KATECHETYKA MATERIALNA I PORÓWNAWCZA

Wprowadzenie

Katecheza zajmuje się przekazywaniem orędzia zbawczego. Źródłem głoszenia jest Słowo Boże czyli Tradycja ustna i pisana (Pismo św.). Dlatego niezbędne w katechizacji są Pismo św. i KKK.

Cztery filary katechezy potrzebne, aby przekazać orędzie zbawcze:

1. Słowo Boże czyli tradycja ustna i pisemna

2. Liturgia

3. Kościół

4. Jezus Chrystus w życiu moralnym

Ad. 1. Słowo Boże

Na początku w czasach apostolskich przepowiadanie odbywało się na zasadzie żywego przekazu świadków. Uczniowie widzieli Jezusa, rozmawiali z Nim i przebywali z Nim. Dzielili się więc swoim doświadczeniem wraz z tym jak się wtedy czuli. Po pewnym czasie zaczęto spisywać część tradycji, która była przekazywana ustnie. Przekaz wiary był uzależniony od środków chrześcijańskich tzw. Szkół, np. w Antiochii, Aleksandrii, Jerozolimie. Na przykład w Jerozolimie z racji tego, że panuje tam kultura żydowska, a więc silny nurt mesjański, przepowiadanie polegało na przedstawieniu historii zbawienia.

Z czasem nauka głoszona zaczęła przybierać formę wykładni. Formułowały się definicje, dogmaty. Czerpano oczywiście orędzie z Pisma św., ale nauczanie zaczęło przybierać pewne ramy, a nie było już przekazem świadectwa, żywej nauki.

Teologia zaczęła się tak rozwijać, że z czasem nawet odchodzono od Pisma św. jako głównego źródła. Teologia stała się nauką, która dochodziła do pewnych prawd przez rozumowe przesłanki. Zaczęły powstawać katechizmy, które stały się źródłem nauczania prawd wiary. Pismo św. było wówczas tylko dodatkiem do nauczania.

Michał Rautenstrauch określił katechezę jako dyscyplinę naukową.

Powstawały katechizmy, tzw. historyczne, które nie były zbudowane jak wszystkie katechizmy w oparciu o Credo. Katechizmy historyczne były redagowane w oparciu o historię zbawienia. Począwszy od Abrahama aż do Apokalipsy przedstawiano historię zbawienia. Oczywiście każdy fragment z historii był zwieńczony jakąś prawdą wiary. Dalej jednak Pismo św. było dodatkiem i pomocą do nauczania. Do pewnych zmian doszło dopiero w XX w. (wiek może być nieprawidłowy - przyp. tłum.). Najpierw odbywało się to na zachodzie, np. w Niemczech - Jungmann. Rozpoczął się powrót do czasów apostolskich a przede wszystkim do Pisma św. jako głównego źródła katechezy.

MODEL KERYGMATYCZNY:	MODEL ANTROPOLOGICZNY:
Bóg mówi	człowiek pyta
		odpowiedź Boga
	człowiek odpowiada
		zaproszenie do czegoś
▲ przepowiadanie Słowa Bożego	▲ interpretacja problemów człowieka

Katecheza dziś ma mieć charakter ewangelizacyjny, a nawet katechumenalny tak jak to było za czasów apostolskich. Źródłem ma być nasze spotkanie z Jezusem. Przekazujemy nasze doświadczenie spotkania z Nim. Katecheza ma przekazać, że Jezus jest źródłem. Sam tekst Pisma św. nie wystarczy. Należy go przeżyć i odkryć. Należy niejako wejść w głąb.

Zasady dobrego korzystania z Pisma św.:

• przyjęcie czytania jako włączenie się w rozmowę z Bogiem;

• jasne określenie czego możemy spodziewać się po lekturze Pisma św. Słowo Boże nie zawiera tylko warstwę intelektualną, ale również emocjonalno-wolitywną;

• warstwa literacka Pisma św. Jakie środki i metody zostały użyte w danym tekście.

Grupy metod korzystania z Pisma św.:

• egzegetyczne;

• dramatyzacyjne;

• liturgiczne;

• plastyczne.

