PLANOWANIE PRACY WYCHOWAWCZEJ

 Praca wychowawcza ze względu na swój złożony charakter powinna być planowana.

Planowanie pracy wychowawczej nadaje działaniom wychowawczym strukturę zorganizowaną i jest niezbędnym czynnikiem warunkującym jej powodzenie.

Podczas planowania należy uwzględnić:

·        warunki materialne szkoły i rodziny

·        możliwości rozwojowe uczniów, w tym ich potrzeby i zainteresowania

·        zaniedbania wychowawcze i braki środowiska lokalnego.

Ważnym czynnikiem jest wspólne planowanie, w którym bierze udział cały zespół uczniów danej klasy, przedstawiciele komitetu rodzicielskiego i wychowawca, którego rola ogranicza się do wytyczenia generalnie linii planu i utrzymania jego założeń w granicach realnych możliwości wykonania.

Dobrze skonstruowany plan wychowawcy klasy powinien zawierać następujące elementy:

·        główny kierunek pracy z klasą w roku szkolnym

·        naczelne zadania planowane na ten okres

·        zadania operacyjne (konkretne zamierzenia i przebieg ich realizacji)

·        przewidywany czas na wykonanie lub termin ukończenia

·        uwagi o realizacji (wykonanie, rudności, wskazówki, zmiany).

W roku szkolnym wychowawca winien przeprowadzić analizę planu wychowawczego. W planowaniu pracy wychowawczej nauczyciel ma zwrócić uwagę na tematykę godzin wychowawczych.

W planie należy ująć takie tematy jak:

·        Zdrowie, proces uczenia się, funkcjonowanie w społeczeństwie

·        Rodzina, miłość, kultura 

·        Ojczyzna, ekologia, zagrożenia współczesne

·        zainteresowania uczniów, przyszły zawód, kształtowanie postaw.

               Program-plan dotyczy pracy wychowawczej w szkole jako całości i ma wytyczać najważniejsze kierunki i drogi jej efektywnego prowadzenia i doskonalenia. Spójność wewnętrzna i logiczna planu to cechy nierozłączne. Plan jest tworzony, by służył działaniu zbiorowemu. Powinien być realny i funkcjonalny. Oznacza to, że musi brać pod uwagę rzeczywiste warunki i możliwości, liczyć się z potrzebami wszystkich ludzi w szkole, ma im służyć, a więc być funkcjonalny. Program wychowawczy musi być elastyczny i otwarty. Elastyczny, bo trzeba go będzie korygować. Zmieniać się będą preferencje dla celów ,trzeba będzie rezygnować z założonych zadań, na ich miejsce wprowadzać nowe. Program jest przedmiotem ustawicznej pracy, bo towarzyszy żywej działalności ludzi z ludźmi. Plan ma być dobrym narzędziem pracy pedagogicznej prowadzonej przez liczny zespół ludzi w jednej instytucji.

               Zespół autorski planujący działalność wychowawczą placówki musi dysponować materiałem wyjściowym, stanowiącym tworzywo planu. Nie jest to tworzywo jednolite. Projektując pracę wychowawczą,musimy wykorzystać zróżnicowane informacje pochodzące z wielu źródeł. Dysponowanie tymi danymi jest warunkiem,aby powstał plan realny. Stosując podział ogólny wyróżniamy następujące grupy danych koniecznych do rozpoczęcia planowania.

               Pierwszą kategorią danych są podstawy prawne,na których oparta jest działalność placówki jako instytucji oraz działalność jej części składowych. Statut placówki,kodeks ucznia,regulaminy działalności rady pedagogicznej,komitetu rodzicielskiego,organizacji społecznych i młodzieżowych. Niektóre zamierzenia i cele zawarte w programie wychowawczym szkoły będą wymagały znajomości aktów prawnych jak np. Karty Nauczyciela,kodeksu rodzinnego czy kodeksu opiekuńczego. Nie chodzi tu o czysto formalną znajomość przepisów lecz o ich stosowanie w praktyce. Jest to ważny element pracy nad przygotowaniem programu mający w sobie ważką wartość edukacyjną,zważywszy,że poziom wiedzy prawnej w społeczeństwie,,w tym w środowisku nauczycielskim nie jest wysoki i prowadzi do licznych nieporozumień,konfliktów czy nieświadomych przekroczeń prawa.

Jeśli placówka oświatowa ma być dla wychowanków szkołą życia w społeczeństwie i w państwie, powinna być szkołą praworządności stosowanej na co dzień. Wszystkie podstawowe akty prawne dotyczące oświaty można znaleźć w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Edukacji Narodowej.

                 Druga kategoria wiadomości, którymi winni dysponować programiści to nowoczesne i innowacyjne rozwiązania i metody proponowane przez pedagogikę współczesną.

                 Trzecią kategorię informacji niezbędnych do konstrukcji planu pracy stanowią wiadomości na temat charakteru i perspektyw rozwojowych danej placówki jako instytucji oświatowo-wychowawczej.

                 Spełnienie tych wszystkich kryteriów jest pewnikiem zbudowania właściwego planu pracy wychowawczej.

BIBLIOGRAFIA:

1.J.Jerzak, Kształcenie psychologiczne nauczycieli, Warszawa 1988.

2.J.Radziewicz,O planowaniu pracy wychowawczej, Warszawa 1989. 

3.Podstawy edukacji, praca zbiorowa, skrypt, Kraków 1994.     

Grażyna TKOCZ

Szkoła Podstawowa nr 1 w Łaziskach Górnych

Znaczenie planowania pedagogicznego w aspekcie skuteczności nauczania.

Praca nauczyciela jest zdeterminowana, bardziej niż jakakolwiek inna ludzka działalność, przez zachodzące procesy społeczne, polityczne, przez zmiany w nauce, technice i kulturze. Taka właśnie sytuacja zmusza nauczyciela do przyjmowania nowych teorii z innych dziedzin nauki. Obok jakże ważnych funkcji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych jakie ma do spełnienia nauczyciel szczególnego znaczenia nabierają jego zdolności organizacyjne. To właśnie on musi przyjmować rolę organizatora procesów osobotwórczych oraz kierować zespołem uczniowskim i indywidualnym rozwojem uczniów. Proces uczenia się to motywowanie, samodzielne i aktywne nastawienie uczniów na odkrywanie przez poznawanie, działanie i doświadczenie. Nauczyciel jest przewodnikiem w tych doświadczeniach. Organizuje on sytuacje, w których możliwe staje się zdobycie danej wiedzy i umiejętności. By sprostać temu zadaniu konieczną zdaje się przemyślana i zaplanowana praca nauczyciela. „Walory pracy planowej są powszechnie znane . Wiadomo, że oszczędza ona ludzki wysiłek, chroni przed powstawaniem strat, zapobiega marnotrawstwu zasobów. Pozwala osiągnąć znacznie wyższe efekty niż praca żywiołowa i chaotyczna.”^[1] Zaplanowane działanie zapewnia lepszą organizację pracy, wprowadza nie tylko ład do każdej czynności, łącząc je w analogiczną całość lecz także, pozwala dokładnie określić zadania, kierować ich przebiegiem i kontrolować ich rezultaty. Stwarza też możliwości indywidualizowania pracy przez korygowanie niedociągnięć, pomaganie, naprowadzanie uczniów na rozwiązanie problemu.

