kons. Ale należy przyjąć, że są zawieszane.

*Umowy zawierana na czas wojny (prawo wojenne), umowy z klauzulą obowiązywania w czasie wojny, umowy ustalające pewien stan rzeczy (np. o granicach) oraz umowy powołujące do życia organizacje międzynarodowe nie tracą mocy obowiązującej w czasie wojny.

* art. 75- postanowienia KW nie naruszają żadnych obowiązków w stosunku do traktatu, jakie mogą powstać dla państwa-agresora w następstwie środków podjętych zgodnie z KNZ w związku z agresją dokonaną przez to państwo.

V Przestrzeganie umów

1) a) Art. 26- pacta sunt servanda (zasada świętości umów, święta powaga traktatów)- każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze= obowiązek przestrzegania zawartych umów i wykonywania ich w dobrej wierze.

- wywodzi się z prawa zwyczajowego lub jest ogólną zasadą prawa uznaną przez narody cywilizowane - nie można wywodzić z prawa umownego, bo stanowi podstawę ich obowiązywania- ale umowy wielokotnie potwierdzalny istnienie tej zasady. (np. na konf londyńskiej 1871- po remilitaryzacji Morza Czarnego- żadne mocarstwo nie może zwolnić się ze zobowiązań traktatu, ani zmieniuć jego postanowień inaczej, jak tylko za zgoda układających się strn, osiągniętą przez przyjazne porozumienie- potem znaczenie rozszerzono na rzetelne wykonywanie zobowiązań traktatowych- pakt LN; KNZ; Deklaracja Zasad 1970

2) art. 27- Prawo wewnętrzne a przestrzeganie traktatów- strona nie może się powoływać na swoje prawo wewnętrzne dla usprawiedliwiania niewykonywania przez nią traktatu. Nie narusza to art. 46.

* podobnie niesłuszny jest pogląd szkoły niemieckiej, że w konflikcie PM z interesem państwa- PM ustępuje.

3) środki zabezpieczające wykonywanie umów

- Niekiedy państwa uważają za niewystarczające przyjęcie określonych zobowiązań przez inne państwa i dążą do zabezpieczenia wykonywania umowy za pomocą dodatkowych środków

a) w minionych wiekach:

- przysięgano na Boga- sankcja religijna

- zakładnicy

- zastaw ruchomości lub nieruchomości, także terytorium

b) w czasach nowszych:

- okupacja pokojowa części terytorium do czasu wykonania zobowiązań (np. okupacja Nadrenii)

- oddanie w zastaw pewnych źródeł dochodów ( dla zabezpieczenia spłaty zaciągniętej pożyczki)

- umowy lub deklaracje gwarancyjne państw trzecich lub OM- jedno lub kilka państw albo OM zobowiązuje się użyć wszelkich lub tylko pewnych środków będących w dyspozycji w celu zapewnienie wykonania umowy (np. Camp David- gwarancje USA); przedmiotem gwarancji może być niepodległość, integralność terytorialna danego państwa (np. TW gwarantował niepodległość AUT) lub stała neutralność (np. tr. wiedeński- wobec Szwajcarii); gwarancja może mieć charakter przymierza (np. gwarancja GBR dotycząca POL)

- monitorowanie przestrzegania umowy- zbieranie informacji i badanie raportów dostarczanych przez strony dotyczących wykonywania przez nie umów.

* celem jest głównie wywarcie presji moralnej, popartej opinią publiczną.

* Monitorowanie przewidują z reguły umowy ochrony PC i prawa pracy- m. in Międzynarodowy Palt Praw Obywatelskich i Politycznych 1966

* czasem także rozpatrywanie roszczeń stron dotyczących naruszenia traktatu oraz roszczeń indywidualnych- przeważnie jednak konieczne jest podpisanie protokołu opcyjnego- np. do Międzynarodowego Paktu…;

* monitorowanie przeprowadza specjalny organ niezależnych ekspertów, wykonujących swą pracę bezstronnie.

