Najważniejszym medium w kulturze jest słowo!
Kultura ma znaczenie normatywne ( zbiór zasad, przewideł, norm) nie służy tylko przekształceniu społecznemu.
Słowo może zmienić i przekształcić rzeczywistość.
Coś należy do kultury w jakimś celu, aby ulepszyć funkcjonowanie człowieka.
CZŁOWIEK- KULTURA- ANTROPOLOGIA
Antropologia kulturowa:
„Wyobraźnia antropologiczna” jest podstawą antropologii kulturowej. Człowiek jako twórca kultury: od natury do kultury; człowiek natury- człowiek kultury
Nazwa: gr. anthropos -człowiek + logos (logia)-rozum mądrość, nauka + łac. kultura- uprawa, kształcenie (wiedza, mądrość, nauka o człowieku).
Jeden z działów antropologii.
Dziedzina nauki (nauki humanistyczne, społeczne) badające kulturotwórcze i kulturowe aspekty społecznej egzystencji człowieka (badanie kultury we wszystkich jej przejawach)
Antropologia kulturowa- badanie kultury we wszystkich jej przejawach- zajmuje się organizacją kultury, rządzącymi nią prawami, historyczną zmiennością i etniczną różnorodnością kultury w celu skonstruowania ogólnej teorii kultury.
Ogólna teoria kultury ma tłumaczyć zarówno kulturę ludzką jak i kultury poszczególnych ludów w całej ich różnorodności.
Antropologia kulturowa akcentuje w badaniach różnorodność kultur i bada odniesienie zadań ludzkich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności. Ten dział nauki sięga korzeniami epoki wielkich odkryć geograficznych.
Teoria- zbór zasad, prawideł, zawiera definicję.
Początkiem antropologii kulturowej jest spotkanie z innością.
Antropologia kulturowa jako „filozofia w podróży”- dopóki człowiek nie wyjdzie na świat, nie zacznie dostrzegać inności to nie będzie antropologii kulturowej.
Specyfika spojrzenia na człowieka- początki wyobraźni antropologicznej a nie „zoologicznej” ( „inność to nie dzikość”).
Pierwszy manifest antropologii kultury:- J.J. Rousseau. Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi. Rousseau sprzeciwia się tu teorii Darwina.
„... antropologia kulturowa jest filozofią, która udała się w podróż, a poznawanie człowieka uprawia przez poznanie cudzoziemców” A. Mencwel „Wyobraźnia antropologiczna”
„... kategorie poznawcze zostały wyrwane z dogmatycznej drzemki, aby w cudzoziemcu uznać człowieka, trzeba w sobie zakwestionować cudzoziemca” A. Mencwel
Uniwersalia:
Cechą antropologii kulturowej- poszukiwanie „ jedności w wielości”
Kategorie umysłu, J. Kant mówił, że czas i przestrzeń są kategoriami ludzkiego umysłu, stąd cały poznawalny świat światem kultury. Krytyka czystego rozumu.
Kategorie kultury G. Vico- jako pierwszy ewokował całościowego pojęcia kultury, a jej dzieje utożsamił z dziejami ludzkości (wraz z dziejami człowieka pojawiły się dzieje kultury).
Człowiek jako twórca kultury człowiek zburzył porządek natury myśleniem i pracą. (Z. Herbart „Barbarzyńca w ogrodzie”).
Przedmiot antropologii:
Przedmiotem jest badanie kultury jako wytworu człowieka, czyli całości rządzącej się określonymi prawidłami i tworzących jej elementów:
-zwyczajów i wzorów zachowań, hierarchii wartości, norm, systemów pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzeń, instytucji, urzędów, struktur władzy, sposobów komunikacji, struktur mentalnych, czasu, przestrzeni, ciało, osoby itd.
Antropologia kulturowa stara się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne.
Kulturowy (gdy mówimy o człowieku który stworzył widowisko) czy kulturalny? ( np. pewien element, wytwór, widowisko).
Nazewnictwo w antropologii kulturowej.
Antropologie kulturową możemy podzielić na 3 tradycje:
1. Europejską - tutaj najsilniejszy wpływ na antropologie francuską i niemiecką. W skłąd wchodzą:
etnologia- (opisuje kultury ludów) ludoznawstwo, klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury (np. zajmuje się kulturą łowicką w ogóle ).
etnografia- opis kultury jednego ludu lub jednego typu np. kultury chłopskiej.
2. Anglosaska (Brytyjska) w tej tradycji w skład antropologii kulturowej wchodzą:
etnologia
etnografia
językoznawstwo- etnolingwistyka lingwistyka kulturowa jest to badanie kodu językowego poszczególnych kultur.
3. Amerykańska w tej tradycji w skład wchodzą:
archeologia
antropologia fizyczna- rasowe i anatomiczne zróżnicowanie człowieka.
etnologia
etnografia
językoznawstwo
Homo sapiens twórcą kultury:
Dyskusja o przyczynach wymarcia człowieka neandertalskiego ok. 30 tys. lat temu ->
zmiany klimatyczne?
konkurencja z hienami
niechęć do „innych” i przemieszczania się?
Konkurencja homo sapiens.
Porządek natury a porządek kultury:
„ Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji lecz przeciwnie- zerwaniem wątka, przeciwstawieniem się mu” Stanisław Brzozowski.
Człowiek nie mieści się ani logicznie ani empirycznie w porządku przyrody;
wytwarza świat, który nie jest przyrodniczy, ale na nim nadbudowany, symboliczny ( RZECZYWISTOŚĆ KUTUROWA)
nazwa kultury jako rzeczywistości ludzkiej, por. przesunięcie znaczeniowe słowa cultura, od „uprawa” do „ rzeczywistości ludzkiej” , „uprawa ducha”.
Rasa, plemię, małżeństwo, rodzina- związki międzyludzkie i sposoby ich utrwalania (mitologia, filozofia, wiara, mowa, sztuka, zwyczaje) to wzniesienie ponad przyrodę, to wytwory gatunkowej kreacji nie natury.
Colere - pielęgnować.
Kultura- wynik „uprawy”- przekształcenie
Nascere - to co rodzi się samo.
Ingerencja w przyrodę jest kulturą!!!
Naturalność wytworem kultury???
Kultura w rozumieniu:
Artystycznym- oznacza sferę artystyczną działalności człowieka, obejmujący literaturę, teatr, film, architekturę, sztukę. W tym znaczeniu pojęcie kultury pokrywa się całkowicie z pojęciem sztuki.
Normatywnym inaczej wartościującym- związane z istnieniem w społeczeństwie określonego zbioru norm i zwyczajów, a także reguł właściwego zachowywania się przyjętego w danej społeczności jako zasługującego na aprobatę i szacunek. )kultura językowa)
Antropologiczne mamy do czynienia wówczas gdy mówimy o człowieku jako twórcy kultury, albo o kulturze jako istocie świata ludzkiego.