Planowanie wpływa również na nauczycieli, wymaga od nich pomysłowości, konfrontacji wiedzy z praktyką, dociekania przyczyn trudności, analizowania skutków i ich porównywania z zamiarami. Planowanie więc jest związane ściśle ze sprawnością, właśnie w nim przejawia się fachowość nauczyciela, jego wiedza i doświadczenie. „Planowane jest początkiem, podstawą wszelkiego efektywnego działania, także podstawą działania pedagogicznego.”^[2] Bodźcem do pracy każdego nauczyciela są rezultaty jego działania pedagogicznego. Nauczyciel tak organizuje swoją pracę aby była jak najbardziej skuteczna. Ocenę skuteczności formułuje się zawsze ze względu na cel, który ma być osiągnięty. Zazwyczaj działanie skutecznie nazywa się działaniem celowym. Każda skuteczna działalność pedagogiczna wymaga planowania. Jego znaczenie jest ogromne. Cz. Kupisiewicz pisze : „... planowanie jest warunkiem koniecznym skuteczności procesu nauczania - uczenia się, gdyż chroni nauczyciela od przypadkowości i chaotyczności działania oraz pozwala mu ocenić czy i ewentualnie w jakim stopniu realizuje wyznaczone cele nauczania i wychowania.”^[3] Proces planowania jest zatem jednym z istotnych warunków skutecznego działania, pozwala ująć całość zabiegów pedagogicznych w pewien określony porządek i dokładniej określić ich skutek. Od rozwiązania zagadnienia oraz doskonalenia planowania pedagogicznego jest uzależniona sprawność i efektywność całokształtu celowej działalności pedagogicznej.

Podstawą planowania pracy dydaktycznej są podstawy programowe obejmujące wiadomości i umiejętności jakie powinien posiąść uczeń po zakończeniu danego etapu edukacji. Na bazie podstaw programowych nauczyciel tworzy własny program nauczania lub wybiera spośród wielu ten, który uważa za najlepszy.

Program nauczania określa zakres materiału do przerobienia, informacje o celach nauczania danego przedmiotu, a także o pożądanych formach i metodach pracy. Przy doborze programu nauczania nauczyciel uwzględnia możliwości osobowościowe uczniów, czas przewidziany na jego realizację oraz warunki szkolne, rozczłonkowanie materiału na bloki tematyczne, wzajemne ich powiązanie oraz dostosowanie do poziomu umysłowego uczniów. Istotne jest także by uczniowie byli w miarę równomiernie obciążeni w poszczególnych okresach roku szkolnego. Niedocenianie takiej potrzeby mogłoby sprawić, że uczniowie nie zdołają należycie opanować treści zawartych w programach. Przed zjawiskiem tego typu można uchronić się przez umiejętne planowanie pracy oraz konsekwentne i sprawne wykonywanie przyjętego planu.

Planując pracę dydaktyczną na cały rok nauczyciel sporządza roczny plan nauczania, często zwany w szkole rozkładem materiału. Kierując się założonymi celami dokonuje on podziału materiału nauczania na bloki tematyczne. Uwzględniając równocześnie stopień trudności materiału, przyporządkowuje odpowiednią liczbę i jakość ćwiczeń koniecznych do nabycia potrzebnych umiejętności. Ustala zatem tematy bloków oraz liczbę godzin przypadających na ich realizację. Działanie według takiego planu zapewnia odpowiednią higienę pracy umysłowej uczniów, a tym samym przyczynia się do głębszej realizacji celów danego przedmiotu. Rozkłady materiału nauczania bywają różne, są zróżnicowane zarówno pod względem formalnego nazewnictwa rubryk, ich układ jak i pod względem projektowanych czynności. Jest to sprawa konwencji, pewnego doświadczenia oraz pewnej tradycji.^[4]

Efektywność nauczania, zwłaszcza w klasach początkowych, zawsze ściśle uzależniona jest od aktywności uczniów, będącej wynikiem właściwych metod, form i organizacji pracy. Istotną staje się świadomość edukacyjna nauczycieli, oraz posiadane umiejętności samodzielnego redagowania planów pracy dostosowanych do środowiska i potrzeb powierzonej im grupy dziecięcej.

Zdaniem R. Więckowskiej w edukacji wczesnoszkolnej funkcjonują trzy podejścia określane jako : podejście zadaniowe, projektowanie okazji edukacyjnych oraz podejście sytuacyjne. Eksponują one w różnym zakresie aktywny udział dzieci. W myśl tych założeń rozkład materiału powinien zawierać następujące elementy : sytuacje dydaktyczno - wychowawcze, formy aktywności uczniów, środki dydaktyczne, zakres wiadomości i umiejętności oraz uwagi o efektach aktywności poszczególnych uczniów.

Przygotowany rozkład materiału nauczania należy jednak traktować elastycznie co przewiduje możliwości jego zmiany w uzasadnionych przypadkach. Jest on narzędziem służącym ułatwieniu pracy w określonych warunkach i przy istniejących zasadach. Dlatego
 „... nie tylko nie przynosi ujmy zmiana palnów ze zmianą sytuacji .... ale jest to konieczność, którą nakazuje bieg życia.”^[5] Istotnym elementem pracy pedagogicznej nauczyciela jest codzienne planowanie pracy dydaktycznej. Zarówno sporządzenie planu lekcji jak i konspektu wymaga od nauczyciela przygotowania rzeczowego czyli nagromadzenia, uzupełnienia, uporządkowania bądź tylko odświeżenia wiedzy. Na przygotowanie metodyczne zaś składa się „... powiązanie lekcji z lekcjami poprzednimi i następnymi, zaplanowanie jej budowy, sposobów zaznajomienia dzieci z tematem, zaciekawienia najważniejszymi problemami, utrwalenia materiału i powiązania z praktyką, zaplanowanie pracy domowej, pomocy naukowych.”^[6]

Właściwe zaplanowanie pracy ucznia wymaga od nauczyciela uwzględnia wielu czynników. Istotna jest znajomość klasy jako całości i poszczególnych uczniów, jak również znajomość treści kształcenia oraz umiejętności doboru metod kształcenia, form organizacji pracy i środków dydaktycznych dostosowanych do możliwości poznawczych uczniów danej klasy i ich właściwości rozwojowych. Planując poszczególne lekcje, a w nauczaniu początkowym „dni aktywności ucznia” nauczyciel tak powinien dobrać treści oraz metody i formy organizacji pracy aby wyposażyć uczniów w niezbędne umiejętności, wiadomości maksymalnie rozwijać czynności poznawcze uczniów, zwłaszcza myślenie, spostrzegawczość i wyobraźnię, jak również budzić pozytywną motywację do nauki, kształtować społecznie pożądane postawy.

Ważnymi zdają się również dobrze przemyślane cele operacyjne to znaczy zakres wiadomości i umiejętności jakie powinien posiąść uczeń po realizacji danej jednostki dydaktycznej. To uświadomienie sobie co uczeń wie i potrafi.

