Działania, zjawiska i procesy polityczne (zmiana , rozwój i postęp)
1. Pojęcie zachowania politycznego.
Zachowanie polityczne - są to reakcje ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych i procesów politycznych. Zachowania te są uwarunkowane przez świadomość polityczną, psychikę oraz osobowość podmiotu, wpływ środowiska, cele i przyjęte środki ich realizacji, czy czynnikami sytuacyjnymi. Często są także determinowane przez systemy zachowań upowszechnionych w kulturze politycznej, wynikające z norm moralnych, obyczajowych, politycznych oraz prawnych.
Rodzaje zachowań politycznych:
czynne- podjecie przez podmiot aktywności doświadczonej przez innych (zachowanie obserwowalne)
bierne- świadome lub nieświadome powstrzymanie się podmiotu od pewnych form aktywności
kontrolowane- przebiegające zgodnie z zaplanowanymi fazami i sposobami osiągnięcia celu politycznego
niekontrolowane- będące wynikiem spontanicznych pełnych emocji bezwarunkowych, mimowolnych i niekontrolowanych odruchów
racjonalne- celowe i świadome działania nastawione na przynoszenie korzyści politycznych, gdzie podmiot dąży do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat i niepowodzeń
irracjonalne- oparte o emocje, brak, lub fałszywą wiedzę o polityce, źle założone cele oraz środki ich osiągnięcia, nieznajomość procesów politycznych i społecznych
indywidualne- podejmowane przez jednostkę
zbiorowe- podejmowane przez formalną lub nieformalną grupę ludzi
konsensualne- osiągniecie celów poprzez współpracę dwóch lub więcej podmiotów przynoszącą im korzyści
konfliktowe- polegające na pozbawieniu przeciwstawnego podmiotu części lub całości dóbr , o które toczy się walka (kooperacja negatywna)
konformistyczne- zgodne z wartościami obowiązującymi w danej grupie społecznej
nonkonformistyczne- odrzucenie, kontestowanie lub czynne zwalczanie wartości obowiązujących w danej grupie.
Przykładem zachowań politycznych może być: publiczne manifestowanie poparcia dla przywódcy; polemika kandydatów do parlamentu podczas spotkania przedwyborczego; zorganizowanie strajku solidarnościowego; rywalizacja o funkcje lidera partii; powstrzymanie się od głosowania w wyborach; etc.
2. Działanie polityczne.
Działanie polityczne- jest to forma zachowań politycznych, określana jako racjonalne, celowe, kontrolowane i dowolne ( w sferze wyboru czasu, miejsca praktyki społecznej lub politycznej i sposobu postępowania) czynności podmiotu realizującego własne cele i potrzeby, związane pośrednio i bezpośrednio z władza polityczna. Sama istota tych działań jest warunkowana sytuacyjnie i regulowana normatywnie poprzez wykreślone normy. Celowość działania politycznego polega na zaspokajaniu potrzeb określonych grup społecznych; osiągnięciu doniosłych celów społecznych. Powinny przynosić równie doniosłe społeczne wyniki. Dokonywane są zazwyczaj poprzez wyspecjalizowane organy. Działania polityczne są silnie motywowane osiągnięciem przez podmiot celów z zakresu wspomnianej już władzy, ale także z zakresu ekonomii, polityki, kultury, czy sfery socjalnej. Definiowane przez T.Klementewicza powinny zawierać (i zawierają) następujące elementy:
są działaniami zbiorowymi - ponieważ wykonywane przez indywidualnych ludzi , nawet jeśli są to działania kierownicze. Osoba obdarzona funkcja przywódcy jest jednocześnie uzależniona w pewnym stopniu od ciał doradczych i eksperckich. Na podejmowane decyzje składają się, bowiem różne zespoły wykonawcze i dlatego tez podmiotowość również jest różnorodnie złożona ze sformalizowanych grup społecznych.
dokonywanymi przez wyspecjalizowane organy -podejmowane są za pośrednictwem partii politycznych, organów państwa, gremiów kolegialnych związków zawodowych i innych organizacji społeczno-politycznych. Mogą brać w nich udział wyspecjalizowane organizacje w skład, których wchodzą grupy społeczne i jednostki (wybory, referendum, etc.). Są one regulowane prawnie i podejmowane z godnie z prawem, chociaż mogą też być podejmowane wbrew normom regulującym jak np. mordy polityczne, czy nielegalna działalność opozycji.
pozostające w konflikcie wobec działań innych, wielkich grup społecznych- podejmowane są w sytuacji ujawnienia się sprzeczności społecznych rodzących konflikty, a wiec dla celów koordynacji poczynań i współdziałania różnych podmiotów politycznych.