Kultura:
ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych jak i nie materialnych duchowych, symbolicznych ( to jest wzory myślenia i zachowania)
całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa
również charakterystyczne dla całego społeczeństwa wzory postępowania, także to co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologiczne, dziedziczne
Edward Tylor „ Kultura pierwotna. Badanie rozwoju mitologi, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów” 1871 pierwszy antropolog.
Kultura a cywilizacja:
Synonimiczność pojęć
- E. Tylor stosuje pojęcia kultura i cywilizacja zamiennie
Oni odróżniali te pojęcia : JAKOŚCIOWE ROZRÓŻNIENIE:
-Alfred Weber mówił, że cywilizacja to efekt dążenia do racjonalizacji i adaptacji do zewnętrznych warunków (elementami cywilizacji są wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne). Natomiast kultura sytuuje się poza sferą wymogów adaptacyjnych tam, gdzie zaczyna się kształtowanie naszego życia przez wyznaczenie mu celów, których nie da się wyprowadzić z potrzeb dalszej egzystencji, albo lepszego zaspokojenia naturalnych potrzeb życiowych.
ILOŚCIOWE RÓZNICE:
-Lewis Morgan określał jako cywilizacje najwyższe stadium rozwojowe ogólnie rozumianej kultury, stadium to następuje po etapie dzikości i barbarzyństwa. Jest to bliższa definicja do współczesnej definicji kultury. Ważne jest, żeby odróżnić cywilizację od kultury, w kulturze musi być pismo i obszar miejski. We współczesności kultura jest wyższym etapem rozwoju niż cywilizacja.
Kultura jest skazana na symbole!!!
Podział kultury:
Kultura materialna- wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne np. książka, laptop, samochód.
Kultura duchowa- wierzenia, wiedza, literatura, piśmiennictwo, sztuka w tym sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także to co należy do wytworów umysłu np. filozofia.
Kultura społeczna- normy moralne, ideologie, uczestnictwo w życiu kulturalnym.
-kultura językowa- porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie normą językową.
Kultura polityczna- system wartości i wzorce zachowań polityków biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej, lub aspirujących do tej roli.
Kultura fizyczna- system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka:
-wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.
Podział kultury ze względu na zasięg czas oddziaływania:
-kultura europejska
-kultura narodowa
-kultura ludowa
-kultura chrześcijańska
-kultura zawodowa
-kultura pokoleniowa
-kultura starożytna i nowożytna
Piramida kultury - kultura przypomina odwróconą piramidę. Piramidy świadectwem tysiącleci rozwoju kultury człowieka.
Człowiek- podmiot antropologii. Człowiek pomiędzy naturą a kulturą.
Prehistoria początki kultury, działalności ludzkiej:
Łac. pre - przed, wcześniej.
To najdłuższy okres dziejów ludzkości od pojawienia się człowieka na ziemi do powstania pisma. Badanie metodami archeologicznymi.
Na terenach Afryki zaczyna się około 5 mln lat temu, homindzi ok. 7 mln lat temu- razem z pojawieniem się pierwszych człowiekowatych.
Na terenie Europy około 1 mln lat temu, natomiast na innych terenach z momentem pojawienia się tam człowieka.
Epoki prehistoryczne - daty umowne:
Epoka kamienia około 2 mln lat- 3400, 2000p.n.e.:
-paleolit ( około2mln lat - około 1100p.n.e).
-mezoit ( około 1000- około 5000p.n.e.)
-neolit ( około 9000- około 3400/ 2000p.n.e.).
Eneolit chalkolit epoka miedzi (około 6000- około 3400/2000p.n.e.).
Epoka brązu (około 3400-około 1200/750p.n.e.)
Epoka żelaza (około 12000p.n.e do starożytności)
Daty te próbą zniwelowania różnic wynikających z asynchronizmu rozwoju różnic obszarów w tym samym czasie np. mezolit występował tylko na ziemiach europejskich a w Mezopotamii po paleolicie nastał od razu neolit.
Epoka żelaza na ziemiach polskich rozpoczęła się około 750p.n.e, w obu Amerykach dopiero po 1492 r. W Australii dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku.
Człowiek i ewolucja „ Człowiek na drodze ewolucji rozwinął swoje predyspozycje psychofizyczne do tego stopnia, że zdobył kompetencje kulturotwórcze, a więc nauczył się przekształcać swoje indywidualne doświadczenia w tradycję ( np. stosunek do śmierci), czyli wykształcił pozabiologiczny przekaz informacji” Brozi.
Prokonsul - kopalna małpa
Rodzina Hominiade-Ramapithecus (około 14mln lat temu), Australopithecus (około 5mln - 1 mln lat temu) to istoty człowiekowate.
Homo habilitis - zręczny pierwsze przejawy kultury.
Homo erectus- wyprostowany.
Homo sapiens neanderthalenis - myślący (około 350 tyś lat temu)
Homo sapiens sapiens- współczesny (około 40 tys. lat temu)
Nie praktyczność codzienności daje człowiekowi przetrwanie, ale estetyka rozwoju ducha!!!
Współczesny HOMO- metafory człowieka:
-Homo Viator człowiek drogi, pielgrzym, droga życia, do Boga.
-Homo Religious człowiek religijny, wiara jest wyrazem duchowości.
-Homo Faber człowiek pracujący
-Homo Sovieticus człowiek radziecki, uległy, zniewolony, poddający się złu.
-Homo Ludens, Ridens człowiek bawiący się, śmiejący się.
-Homo Elekronicus człowiek zelektryzowany, zgadżeciały
-Homo Clicens człowiek klikający, uzależniony od internetu
-Homo Bimbrownikus człowiek wykluczony, niedostosowany.
-Homo Patiens człowiek cierpiący.
-Homo Symbolicus człowiek symboliczny, posługuje się symbolami.
Podłożem ludzkiej kultury są symbole. Umiejętność odczytania i dostrzegania ich obecności w kulturze pozwala zrozumieć ich ciągłość?
Współczesny człowiek kulturalny:
Przeprowadzone badania socjologiczne pokazały, że człowiek kulturalny to zarówno taki, który czysto i schludnie się ubiera, umie się ładnie wysławiać, jak i osoba która bywa , a więc pojawia się różnego rodzaju wydarzeniach nie zawsze mających coś wspólnego z kulturą, ale często będących po prostu spotkaniem elit środowiskowych.
Człowiek wykształcony, posiadający pewną wiedzę ogólną i zainteresowania.
Zdaniem niektórych człowiek kulturalny to człowiek otwarty na poznanie, gotowy zmierzyć się z czymś nowym i pragnącym wynieść z tego spotkania coś wzbogacającego.
Człowiek artystą - Homo artifex.
Artysta - twórca lub odtwórca dzieła sztuki i człowiek obdarzony talentem wyróżniającym go spośród innych, człowiek wrażliwy, nadwrażliwy, indywidualizm, specyficzne spotkania na świat i ludzi.