Istotne w pracy pedagogicznej nauczyciela jest organizowanie różnych form aktywności dzieci prowadzących do zdobycia określonych wiadomości i umiejętności. Projektowany przez nauczyciela ciąg zdarzeń w lekcji musi zapewniać aktywność uczniów. Nauczyciel przygotowując konspekt stara się przewidzieć mogące wystąpić sytuacje wychowawcze i dydaktyczne i do nich dostosować planowane czynności. Zarówno w literaturze pedagogicznej jak i psychologicznej sytuacja dydaktyczno- wychowawcza różnie jest definiowana. Według H. Moroza przez sytuację dydaktyczną należy rozumieć „... ogół warunków niezbędnych do działania uczniów, sterowanie i korygowanie tych działań w trakcie rozwiązania zadań pedagogicznych, wynikających z celów kształcenia.”^[7] Zadaniem nauczyciela w tym względzie jest zaplanowana praca zmierzająca do mądrego i umiejętnego pokierowania obserwacjami i działaniami oraz procesem analizowania i wyciągania samodzielnych wniosków przez uczniów. Nauczyciele w swojej pracy stosują różne typy planów. W działalności dydaktycznej najbardziej wskazaną wydaje się pisemna wersja planu. Według W. Kobylińskiego „... pisemny plan ułatwia pracę, a przede wszystkim odciąża pamięć i myślenie. Pozwala ewidencjonować poszczególne działania i analizować ich wykonanie,”^[8]

Aby planowanie pedagogiczne przyczyniło się w znacznym stopniu do efektywności nauczania musi także spełnić kilka warunków. Dobry plan winien być celowy, jasno wskazywać metody, środki i warunki potrzebne do ich realizacji. Powinien on obejmować zarówno całość zadania jak również okres wyznaczający kres jego realizacji. Dobry plan, to plan wykonalny, operatywny, elastyczny oraz w rozsądnych granicach szczegółowy. T. Kotarbiński wskazuje również na racjonalność, długodystansowość, terminowość, komunikatywność oraz sprawność planu. Plan zawierający powyższe walory przede wszystkim odciąża pamięć, chroni przed nerwowością i pośpiechem, pozwala prowadzić lekcję bez zrywów i zahamowań.

Wprowadzana reforma edukacji pozostawia nauczycielowi wiele swobody w nauczaniu, a tym samym daje możliwość wielu nowatorskim rozwiązaniom. By jednak sprostać tym wyzwaniom koniecznym jest planowa praca nauczyciela tzn. przemyślana i odpowiednio przygotowana. Zaplanowane we właściwy sposób działanie pedagogiczne, odpowiadające określonym celom, treściom, możliwościom uczniów oraz warunkom uczenia się wpływa na uzyskanie pomyślnych wyników dydaktyczno-wychowawczych.

Literatura :

1.      W. Kobyliński - „ABC organizacji pracy nauczyciela.” Warszawa 1984 r.

2.      J. Poplucz - „Planowanie działań pedagogicznych w zakładzie pracy.” Warszawa 1981 r.

3.      Cz. Kupisiewicz - „Podstawy dydaktyki ogólnej.” Warszawa 1978 r.

4.      R. Więckowski - „Pedagogika wczesnoszkolna.” Warszawa 1993 r.

5.      B. Jodłowska - „Start- szok zawodowy, twórcza praca nauczycieli klas początkowych.” Warszawa 1959 r.

6.      W. Okoń - „Zarys dydaktyki ogólnej.” Warszawa 1959 r.

7.      H. Moroz - Sytuacje dydaktyczne w klasach I-III.” Katowice 1989 r.

 

^[1] W. Kobyliński - „ABC organizacji pracy nauczyciela.” Warszawa 1984 r.

^[2] J. Poplucz - „Planowanie działań pedagogicznych w zakładzie pracy.” Warszawa 1981 r.

^[3] Cz. Kupisiewicz - „Podstawy dydaktyki ogólnej.” Warszawa 1978 r.

^[4] R. Więckowski - „Pedagogika wczesnoszkolna.” Warszawa 1993 r.

^[5] B. Jodłowska - „Start- szok zawodowy, twórcza praca nauczycieli klas początkowych.” Warszawa 1959 r.

^[6] W. Okoń - „Zarys dydaktyki ogólnej.” Warszawa 1959 r.

^[7] H. Moroz - Sytuacje dydaktyczne w klasach I-III.” Katowice 1989 r.

^[8] W. Kobyliński - „ABC organizacji pracy nauczyciela.” Warszawa 1984 r.

Katarzyna Borawska
Ecole Freinet w Vence
Recepta na sukces edukacyjny

Nazwisko Celestyna Freineta, zmarłego w 1966 r. francuskiego pedagoga, wymienia się zazwyczaj w szeregu tak wybitnych reformatorów szkoły, jak J. Dewey, J. Kerschentsteiner, E. Clarparéde, M. Montessori i inni. Twórczość pedagogiczna Freineta sięga do tradycji pedagogiki naturalistycznej reprezentowanej przez J.J. Rousseau i H. Pestalozziego, a równocześnie jest zgodna z aktualnymi postulatami wychowania, otwartymi na problemy współczesnego człowieka i świata. Celestyn Freinet jest twórcą oryginalnej i ciągle żywej koncepcji pedagogicznej pod nazwą Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta. Jest ona dziś najbardziej popularną odmianą szkoły aktywnej we Francji.

Sercem freinetowskiego ruchu pedagogicznego jest założona przez samego Freineta maleńka szkoła w Vence, znakomicie funkcjonująca do dnia dzisiejszego, promieniująca swoimi doświadczeniami na wiele innych szkół tego typu we Francji i poza jej granicami. Miałam wyjątkową okazję gościć w ub. roku w tej szkole i bliżej poznać realizowane w praktyce założenia pedagogiki Celestyna Freineta. Wyjazd do Vence został zorganizowany przez Polskie Stowarzyszenie Animatorów Pedagogiki Celestyna Freineta, którego jestem członkiem.

*

Ecole Freinet w Vence jest położona wśród malowniczych prowansalskich wzgórz, z dala od wielkomiejskiego zgiełku i wrzawy. Kilka niewielkich biało-niebieskich budyneczków leży pośród przepysznej, bujnej śródziemnomorskiej roślinności. W szkole istnieją trzy grupy uczniów: najmłodsza - 3-6 lat, średnia - 7-9 lat, najstarsza - 10-12 lat. Wiele zajęć odbywa się w podgrupach, kryterium doboru stanowią wówczas wspólne zamierzenia, indywidualne zainteresowania lub osobiste więzi między dziećmi.

Kluczowym zagadnieniem w pedagogice Freineta jest swobodna twórczość uczniów, czego wyrazem są różne formy ekspresji artystycznej i plastycznej dzieci. Nie sposób tego nie zauważyć w szkole w Vence. W każdej klasie są wyeksponowane dziecięce prace: rysunki, malowanki, płaskorzeźby, ulepianki z gliny, makatki, swobodne teksty, opowiadania, wiersze itp. Prace plastyczne wykonane przez dzieci dosłownie wybuchają feerią barw, zaskakując odbiorcę pomysłowością techniki czy dokładnością wykonania. Każde miejsce na ścianie klasy jest znakomicie wykorzystane. Ważne miejsce zajmują plany pracy: miesięczny plan dla całej klasy i indywidualne plany tygodniowe i dzienne. W każdej sali znajduje się całe bogactwo pomocy dydaktycznych, zarówno tych zaproponowanych przez samego Freineta (fiszki autokorektywne czy drukarenki), jak i najnowsze zdobycze naukowo-techniczne (komputer, drukarka, kopiarka, rzutnik przezroczy itp.) Klasy są przestronne i jasne. Grupowe ustawienie ławek umożliwia swobodne poruszanie się w klasie ok. 20-24 dzieci (tyle mniej więcej liczy przeciętna klasa). Nauczycielka nie naucza ex cathedra, jej biurko znajduje się w końcu sali, poza stolikami uczniów. Nie miałam okazji zauważyć, by w ciągu całego dnia wychowawczyni siedziała przy nim, nieustannie znajdowała się wśród dzieci, służąc im radą i pomocą.