Działanie polityczne jest pewnego rodzaju funkcją potrzeby. Z jednej strony będą to potrzeby społeczne, a z drugiej potrzeby indywidualne jednostki, które mogą być realizowane jedynie przez grupę. Zaspokojenie takich potrzeb wymaga podjęcia działania. Klasy i wielkie grupy społeczne nie są jednak bezpośrednimi decydentami środków działań. Ośrodek decyzyjny sformalizowanej grupy podejmuje decyzje władcze, skierowane na realizacje interesów tych grup, których jest reprezentantem lub tez tych grup, które zdominowały swą siłą działania owego ośrodka. Zjawiska społeczne i procesy zachodzące w społeczeństwie mają wpływ na decyzje polityczne, pod warunkiem, że istnieją wśród nich potrzeby więzi, interesy i świadomość interesów wielkich grup społecznych. Można przy tym stwierdzić, że działanie zachodzi i realizowane jest przez zazwyczaj w jakimś ośrodku stanowiącym małe grupy(np. grupy interesu), ale jednocześnie będącym elementem wielkich grup społecznych.
Analiza działań politycznych podejmowana na gruncie nauki o polityce pozwala wyróżnić następujące cechy działania politycznego:
podmiotami bezpośrednimi działań politycznych są jednostki lub grupy społeczne(sformalizowane bądź niesformalizowane) wraz z ich ośrodkami decyzyjnymi.
Działania polityczne podejmowane są z powołaniem się na potrzeby więzi, interesy i świadomość wielkich grup społecznych, jak również względem jednostek, czy organizacji.
Działania polityczne stanowią kontynuacje decyzji i stanów rzeczy będących częściowymi efektami tych decyzji, aż do czasu ich pełnej realizacji
Działania polityczne podejmowane są ze względu na interesy dużych grup społecznych oraz ze względu na interesy elementów(podstruktur) tych grup
W sferze międzynarodowej działania polityczne podejmowane są w trójwarstwowej strukturze: wyżej podane dwa aspekty + element w postaci interesów międzynarodowych wspólnot politycznych, do których dane państwo należy
Działania polityczne mają podwójną strukturę aksjologiczna- podejmowane są z powołaniem na porządek wartości świadomości społecznej wielkiej grupy, natomiast faktyczne przekonania podejmujących działania polityczne różnią się mniej lub bardziej od świadomości społecznej grupy
W sferze polityki zagranicznej państwa lub wspólnot politycznych działania polityczne mają co najmniej potrójną strukturę aksjologiczną obok wyżej wymienionych elementów pojawia się porządek wartości właściwy tym wspólnotą często nietożsamy z porządkiem wartości świadomości społecznej klasy panującej w danym państwie jak również z porządkiem wartości bezpośrednich podmiotów polityki zagranicznej
TYPOLOGIA DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH
wg H.Simona ze względu na fazy procesu decydowania
Działalność rozpoznawcza, która sprowadza się do oglądu otoczenia i ustalenia warunków rozstrzygnięć decyzyjnych
Działalność projektowa polegająca na poszukiwaniu możliwych kierunków działań
Działalność związana z wyborem - związana jest z selekcją właściwego kierunku działania
Wg Z.Ziembińskiego
Działania zachowawcze
Działania zapobiegawcze
Działania konstruktywne
Działania destruktywne
Zaniechania działania (zaniechanie czynne bądź zaniechanie bierne)
Mogą się krzyżować w praktycznie dowolnej formie np. zachowawczo-zapobiegawcze (wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 13.XII.81), zachowawczo-konstruktywne (uznanie podmiotowości politycznej kościoła), zachowawczo-destruktywne (stopniowa likwidacja samorządów robotniczych), zachowawcze bierne (niepodejmowanie polemiki), zachowawcze czynne (zaniechanie działań w powiązaniu z pewnymi działaniami). Nie występują działania konstruktywno-destruktywne, chyba że będą to działania polegające na eliminacji przeciwnika politycznego.
