II. Interesy jako podstawa działań politycznych

Zacznijmy może od definicj:

Interes - to, co przynosi korzyść jednostce lub grupie; na ogół uznaje się, że interesy są obiektywne i rzeczywiste.

grupa interesu - to zorganizowane stowarzyszenie, które stawia sobie za cel wywarcie wpływu na politykę czy działania rządu. Grupy interesu różnią się od partii politycznych tym, że starają się wywierać wpływ z zewnątrz, a nie zdobyć czy sprawować władzę rządową. Ponadto, grupy interesu mają na ogół wąskie pole zainteresowań, skupiając się na konkretnej sprawie czy interesach danej grupy. Niezwykle rzadko można im przypisać szersze cechy programowe czy ideologiczne, które kojarzy się generalnie z partiami. Grupy interesu różnią się od ruchów społecznych wyższym stopniem formalnej organizacji. Niemniej jednak, nie wszystkie grupy mają członków w sensie formalnym. (A. Heywood)

a oto co było o tym w pozostałej literaturze:

• nadają systemom politycznym zasadniczy impuls do działania;

• o ile proces rządzenia polega na formowaniu i realizacji celów politycznych przez wyspecjalizowane agendy, o tyle proces polityczny obejmuje złożone interakcje między aktorami państwowymi i nie-państwowymi;

• jest ogniwem pośredniczącym między społeczeństwem a państwem - przekazującym żądania i oczekiwania obywateli ośrodkom decyzyjnym i uczestniczącym w podejmowaniu odpowiednich, wiążących rozstrzygnięć;

• maksymalizacja wpływu na władzę bez konieczności jej zdobywania;

• są organizacyjnym przejawem faktu, że ludzie mają zróżnicowane potrzeby, oczekiwania, aspiracje i lojalności i że owa różnorodność może być ujawniana i rozwiązywania bez użycia siły.

Zanim jednak przejdziemy dalej - generalnie wszystkie podane w tym punkcie zagadnienia są niezwykle sztuczne i naciągane, o niektórych w ogóle nie było mowy w podanej literaturze ani też w Internecie. Dla zrozumienia tego tematu tak naprawdę istotne jest jedynie zapoznanie się z podstawowymi cechami grup interesu - reszta to lanie wody… Tak czy siak miłej lektury życzę

1. Koncepcje relacji pomiędzy grupami interesów a państwem

Wyróżniamy dwie grupy koncepcji:

A) kryterium podziału - rola państwa w odniesieniu do interesu publicznego:

• racjonalizm

• filozofia G. W. Hegla:

• etyczna rola państwa w społeczeństwie i podkreślenie prymatu wspólnoty politycznej nad jednostką;

• państwo jest wcieleniem dobra wspólnego;

• żadne społeczeństwo nie może żyć poza państwem;

• państwo i społeczeństwo stanowią organiczną jedność, która wyraża się w pojęciu ojczyzny;

• państwo musi istnieć w świadomości obywateli;

• obywatel nie może znajdować się z państwem w konflikcie, ponieważ każdy jest nosicielem dobra wspólnego;

• państwo uosobieniem najwyższych cnót moralnych;

• państwo wcieleniem „uniwersalnego altruizmu”, społeczeństwo zaś - „uniwersalnego egoizmu”;

• tylko państwo ma moralną legitymację do wyznaczania celów rozwoju społeczeństwa;

• uznanie prymatu państwa;

• Hegel krytykował monteskiuszowską koncepcję podziału władzy za to, że stanowiła zagrożenie dla jedności państwa, która stanowi jego istotę.

• teoria Maxa Wezera:

• najważniejszym atrybutem państwa jest suwerenna władza, dysponująca zorganizowaną i legalną przemocą, stosowaną w majestacie prawa;

• władza państwowa legitymizowana może być przez tradycję, charyzmę przywódców lub przez zgodność z zasadami prawa i racjonalności;

• wyrazem racjonalności władzy państwowej jest aparat administracyjny oparty na następujących zasadach: hierarchicznej organizacji, dyscyplinie, legalności, bezosobowości i kompetencji;

• personel administracyjny w podejmowaniu decyzji kieruje się wyłącznie normami prawa („urzędnik nie ma twarzy”);

• administracja państwowa jest wcieleniem obiektywizmu, profesjonalizmu i legalizmu w funkcjonowaniu prawa.

• nurt neoweberowski (Theodore J. Lowi, Edward J. Harpham):

• państwo jest specyficzną organizacją publiczną, która posiada prawo kontroli określonego terytorium i podejmuje działania publiczne, których nie da się wyjaśnić przez odniesienie do interesów innych organizacji, grup lub klas społecznych;

• państwo jest autonomicznym podsystemem w systemie społeczno-politycznym, który posiada zdolność do samodzielnego działania zdolność do zdefiniowania własnych preferencji oraz ich forsowanie w procesie politycznym;

• państwo jest traktowane jako racjonalny aktor polityczny - podobnie jak racjonalna jednostka w teorii wyboru politycznego, państwo formułuje intencje, cele i strategie; nie jest ono pasywnym podmiotem współdziałania sił społecznych, takich jak grupy interesów, klasy społeczne lub mniejszości etniczne, ale aktywnym podmiotem w formułowaniu i realizacji celów politycznych.