- zgoda na przeprowadzenie kontroli wykonania traktatu -

* na zasadzie wzajemności,

*zlecana często organom międzynarodowym bądź istniejącym (np. OM), bądź do tego celu powołanym; przeprowadzana przez przedstawicieli stron lub niezależnych ekspertów

*zakres kontroli ustalają porozumienia pomiędzy państwami; polega generalnie na dokonywaniu weryfikacji wykonywania traktatu poprzez inspekcje na terytorium państwa- strony.

*tego typu kontrola została przewidziana w wielu umowach o char humanitarnym (handel niewolnikami, narkotykami), rozbrojenia, demilitaryzacji(np. SALT I, CFE, konwencja o zakazie broni chemicznej) , rozejmy i traktaty pokoju (np. 1973- Wietnam), umowy dotyczące pokojowego wykorzystania energii atomowej (NPT- kontrola IAEA), umowy o ochronie środowiska (dot zasobów biologicznych dna morskiego)

- sankcje za niewykonanie określonych zobowiązań

* zarówno umowy polityczne, jak i gospodarcze- np. KNZ (rozdział VII- sankcje wojskowe i niewojskowe)

* umowy gospodarcze- sankcje wstrzymania korzyści przyznanych wzajemnie za naruszenie umowy- np. WTO

- przymusowe rozstrzyganie sporów dotyczących przestrzegania umowy

* umowy mogą przewidywać obowiązkowe rozpatrywanie sporów przez organ arbitrażowy czy sądowy, których wyrok jest wiążący.

* szczególnie ważne- postanowienia upoważniające osoby fizyczne do dochodzenia swych praw, chronionych przez umowy międzynarodowe, przed organami międzynarodowymi przeciwko państwu- stronie umowy- np. Eur Konwencja o ochronie PC i podst. Wolności (skargi do Eur Tryb PC w Strasburgu- protokół opcyjny); Amerykańska Konw PC

*najczęściej- protokół opcyjny.

* współcześnie coraz częściej OM czuwają nad przestrzeganiem zobowiązań traktatowych, zwłaszcza zawieranych pod ich auspicjami (wszystkie wymienione wyżej sposoby)- np. MOP czuwa nad przestrzeganiem konwencji prawa pracy, WHO- dotyczących ochrony zdrowia; WTO- nad przestrzeganiem umów GATT.

VI Interpretacja traktatów

1) interpretacja (wykładnia) umowy polega na wyjaśnieniu treści jej postanowień- bo słowa nie zawsze oddają myśli w sposób jednoznaczny +bo mogą się zdarzyć sytuacje trudne do przewidzenia w momencie tworzenia umowy+ bo różne języki+ bo czasem celowe niejasności, dające pole dla dowolnej interpretacji.

2) teorie interpretacyjne- jaki jest cel intepretacji:

a) szkoła subiektywistyczna - interpretacja powinna zmierzać do ustalenia prawdziwej woli umawiających się stron; co strony chciały wyrazić w danym postanowieniu; interpretacja nie słów, ale intencji;

*np. Ehrlich

=> ale nieraz strony chcą osiągnąć odmienne cele, a ogólnikowe postanowienia ukrywają te rozbieżności

b)szkoła obiektywistyczna, tekstualna - nacisk na sam tekst umowy, który jest oświadczeniem woli stron a nie spekulować jaki był rzeczywisty zamiar stron; zwolennicy tej teorii krytycznie odnoszą się do korzystania z prac przygotowawczych do zawieranej umowy, takich jak protokoły z posiedzeń, oświadczenia delegatów oraz innych dokumentów poza sama umową. Jeśli z samego tekstu nie znajdą interpretacji- to uznają, że danej kwestii nie uregulowano.