Wg H.Lentera ze względu na rodzaje działań polityce zagranicznej
Powstrzymanie się od jakiejś polityki - może to być zachowanie zachowawcze w polityce zewnętrznej i zapobiegawcze w polityce wewnętrznej. Może to także być przejaw czynnego niezaangażowania krajów rozwijających się, co będzie widziane jako konstruktywne z punktu oceny państw socjalistycznych a destruktywne z punktu widzenia NATO
Zaangażowanie się na rzecz jakiejś polityki - może mieć płynne cele, co wyraża się w jej konstruktywności bądź destruktywności oraz zachowawczości bądź zapobiegawczości
Ekspansja - może mieć formy pokojowe np. zabieganie o rynki gospodarcze, czy wpływy polityczne. Może przybierać również formy agresji zbrojnej, co wyraża się w konstruktywności dla podmiotu ekspansji a destruktywnością dla kraju będącego areną ekspansji.
Działania w polityce zagranicznej mogą być zapobiegawcze, zachowawcze, itp. …
Na podstawie dywagacji wynikających z typologii Lentera
Oddziaływania na procesy deterministyczne - gdzie podmiot nie ma na nie wpływu w ogóle lub w krótkim okresie czasu; pozbawiają polityka alternatywy
Oddziaływania na procesy probabilistyczne - ich rozkład prawdopodobieństwa jest zmienny także w krótkim okresie; uzależniony od trafności działań politycznych
Działania polityczne
Konsensualne i konfliktowe
Indywidualne i zbiorowe
Zinstytucjonalizowane i niezinstytucjonalizowane
Konformistyczne i nonkonformistyczne
Podejmowane w obrębie środka decyzyjnego
Podejmowane przez ośrodek decyzyjny wobec otoczenia
Podejmowane przez podmioty otoczenia wobec ośrodków władzy politycznej
Wg J.Targolskiego ze względu na klasy decyzyjne
Regulacyjne - usunięcie przeszkody, które zakłócają normy
Sterujące - które podejmowane są gdy występują różnice między stanem istniejącym a zamierzonym, którego wprowadzenie przyczyniłoby się do polepszenia istniejącej sytuacji
Innowacyjne - odnoszą się do kreowania nowych tendencji w polityce
PODMIOTY, CELE, METODY I SKUTKI DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH
Podmioty
Jednostki
Wielkie grupy społeczne
Społeczne grupy nacisku
Cele i metody
Modyfikacja decyzji
Zmiana rządu
Zmiana struktury systemu politycznego
Zmiana ustroju społeczno-politycznego
Sprawowanie władzy politycznej
Wywieranie wpływu na ośrodki decyzyjne
Skutki
Brak reakcji z innych stron
Kształtowanie procesów politycznych
Powstawanie określonych faktów politycznych
Reakcja partnerów bądź przeciwników w postaci ich działania, które modyfikuje działanie wcześniejsze
Każda forma działania wywołuje skutki ważne nie tylko dla podmiotu tego działania, lecz także dla innych podmiotów, których decyzje i działania modyfikują skutki działania podmiotu pierwszego.
ETYCZNE I PRAKSEOLOGICZNE KRYTERIA OCENY DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH
Wg M.Żmigrodzkiego
Kryterium etyczne (zgodności działań z systemem wartości przyjętych przez daną grupę społeczną)
- kryterium preferencji
- kryterium zasadności
- kryterium adekwatności
- kryterium kosztów społecznych
Kryterium prakseologiczne
- kryterium efektywności organizacyjnej i społecznej
- kryterium ekonomiczności
- kryterium społeczno-psychologiczne
3. Zjawisko polityczne
jest to podmiot (jednostka, grupa, organizacja),jego zachowania oraz zobiektywizowane wytwory tych zachowań wyodrębnione z rzeczywistości politycznej i poddane badaniom empirycznym. Współtworzą strefę polityki, dynamizują ją, a same podlegają modyfikacją bądź zmianą. Współwyznaczają treść, przebieg i rezultaty działania podmiotów realizujących potrzeby i interesy związane pośrednio lub bezpośrednio ze sprawowaniem władzy i wpływaniem na nią. Są zjawiska polityczne będąc elementami współtworzącymi procesy polityczne, mogą być również ich rezultatami. Można powiedzieć, że tworzy je całość złożona z elementów życia politycznego:
Płaszczyzna instytucjonalno - normatywna: podmioty, instytucje, normy i reguły polityczne.
Płaszczyzna świadomościowa - postawy różnych podmiotów
Płaszczyzna behawioralna - publiczne zachowania i działania poszczególnych podmiotów, które wpływają na działania innych podmiotów i wywołują zmiany w otoczeniu. Zachowania te przejawiają cele, emocje i wartość działających podmiotów.