• nurt amerykańskiej teorii prawa (Woodrow Wilson, Frank Goodnow):

• przypisywał administracji państwowej misję moralną: wcielanie informacji i woli powszechnej - misją administracji publicznej miała być skuteczna egzekucja woli państwa.

• akcentuje rozum państwa i nie przewiduje miejsca dla grup interesów działających w strukturach państwa ani poza nimi.

• antyracjonalizm

• krytykuje racjonalistyczne pojęcie „rozumu państwa” i jego wyższość moralną i polityczną wobec innych części społeczeństwa;

• członkowie ciał rządowych i administracyjnych nie są wolni od ujemnych cech ludzkiego charakteru, i jeśli nie zostaną poddani mechanizmom kontrolnym, będą ulegać pokusie korupcji i nadużywania władzy;

• koncepcja kontrolowania i powstrzymywania ośrodków władzy państwowej;

• koncepcja podziału i fragmentacji władzy;

• traktuje interesy partykularne jako czynnik istniejący realnie lub potencjalnie w strukturach władzy państwowej, którego zagrożeń dla interesu publicznego należy się spodziewać i przed którym należy się bronić;

• dostrzega konieczność neutralizacji interesów przez odpowiednio zaprojektowany system władzy.

B) kryterium podziału - podmiotowość państwa:

• państwocentryzm:

• obejmuje racjonalizm i antyracjonalizm;

• przyjmuje koncepcję państwa jako samodzielnego podmiotu posiadającego autonomiczną władzę do wywierania wpływu na otoczenie wewnętrzne i międzynarodowe;

• do tego nurtu należy zaliczyć: teorię umowy społecznej Hobbesa, filozofię Hegla, socjologię państwa Maxa Webera, teorię państwa prawa Georga Jellinka i Hansa Kelsena oraz racjonalistyczną teorię administracji publicznej;

• obecnie te podejście rozwija się pod nazwą neoweberyzmu.

• socjocentryzm:

• traktuje państwo jako przedmiot oddziaływania różnych sił społecznych, umiejscowionych poza aparatem państwowym;

• pomniejsza on rolę państwa, akcentując rolę grup interesów;

• klasy lub inne grupy społeczne i ekonomiczne określają charakter państwa i wyznaczają główne kierunki polityki państwowej;

• akcentuje rozum państwa i nie przewiduje miejsca dla grup interesów działających w strukturach państwa ani poza nimi;

• reprezentowany był przez:

• klasyczny pluralizm:

• traktował aktywność grup interesów jako zjawisko pożyteczne dla demokratycznego systemu politycznego;

• grupy powstają, aby reprezentować wobec państwa interesy różnych odłamów społeczeństwa;

• grupy, uważane za element społeczeństwa obywatelskiego, stwarzały możliwość artykulacji interesów społecznych bez obawy o podważenie podstaw reżimu politycznego;

• konflikt między grupami jest charakterystyczny dla liberalnej demokracji, rzadko jednak zagraża on stabilności politycznej;

• odrzuca racjonalność rządu, jako suwerennego centrum władzy państwowej;

• rozproszenie władzy wykonawczej między ministerstwa, które reprezentują różne grupy interesów w społeczeństwie;

• procesy decyzyjne w państwie polegają na przetargach interesów;

• polityka stanowi nieustanny proces negocjacji, zmierzający do pokojowego rozwiązywania konfliktów

• w procesach decyzyjnych kluczowe role odgrywają grupy interesów, jednak państwo reprezentuje interes publiczny: reaguje na naciski grup biorąc pod uwagę ich żądania, nie zapominając o potrzebach tych obywateli, którzy nie potrafią się zorganizować

• nie powstaje zjawisko kumulowania się wpływów w jednych rękach;

• aparat państwowy ma charakter pluralistyczny, jest on miejscem rywalizacji agend i sektorów rządu; autorytet polityczny jest rozproszony i żaden partykularny interes nie determinuje polityki państwowej;

• grupy interesów są czynnikiem stabilizującym status quo;

• grupy interesów stanowią mechanizm obronny przed omnipotencją aparatu rządowego w zbiurokratyzowanym państwie dobrobytu.

• neopluralizm:

• powstał w wyniku krytyki i ewolucji pluralizmu;

• dostrzegał większy zakres wpływów grup interesów w społeczeństwie kapitalistycznym;

• ukazał źródła uprzywilejowanej pozycji biznesu w systemie politycznym.