Naszymi przewodnikami po szkole były same dzieci, które doskonale zdają sobie sprawę z tego, iż uczą się w wyjątkowej szkole i, co ważniejsze - potrafią wytłumaczyć różnicę między nauczaniem tradycyjnym a freinetowskim.

Freinet uczynił z ekspresji dziecięcej punkt wyjściowy procesu dydaktycznego, przez co dowiódł, że w sprzyjających warunkach może się stać elementem intensyfikującym procesy poznawcze i kontakty społeczne. Szczególną uwagę zwrócił na ekspresję słowną w postaci swobodnych tekstów, gazetki szkolnej, korespondencji międzyszkolnej, teatru, poezji. Twórczość dzieci, której tworzywem jest słowo - symbol myśli ludzkiej - Freinet uważał za znakomity środek czynnego kształcenia języka uczniów i najlepszy sposób nawiązywania międzyludzkich kontaktów.

Swobodna ekspresja werbalna w sferze języka mówionego w szkole w Vence jest włączona w dydaktyczny tok zajęć. Jak opowiadały dzieci - każdego dnia rano piszą swobodny tekst na dowolny temat. Wypowiedź taka odzwierciedla ich myśli, przeżycia, pragnienia, wyobrażenia. Ich powstanie jest umotywowane naturalną potrzebą przekazania innym własnych doznań. Po napisaniu tekstów uczniowie w demokratycznych wyborach ustalają, ile z nich zostanie zaprezentowanych całej klasie. W dalszej kolejności następuje zbiorowe opracowywanie wybranych tekstów. Każdy autor głośno odczytuje swoje opowiadanie, a pozostałe dzieci zadają mu wiele pytań odnoszących się do wysłuchanej wypowiedzi. Pytania takie służą naturalnej potrzebie "rozjaśniania znaczenia", np.: "Powiedz, co miałeś na myśli, mówiąc...?", "Dlaczego użyłeś takiego sformułowania...?", "Co chciałaś wyrazić, pisząc...?". Pomagają one wzbogacić, poprawić, udoskonalić pierwotną wersję spontanicznej wypowiedzi. Tekst jest wspólnie przeżywany, analizowany i poprawiany po to, aby słowa najlepiej wyrażały sens myśli. Swobodny tekst - rezultat ekspresji werbalnej dziecka - nie jest efektem ostatecznym, ale dopiero punktem wyjścia w pracy nad językiem. Opracowywanie wybranego tekstu to autentyczna rozmowa o języku. Wieloaspektowa korekta wybranych swobodnych tekstów pozwala na doświadczanie funkcjonalnego bogactwa komunikatu językowego. Technika ta, jedna z wielu zaproponowanych przez Freineta, ale najczęściej kojarzona z jego nazwiskiem, pozwala na wielostronny rozwój umiejętności komunikowania się i kształtowania świadomości metalingwistycznej. Poprawiony tekst, wzbogacony rysunkami, zostaje wydrukowany, powielony i włączony do kartoteki tekstów, wykorzystany w gazetce szkolnej czy międzyszkolnej korespondencji. Nauczycielki tak kierują pracą uczniów, aby każde dziecko miało okazję do zaprezentowania swojego tekstu i włączenia go w życie szkolnej społeczności.

Istotną formą ekspresji słownej, podkreślaną przez dzieci, są "spostrzeżenia dzienne" - przedstawiane pisemnie w postaci kilku zdań dziecięce przemyślenia, refleksje, zachwyty czy zadumy stanowiące odbicie zewnętrznego świata w oczach małego dziecka. Spostrzeżenia dzienne - te najbardziej fascynujące - zostają włączone do "Księgi życia" - dziennika klasowego, w którym dzieci skrupulatnie rejestrują najważniejsze wydarzenia z codziennego życia szkoły i domu rodzinnego uczniów.

*

W szkole freinetowskiej planowanie pracy odbywa się przy aktywnym współuczestnictwie uczniów, zgodnie z rocznym planem nauczania. W rozmowach z nauczycielkami dowiedziałam się, że realizacja całości zadań i celów programowych jest niemożliwa. Wybierane są tylko najważniejsze tematy, ale równocześnie uwzględniające zainteresowania dzieci. Plan pracy rocznej jest sporządzany przez nauczycielki każdej z trzech grup wiekowych. Stanowi on rejestr zadań przewidzianych programem nauczania dla poszczególnych klas i przedmiotów. Z planu pracy rocznej wynikają plany miesięczne, również przygotowywane przez nauczycielki, które układając je, biorą pod uwagę indywidualne zainteresowania uczniów wywołane różnymi zdarzeniami w życiu klasy i środowiska. Na podstawie miesięcznego planu pracy nauczyciela uczniowie sporządzają swoje własne tygodniowe plany pracy.

Planowanie odbywa się na zajęciach poniedziałkowych. Uczeń zadaje sobie pewną liczbę zadań, ćwiczeń z różnych przedmiotów i w ciągu tygodnia je realizuje, a następnie rozlicza się z ich wykonania przed resztą klasy i nauczycielką. Do zadań nauczyciela należy czuwanie, aby podejmowane zadania były realne, możliwe do osiągnięcia przy istniejących zdolnościach dziecka.

Dzieci niejednokrotnie kładły nacisk na to, że podstawową formą nauczania jest praca zespołowa oraz zróżnicowana praca indywidualna (wynikająca z tygodniowego i codziennego przydziału ćwiczeń), a tylko wyjątkowo jednolita praca zbiorowa. Lekcje zbiorowe są przez nauczycielki wykorzystywane do wprowadzenia nowego materiału, niwelowania niejasności, uzupełniania braków oraz podsumowywania poszczególnych zagadnień.

Freinet kładł duży nacisk na samodzielne zdobywanie wiedzy, czego wyrazem w szkole są referaty przygotowywane przez dzieci. Uczniowie mają swobodę w wyborze tematu. Informacje, które później będą przedstawiane klasowemu audytorium, zbierają samodzielnie - oczywiście każdy uczeń może korzystać z bogato wyposażonej biblioteki szkolnej, ale równie istotne jest zbieranie wiadomości drogą wywiadów, doświadczeń poszukujących czy korespondencji międzyszkolnej. Rola nauczyciela ogranicza się do dyskretnego wskazywania, gdzie można znaleźć materiały źródłowe do opracowania poszczególnych zagadnień. Lista osób przygotowujących dany temat jest planowana z wyprzedzeniem - w każdej klasie widniał spis nazwisk, tytułów referatów i dat ich wygłoszenia (nawet w grupie maluchów!).