4. Proces polityczny
jest to powiązany ze sobą obiektywnie ciąg zdarzeń, który prowadzi do przekształceń lub zmiany struktury normatywnej i faktycznej systemu wraz z jego powiązaniami z otoczeniem. Może on być ujmowany jako regres, stagnacja lub rozwój polityczny. Wartości oceny tych ujęć procesu politycznego są obiektywnie względne wśród podmiotów oceniających. Co dla jednych ujmowane będzie jako postęp inni mogą traktować jako regres lub stagnację. Cele działań lub kierunek zdarzeń określają pole, na którym zachodzi proces polityczny. Proces polityczny nie jest konstrukcją tworzoną swobodnie przez badacza, ale jest ściśle powiązana z przedmiotem i przebiegiem procesów społecznych. Zasada ta jest istotnym elementem, który należy ująć podczas badania bądź analizowania procesów politycznych i społecznych.
Analiza procesów politycznych obejmuje ustalenie stanów początkowych i końcowych ich przebiegu wraz ze stanami pośrednimi. Pozwalają one (stany pośrednie) na wyjaśnienie kierunku, przedmiotu, głębokości zmian, charakteru i zasad prowadzonych przekształceń dokonanych. Powyższy model może pełnić funkcję analityczną (wyjaśnia wewnętrzną strukturę procesu), prognostyczną i operacyjną (ocenę efektywności działań zamierzonych na spowodowanie zmian). Ponad to analiza odpowiada na pytania w jaki sposób i w jakim zakresie system polityczny ulega zmianom dokonanym w określonym czasie. Chodzi tu o przekształcenia norm regulujących powtarzalne działania polityczne oraz przekształcenia samych działań. Zmiany owe polegają na ukształtowaniu nowych umiejętności uczestników systemu politycznego.
5. Zmiana społeczna
jest to różnica między stanem systemu społecznego w jednym momencie czasu i stanem tego systemu w innym momencie czasu. Oba te stany mogą różnić się pod wieloma względami:
Zmiana składu systemu np. nowi członkowie partii politycznych, przybysze z innych krajów, zmiany struktury rządu poprzez likwidacje stanowisk niektórych ministrów
Zmiana struktury systemu, czyli modyfikacje zależności powiązań pomiędzy jej elementami
- nowe struktury interakcyjne np. nawiązanie nowych kontaktów, powstawanie nowych grup społecznych,
- nowe struktury interesów poprzez wzrost bogactwa lub jego spadek podmioty zyskują lub tracą władzę uwalniając się spod podporządkowania lub popadają w zależności
- nowe struktury normatywne - wyznaczenie nowych wartości, kierowanie się nowymi normami
- nowe struktury idealne - ludzie zaczynają akceptować nowe ideologie, zyskują nową wiedzę o świecie, widzą siebie w nowym świetle
Zmiana funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa np. poszerzenie funkcji premiera w rządzie, realizowanie pewnych funkcji przez jednostkę jaką jest rodzina
Zmiany granicy systemu, czyli np. fuzja korporacji przemysłowych, łączenie się dwóch rodzin poprzez małżeństwo dzieci
Zmiana otoczenia systemu np. urbanizacja pochłaniająca podmiejskie wioski, zmiana położenia geopolitycznego społeczeństwa poprzez podbój
6. Zmiana polityczna
trwałe i często nieodwracalne przeobrażenie jakości wzorców działania politycznego, samych działań, bądź sposobu wymiany energii ze środowiskiem otaczającym system. Wyraża się ona w przekształceniu struktury sytemu politycznego, jego funkcji oraz interakcji z otoczeniem. Jako efekt procesu politycznego pozwala uchwycić regres, stagnację lub rozwój polityczny, stabilizację lub rozpad wspólnot politycznych (jednostek i grup uczestniczących w politycznym udziale podziału pracy poprzez wspólny ład aksjologiczny.
Zmiana jest najczęściej nieodwracalnym procesem. Natomiast sam proces polityczny może być utożsamiany z pojęciem zmiany jeśli przyjmiemy, że jest on sekwencją zdarzeń prowadzącą do przekształcenia systemu lub jego powiązań z otoczeniem nawet jeśli skutki tego działania są nietrwałe.