Artysta i relatywizm moralny nieco inne normy moralne wobec artysty, zezwalający mu na większą swobodę i przekraczanie pewnych granic, zwłaszcza jeśli ma to służyć sztuce.
Jaskinia Lascaux pierwsza jaskinia.
Bycie artystą jeśli dla człowieka czymś naturalnym.
Człowiek „wobec” i „w” kulturze
Teoria a definicja kultury:
Jedna z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona przez Edwarda Tylora;
- Definicja opisowa - kultura cywilizacyjna jest to: złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje, oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa (definicja wyliczająca)
Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury:
-Stefan Czarnowski kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowych grup społecznych i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni, (Porównanie kultury do rafy koralowej kultura tworzy społeczeństwo, ma charakter tradycyjny).
Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę.
-Społeczny wymiar kultury człowiek jako jednostka społeczna dzięki, której kultura się tworzy, kultura jest nadbudowywana.
Definicje kultury:
W 1952 r. amerykańscy antropolodzy Alfred Kroeber i Klaud Klucknow podsumowali różne definicje kultury i spróbowali je uporządkować:
Kategorie definicji:
Definicje genetyczne- wskazują na źródło kultury, na przeciwieństwo natura- kultura.
Definicje historyczne- kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji, kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich.
Definicje psychologiczne- kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury- uczenie się naśladownictwo- psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury.
Definicje dystrybutywne- ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.
Definicje normatywne- kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury. Kultura w znaczeniu normatywnym.
Definicje wyliczające- nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.
Definicje atrybutywne- mówi o kulturze jako o atrybucie, czyli części cżłowieka, co odróżnia od zwierzęcia.
Kultura czyli uogólnienie różnych definicji kultury np. Antonina Kłosowska- definicja szeroka antropologiczna, opisowa !!!.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznych wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań!!!.
Wzory kulturowe:
Według Ruth Benedict poszczególne społeczeństwa żyją wg różnych wzorów kulturowych.
3 typy kultur na nich pokazywała wzory kulturowe i pokazała dwa wzory osobowości:
Typ Apoliński
- Indianie Zumi - rytualizm wstrzemięźliwość, brak agresji, dążenie do harmonii, cechy takie jak spokój, łagodność.
Typ Dionizyjski:
-Indianie Kwakwiutl - społeczeństwo hierarchiczne, cenione życie duchowe, wzorem jest wojownik indywidualista, stan ekstazy, dynamizm, cechy to indywidualność, osiąganie sukcesów.
-Indianie Dobu- kultura ubóstwa i głodu, kiedyś byli ludożercami. Każdy czuje się bezpiecznie tam gdzie mieszka. Bogate życie seksualne, zdrady. Cechy dominujące to zazdrość, podejrzliwość, prawo pięści, wrogość i rywalizacja.
Wzór kulturowy- sposób zachowania się, myślenia w danej zbiorowości lub znamiennej dla tej zbiorowości układ cech kulturowych ) także wytwory kultury materialnej).
Wzór kulturowy określa, w jaki sposób jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za ważne dla niej samej i dla grupy, do której należy, tak aby zachować się zgodnie z oczekiwaniami grupy, nie popaść w konflikt z innymi członkami społeczności.
Dwa aspekty wzorów kulturowych:
Normatywny- normy,wedle których ktoś powinien postępować.
Behawioralny- wedle realizacji tej normy w konkretnym zachowaniu członków danej zbiorowości.
Istota kultury:
Kultura jest zjawiskiem społecznym czyli nie można jej analizować w oderwaniu od gr. społecznej. Nie istnieje poza gr. społeczna. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana nie ma jednolitego modelu kultury.
Kultura jest zjawiskiem symbolicznym tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez formy symboliczne. Prawie wszystkie wytwory maja charakter naukowy.
Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną.
Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym poprzez człowieka w celu zaspokojenia potrzeb.
Kultura jest powiązana całością (obowiązujący kanon)- każdy element kultury pełni określoną funkcję w tej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
Kultura jest zjawiskiem psychologicznym- w odniesieniu do jednostki, choć jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka.
Skąd wywodzi się kultura:
„uprawa ducha”- Cyceron- rozwój własnego ducha.
Areał kulturowy- rozprzestrzenianie się ( jako pole kulturowe, Kroeber)
Sublimacja- cierpienie ( Freud) - źródłem kultury.
Zabawa (Huizinga)- źródłem kultury jest czas wolny, czas zabawy.
Adaptacja i kompensacja- środki transportu, telefony.
Racjonalizacja - znakowość, symboliczność ( Cassier)
Uniwersalia kulturowe:
Wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka pojawiają się na drodze zapożyczeń, przenikania lub rozpowszechniania kultury na szersze obszary ( dyfuzja kulturowa).
Konkretne elementy kultury obecne zawsze i wszędzie pomimo wielokulturowości istnienia np. wiele form rodziny, neutralnych wizji Boga.
Amerykański etnolog George Hurdock odkrył, że istnieją tylko powszechniki kulturowe:
-Reguła „nie zabijaj”- ochrona życia, jest podstawowym warunkiem przetrwania społecznego.
-Zakaz kazirodztwa- niekorzystne komplikacje genetyczne, zaburza naturalną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie co prowadzi do chaosu.
Podobieństwa kulturowe wynikające z kontaktu między sobą:
-Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze, co prowadzi do powstawania kultury dominującej.
-Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym.
-” Tygiel wielokulturowy”- kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kultury poprzez rynek i środki masowego przekazu.
Strukturalizm i kultura:
Cała obserwowana rzeczywistość społeczno - kulturowa jest odbiciem głębokich struktur umysłu nieuświadomionych i jednocześnie wspólnych dla wszystkich ludzi.
Za podmiot antropologii L. Strauss odkrywanie i analizowanie owych struktur w celu zrozumienia znaczenia i funkcji poszczególnych segmentów świata społeczno - kulturowego.
Struktura =>system (wzajemnych powiązań), (zbiór uporządkowany)
Stratyfikacja - podsystemy.
Kultura, podkultura, subkultura, kontrkultura.
Kultura jednej i tej samej zbiorowości, rzadko stanowi monolit np. „kultura narodowa pewne jej treści tworzą trzon kultury tzw kultura p nurtu” to co nadaje jej specyfikę, podtrzymuje tożsamość wspólnoty.
Obok istnieją pewne odmiany zwyczajów, rytuałów, języka, symboli, używanych obiektów itp. wyróżniające pewne grupy społeczne - istnienie pewnych subkultur w ramach kultury narodowej, subkultury kontestujące np. subkultura więzienia, hip hop, subkultury tradycyjne np. młodzieżowe.
Kontrkultura - grupy anarchistyczne czy nikilistyczne dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia.
Nazwa kontrkultura - przez przeciwstawienie do kultury narodowej „ głównego nurtu”
Kultura instant - synonim kultury popularnej (kultura w pigułce)
Globalny nastolatek - fast food, fast car, fast seks.