Tym, co wyróżnia szkołę technik Freineta, jest specyficzna forma kontroli i oceny pracy uczniów. W szkole w Vence uczniowie sami uczestniczą we własnym procesie kontrolno-oceniającym. Kontrola i ocena jest tu naturalnym następstwem realizacji planu pracy. Ułatwia to system fiszek autokorektywnych. Fiszki autokorektywne to składający się niejako z dwóch części zestaw kartek: cześć pierwsza zawiera zadania, ćwiczenia, problemy do rozwiązania przez ucznia, a część druga tej samej fiszki - poprawne odpowiedzi. Po wykonaniu ćwiczenia każde dziecko ma możliwość natychmiastowej samokontroli wykonanej pracy. Przewidując tygodniowy i dzienny plan pracy, uczeń ustala liczbę zadań do wykonania, wpisując w odpowiednie rubryki grafiku numery fiszek.

Po zrealizowaniu planu tygodniowego dzięki codziennej samokontroli uczeń sam wystawia sobie ocenę z poszczególnych zakresów wiedzy i umiejętności (np. liczenie, literatura, ortografia itp.), którą po uzgodnieniu z nauczycielem wpisuje do swojego grafiku. Oceny z poszczególnych dziedzin tworzą wówczas coś w rodzaju krzywej, której linia obrazuje postępy ucznia w nauce. W samoocenę każdego dziecka włączają się pozostali uczniowie, którzy czasami dodają swoje uwagi na temat jego umiejętności życia w zespole, dyscypliny, pomocy koleżeńskiej itp. Dyskusję taką prowadzi przewodniczący klasy. Warto podkreślić, że cotygodniowej oceny dokonuje samo dziecko; nauczyciel albo podtrzymuje ocenę zaproponowaną przez ucznia, albo jedynie wnosi drobne poprawki. Grafik obrazujący tygodniowe osiągnięcia ucznia jest podpisywany przez rodziców, poza tym na odwrocie planu tygodniowego dziecko pisze swoje uwagi na temat jego realizacji, do których ustosunkowuje się nauczyciel i opiekunowie dziecka. Tradycyjne świadectwo uczniowie otrzymują w momencie ukończenia szkoły. Wartości samokontroli i samooceny są, moim zdaniem, bardzo duże zarówno z dydaktycznego, jak i wychowawczego punktu widzenia. Każdy uczeń uczy się krytycznie oceniać własną pracę, analizować ją, dostrzegać błędy i poprawiać je.

*

Dzieci w Vence są współgospodarzami szkoły, czynnie uczestniczą w porządkowaniu, planowaniu i zarządzaniu gospodarstwem klasowym i szkolnym. Prowadzą dokładną dokumentację swoich prac, doświadczeń, wydarzeń w życiu szkoły. Przy szkole funkcjonuje kącik hodowlany. W okresie mojego pobytu w Vence dzieci hodowały kury oraz uprawiały ogródek warzywny. Wyhodowane warzywa wykorzystuje się w szkolnej kuchni lub sprzedaje na pobliskim targu, a zyski ze sprzedaży przeznacza na zakup materiałów piśmienniczych czy częściowe pokrycie kosztów wycieczki. Każde dziecko ma okresowo przydzielane określone obowiązki (np. karmienie kur, pielęgnacja roślin, opieka nad oczkiem wodnym, podawanie posiłków itp.). Przydział różnych zadań i dyżurów odbywa się raz w tygodniu, a pod koniec tygodnia następuje podsumowanie całości efektów pracy. Samodzielność w podejmowaniu obowiązków i możliwość systematycznego sprawdzania rezultatów pracy sprawia, że w szkole w Vence odczuwa się porządek i wyważoną, rozsądną dyscyplinę.

W szkole pracują jedynie trzy nauczycielki. Każda z nich uczy określoną grupę wiekową, przechodząc do wyższego poziomu, dziecko zatem zmienia nauczycielkę. Nauczycielki z Vence zaznaczały, że bardzo istotne jest bycie naturalnym i swobodnym w kontaktach z dziećmi, a poza tym trzeba mieć do nich zaufanie, że potrafią samodzielnie odkrywać świat. Celem nadrzędnym pracy pedagogicznej jest bycie obok i wśród dzieci, a nie ponad nimi; współorganizowanie razem z nimi procesu kształcenia, a nie nadzorowanie i narzucanie im treści odgórnie. Nauczycielki nieustannie się doskonalą, uczestnicząc w warsztatach freinetowskich, wymieniają poglądy i doświadczenia, spotykając się z innymi nauczycielami freinetowcami. Utkwiła mi w pamięci uwaga jednej z nauczycielek, mniej więcej takiej treści: "nauczycielem trzeba się urodzić", co świadczy o powołaniu do tego zawodu.

*

Dzieci uczące się w Vence są dumne z tego, iż mogą doświadczać odmiennego sposobu poznawania świata niż ich rówieśnicy ze szkół masowych. Absolwenci szkoły w Vence znakomicie dają sobie radę na kolejnych, wyższych szczeblach kształcenia w szkołach tradycyjnych, gdzie szybko się okazuje, że są liderami. Przewyższają swoich kolegów umiejętnością samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zdolnościami analizowania i rozwiązywania problemów, ciekawością poznawczą, superorganizacją pracy i wysokim poziomem zdolności językowych.

Dwudniowy pobyt w Vence przybliżył mi filozofię i założenia pedagogiczne koncepcji Freineta. Dzięki opowiadaniom nauczycielek i obserwacji pracy dzieci uświadomiłam sobie, że freinetowska wizja szkoły jest ciągle żywa i pomimo upływu lat nic nie traci ze swojej aktualności. Nawet tylko jedna z proponowanych przez Freineta technik czy nowych form pracy wprowadzona do tradycyjnej polskiej szkoły może przełamać rutynę codzienności dydaktycznej, wzbogacić realizowaną reformę oświatową, a z całą pewnością zainspirować nauczycieli i uczniów do dalszych twórczych poszukiwań.

Katarzyna Borawska
Uniwersytet w Białymstoku

KSZTAŁCENIE UMIEJĘTNOŚCI NAUCZYCIELA W ZAKRESIE PLANOWANIA PRACY DYDAKTYCZNEJ

Elżbieta Mastalerz, PL

Wstęp

Jednym z ważnych elementów przygotowania dydaktycznego przyszłych nauczycieli, jest kształcenie umiejętności planowania pracy dydaktycznej. Umiejętność tę muszą posiadać nauczyciele wszystkich nauczanych przedmiotów szkolnych. Autorka kształtowanie jej u przyszłych nauczycieli przedstawi na przykładzie studentów kierunku Edukacja Techniczno Informatyczna.

Terminologia i podstawowe założenia

Planowanie w dydaktyce rozumie się jako obmyślanie działań nauczyciela w kierunku osiągnięcia założonych celów (R. Arends 1994). Może dotyczyć wielu aspektów pracy szkolnej, w opracowaniu niniejszym zostanie poddane analizie planowanie pracy dydaktycznej i kształtowanie tej umiejętności u przyszłych nauczycieli techniki. Plan pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela techniki - to zaprojektowany układ działań celowych, opisany za pomocą zadań dydaktycznych związanych z realizacją treści i celów edukacji ogólnotechnicznej.