* np. Reguły Interpretacyjne Instytutu PM z 1956 roku; KW

c)szkoła teleologiczna, funkcjonalna - nacisk na przedmiot i cel umowy jako całość, którym podporządkowują wyjaśnienie poszczególnych postanowień; interpretacja w sposób odpowiadający potrzebom społ. międzynarodowej w czasie jej stosowania- nie ma istotnego znaczenia zamiar stron i funkcje umowy w czasach wcześniejszych; tendencja do wykładni rozszerzającej, zwłaszcza umów powołujących do życia OM (domniemane kompetencje), traktatów pokoju i traktatów ustanawiających zasady powszechnego PM.

3) ze względu na podmiot dokonujący interpretacji wyróżniamy:

A) d) interpretacja doktrynalna - przeprowadzona przez poszczególnych prawników- nie ma skuteczności prawnej, nie wiąże stron, ale może inspirować interpretację urzędową (np. MTS- pomocnicze źródło wyrokowania)

B) Interpretację urzędową- przedsiębrana przez organy jednej lub więcej stron umowy- jest prawnie wiążąca dla różnej liczby podmiotów lub nie wiążąca wcale (w przypadku interpretacji jednostronnej):

a) interpretacja autentyczna - dokonana przez strony zawierające umowę w oddzielnym porozumieniu

- ma największą wagę i jest prawnie wiążąca

- jeśli dokonana przez wszystkie strony- to prawnie wiążąca dla wszystkich; jeśli tylko przez część stron- to prawnie wiążąca w stosunkach między nimi (wyrok MTS)

b) interpretacja quasi- autentyczna- wynika ze zgodnej praktyki stron

c) interpretacja odpowiednich organów OM - najczęściej statuty OM powierzają interpretację swych postanowień określonym organom- dokonana przez sądy międzynarodowe i organy OM wskazane w statutach; jest prawnie wiążąca dla wszystkich stron; - np. WE (Trybunał), WTO (konferencja ministerialna i rada ogólna- decyzje 2/3), organizacje wyspecjalizowane- organ plenarny; ONZ- nie formułuje- RB i ZO mogą występować do MTS o opinię doradczą, która nie jest jednak prawnie wiążąca.

d) interpretacja sądowa- dokonana przez organ międzynarodowy o charakterze sądowym (trybunał arbitrażowy lub stały sąd międzynarodowy). Ma moc wiążącą, ale w ograniczonym zakresie- wiąże tylko strony będące w sporze. Jeśli dotyczy umowy wielostronnej- inne strony umowy nie będą nią związane. Orzecznictwo nie jest bowiem wiążące dla późniejszych spraw.

e) interpretacja jednostronna - dokonana przez jedno z umawiających się państw czy to w formie oświadczenia władzy wykonawczej, czy wyroków jego sądów krajowych, czy praktyki administracyjnej. Nie ma mocy wiążącej w sferze prawa międzynarodowego- bo jedno państwo nie może narzucac swojej interpretacji. Jest jednak o tyle ważna, że jest wyrazem praktyki jednej ze stron i może służyć do oceny tej praktyki. Poza tym, praktyka sadowa jednogo państwa wywiera wpływ na praktyki sądowe innych państw, szczególnie w przypadku umów wielostronnych wprowadzających prawo jednolite.

* z wyroku w sprawie Świątyni wynika, że państwo które nie zgadza się z jednostronną interpretacją powinno przeciw niej protestować, w przeciwnym razie może być postawione przed konieczno0ścią uznania tej interpretacji- bo wytworzy się interpretacja quasi- obiektywna.

4) Interpretacja w KW:

a) art. 31- ogólna reguła interpretacji

- traktat należy interpretować „w dobrej wierze (czyli zgodnie z zasada pacta…), zgadnie ze zwykłym znaczeniem (domniemanie, że strony miały taki zamiar, jaki wynika z normalnego brzmienia traktatów), jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom w ich kontekście celu (nie w ujęciu abstrakcyjnym, ale w kontekście- ale rozumianym nie w sposób subiektywistyczny) oraz w świetle jego przedmiotu (pogląd teleologiczny) .”