Subkultury (podkultury) w Polsce:
Anarchiści - wyrażają sprzeciw wobec wszelkiej przemocy w stosunku do ludzi i zwierząt. Przemoc upatrują we wszelkich formach władzy i instytucjach spostrzegających porządku społecznego.
Punk (kontrkultura) - punk propagujący kult młodości, muzyki, wartości dnia codziennego, wyrażający sprzeciw zabijania i społeczeństwa konsumpcyjnego, jego wartości i etyki.
Rastafarianie ( subkultura tradycyjna) - ruch bardzo podobny do anarchistów, na pierwszym planie wysuwają pacyfizm, cenią życie bez agresji, przemocy i jakichkolwiek konfliktów. Cechą charakterystyczną jest ubiór w kolorach zielono - żółty - czerwony barwy narodowe Etiopii, i dredy.
Skini, skinhead - propagujące narodowy nacjonalizm walką o zachowanie białej rasy, całkowite oddanie dla ojczyzny.
Kibicowska, kibiców, szalikowcy, ultrasi - fanatyczni kibice sportowi, którzy demonstrują swoje sympatie klubowe, wspólnie śpiewając, skandując okrzyki i wykonując jednocześnie gesty na meczach.
Satanizm ( kontrkultura destrukcyjna)- czciciele szatana, ciemności i wszelkiego zła.
Gotyk -
Antropologia fizyczna - nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni, czasie oraz biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens. Ma związek z antropologia kulturową przez swój przedmiot zainteresowań, musi więc brać pod uwagę wyniki badań ( musi liczyć się z rozwojem kultury istniejącej już u gatunków poprzedzającej homo sapiens, musi brać pod uwagę również czynniki kulturowe badając proces zmienności budowy fizycznej człowieka.
Kultura mechanizm adaptacyjny człowieka:
Antropologia społeczna - dział antropologii kulturowej gdyż jej przedmiotem podstawowym są te zjawiska kultury, które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczeństwa. Antropologia kulturowa jest pojęciem szerszym. Antropologia społeczna staje się jednym z bardzo istotnych jej działów.
Etnografia - Etnologia:
Antropologia historyczna, filozoficzna.
Nauki pokrewne:
-socjologia
-archeologia
-lingwistyka
-religioznawstwo.
Tożsamość i wielokulturowość
„JA „ , my wobec innego (wy)
Spotkanie z innością -źródłem antropologii:
-E. Leach (czyt Licz) „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”
-Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu różnych językach?
-Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury - dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni?
-Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. Do XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.
Kim Jestem? Kim jest Inny?
Inny to ktoś, kto nie jest tożsamy ze mną, ktoś na zewnątrz mnie, transcendentalny, kogo objąć i w pełni zrozumieć nie jestem w stanie. Takie postrzeganie „Innego” pozwala na wprowadzenie relacji „ja” - „inny” z wymiaru poznawczego , a wprowadzenie jej do wymiaru etycznego? (Inny to osoba), będącego otwarciem na „innego” zrozumiem inność,innego, obcego, obcość.
Zrozumienie prowadzi w rezultacie do relacji Innego do siebie samego, przez co inny pozbawiony jest swojej inności- odmienności. Ważne samo umiejscowienie podmiotu jakim jest człowiek.
Trzeba szanować siebie jako człowieka, wtedy tez do innego będzie się miało szacunek jako do osoby!!!.
Ten inny- wydany w 2006r zbiór wykładów Ryszarda Kapuścińskiego:
Relatywistyczne ( nie oceniające) spojrzenie na INNEGO. Słowo kluczowe w tym dziele - INNY- stało się dla Kapuścińskiego synonimem słowa pozaeuropejskiego.
Poruszanym problemem jest relatywizm teoriopoznawczy, który wyraża się w mnogości zderzających się ze sobą kultur, które często wcześniej nie miały ze sobą styczności.
Dla europejczyków INNY to np. Afrykańczyk, z kolei dla Afrykańczyka INNY będzie europeiczyk
Kapuściński opisuje to jako rozwój cywilizacji na przestrzeni wieków.
Inny, czyli dzicy z mojej ulicy...
Młodzież - jeden z wielu przedmiotów badań.
Młodzież jako inny.
Z braku prawdziwych „dzikich” antropolodzy ruszyli na poszukiwania „dzikich metaforycznych”. Mogą nimi być nowi barbarzyńcy ECO, wśród nich młodzież, albo mieszkańcy wielkich miast.
Określenie „szybkie plemiona”- w stosunku do młodzieży - jest to metafora odnoszenia się świata. Posługiwanie się tą metaforą pomaga odnajdywać i wskazywać ważne cechy homogenicznych społeczeństw współczesnych.
Tożsamość, czyli co?
Wg B. Russela znamy rzecz przez doświadczenie bezpośrednie, poznajemy przez opis i podawanie własności .
Uniwersalny słownik języka polskiego, red S. Dubisz:
- odniesienie jednostkowe definiuje tożsamość w odniesieniu do pojedynczego człowieka: świadomość siebie, swoich cech i własnej odrębności.
-w odniesieniu do społeczności: świadomość wspólnych cech i poczucie jedności np. Polacy.
Tożsamość kulturowa a tożsamość narodowa.
Tożsamość kulturowa ( jest częścią tożsamości narodowej, a tożsamość narodowa jest czymś szerszym) oznaczająca swoistość symboli i wartości kulturowej gr własnej, wyznaczone tez jak w przypadku tożsamości narodowej, granice tym, co rodzime i tym co obce.
Tożsamość kulturowa konstruowana jest w konkretnych warunkach społecznych, odbywa się bazie komunikatu społecznego.
Tożsamość kulturowa wiąże się z kształtowaniem wzorca wartości centralnych. W zbiorze wartości centralnych są, te które zostały wypracowane przez wieki, stając się podstawową treścią przekazu międzypokoleniowego. Proces ten gwarantuje trwanie i ciągłość każdej zbiorowości.
Tożsamość kulturowa przejawia się w zachowaniu, w identyfikacji z określonymi symbolami. Z perspektywy jednej grupy owe symbole stają się wykładnią norm i wartości drugiej grupy.
Tożsamość narodowa - budowana na historii kraju, odnosi się do bycia np. Polakiem.
Tożsamość narodowa poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowana przez czynniki narodotwórcze tj. symbole narodowe, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historię narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, terytorium. Charakter narodowy.
Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu.
Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, negatywnym szowinizm lub nacjonalizm.
Zdaniem S. Ossowskiego dziedziczenie wartości występuje wówczas, gdy mamy do czynienia z przenoszenia się wzorów kulturowych przez kontakt społeczny.
Wielokulturowość - idea i model społeczeństwa wg której współistnieją w obrębie społecznym grupy o różnym pochodzeniu i wyznające sprzeczne systemu normatywne (określającemetody kontroli społecznej, sposoby oceniania i kontroli postępowania jednostki i osób ją otaczających).