Wg Talcotta Parsona zmiany mogą być:
Cykliczne np. zdolność systemu politycznego do zapewnienia sobie poparcia przez stabilizację wspólnoty
Wzrostowe np. zmiana w potencjale władzy, która wynika z umiejętności mobilizowania poparcia dla systemu
Strukturalne, kiedy zachodzi legitymowana transformacja struktur i ról politycznych spowodowana rosnącym zróżnicowaniem systemu i koniecznością specjalizacji
7. Postęp i rozwój
postęp społeczny jest procesem rozwojowym, którego kierunek jest wartościowany, oceniany pozytywnie. Przybliża nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, który realizuje ważne wartości. Zazwyczaj jest uważany za dobry, sprawiedliwy, godny. Żadna zmiana nie jest postępem dopóki nie stanie się przedmiotem pozytywnej oceny szerokiej zbiorowości. Postępowość jest zawsze zrealatywizowana:
Przez zbiorowość, która formuje ocenę np. wprowadzenie progresywnych podatków i zmniejszenie różnic majątkowych. Jest postępowe z perspektywy niżej zarabiających, ale nie z perspektywy dynamicznych przedsiębiorców
Relatywność historyczna np. nowe wynalazki, upowszechnienie edukacji, równouprawnienie kobiet są z naszej perspektywy postępowe, natomiast nie były uważane w ten sposób kiedy je wprowadzano
Ze względu na przyjęte kryteria postępu względem uznawanych wartości, czyli to co postępowe przez pryzmat jednego kryterium nie musi być postępowe według drugiego i odwrotnie
Postęp trudniej jest kwestionować jeśli dotyczy on jakichś spraw fundamentalnych i uniwersalnych dla społeczeństwa jak np. wydłużenie czasu życia, malejąca groźba wojny, wyeliminowanie groźby głodu. W przypadku interesów partykularnych możliwe jest kwestionowanie przez pewne grupy tego co postępowe. Łatwiej przyjąć postępowość zdefiniowaną cząstkowo kiedy dotyczy jednego wymiaru a znacznie trudniej kompleksowo dotyczącej wielu wymiarów. Dotyczą tworzenia utopii społecznej, a więc wizję dobrego, doskonałego społeczeństwa ujmowanego tak skrajnie, że aż nierealistycznie.
Postęp zakłada kierunkowość procesu, czyli przybliżenie do jakiegoś stanu idealnego, czegoś lepszego, doskonalszego.
Pojęcie postępu ujętego podmiotowo bądź aktywistycznie przejawia się umiejscowieniem kryterium postępowości w teraźniejszości. Oznacza szukanie wartości społeczeństw tu i teraz realnie istniejących pozwalających określić je jako postępowe lub wsteczne. Społeczeństwo postępowe zdolne jest do twórczego przekształcania się, przekraczania własnych granic, pokonywania przeszkód. Nazwać możemy je także społeczeństwem aktywnym. Przeciwieństwem społeczeństwa aktywnego i postępowego są społeczeństwa pasywne i wsteczne.
Na postępowość mogą składać się działania jednostek bądź wybitnych osobowości społeczeństw, które podejmują działania, stosunek do wartości, tradycji oraz oczekiwana wizja przyszłości. Postępowania jednostek bądź grup społecznych możemy podzielić na działania przedstawicielskie (są to podmioty działające dla innych konstruujący pole gry społecznej np. politycy, organizatorzy, reformatorzy) i działania realizacyjne, czyli podejmowanie pewnych kroków w polu tej gry.
rozwój społeczny jest przykładem procesu kierunkowego (jeden z typów procesu społecznego polegającego na braku identyczności zmian oraz przybliżenia stanu systemu do preferowanego bądź postrzeganego negatywnie. Przykładami jego są wzrost organizmu, dojrzewanie, starzenie się, śmierć. Procesy kierunkowe w rozwoju społecznym dodatkowo cechuje jeszcze pozytywność (kierunek procesu jest pozytywny) i kierunkowa sekwencja zmian społecznych uruchomiona i popychana przez czynniki endogenne (czynniki zamknięte w ramach rozważanego systemu), czynniki egzogenne (leżące poza systemem społecznym takie jak zmiany klimatyczne, epidemie itp.) wywołują procesy reaktywne i adaptacyjne. Rozwój może przebiegać jednoliniowo, kiedy ciąg zmian zachodzi po wyznaczonej z góry drodze; wieloliniowo, kiedy ciąg zmian ma przybliżony ogólny kierunek, ale przebiega zmiennie ze względu na uwarunkowania sytuacyjne; skokowy polega na tym, że po okresie skumulowania zmian jakościowych i ilościowych dochodzi do pewnego progu nasycenia się po którego minięciu następuje zasadnicza zmiana jakościowa.
rozwój polityczny jest procesem kierunkowym, prowadzącym do rezultatów uznanych za korzystne przez pewne grupy społeczne. Może być traktowany jako szczególna postać procesu politycznego lub jego efekt. Rozwój polityczny kojarzy się najczęściej ze zdolnością przybliżenia się do standardów rozwiniętych demokracji, może być to np. pozytywne przekształcenie w obszarach partycypacji politycznej pluralizmu politycznego, liberalizacji władzy , integracji społecznej, autonomii zewnętrznej. Rozwój polityczny oznacza postęp specjalizacji struktur politycznych; może dokonywać się wraz z innymi procesami rozwojowymi.