=> przede wszystkim nacisk na tekst traktatu, biorac też pod uwagę przedmiot i cel traktatu; ustalenie zamiaru schodzi tu na dalszy plan- głównie obiektywizm z elementem teleologicznym, a w interpretacji pomocniczej- z elementami subiektywistycznej.

- specjalne znaczenie należy przypisywać poszczególnym wyrazom wówczas, gdy ustalono, że taki był zamiar stron (poza tym- normalne, klasyczne znaczenie poszczególnych słów)

- dla celów interpretacyjnych kontekst obejmuje (teoria obiektywistyczna- wszystkie te elementy obejmują interpretację autentyczną): *kontekst- czyli przy samym podpisaniu

* tekst umowy, wraz ze wstępem (szczególnie ważny) i załącznikami

*wszelkie porozumienia dotyczące traktatu, osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu

*każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu

- łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

*późniejsze porozumienia między stronami, dotyczące interpretacji umowy lub stosowania jego postanowień (zatem znów interpretacja autentyczna),

* późniejszą praktykę stosowania umowy, która wskazuje na porozumienie stron w sprawie jej interpretacji (interpretacja quasi- autentyczna),- szczególnie wazne, bo państwa rzadko interpretują na piśmie

* wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego obowiązujące w stosunkach między stronami (które mogą mieć znaczenie dla interpretacji)

=> główną podstawą do pracy interpretacyjnej jest tekst umowy i inne dokumenty oficjalne, bezpośrednio związane ze stosunkiem prawnym między stronami.

b) Uzupełniające środki interpretacji (teoria subiektywistyczna):

-można odwołać się do uzupełniających środków interpretacji, łącznie z pracami przygotowawczymi do traktatu oraz okolicznościami jego zawarcia, aby potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania art. 31 lub aby ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na art. 31:

*pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

* prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego

=> czyli odstąpienie od interpretacji obiektywistycznej tyko w wyjątkowych sytuacjach

*** podstawowe to dokumenty będące wyrazem uwierzytelnionej woli stron, zaś uzupełniające odnoszą się do zamiaru państw, wyrażonego lub wynikającego z okoliczności przed uwierzytelnieniem tekstu traktatu.

c) Interpretacja traktatów, których autentyczny tekst został ustalony w 2 lub więcej językach

- oba teksty mają jednakową moc, chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły, iż w przypadku rozbieżności określony tekst jest rozstrzygający. Gdy mimo to różnica w znaczeniu, której nie usuwa zastosowanie art. 31 i 32, należy przyjąć znaczenie, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu umowy najlepiej godzi teksty.

- domniemanie, że wyrazy użyte mają to samo znaczenie w każdym z tekstów autentycznych (co jest dalekie od rzeczywistości)

- wersja traktatu w języku innym niż jeden z ustalonych jako autentyczne będzie uwazana za autentyczną tylko jeśli traktat tak postanawia lun strony tak uzgodnią

5) Inne wskazówki autorów, od czasów Grocjusza:

- nie należy interpretowac przepisów, które ze względu na ich jasność nie wymagają interpretacji

- zobowiązania państw należy interpretować w sposób ścieśniający

- by w umowach dwustronnych postanowienia niejasne interpetować na niekorzyść strony, która je zaproponowała, bo mogła je jasniej sformułować

- przy interpretacji należy brać pod uwagę preambułę, określającą zazwyczaj cele, jakie przyświecały stronom zawierającym umowę.

VII Rozstrzyganie sporów dotyczących traktatów

1) Spory dotyczące interpretacji

- często w umowach klauzula przewidująca procedurę rozstrzygania sporów

- rozstrzygnięcie sporu wiąże tylko jego uczestników sporu (umowy wielostronnej), co potwierdza art. 59 statutu MTS

=> ale i tak istotne znaczenie dla pozostałych stron- bo w wypadku sporu mogą się spodziewać podobnego rozstrzygnięcia.