Ćwiczenia kształtujące planowanie dydaktyczne

Aby plan w realnych warunkach szkolnych mógł być sporządzony, przygotowujący się w ramach dydaktyki techniki nauczyciel musi opanować kilka niezbędnych umiejętności, są to:

• analizowanie podstaw programowych i programów nauczania

• hierarchizacja celów kształcenia ogólnego i ogólnotechnicznego, oraz operacjonalizacja ich wraz z właściwym zapisem

• wyłuszczanie jednostek metodycznych

• formułowanie tematów lekcji

• przyporządkowanie celów lekcji do jej tematu

• dobór metod nauczania - uczenia się do optymalnej realizacji treści lekcji

• dobór środków do procesu dydaktycznego

• gospodarowanie czasem pracy

Powyższe umiejętności kształtuje się w oparciu o system ćwiczeń w ramach dydaktyki techniki, które zostaną opisane poniżej.

W etapie pierwszym po zapoznaniu się z wybranymi programami nauczania techniki, studenci w formie pisemnej przygotowują analizę programu wypisujac najważniejsze grupy wiadomości (zagadnienia) i odpowiadające im umiejętności z całego programu, który jest sporządzony na pełny etap edukacji np. dla szkoły podstawowej, dla gimnazjum, itd.

W etapie drugim poznają zasady konstrukcji przyjętego planu dydaktyczno-wychowawczego. W realizowanych przeze mnie zajęciach plan ten zawiera następujące rubryki:

Lp.	Temat jednostki metodycznej	Liczba godzin	Temat jednostki lekcyjnej	Cele dydaktyczno wychowawcze	Metody nauczania uczenia się	Środki dydaktyczne	Uwagi

Dla celów ćwiczebnych przyjmuje się opracowanie planu na 32 godziny. W ciągu roku - tyle tematów lekcji winno być rozpracowanych szczegółowo w powyższych rubrykach - jest to w przybliżeniu ilość tygodni nauki w ciągu roku szkolnego po odliczeniu ferii zimowych i świątecznych.

Kolejny etap - trzeci, polega na ustaleniu jednostek metodycznych i ich właściwej strukturyzacji. Zatwierdzone do użytku szkolnego programy nauczania techniki w ostatnio reformowanej szkole ogólnokształcącej są opracowane według jednolitego schematu tj. czterech zasadniczych punktów: cele edukacyjne, treści nauczania, procedury realizacji, osiągnięcia uczniów. Jednak treści nauczania, materiał czy zagadnienia programowe jak je różnie nazywają poszczególni autorzy programów, są przedstawione nieco inaczej w każdym z programów nauczania techniki. Jedni autorzy wyłuszczają zagadnienia stanowiące treść edukacji ogólnotechnicznej bardzo szczegółowo, podając tym samym nauczycielowi jakby gotowe jednostki metodyczne - czyli całość tematyczną, obejmującą treść tematów kilku lekcji powiązanych ze sobą zagadnieniem wiodącym. Natomiast część programów nauczania techniki zawiera hasłowo podany materiał nauczania. Wtedy student w ramach ćwiczeń z zakresu planowania dydaktyczno-wychowawczego wyłuszcza grupy zagadnień do realizacji w ciągu jednego roku szkolnego, pomagając sobie podręcznikiem dla ucznia, przewodnikiem metodycznym dla nauczyciela, zeszytem ćwiczeń, formułuje w ten sposób jednostki metodyczne. Opracowanie tego etapu kończy się ustanowieniem najlepszej zdaniem planującego kolejności realizacji zagadnień, z uwzględnieniem zasad nauczania, struktury nauk technicznych, celów edukacyjnych oraz przyporządkowaniem liczby godzin lekcyjnych ( 32 godzin) do tematów jednostek metodycznych.

W czwartym etapie pracy nad kształtowaniem umiejętności planowania pracy dydaktyczno - wychowawczej studenci opracowują tematy jednostek lekcyjnych. To ćwiczenie jest bardzo istotne z punktu widzenia przygotowania metodycznego nauczyciela. Formułowanie tematu lekcji nie jest proste dla początkującego nauczyciela. Musi to być zwięzła a jednocześnie dostatecznie rozwinięta informacja o tym, co będzie przedmiotem poznania na lekcji. Zazwyczaj temat lekcji przyjmuje formę zdania oznajmującego, rzadziej pytającego. Z zapisu tematu lekcji w dzienniku czerpią informację nauczyciele uczący różnych przedmiotów w tej samej klasie, także dyrekcja i nadzór pedagogiczny zaznajamiają się z realizacją treści przedmiotowych głównie z zapisu tematów lekcji. Przede wszystkim zaś uczniowie mając podany temat lekcji na początku każdej jednostki mogą wywnioskować o czym dowiedzą się w trakcie jej trwania. Dlatego też musi być staranny zapis, nie pojedyncze hasło, ale zdanie informujące o treści poznania i czynnościach w związku z nowym materiałem podejmowanych na lekcji. Temat lekcji musi być spójny z tematem jednostki metodycznej, stanowi bowiem jej kontynuację. Przykłady zapisu tematów na lekcjach techniki można znaleźć w poradnikach metodycznych oraz w czasopismach przedmiotowo - metodycznych np.. „Wychowanie techniczne w szkole”, „Edukacja ogólnotechniczna inaczej”. W zestawie 32 tematów lekcji techniki na cały rok szkolny koniecznie należy uwzględnić lekcje wprowadzające (omówienie treści przedmiotu i BHP), lekcje powtórzeniowe, sprawdzające oraz ćwiczeniowo-laboratoryjne, wycieczki, oprócz oczywiście lekcji poświęconych poznaniu nowych treści, których jest najwięcej.

W literaturze pedagogicznej wyróżnia się różne typy lekcji; H. Pochanke podporządkowuje jednostki lekcyjne dominującym umiejętnościom i czynnościom, wynikającym z treści i zadań dydaktycznych (H. Pochanke 1985); F. Szlosek mówi o toku zajęć teoretycznych, w którym wyróżnia lekcje podające problemowe, operacyjne, ekspozycyjne, tok zajęć laboratoryjnych, tok zajęć praktycznych (F. Szlosek 1995); A Serdyński (2003) w dydaktyce techniki charakteryzuje lekcje techniki i informatyki dzieląc je na dwa typy: teoretyczny i praktyczny. Wśród lekcji teoretycznych wymienia się:

1. lekcja obejmująca wszystkie ogniwa procesu kształcenia

2. lekcja informacyjna - poświęcona zapoznaniu się uczniów z nowym materiałem

3. lekcja informacyjna - poświęcona zapoznaniu się uczniów z nowym materiałem o charakterze wykładu

4. lekcja ćwiczeniowa, kształtująca umiejętności i nawyki

5. lekcja ćwiczeniowa - powtórzeniowa

6. lekcja utrwalająca wiadomości, umiejętności i nawyki ucznia

7. lekcja sprawdzająca wiadomości, umiejętności i nawyki ucznia

Do praktycznych lekcji techniki i informatyki zalicza:

1. lekcja wprowadzająca w nowe zagadnienia techniczne (informatyczne)

2. lekcja kształtująca umiejętności i nawyki poprzez ćwiczenia

3. lekcja powtórzeniowo - systematyzująca umiejętności i nawyki

4. lekcja kontrolno - sprawdzająca umiejętności i nawyki

5. lekcja korektywno - uzupełniająca umiejętności i nawyki

Kolejny piąty etap realizacji zajęć z dydaktyki techniki poświęcony planowaniu pracy nauczyciela to opracowywanie celów dydaktyczno - wychowawczych do już ustalonych na cały rok szkolny tematów lekcji. W przygotowaniu nauczyciela do planowej pracy dydaktyczno - wychowawczej według opisywanego schematu, podział materiału nauczania na sekwencje odpowiadające jednostkom metodycznym a dalej na tematy jednostek lekcyjnych następuje w pierwszych fazach planowania dydaktyczno - wychowawczego. Odbywa się całościowo, tzn. na cały rok szkolny. Wstępne „rozłożenie” materiału nauczania w czasie pozwala na precyzyjne określenie celów lekcji i dopasowanie ich do tematu.