Termin ten został pierwotnie zapożyczony z socjologi krajów zachodnich. Typowymi takimi społeczeństwami są społeczeństwa amerykańskie i kanadyjskie.
Polska w XVI wieku - wielokulturowa.
Wielokulturowość szansą na współistnienie wielu krajów.
Polityka wielokulturowości - to wyraz szacunku dla innego człowieka, dla ludzi pochodzących z innej kultury, reprezentujących inną religię, rasę. Nie oznacza to, że trzeba wyrzec się swej tradycji i stać się podobnym, do większości. Jest to otwartość i szacunek aby każdy był tożsamy.
Etnocentryzm:
Jest to wartościująca postawa określająca afirmację stosunku do kultury własnej grupy etnicznej lub do kultury innych grup np. religijnych i równocześnie deprecjonujących stosunek do kultury grupy obcej.
Własna kultura jest uważana za wzorcową i godna naśladowania.
Kultura obca jest oceniona przez pryzmat własnych standardów kulturowych, a różnice traktowane jako odstępstwa od normy i anomalie.
Typy etnocentryczne:
Fundamentalizm - ma charakter naturalny i powszechny, jest zasadą bezgranicznego przywiązania np. do tradycji, jego wartości są najważniejsze i są fundamentem.
Umiarkowany - ma swoje wartości, ale przyjmuje inne racje.
Agresywny - najgroźniejszy, propagujący absolutną wyższość własnych wartości i nietolerancją wobec innych norm np. segregacja rasowa, fanatyzm religijny,dyskryminacja.
Relatywizm kulturowy ( odwrotnie do etnocentryzmu) - przyjęcie przez badacza kulturowego oznacza odrzucenie przez badacza własnej kultury jako miernika kultury drugiej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe.
Cechy zjawisk kulturowych:
Kultura i adaptacja:
kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość (system). Między jej elementami zachodzi proces integracji (np. język, komunikacja, dzieła artystyczne).
Kultura trwa i zmienia się wg pewnych praw i regularności. Można ją opisywać i szukać zasad jej działania.
Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka, jest pośrednikiem między człowiekiem a środowiskiem przyrodniczym, w którym on żyje. Mechanizm adaptacyjny człowieka ( ukierunkowanie myślenia).
Kultura i wartościowanie:
Rozumienie kultury dominujące w XIX w zawiera ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich.
W znaczeniu niewartościującym kultura to zespół wielu zjawisk których wzajemne powiązania, ukierunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i analizowane, lecz nie wartościowane.
Atrybutywne i Dystrybutywne rozumienie kultury:
Kultura jako stała cecha (atrybut życia ludzkiego) jest znamieniem ludzkości, jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej.
Kultura w sensie dystrybutywnym może być nazywana zarówno w liczbie pojedynczej (kultura Majów) jak i mnogiej „ kultury” mówi się wówczas np. o kulturze społeczności ludzkich.
Piramida vs linia...
W sensie Atrybutywnym kultura może występować wyłącznie w liczbie pojedynczej „kulturze” (PIRAMIDA KULTUR).
W sensie Dystrybutywnym jako zbiór cech kulturowych określonej zbiorowości rozwija się , przeżywa rozkwit i upada np. kultura starożytnej Grecji, kultura Azteków.
Cechy kultury;
Człowiek jest twórca kultury i jest przez nią kształtowany, wyraża swoje potrzeby, emocje, wrażenia.
Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym) jest związana z człowiekiem jako istotą prowadząca społeczny tryb życia.
Kształtuje indywidualnie życie ludzi a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład, lecz istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. Jest sposobem organizacji życia zbiorowego.
Kultura jest zbiorem zjawisk, zachowań, wzorów wyuczonych, nie jest przekazywana za pośrednictwem genów, ale w procesie uczenia się (w procesie akulturacji i inkulturacji).
Zjawiska w kulturze (cechy zjawisk kulturowych):
Kultura ma wymiar czasowy charakteryzuje się rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym jako cecha ludzkości zmieniała się i rozwijała w miarę wpływu czasu np. kultura ludzkości.
Kultura ma wymiar przestrzenny zarówno w sensie atrybutywnym jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się rozciągłością. W przestrzeni rozwija się na określonym terytorium.
Krąg kulturowy, wzór kulturowy.
Wzór kulturowy to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia ( w innym znaczeniu to pewien znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych).
Krąg cywilizacyjny tworzy zbiór kultur spokrewnionych ze sobą genetycznie i historycznie lub wykorzystujących wspólnotę zasadniczych cech np. krąg kultury śródziemnomorskiej.
O kręgach kulturowych mówimy zazwyczaj w odniesieniu kultur mających pewne ramy terytorialne.
Ewolucja kulturowa:
Pojęcie to pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej, a więc zmiany obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów.
Zmiana ewolucyjna jest zawsze kierunkowana, prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych. Jest to proces od woli ludzkiej niezależnej, rozgrywa się zgodnie z wewnętrznymi prawami kultury np. wynalazki techniczne.
Dyfuzja kulturowa:
Służy do opisu i konceptualizacji zmian zachodzących w kulturze.
Słowo dyfuzja oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cechy, instytucji, wzorów, wątków, tematów) na drodze zapożyczeń.
Zjawisko wynikające z faktu uczenia się, kultury i przekazywania jej na drodze pozabiologicznej.
W kręgu dyfuzji kulturowej:
Akulturacja - jedna ze swoistych firm dyfuzji kulturowej.
Zachodzi wówczas, gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, wspólnoty, które dzieli najczęściej znaczny dystans kulturowy, społeczny i gospodarczy.
Proces ten polega na gwałtownym przeobrażeniu się jednej kultury pod wpływem innej, a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych.
Synkretyzm kulturowy - jest jednym z podstawowych następstw dyfuzji, które dostrzegano po zauważeniu i nazwaniu zjawisk akulturacji.
Synkretyzm polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych genetycznie i historycznie odrębnych kultur.
Wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie zdradzają obecność elementów pochodzących z odmiennych tradycji zbiorowości często odległych od siebie w przestrzeni.
Ewolucjonizm kulturowy: !!!
Pozytywistyczny kierunek powstał w połowie XIX w. w naukach społecznych i filozoficznych. Uznawał ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian, oraz istnieniu jego punktu wyjścia dla wszystkich społeczeństw.
Ewolucjoniści w duchu naturalizmu i ahistoryzmu, stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się otworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nimi prawa. Twórcy kultury to Spencer, Leorgan, Tylor.
Ewolucjonizm zakłada powolne stopniowe zmiany zgodne z naturą, przeciwstawne rewolucjonizmowi, pokazują początki i rozwój rodziny.
Ewolucjonizm i człowiek: !!!