System polityczny
Proces polityczny
Zjawisko polityczne wyjaśnione w poprzednim temacie
Zmiana polityczna
Modernizacja
Terminu używa się do opisu wysiłków podejmowanych przez zacofane, słabo rozwinięte społeczeństwa, aby dogonić wiodące, najbardziej rozwinięte państwa w ramach systemu globalnego. Opisuje ona przejście od peryferii do centrum nowoczesnego społeczeństwa. Teorie modernizacji i konwergencji są produktem czasów po II wojnie światowej. Powstały w wyniku rodzenia się podziału społeczeństwa globalnego na 3 grupy. Pierwszą grupą były kraje europy zachodniej i USA, Japonia i uprzemysłowione kraje dalekiego wschodu, które były wysoko rozwinięte przemysłowo. Drugi świat dotyczył społeczeństw socjalistycznych zdominowanych przez ZSRR przechodzących proces uprzemysłowienia wielkimi kosztami społecznymi. Trzeci świat to były społeczeństwa postkolonialne południa i wschodu, poważnie zacofane i znajdujące się w erze przedindustralnej. Klasyczne teorie modernizacji skupiały się pomiędzy Pierwszym i Trzecim Światem, a teoria konwergencji wraz z teorią transformacji postkomunistycznej na zależnościach pomiędzy Pierwszym i Drugim Światem.
Modernizacja lat 50 i 60 była definiowana na 3 sposoby:
Historyczny - opierał się na zmianach w kierunku typów społecznych, ekonomicznych politycznych systemów, jakie rozwinęły się w Europie Zachodniej i Ameryce Półn. od XVII do XIX wieku
Relatywistyczny - odnosiła się do najbardziej postępowych innowacji lub przełomów poznawczych, moralnych, etycznych, technicznych, społecznych, które miały doprowadzić do poprawy kondycji ludzkiej. Miały oznaczać celowe naśladowanie standardów, uznane przez całą populację za nowoczesne. Owe standardy mogły ulegać sytuacyjnym zmianom
Analityczne definiowanie - przedstawia modernizację jako wielowymiarowe przejście obejmujące 6 dziedzin:
- ekonomi (przejście od produkcji rolnej na własne potrzeby do rolnictwa komercyjnego, zastąpienie siły roboczej energią nieożywioną i produkcją maszynową, urbanizację)
- areny politycznej (przejście od władzy plemiennej do systemów władzy opartych na prawie wyborczym, prawach politycznych i demokracji)
- edukacji (likwidacja analfabetyzmu, wyuczanie zdolności i kompetencji)
- religijna (sekularyzacja)
- życie rodzinne (większa specjalizacja funkcjonalna rodziny i zmniejszenie znaczenia więzów krwi)
- stratyfikacji (oznaczał zwrócenie uwagi na indywidualne zdolności i osiągnięcia jednostek)
Ze względu na strukturalne i funkcjonalne różnicowanie społeczeństw ważnym mechanizmem modernizacji jest odkrycie czynników, które wstrzymują wzrost słabo rozwiniętych społeczeństw, a zadaniem polityki jest usunięcie tych hamulców.
Wyróżniona została także typologia mechanizmu ewolucjonistycznego, która mówi, że warunkiem modernizacji jest współistnienie różnorodnych społeczeństw, natomiast społeczeństwa słabo rozwinięte muszą poddawać się modernizacji, aby nie zginąć. Bardzo często prowadzą one doskonalenia adaptacyjne, czyli wykorzystują stosowane wcześniej przez kraje rozwinięte metody, które się sprawdziły wraz z kampaniami społecznymi dotyczącymi ich korzyści co przyśpiesza modernizację.
Mechanizmem teorii konwergencji jest charakter dominującej technologii, która wywołuje określone formy organizacji społecznej życia politycznego, wzorców kulturowych, codziennych zachowań. Ma to prowadzić do eliminowania różnic lokalnych i sprowadzenia tych społeczeństw na ścieżkę szeroko pojętej industrializacji.
W latach 70 idea modernizacji była silnie krytykowana na gruncie empirycznym zarzucano jej sprzeczność ze świadectwami historycznymi, na gruncie teoretycznym niemożliwość realizacji założeń. Z perspektywy empirycznej dowodzono, że działania modernizujące często nie dają obiecywanych rezultatów (w słabo rozwiniętych społeczeństwach nie zniknęła bieda, istniały reżimy autokratyczne).