Cele kształcenia są tym, co nadaje systemowi sens i znaczenie (UNESCO 1981), mogą być one wyrażone w różnym stopniu ogólności. W dydaktyce powszechne są cele ogólne i szczegółowe, bądź ogólne, pośrednie i szczegółowe (K. Denek 1989), cele ogólne i operacyjne (B. Niemierko 1991).

Dla nauczyciela ważne są cele szczegółowe lekcji, które charakteryzuje precyzja i konkretność. Szczegółowym celom nadaje się postać operacyjną. Cele operacyjne odnoszą się do uczniów i wyrażają zmiany, jakie chcemy u nich uzyskać, ujęte w kategoriach konkretnych zachowań werbalnych i pozawerbalnych. J. Półturzycki precyzuje go tak: „Cel operacyjny (...)opisuje pewien postulowany stan osiągnięć ucznia, opisuje zatem obserwowalne zachowanie uczniów, jakie mają oni przejawiać po zakończeniu lekcji. Cel operacyjny opisuje więc pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym w sposób który umożliwia nauczycielowi ocenienie czy jego cele zostały osiągnięte (J.Półturzycki, 1998 s.77)

Najbardziej zaawansowana w dziedzinie operacjonalizacji celów jest niewątpliwie dydaktyka amerykańska. Analiza literatury dotyczącej operacjonalizacji celów kształcenia pozwala wyróżnić w nich trzy składniki:

1. opis zachowania jakiego oczkuje się od ucznia po zakończeniu nauki (lekcji); zachowania wyrażają takie składniki jak rozpoznać, zmierzyć, zaznaczyć, narysować,itp.

2. opis warunków, w jakich uczeń ma demonstrować te zachowania np. wskazywać na rysunku, opisać na podstawie instrukcji, wymienić zastosowanie w technice itp.

3. standardy określające najniższy dopuszczalny poziom realizacji zachowania końcowego np. na podstawie dwóch rzutów określić trzeci, wymienić niezbędne składniki do produkcji papieru, podstawowe składniki codziennego żywienia człowieka, itp.

Aby pożądany rezultat lekcji w kategorii zachowań uczniów opisany był konkretnie i precyzyjnie, powinien być: wykonalny, mierzalny, obserwowalny (K. Denek 1989). W tym celu należy formułując cele operacyjne używać czasowników typu: napisać, wymienić, zbudować, zademonstrować, wyszczególnić itp. Unikać natomiast czasowników wieloznacznych typu: wiedzieć, rozumieć, docenić itp.

Dokładne sprecyzowanie treści celów operacyjnych jest warunkiem pełnienia przez nie ich instrumentalnych funkcji, twierdzi W. Furmanek 1996 w:[Formułujemy cele operacyjne lekcji, „Edukacja Ogólnotechniczna” nr 4, s. 8-9]. Umożliwiają bowiem:

• projektowanie działań pedagogicznych na poziomie sytuacji dydaktyczno-wychowawczych

• programowanie sekwencji sytuacji dydaktyczno-wychowawczych w obrębie danej formy kształcenia

• optymalizację doboru środków dydaktycznych i innych elementów obudowy dydaktycznej poszczególnych sytuacji dydaktyczno - wychowawczych

• prowadzenie racjonalnej regulacji procesów uczenia się (kontrola bieżąca)

• pełną i obiektywną ocenę końcowych rezultatów

Wprowadzeniem do opracowania celów dydaktyczno - wychowawczych w ramach dydaktyki techniki jest charakterystyka celów kształcenia i wychowania ogólnotechnicznego, wraz z omówieniem podstawowych treści które winni poznać uczniowie w szkole podstawowej i gimnazjum. Następnie analizuje się podstawowe cele kształcenia wg poniższego schematu:

Źródło: opracowanie własne

Opracowanie zestawu celów operacyjnych dla całorocznego planu dydaktyczno-wychowawczego nie jest łatwe, ponieważ oprócz wyróżnionych powyżej składników koniecznych każdego celu operacyjnego, powinny spełniać także inne wymagania formalne, oto najważniejsze z nich:

• powinny być werbalizowane w języku zrozumiałym przez nauczyciela, realizatora procesu kształcenia, gdyż właśnie dla niego mają być instrumentem usprawniającym działanie;

• język stosowany w zapisie celów operacyjnych nie może być językiem potocznym, powinien być wyrazem pogłębionej refleksji, kompetencji oraz precyzji słowa;

• zakres treściowy celu operacyjnego powinien być taki, aby istniała faktyczna szansa na jego realizację w konkretnych warunkach. Mówi się o realnej dostępności celu;

• zachowanie końcowe celu operacyjnego powinno ukierunkować na wybraną przez nauczyciela formę i stopień aktywności poznawczej

Na podstawie literatury pedagogicznej można wymienić następujące zalety operacjonalizacji celów kształcenia:

• jednoznaczność, którą w pełni można ocenić sporządzając arkusz obserwacji i oceny przebiegu lekcji

• wskazuje sposób zademonstrowania, iż cel został osiągnięty

• odnosi się wprost do ucznia - nie ma wątpliwości że to zachowanie jest niewidoczne

• mobilizuje ucznia i nauczyciela do wysiłku

Są też niewątpliwie wady operacyjnego formułowania celów kształcenia:

• względne ubóstwo znaczeniowe - dominuje poprawność, a pole działalności twórczej jest ograniczone

• rozłączenie poznania i motywacji; głównie w celach chodzi nam o poznawcze aspekty, motywacja jest raczej niewidoczna

• poszatkowanie przedmiotu - aby uzyskać dostateczną precyzję celów, budujemy je dla poszczególnych lekcji

• pracochłonność - opracowanie zbioru celów na cały rok szkolny to duży wysiłek intelektualny

Aby utworzyć wartościową skalę celów nauczania, klasyfikacja musi być hierarchiczna - jest to taksonomia celów nauczania (B. Niemierko 1991). Jej głównym zadaniem jest zapewnienie równowagi między wyższymi i niższymi celami operacyjnymi nauczania. Taksonomia celów nauczania - omawiana w trakcie przygotowania do opracowania ich w planie dydaktyczno-wychowawczym jest istotnym składnikiem przygotowania metodycznego. Jej zrozumienie przez studenta ujawnia się dopiero po zastosowaniu w przygotowanym przez niego planie pracy dydaktyczno-wychowawczym.