Antropogeneza ( gr. anthropos - człowiek, genesis - pochodzenie)
Filogeneza człowieka czyli, pochodzenie, droga rozwojowa i procesy biologiczne, które doprowadziły do powstania anatomicznie nowoczesnego człowieka rozumnego (Homo sapiens sapiens), wyjaśnianie na gruncie teorii ewolucji i oparte na osiągnięciach antropologii, filogenetyki molekularnej i antropolingwistyki.
Ewolucja historii naczelnych może sięgać ponad 60 mln lat wstecz kiedy nastąpiło przypuszczalne oddzielenie linii ewolucyjnych naczelnych od pozostałych ssaków.
Funkcjonalizm kulturowy:!!!
Będzie pokazywać rolę rodziny.
Orientacja teoretyczna i metodologiczna w antropologii kulturowej ( B. Malinowski):
Wg Malinowskiego Kultura tworzy integralną całość złożoną z oddziałujących na siebie instytucji, poznawanych przez badacza w procesie analizy ich funkcji czyli przez efekt oddziaływania dowolnej dowolnej instytucji na pozostałe.
Metoda funkcjonalna w jego wersji polega przede wszystkim na analizie pierwotnych instytucji w ich obecnym działaniu w praktyce nie zaś na rekonstrukcji hipotetycznej przyszłości.
Funkcjonalizm społeczny - pokazywanie funkcji poszczególnych elementów w systemu społeczeństwa (kulturę) jako zorganizowany kompleks wzajemnie ze sobą powiązanych instytucji (elementów kulturowych) zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi społecznemu.
Wyjaśniając poszczególne zjawiska społeczne starają się wskazać ich funkcję w społeczeństwie, twierdząc przy tym, że wypracowane schematy, wyjaśniające funkcjonowanie społeczeństwa, mają charakter uniwersalny np. system rodzinny - przedłużenie gatunku, system władzy - porządkowanie rzeczywistości.
Funkcjonalizm w architekturze każdy element ma mieć określoną funkcję.
Wymiary kultury:
Czas i przestrzeń.
Sacrum i profanum.
Ciało i dusza.
Życie i śmierć.
CZAS … miernik trwania, wielkość zinterioryzowana.
Czas przyrody - czas realny odwołujący się do stałego układu odniesienia ( zbioru obiektów materialnych, istnienie człowieka w kulturze).
Czas kultury - kultura nie jest dorobkiem współczesności, współczesność jest zanurzona w czasie, przyszłości, w historyczności - czas przeżywany, doświadczany, indywidualnie, różnie dostrzegany i różnie pojmowany w różnych kulturach (dzieje, w których zrealizował się dorobek kultury).
Fizyka pyta o właściwości czasu: narzędzie pojęciowe, dzięki któremu może uporządkować zachodzące zjawiska, porównywanie wskazań czasu, ale np. Einsteinowska względność czasu - czas należy od obserwatora i materii.
„ Nad czas stracony nic bardziej nie boli”
Czas cykliczny - idea wiecznego powrotu... , czas święty.
W kulturach tradycyjnych czas podporządkowany jest cyklom przyrody, wyznaczających ludzka egzystencje.
Odcinki : lata, pory, miesiące ( jeden obieg ziemi trwa rok),kalendarz rolniczy (śpiewy, zbiory, orka), doba, dzień , noc, godzina (obrót ziemi wokół osi).
Kalendarz religijny (święta, przesilenia)- cykliczność powracanie do pierwotnego początku „doskonałość stworzenia” , szansa odrodzenia, obrzędy np. topienie marzanny.
Grecka idea apokatastasis ( idea wiecznego powrotu).
Czas linearny … czas świecki:
Od narodzin do śmierci, ale...
Czas Biblii czasem linearnym; stworzenie, dobra nowina, apokalipsa, Nowe Jeruzalem, „Nowe Niebiosa, Nowa ziemia”.
Chrześcijańska koncepcja uświęcenia czasu, czas linearny, ludzki wpleciony w historię zbawienia - czas ziemski - częścią wieczności....
synteza czasu cyklicznego i linearnego czasu Kościoła w kulturze ludowej: historia zbawienie połączone z mitem solarnym (kultura słońca)
Człowiek - Artystą.
Widowisko w kulturze.
Homo artifex … Homo creator …
Artysta człowiek wybitny, inny, różny?
Artysta ma do spełnienia wyjątkową rolę jest wyrazicielem piękna, idei sztuki, jest on nauczycielem społecznym, ( ma do spełnienia pewną istotę).
Dlaczego i po co człowiek tworzy
Potrzeba duszy? - chęć dzielenia się z innymi!
Otwieranie się na sacrum? - rozwijanie się przez swoją twórczość!
Wyjaśnienie świata? - otwieranie się dzięki sztuce!
Predyspozycje? - nawiązywanie kontaktu z ludźmi!
Specyfika konstrukcji mózgu? - aby odkryć jakąś tajemnicę! Aby pokazać siebie w świecie!.
Wielkim artystą jest przypadek. Człowiek człowiek artysta jest malutkim” Janusz Kofta.
Widowisko:
Antropologia widowisk jako subdyscyplina, czyli też nowa perspektywa antropologii kulturowej.
Widowisko w kulturze jest formą życia zbiorowego danej społeczności zarówno pierwotnej jak i współczesnej.
Jedna z funkcji widowiska poza tworzeniem i pokazywaniem wartości estetycznej, ekspresywnych i artystycznych jest pełnienie funkcji poznawczych, kulturotwórczych, rozrywkowych i edukacyjnych.
Widowisko ( geneza) - starożytne widowiska sakralne i rytualne połączone z muzyką, śpiewem, tańcem praktykami obrzędowymi np. początki teatru greckiego.
Człowiek egzystuje w życiu pomiędzy biologia, fizjologią, a kulturą -> wniosek ze spektaklu : Białe Małżeństwo” !!!
Widowisko teatralne - rodzaje sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla zgromadzonej publiczności. Teatr to rodzaj sztuki.
Rodzaje widowisk: przedstawienia dramatyczne, opera, operetka, , pantomina, teatr plastyczny.
Przestrzeń:
Miejsce w relacji z czasem, ale relacji nie będącej klasycznym spełnieniem jedności czasoprzestrzeni.
Przestrzeń życia do orientacji w niej wyznacza się wektor.
W kulturze kierunki przestrzeni mają pewną symbolikę wiążącą się z nazwami części ciała człowieka. Głowa- to coś ważnego.
Mówimy „po prawej ręce, albo po lewej - żeby określić kierunki, u stóp, u podłoża- to coś na dole.
Symbolika kierunków - góra, prawo, przód, - to kierunki ważne i dobre, pierwszorzędne (por niebo), dół, lewo, tył mają znaczenie drugorzędne albo zła, grzechu (por piekła)
Przestrzeń poza miejscem:
-Michela Foucaulta opisuje zjawisko heterotopii. Heterotopia to wg niego rzeczywiste miejsce, które są czymś w rodzaju Kontr - miejsca, rodzajem efektywnie odgrywanej utopii, w której wszystkie inne rzeczywiste miejsca, jakieś można znaleźć w ramach kultury, są jednocześnie reprezentowane kontestowane lub odwracane. Można wskazać na ich lokalizację.