Pod koniec lat 80 XX wieku nastąpiło odrodzenie teorii modernizacji w postaci wysiłków państw postkomunistycznych aby wejść do Europy jako rozwiniętego świata. Różnica pomiędzy modernizacją Trzeciego Świata i państwami postkolonialnymi polegała na odbudowie gospodarczo-społecznej systemu socjalistycznego (wysoce upolityczniony, scentralizowany system ekonomiczny, planowany). Dlatego możemy określić te modernizację jako fałszywą. Dziedzictwo realnego socjalizmu imitowało pewną część zachodniej nowoczesności w postaci rozwiniętego przemysłu ciężkiego, dużą skalę proletaryzacji, chaotyczną urbanizację, rozwinięty aparat biurokratyczny. Brakowało jej jednak własności prywatnej, przedsiębiorczości, etyki pracy, indywidualizmu, wolnego rynku, obfitości towarów i usług. Wewnątrz reżimu socjalistycznego zanikła różnorodność etniczna, regionalna i religijna. Modernizacja krajów postkomunistycznych polegała przede wszystkim na dopuszczeniu do jej realizacji w sferze decyzyjnej nie tylko elit politycznych, ale także ruchów społecznych; wprowadzono rozwiązania modernizacyjne oparte o aspiracje ludności, rozbudzone przez obserwacje nowoczesnych stylów życia, a nie tylko racje elit; dostrzeżono role czynników egzogennych modernizacji związanych z geopolitycznym układem sił na świecie, dostępnością zewnętrznej pomocy gospodarczej i finansowej, otwartością rynków międzynarodowych pomocą zasobów ideologicznych; wprowadzono uznanie dla innych niż jednostkowe wcześniej ujmowane modele nowoczesności; przedstawiono proces modernizacji bardziej różnorodnie w oparciu o różne obszary życia społecznego, ich tempo, rytm, kolejność; tworzono bardziej obiektywne obrazy modernizacji wiedząc, że nie wszystko da się osiągnąć i że nie wszystko zależy od samej woli politycznej; zwrócono uwagę na imponderabilia (wartości ludzkie, postawy, znaczenie symboli) zamiast wiązać modernizację jedynie ze wzrostem gospodarczym; traktowano tradycję jako źródło legitymacji dla procesów modernizacyjnych; ważnym elementem był także klimat ideologiczny państw rozwiniętych z których czerpano wzorce, a które były jednocześnie wyczerpane i znudzone „pogonią”. Proces modernizacji został oczyszczony z ewolucjonistycznych i progretywistycznych podtekstów.
Teoria konwergencji ujawniła swoją zawodność poprzez nieprawdziwą wzajemność systemów bowiem powstawał tutaj jednokierunkowy przepływ wzorców, w których dominowały kraje zachodnie. Ponad to wykazywała ona ewolucjonistyczną zmianę realnego socjalizmu przyjmującego wzory zachodnie zamiast radykalnej rewolucji. Elementem pobudzającym do zmian nie była fascynacja systemów socjalistycznych nowoczesną technologią, ale dążeniem ich społeczeństw do zachodnich wzorów poziomu życia.
Transformacja polityczna
Jest okresem przejściowym, który dzieli dwa wyodrębnione momenty, czyli początek będący rozmontowaniem danego reżimu politycznego i koniec w postaci konsolidacji nowego reżimu. Jego treścią jest intensywna zmiana polityczna. Wynik transformacji stanowi niewiadomą, ponieważ zmiana może doprowadzić do konsolidacji reżimu demokratycznego, powrotu reżimu autorytarnego bądź rewolucji. Momentem początkowym transformacji jest moment sformułowania deklaracji o przeprowadzeniu rywalizacyjnych wyborów, a efektem końcowym jest zainstalowanie reżimu demokratycznego utożsamionego z odbyciem się pierwszych rywalizacyjnych wyborów, pierwszą alternacją władzy lub utworzeniem demokratycznych reguł gry. Szansami na szybsze ustabilizowanie demokracji wraz z konsensualnym stylem działań są minimalizacje elementów odwetu, częściowa legitymizacja przeszłości oraz cykliczna alternacja władzy pomiędzy niewielką liczbą silnych partii politycznych.