2) Spory dotyczące umów podlegają, jak wszystkie spory, zasadzie pokojowego rozstrzygania

3)państwa mają swobode w wyborze konkretnego sposobu rozstrzygania:

-a) rokowania lub konsultacje- Bezpośrednio przez strony. Najczęściej stosowane, najprostsze i zwykle najbardziej skuteczne, pozwalające znaleźć rozwiązanie do przyjęcia dla obu stron. Wada- możliwość nacisków silniejszego partnera i doprowadzenia do rozstrzygnięcia krzywdzącego dla słabszego

b) dobre usługi- wykonywane przez państwo lub inny czynnik trzeci w celu doprowadzenia do negocjacji, poprzes skłonienie do nich obu stron sporu.

c) pośrednictwo (mediacja)- Czasem ten czynik trzeci nie tylko doprowadza do rokowań, ale też w nich bierze czynny udział.

d) komisje badań- działa, gdy spór dotyczy stanu faktycznego; jej zadaniem jest bezstronne ustalenie faktów

e) koncyliacja- postępowanie pojednawcze, prowadzone przez komisję pojednawczą, która nie tylko ustala fakty, ale i przedstawia stronom sporu propozycje ich rozstrzygnięcia, jednak jej decyzje nie są prawnie wiążące.

f) rozstrzyganie sporów przez organy OM- szczególnie sprawy dotyczące statutów, np. rozdział VI KNZ.

g) arbitraż (rozjemstwo) lub międzynarodowe postępowanie sądowe, gł przed MTS- ich wyroki są wiążące

4) Jeśli wybór nie nastąpił w samej umowie (klauzule arbitrażowe i sądowe- czasem przyjmowane oddzielnie obok umowy- np. do Eur Konw o ochronie PC i podst wolności) lub potem (w oddzielnej umowie- np. protokół opcyjny do KW o stosunkach dyplomatycznych), państwa mogą wybrać sposób rozstrzygania sporu za obopólną zgodą- najczęściej w formie porozumienia zwanego kompromisem. Często jednak sposób jest uzgadniany już wczesniej i kazde panstwo ma prawo z niego skorzystac, pozywając 2 pańśtwo.

5) szczególną formą uzgodnienia wielostronnego jest system obowiązkowej jurysdykcji MTS,

- wynikający z jedniostronnyhc deklaracji o przyjęciu tzw klauzuli fakultatywnej, ustalającej obowiązkową jurysdykcję trybunału.

- Każde państwo w swej deklaracji wyznacza zakres kompetencji MTS, dając odpowiednie zastrzeżenia;

- opiera się na zasadzie wzajemności- tylko państwa które przyjęły klauzulę fakultatywną mogą pozywać się wzajemnie przed MTS+ można powoływac się wzajemnie na zastrzezenia- jeśli 2 strona zastrzegła daną sprawę, to nie może nas w tej sprawie pozywać, nawet, jeśli my jej nie zastrzegliśmy. (ale zasada wzajemności nie ma wpływu na klauzule sądowe w konkretnych umowach)

6) 2 typy uzgodnień dotyczących sposobów rozstrzygania sporów między państwami w umowach :

- uzgodnienie ogólne- czyli nieograniczone do sporów wynikających z żadnej konkretnej sprawy- np. statut MTS, od którego dopiero są zastrzezenia

- uzgodnienie szczególne- konkretna sprawa, np. klauzula o rozstrzyganiu sporów wynikających z interpretacji danego traktatu

7) kwestionowanie ważności umowy przez jedną ze stron nie wpływa na ważność klauzul dotyczących rozstrzygania sporów.

8) procedura ustalona w KW- opisana wyżej

---