Oswoić przestrzeń:
Zrozumieć, eksplorować, opisywać, utrwalając w ten sposób pewien model świata pokazywany w obrębie danej kultury.
Opisywanie, dokonywane za pośrednictwem mitów, jest słowem wyjaśnienia i nazywania tego, co oswojone, podporządkowane a więc BEZPIECZNE.
Topofilia
Symbolika przestrzeni i kultury:
W kulturach Bliskiego Wschodu, w Indiach, w Afryce, południowym wschodzie, Azji - prawa strona wszystko co dobre, lewa to co ciemne i budzące lęk.
Podanie prawej ręki - gest powitalny.
Miejsce po prawej stronie władcy jest miejscem uprzywilejowanym.
W Starożytnym Egipcie to samo słowo oznaczało „ twarz i południe, a tył głowy północ”
Spojrzenie w oczy oznacza szczerość, odwrócenie się tyłem oznacza lekceważenie.
Przestrzeń kulturowa i ciało:
- Orientacja kulturowa w przestrzeni wiążę się z ciałem. Na podstawie doświadczeń własnego ciała człowiek tak organizuje przestrzeń, by sprzyjała jego biologicznym i społecznym potrzebom ( dach nad głową, ochrona dla pleców).
- Człowiek prawidłowo funkcjonuje w przestrzeni, która jest mu przyjazna i zapewnia poczucie bezpieczeństwa. Kultura Chińska aranżacje przestrzeni podniosła do rangi sztuki. Feng Shui to filozofia przestrzeni, poszukująca idealnej zgodności człowieka z naturą.
- Przestrzeń sprzyjająca kontaktom, „do społeczna” np. przestrzeń koła - stół.
- Zmiana układu przestrzennego wpływa na relację interpersonalne, np. układ szeregowy, podkowa, stoliki kawiarniane.
Przestrzeń i poszukiwanie „środka” świata.
Środek jako orientacja w przestrzeni axis mudi - oś świata, łączność nieba i ziemi, miejsce ważne , por biblii Drabina Jakubowa.
Symboliczny środek świata w wielu kulturach przyjmuje kształt drzewa lub słupa.
Członkowie każdej społeczności byli przekonani, że żyją w centrum.
Ludzie wyobrażali sobie środek świata w różny sposób:
-Święte drzewo w Edenie ( środek raju).
-Święty słup ( Aruntowie i słup Kauwa- auwa).
-Pępek świata w Delfach ( Grecja Starożytna)
-Kapitol Rzymian ( mundi - głowa świata).
-Ka'aba święty kamień Islamu.
Sacrum i Profanum:
Każda religijna koncepcja świata rozróżnia:
SACRUM - świętość, właściwość, przysługująca przestrzeniom, przedmiotom, istotom, narzędziom kultu, okresom (właściwość ta może być zmienna).
Kontakt z sacrum pożądany a jednocześnie niepokojący ze względu na objawienie się tajemnicy (np. krzew gorejący).
PROFANUM - świeckość „czynna nicość” degraduje i burzy sacrum np. profanacja świątyni.
Społeczne konsekwencje: sakralny - świecki, związek między tymi sferami ma wymiar symboliczny.
Struktura przestrzeni świętej:
Świątynia symbol przestrzeni świętej!!!
Zbudowana na podobieństwo świata np. Świątynia Ramzesa II. Świątynia ta jest jak niebo w całym swoim urządzeniu, a więc odzwierciedleniu funkcji kosmości.
Czynności przy wznoszeniu katedry:
a) Wytwarzanie koła
b) Wyznaczenie osi (wschód - zachód, północ - południe ).
c) Wytworzenie kwadratu podstawy.
Koło- kula obraz nieba, kwadrat obraz ziemi.
Struktura świątyni - sześcian pokryty kopuła - obraz świata, ziemi przykrytym sklepieniem niebieskim.
Dom - środek „świeckiego świata”
Środek świata idealny cel raj utracony.
Dom - osobiste centrum każdego człowieka „świeckie sacrum”
Dom - powrót do świata dzieciństwa, dom miejscem znanym w przeciwieństwie do nieznanego otaczającego świata.
Powrót do domu - powrót do kraju lat dziecinnych.
Dom - Sacrum?
Przestrzeń domu, przestrzeń miasta:
Współczesne otwarcie przestrzeni domu, ucieczką w stronę natury? Ucieczką od przestrzeni labiryntu?
Projektowanie wymaga wiedzy antropologicznej i znajomości kontekstu kulturowego np. arabowie wciśnięci w niskie budynki popadali w depresje.
Uwewnętrznienie wzorców układu przestrzennego w dzieciństwie - projekcja na całe życie np. przeniesienie ze wsi do miasta.
Dusza i ciało...
Kim jest człowiek? Człowiek będąc tym, kim jest - to znaczy ani aniołem ani czystym duchem może doświadczenia sacrum, jednie poprzez jakieś konkretne ciało, jakąś umysłowość.
Natura człowieka w aspekcie teologicznym:
Natura ludzka. Człowiek jest ciałem i duszą. Poprzez ciało może się komunikować ze społeczeństwem, a dusza pozwala na kontakt z Bogiem, sacrum. Dusza i ciało stanowi jedno, człowiek jest jednocześnie ciałem uduchowionym i duchem ucieleśnionym.
Podmiotowość człowieka jest rzeczywistością duchową i przejawia się ona w aktach umysłu i woli.
Funkcje ciała w kulturze:
Ciało jako pierwsze i najbardziej naturalne narzędzie człowieka. M. Macuss, spotkanie natury i kultury np. głód - przejaw natury- sposoby jedzenia - zachowanie przy stole - element kultury.
Ciało i kulturowe role płciowe: różnice w wyglądzie i w stosunku do ciała w większości społeczeństwa wiążę się z podziałem: męskość - siła, odwaga, sprawności, kobiecość - słabość, uległość, cierpliwość.
Wpływa na wychowanie: chłopiec - samochody, walka, gra w piłkę, dziewczynka - lalka, zabawa w kuchnie, przebieranie w stroje, symbolika kolorów.
Ciało jako znak:
Ciało jako przynależność do grupy, różne formy znakowania ciała, np. obrzędy inicjacyjne (obrzezanie, tatuaże, malowanie ciała, przekłuwanie), zabiegi istotne dla grup plemiennych, religijnych i subkulturowych (inne znaki tożsamości to godło, herby, totemy, mundury, przezwiska) itp. Znaki - kary - piętna.
RYTUAŁ - specyficzna dla danej kultury, symboliczna czynność wykonywana w celu osiągnięcia porządnego skutku, który jednakże może znacznie odbiegać od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego.
Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa OBRZĘD. Rytuał często wiąże się z takimi zjawiskami jak sacrum i tabu. Bywają automatyzowane przekształcając się w NAWYK np. klękanie przy podnoszeniu na mszy. Błędem jest twierdzić, że są związane tylko z religijnością.
Powszechne w dzisiejszych społeczeństwach rytuały Świeckie to jest kibicowanie klubowi sportowemu, czy chodzenie na zakupy, nie tylko w celu kupowania, ale też sprawienia sobie satysfakcji.
Semantyka nagości - zmiana w kulturze. Zachodu- wyparcie w przestrzeni publicznej XIXw. Nagość związana z intymnością, rola nagiego ciała w sztuce to wyraz marzeń, pragnień.
Nagość naturalna (dziecko) nagość znakiem (kobiety nagie coś np. promujące).
Ciało i piękno;
Kanony piękna ludzkiego ciała zamieniają się np. człowiek Witrywiański ciało ludzkie wzorem wszelkiej proporcji, ponieważ doskonale wpisuje się w figury koło i kwadrat.
Modulor- współcześnie Le Corbusier stworzył modulor oparty na symetrycznym podziale figur człowieka z podniesioną ręką.
Ideał piękna ciała w kulturach:
Zróżnicowane kryteria piękna kobiecego ciała:
- W sztuce oryniackiej - pośladki i nogi, w kulturze kreteńskiej - piersi, w Indiach- -obfity biust i pośladki, w Chinach - małe stopy, w Japonii- włosy i twarz, szerokie biodra, Żydzi Tunisu - otyłość, w Birmie - żyrafia szyja itp.
W teoizmie i tentryźmie ideały piękna kobiety obejmowały również szczegóły budowy genitalnej . W staropolskiej podziwiano smukłą talię i wydatny biust. W kulturze Europy ideał piękna obejmowały wszystkie części ciał.
Upiększanie ciała:
Odkryto w Afryce, pałeczkami …..
Sztuka upiększania, makijażu i pielęgnacji ciała rozwinęła się w starożytnym Egipcie, głównie twarz i włosy.
Chińczycy wymyślili lakier do paznokci, włosów, tusz do rzęs, stworzono lustro.
Formowanie ciała trwała lub czasowe zmienianie nie tylko wyglądu, ale i kształtu ciała np. żyrafie szyje, współczesne operacje plastyczne , piercing.
Moda jako zjawisko kulturowe:
Moda jako odmiana kanonu piękna, stylu, epoki.
Moda odmiana współczesnego fetyszyzmu - kultu przedmiotów ( martwych) - zagrożenie.
Fetyszyzm był najbardziej pierwotną forma kultu religijnego.
Moda jako część sztuki.
Ubranie- etykieta, marka, sposób na oryginalność.
Duchowa strona życia - wiara:
- Duchowe i materialne w kulturze: religia, filozofia, literatura, sztuka, przemysł, rolnictwo, budownictwo, przedmioty służące do zaspokajania potrzeb.
- Wierzenia religijne stanowią przejaw duchowej strony życia.
- Wiara to zespół przeświadczeń co do natury Boga, świata, człowieka, oraz celu ludzkiego życia, to także duchowe akty łączności z bóstwem, modlitwa, kontemplacja oraz obrzędy i rytuały zapewniające łączność z tym co święte oraz potwierdzające przynależność do danej grupy religijnej.
Duch, materia, wiara, rozum:
Duchowość przejawia się przez materię np. wiara przez znaki, symbole religijne, gesty np. przyklękanie, tańce, krwawe ofiary, podobizny, obrazy.
Myśl ludzka, emocje, doświadczenia egzystencjalne i ich ekspresja przez materię, literaturę, sztukę, taniec.
Technika - wytwór twórczego myślenia człowieka, ale element materii może stać się symbolem kulturowym, np. samochód.
Mit w kulturze - fikcyjna opowieść o tym co duchowe.
MIT:
To wyraz ludzkiej świadomości refleksyjnej, zawierający odzwierciedlenie stosunku człowieka do natury, bóstwa, innych ludzi i do samego siebie, własnych pragnień.
Jest próbą odpowiedzenia na pytanie dlaczego świat jest taki, jaka jest jego natura, pochodzenie, cel istnienia, jak pojawił się człowiek i świat, jakie jest jego pochodzenie od czego zależy jego los.
W mitach zawierała się pierwotna wiedza o świecie, wierzenia, zakazy, nakazy etyczne, pouczenia, przekaz informacji o innych ludziach.
Forma mitu jest opowieść przesycona pojęciami ogólnymi, symbolami i alegoriami. Początkowo byłą ona przekazywana z pokolenia na pokolenie, jako wiedza pewna nie zmienna i chroniona.
Współczesny mit społeczny, mit narodowy, na ich bazie pojawiają się kultury narodowe.
Mit jest formą intuicyjnego poznawania , wyraża ….......
Rodzaje mitów
Kosmogoniczne- zajmujące się światem, jego powstawanie, fazami rozwoju, przeznaczeniem i kresem np. mity judaistyczne, niektóre mity irańskie, greckie, (elementy Boskie).
Antropologiczne - usiłujące wyjaśnić pochodzenie człowieka, jego naturę i przeznaczenie, zależność między człowiekiem i innymi bytami np. stworzenie człowieka.
Genealogiczne - przekazują informację o pochodzeniu człowieka i rozwoju rodzaju ludzkiego (rodów, plemion) np. mit o rodzie Labdakidów.
Historyczne i Historiozoficzne - pokazują wiadomości o ważnych dla ludzkości lub też dla jakiegoś ludu wydarzeniach, jego dociekań.
Życie i śmierć w kulturze:
Życie- istnienie, potencja, możliwość.
Śmierć - fizyczne nieistnienie, rozpad, kres, zniszczenie.
- Kultura współczesna sankcjonuje komfort życia, wygoda, bezpieczeństwo, konsumpcja otaczanie się rzeczami niepotrzebnymi, gadżeciarstwo, podsycamy kult życia, wiecznej młodości i piękna.
- Życie jako wartość egzystencjalna - podtrzymywanie i przedłużenie życia ( dyskusje o aborcji i eutanazji), a jakość życia .
- Człowiek ukierunkowany na życie, śmierć jako tabu w kulturze.
Śmierć w różnych religiach:
Różne sposoby obchodzenia się z trupem.
W każdej kulturze żyjący ma obowiązek godnego obchodzenia się ze zmarłymi.
W kulturze Indyjskiej spalenie ciała a prochy rozsypane w świętej rzece.
Judaizm i Chrześcijaństwo - etap przejścia do życia wiecznego.
Społeczny wymiar kultury:
Wspólnoty kulturowe : rodzina, kasta, stowarzyszenie, wspólnoty religijne, wspólnoty koleżeńskie.
Naród jako wspólnota, kultura narodowa i jej instytucje.
Kultura masowa i jej alternatywy kulturowe.
Kicz jako zjawisko kulturowe.