• oraz klasyczny marksizm, (w dwudziestym przez neomarksizm) i różne postacie elityzmu i korporacjonizmu.

* obie koncepcje tolerują się wzajemnie na gruncie akceptacji dwóch bytów: państwa i społeczeństwa, jako względnie autonomicznych obszarów, pozostających we wzajemnych związkach.

2. Mechanizmy krystalizacji interesów

Krystalizacja interesów - proces przetwarzania interesów grupowych w wiążące decyzje polityczne.

??? zabijcie, ale nic o tym nie ma - czekam na maila od Pani???

3. Ewolucja obszarów krystalizacji interesów

??? to samo co wyżej ???

4. Formalne i nieformalne sposoby artykulacji interesów w systemie politycznym

Artykulacja potrzeb i interesów to proces podejmowania działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb i interesów określonych podmiotów, od momentu wyodrębnienia się do ich zaspokojenia.

Formalne sposoby artykulacji to np. konstytucyjno-prawne mechanizmy gwarantujące obywatelom udział w życiu politycznym kraju poprzez wybory do Sejmu, wybory samorządowe, parlamentarne wykorzystywanie prawa obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej, itp.

Nieformalne sposoby artykulacji to np. wykorzystywanie wieców i manifestacji, organizowanie masowych akcji - petycji, organizowanie demonstracji lub strajków itp. /charakteryzują się legalizmem działania, pozbawionego jednak norm i zasad określających, jakie skutki polityczne wywołuje podjęcie wysiłków, aby tym sposobem kanalizować interesy partykularne/

5. Koncepcje grup interesów

• pluralizm:

• podkreśla zdolność grup zarówno do obrony jednostek przed państwem, jak również do uwrażliwiania systemu demokratycznego na sygnały płynące z otoczenia;

• fragmentaryzacja i szerokie rozproszenie władzy politycznej;

• decyzje podejmowane są na podstawie złożonego procesu pertraktacji i interakcji, który zapewnia uwzględnianie opinii i interesów znacznej liczby grup;

• grupy mają potencjał potrzebny do zorganizowania się i zyskania dostępu do rządu;

• władza polityczna jest jednak tak sfragmentaryzowana, iż żadna z grup czy interesów nie może utrzymać dominacji na dłuższą metę.

• korporacjonizm:

W szerszym znaczeniu jest sposobem na włączenie zorganizowanych interesów w proces rządzenia. Korporacjonizm ma dwa oblicza. Pierwsze, korporacjonizm autorytarny, jest formą ideologiczną czy ekonomiczną kojarzoną z włoskim faszyzmem. Charakteryzował się on politycznym zastraszeniem przemysłu oraz zniszczeniem niezależnych związków zawodowych. Drugie, korporacjonizm liberalny (korporacjonizm „społeczny” czy „neokorporacyjny”) odnosi się do tendencji widocznej w bardziej dojrzałych demokracjach liberalnych, która polega na przyznawaniu zorganizowanym interesom uprzywilejowanego i instytucjonalnego dostępu do procesu formułowania polityki. Mechanizmy, za sprawą których do tego dochodzi, są znacznie zróżnicowane, podobnie jak stopień integracji grup. W odróżnieniu od wariantu autorytarnego, korporacjonizm liberalny umacnia pozycję grup w stosunku do rządu, a nie na odwrót.

6. Grupy interesów (kryteria historyczne, socjologiczne, polityczne, kulturowe i ekonomiczne)

• kryteriumkonomiczne:

• podstawowe

• kapitalistyczne

• robotnicze

• niepodstawowe

• rolnicze

• drobnokapitalistyczne

• wolne zawody

• spółdzielnie

• konsumenci

• kryterium jologiczne:

• organizacje o celach politycznych niepowiązane z partiami

• kościoły i zrzeszenia religijne

• zrzeszenia kulturowe, filantropijne i humanistyczne

• kryteria polityczne:

• filozofia polityki

• system polityczny

• historyczne i polityczne uwarunkowania

kryteriów historycznych i kulturowych brak

7. Płaszczyzny podziału interesów we współczesnym świecie

1) interes polityczny sensu stricte, czyli dążenie podmiotów społecznych do udziału w sprawowaniu władzy za pośrednictwem państwa, systemu partii politycznych i organizacji społecznych;

2) interes polityczny sensu largo, czyli dążenie dużych grup społecznych do realizacji swoich interesów przy udziale władzy politycznej

8. Grupy interesu w procesach legislacyjnych

Analizując udział grup w procesie decyzyjnym możemy wyróżnić 2 typy decydowania:

• konsensualny (oparty na porozumieniu)

• większościowy

oraz odpowiadające im 2 formy uczestnictwa w decydowaniu:

• kooperacyjną

• rywalizacyjną

---