Sama transformacja jest procesem bardziej szybkim natomiast przypisywanie przejściowości okresu jest bardziej adekwatne do pojęcia tranzycji jako procesu bardziej ciągłego.
polityka jako homeostat systemu społecznego
życie społeczne realizuje się w wielu zróżnicowanych formach i działaniach posiadających swoistość gatunkową względem potrzeb i warunków ich zaspokojenia oraz formy ich wyrazu. Nie wszystkie dziedziny życia społecznego i formy aktywności ludzkiej posiadają odrębna substancję i jednorodne składniki. Jednorodne mogą wydawać się prawo, moralność, systemy religijne, sfera technologii produkcji, stosunki ekonomiczne. polityka nie posiada własnej oddzielnej substancji, a jej materią są różne potrzeby i więzi społeczne. Sama władza nie jest substancja polityki ale jej narzędziem. Polityka wymieniana obok sfer życia społecznego, traktowana jako oddzielny świat istniejący w sobie i dla siebie, w rzeczywistości nie jest samoistna, ponieważ ma rację bytu pod warunkiem, że wymagają rozwiązania i koordynacji konkretne zadania społeczne, ekonomiczne, kulturowe, czy technologiczne. Współzależność sfer życia społecznego opisują relacje: genetyczne (powstanie jednej dziedziny jest wynikiem funkcjonowanie innej), strukturalna (wiąże formy, kształt, sposób istnienia danej sfery z właściwościami i wymogami funkcjonowania innej), funkcjonalna (polega na uzależnieniu zdolności do działania, samoregulacji w jednej sferze od zapotrzebowania ze strony innej), motywacyjna (zamierzone, celowe działanie w jednej sferze na rzecz potrzeb wymogów istniejących w innych sferach).
Ekonomika jest genetycznie pierwotna i warunkuje inne sfery pod względem funkcjonalnym. Wymusza na nich tendencje aktywności do własnych potrzeb. Natomiast polityka w stosunku do innych sfer życia społecznego jest genetycznie wtórna, strukturalnie pochodna i motywacyjnie służebna. Ekonomika jest dla innych sfer podstawą, pożywką i determinatorem. Ponadto steruje ona własną dziedziną i innymi sferami stymulując pewne tendencje, ograniczając inne sfery w rozwoju. Polityka natomiast występuje jako wyraziciel, przekaźnik i aktywny regulator w stosunku do innych sfer. Steruje ona nimi w sposób celowy i przemyślany.
Polityka jako funkcja społeczna jest odpowiedzią na zapotrzebowanie powstałe w funkcjonowaniu gospodarki, moralności, systemu prawnego oraz w wymogach ich harmonizacji. Zatem polityka wyraża i „obsługuje” gospodarkę. Realizuje i dopełnia pozaprawnymi formami wpływu zasady, reguły i określone normy prawne. Jest w tym ujęciu służebna wobec innych sfer.
W innym ujęciu polityka występuje jako regulator w stosunkach społecznych. Harmonizuje, reguluje funkcjonowanie poszczególnych dziedzin, koordynuje ich współzależność, współzależność nawet sama narzuca stopień ich upolitycznienia (gospodarka, kultura, nauka, religia). Jest ona układem organizującym społeczeństwo jako całość, płaszczyzną ścierania się celów, wartości, wysiłków i dążeń społecznych wyrażających potrzebę i interesy polityczne odnoszące się do organizacji klas, a także interesy pozapolityczne dotyczące społeczeństwa jako całości. Stanowi ona samoistną dziedzinę życia społecznego bez którego nie może się ono odbyć. Jest ona czynnikiem selekcjonującym dążenia społeczne w skali całego społeczeństwa.
Polityka stara się zapewnić stan równowagi w stosunkach społecznych, w którym dana całość społeczeństwa istnieje mimo zewnętrznych i wewnętrznych sprzeczności. Równowaga społeczeństwa jest procesem, może być zatem dynamiczna i osiągana na innym poziomie i w różnych warunkach. Granica istnienia równowagi społecznej może zostać naruszona przez dążenia i interesy jednostek bądź realizację partykularnych interesów grup społecznych lub mas, co może przyczynić się w wielkim stopniu (w porównaniu do realizacji interesu jednostki do jej zachwiania). Działalność polityczna spełnia kontrolno-interwencyjno-regulacyjną funkcję w stosunku do zależności między gospodarką, kulturą, prawem i społeczeństwem.
7. Kryzys polityczny jest to innymi słowy mówiąc zachwianie legitymizacji i brak legitymacji dla władzy. Może się on ujawnić w związku z poczynaniami władzy,ale także mogą go wywołać modernizacjie,transformacjie, etc. .