Metody egzegetyczne:

• metody opowiadania - szczególnie w młodszych klasach; opowiadanie własnymi słowami treści Pisma św. Szczególnym rodzajem jest metafora czyli przekazanie tej samej treści Pisma św., ale innym sposobem;

• metoda krótkich formuł - np. Ojcze nasz, Zdrowaś Maryjo, osiem błogosławieństw;

• tematyczne czytanie Pisma św. - wybieramy dany temat, np. grzech i różne teksty, które mówią na ten temat zarówno w ST jak i w NT;

• metoda studium biograficznego - np. biografia św. Pawła i innych postaci biblijnych;

• metoda synapsy - zestawienia, np. ofiara - jak jest rozumiana w ST, a jak w NT;

• metoda analizy przypowieści, listu, mów, itp.;

• korelacja - połączenie, powiązanie, współdziałanie - współpraca różnych dziedzin i dyscyplin nauki w badaniu tego samego zagadnienia; wspieranie się nauk.

Metody dramatyzacyjne:

• czytanie z podziałem na role;

• inscenizacja;

• pantomima - przedstawienie czegoś bez słów;

• bibliodrama - refleksje nad fragmentem, nad jego przesłaniem i wprowadzenie go, przedstawienie we współczesnym zdarzeniu;

• wywiad - np. sonda na ulicy, ankieta pisana, list do Nikodema.

Metody plastyczne:

• gazetka szkolna - najczęściej w formie fryzu i uzupełniane w miarę przerabiania materiału katechetycznego;

• dzieła plastyczne, obrazy - prawdziwa sztuka chrześcijańska.

Metody liturgiczne:

• nabożeństwo biblijne - czytania ze ST, z Ewangelii i z NT oraz Psalmy;

• lectio divina - etapy: lectio, meditatio, oratio, contemplatio, consolatio (podniesienie ducha), discretio (wrażliwość na Ducha Świętego), deliberatio (uzdolnienie do dokonania wyboru w życiu), actio (działanie).

Ad. 2. Liturgia

Sakramenty są rozpatrywane z punktu widzenia teologicznego, dogmatycznego. Liturgia natomiast zajmowała się obrzędowością, historią rozwoju liturgii oraz kalendarzem kościelnym.

Sobór Watykański II stwierdził, że liturgia jest źródłem i szczytem życia chrześcijańskiego. Z liturgii czerpiemy orędzie, ale nie tylko ze Słowa Bożego przepowiadanego w czasie liturgii, ale również z czynności, gestów, symboli, itp.

W liturgii należy uczestniczyć świadomie (jest to spotkanie z Bogiem). Sakramenty są znakiem wiary. Uczestniczyć należy owocnie tzn. w sposób pełny czyli trzeba przyjąć łaskę sakramentalną. Liturgia ma nam pomóc osiągnąć dojrzałość w wierze. Ważna jest wspólnotowość sakramentów i liturgii. Sakramenty są pogrupowane. Można wyróżnić trzy grupy sakramentów:

• wtajemniczenia - sakrament chrztu św., bierzmowania i Eucharystii;

• służebne - sakrament małżeństwa i święceń;

• uzdrowienia - sakrament pojednania i namaszczenia chorych.

Sobór Trydencki podał definicję sakramentu: widzialny znak, niewidzialnej łaski. Sobór Watykański II podał definicję bardziej personalistyczną. Sakrament określany jest greckim terminem symbol (symbolon). W wychowaniu liturgicznym ważne jest nie tylko wiedzieć, ale jak w pełni uczestniczyć (chodzi o postawę).

Zadania katechetyczne dotyczące liturgii:

• nauka uczestnictwa w liturgii, np. słowa, gesty, postawy;

• pomóc odkryć wartość sakramentu w życiu;

• pomaganie w żywym uczestnictwie celebransowi, np. czytania, komentarze;

• mistagogia - wyjaśnienie sensu, np. dlaczego taki gest, dlaczego taka modlitwa.

Fundamentem w formacji do liturgii przez katechezę jest uświadomienie katechizowanym o postawie uczniowskiej wobec Chrystusa. W każdym sakramencie obecny jest Chrystus. Sakrament jest darem, który możemy przyjąć lub nie. Lecz jeżeli go przyjmiemy, to ważne są zobowiązania, które niesie ze sobą sakrament. Kolejna ważna rzecz w formacji to duchowe przeżywanie i doświadczenie w czasie liturgii. Jest to m.in. postawa wewnętrzna, skupienia, adoracja, itp. Sakramenty (w ogóle liturgia) dotykają rzeczywistości, ale ważna jest postawa wewnętrzna, duchowa. Kolejnym zadaniem formacji liturgicznej jest misterium zbawienia czyli znajomość kalendarza liturgicznego.