Taksonomia celów nauczania (B. Niemierko 1991 s. 60-62

Wykonanie tej pracochłonnej i wymagającej dużego zaangażowania intelektualnego czynności przez kandydata na nauczyciela jest znakomitą drogą zrozumienia istoty nauczania (relacja studentów).Dokonując rozplanowania jednostek metodycznych i lekcyjnych oraz przyporządkowania celów dydaktyczno-wychowawczych, dokonaliśmy jednocześnie doboru treści nauczania w danym roku szkolnym. Początkujący nauczyciel planuje pracę w oparciu o zatwierdzony i dopuszczony do użytku szkolnego program nauczania, w którym doboru treści dokonał autor programu. Nauczyciel realizujący technikę według własnego doboru treści to zazwyczaj praktyk dokonujący modyfikacji istniejących programów nauczania bądź pracujący z uczniami wg programu autorskiego.W każdym przypadku do treści realizowanych w ramach edukacji ogólnotechnicznej nauczyciel - jako bezpośredni ich realizator - dobiera metody nauczania - uczenia się, kierując się własną wiedzą i umiejętnościami dydaktycznymi w tym zakresie.W trakcie przygotowania metodycznego trzeba więc koniecznie kształcić tę umiejętność doboru metod, czy metod i form pracy jak ujmuje się to w wielu poradnikach metodycznych, mimo, że warunki realizacji planu nie są znane na tym etapie kształcenia nauczyciela. Autorka tę ważną umiejętność planowania nauczycielskiego umieszcza właśnie w planie dydaktyczno-wychowawczym po to, aby przyszły nauczyciel miał ukształtowaną świadomość wiązania metod nauczania - uczenia się z treściami lekcji. Głównie tym zaleca się kierować przy doborze metod w planie dydaktyczno-wychowawczym opracowywanym na ćwiczeniach z dydaktyki techniki. Później, przy opracowywaniu konspektów lekcji umiejętności formułowania celów dydaktyczno wychowawczych są utrwalane.

Metody nauczania - uczenia się są opracowane przez wielu teoretyków nauk pedagogicznych np. K. Sośnicki, W. Okoń, Cz. Kupisiewicz, B. Nawroczyński, T. Nowacki i inni. Literatura pedagogiczna podpowiada nauczycielowi całe bogactwo metod dydaktycznych.W przyjętym modelu kształtowania umiejętności metodycznych nauczycieli w edukacji ogólnotechnicznej wprowadza się zmodyfikowany podział metod nauczania wg Franciszka Szloska (F. Szlosek 1995 s. 91)

Szczegółową charakterystykę metod nauczania-uczenia się pomija się w tym opracowaniu. Zapoznanie studentów z tymi zagadnieniami następuje w oparciu o wykład oraz studiowanie tych zagadnień w literaturze: F. Szlosek (F. Szlosek 1995), J. Krzyżewskiej (J. Krzyżewska 2000), K. Rau, E. Ziętkiewicz (K. Rau, E. Ziętkiewicz 2000) oraz opracowania własne (książka pt. „Inspiracje do aktywizującej uczniów edukacji ogólnotechnicznej” autorstwa E. Gałązka, E. Mastalerz - w druku). Metody nauczania - uczenia się stanowią jeden z najważniejszych elementów przygotowania metodycznego nauczyciela, ich znajomość jest sprawdzana zarówno w trakcie omawiania na ćwiczeniach, jak też w formie pisemnej, po czym samodzielnie studenci dobierają je w swoich planach dydaktyczno wychowawczych do każdej jednostki lekcyjnej.

Ostatnim ogniwem w opracowywaniu planu pracy dydaktyczno - wychowawczej jest dobór środków dydaktycznych do wszystkich lekcji w roku szkolnym. Nie ulega żadnej wątpliwości, że niezbędnym elementem racjonalnie zaprojektowanego procesu kształcenia są środki dydaktyczne. Są to różnego rodzaju przedmioty materialne, za pomocą których komunikowane są informacje stanowiące materiał nauczania lub instrukcje dotyczące uczenia się. W procesie projektowania zajęć zastanawiamy się przede wszystkim jak w realizacji poszczególnych celów, treści i ogniw procesu nauczania - uczenia się mogą nam pomóc dotrzeć do ucznia. Wielorakie właściwości różnych mediów, jak się je czasem określa, stwarzają dużą swobodę w zakresie wyboru odpowiednich środków do określonych zadań dydaktycznych. Wiele zależy od pomysłowości, możliwości materialnych szkoły i indywidualnych rozwiązań metodycznych. Podstawowe grupy czynników ukierunkowujących dobór środków dydaktycznych: właściwości fizyczne, rodzaj zadania dydaktycznego, właściwości uczniów (W. Strykowski 1984).

W praktyce szkolnej nauczyciele wykorzystują nie tylko gotowe środki dydaktyczne do nauczania techniki, zazwyczaj skromne, ale także samodzielnie przygotowują materiały graficzne, foliogramy, modele urządzeń technicznych, itp. Przyporządkowanie środków dydaktycznych na cały rok szkolny sprawia, że stosuje się różnorodne środki, a co ważniejsze, można planować wykonanie ich, pożyczenie z innej pracowni, ewentualnie zakup nowych, gdy zaistnieją możliwości finansowe w szkole.

Zakończenie

Przedstawiony w artykule zestaw ćwiczeń nad przygotowaniem planu pracy dydaktyczno-wychowawczej został zweryfikowany na ćwiczeniach z dydaktyki techniki, ale podobne etapy pracy zastosowano także na dydaktyce szczegółowej innych specjalności. Zyskał powszechną akceptację studentów, jako dobrze wprowadzający w planowanie pedagogiczne.

Literatura:

[1] Arends R., Uczymy się nauczać, WSiP, Warszawa,1994

[2] Denek K., Wartości i cele edukacji szkolnej, Poznań-Toruń, Wyd. Edytor

[3] Kupisiewicz C., Podstawy dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo BGK, Warszawa, 1994

[4]Niemierko B. Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP, Warszawa , 1991

[5]Plewka C., Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom, 1999

[5] Pochanke H., Dydaktyka techniki, Wyd. PWN, Warszawa, 1985

[6] Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 1998 [7] Serdyński A., Podstawy dydaktyki techniki i informatyki, Wyd. Nauk.U.S.Szczecin 2003

[8] Szlosek F., Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom, 1995

[9] Strykowski W., Audiowizualne materiały dydaktyczne. Podstawy kształcenia multimedialnego, PWN, Warszawa, 1984

FORGING TEACHERS' ABILITIES IN EDUCATIONAL PLANNING

This article presents a system of exercises for shaping planning abilities in teachers-to-be.

Contact:

Elżbieta Mastalerz

Akademia Pedagogiczna

Kraków

Cele dydaktyczno-wychowawcze

Cele poznawcze

Cele poznawcze

Cele wychowawcze

Odnoszą się do postaw; jak uczeń postępuje?

Odnoszą się do umiejętności; co uczeń umie? co potrafi?

Odnoszą się do wiadomości; co uczeń wie? co zna?

Wiedza

Znajomość istoty rzeczy

Znajomość istoty zjawisk

Umiejętności umysłowe i motoryczne

Opis pojęć

Rozróżnianie

Wartościowanie

Postawy

Zainteresowania

Świadomość

Światopogląd

---