Przeżywanie celebracji liturgicznej:

• radosne przepowiadanie Słowa Bożego;

• wewnętrzne nawrócenie;

• podejście osobowe do sakramentu;

• wymiar permanentnego rozwoju wiary - św. Tertulian: nikt nie rodzi się chrześcijaninem, ale dopiero się nim staje.

Postawy prosakramentalne:

• zewnętrzne: postawa stojąca, klęcząca, znak krzyża, cisza, dialog;

• wewnętrzne.

Katechetyczne przygotowanie do sakramentów wtajemniczenia Eucharystii i bierzmowania

W jaki sposób Chrystus jest obecny w czasie liturgii? Chrystus jest obecny przede wszystkim w Ludzie Bożym. Na początku następuje procesja kapłana i asysty do ołtarza. Jest to symboliczna procesja. Kolejnym momentem, w którym dostrzegamy obecność Chrystusa jest przejście kapłana na miejsce przewodniczenia. Kolejną obecność Boga dostrzegamy w Słowie Bożym. Sam Bóg mówi wtedy do nas. Chrystus jest obecny w celebransie. Najważniejsza obecność, ponieważ jest realna, to obecność w Najświętszej Krwi i Ciele, która następuje po przeistoczeniu.

Katechumenat rodzinny, katechumenat parafialny i katecheza szkolna:

KATECHEZA SZKOLNA (rok liturgiczny):

• tajemnica stworzenia;

• tajemnica odkupienia.

KATECHUMENAT RODZINNY:

• spotkania z rodzicami (charakter wychowawczy) + katechezy rodzinne (dotyczą wiary rodziców);

• skrutynia połączone z otrzymaniem dewocjonaliów (wrzesień - krzyże, październik - różańce, listopad - modlitwa za zmarłych, grudzień - św. Mikołaj (książeczki), luty - świeca chrzcielna, marzec - medalik);

• Msze św. inicjacyjne - wprowadzenie w poszczególne części Mszy.

Dokumenty Synodu Plenarnego mówią o tym, żeby bierzmowanie odbywało się w 3 klasie gimnazjum. Bierzmowanie powinno odbywać się w parafii zamieszkania.

Przygotowanie do bierzmowania jest rozłożone na trzy etapy (nierównomiernie):

1. Pierwszy etap (klasa pierwsza gimnazjum) - ewangelizacja czyli budzenie do wiary. Spotkania z bierzmowanymi powinny dokonywać się max. w 12 osobowych grupach. Spotkania te powinny odbywać się raz w miesiącu. W pierwszym etapie uczeń sam powinien zgłosić się i wyrazić chęć przyjęcia sakramentu. Kandydat powinien przynieść metrykę chrztu św.. Na zakończenie tego etapu dajemy Wyznanie wiary (najlepiej w ładnej formie jako pamiątkę).

2. Drugi etap (klasa druga) - katechizacja czyli rozwijanie wiary. Drugi etap to przekazanie katechizmu i zawartych w nim prawd wiary. Nie może to być książeczka z 200 pytaniami i odpowiedziami. Można skorzystać z Kompendium KKK. Na zakończenie otrzymuje się symboliczni Ewangelię (jako głosiciela Ewangelii) oraz pisze się podanie do Księdza Arcybiskupa.

3. Trzeci etap (klasa trzecia) - mistagogia czyli przygotowanie do sakramentu. Rozpoczynają się katechezy, które mogą być przeprowadzone w formie skrutyniów, np. o 7 darach Ducha Świętego. Możemy przeznaczyć czas na wybór patrona. Katecheta również pisze podanie do Księdza Arcybiskupa o wyznaczenie terminu (nie może z niczym kolidować, np. egzaminy, wycieczka). Dobrze by było, gdyby kandydaci odbyli rekolekcje w małych grupach przed bierzmowaniem. Po bierzmowaniu dobrze jest zorganizować np. pielgrzymkę do sanktuarium.

Jest sugestia, aby trzy razy w roku spotkać się na katechezie z rodzicami kandydatów.

Ad. 3. Kościół

Wychowanie do życia we wspólnocie Kościoła

Obecnie zauważamy pluralizm we współczesnym społeczeństwie. Janusz Mariański owy pluralizm rozumie jako głębokie przemiany w zakresie porządku normatywnego i wartości. Jest to przestawienie wartości w życiu społecznym.

Ryszard Kamiński określa dwie cechy pluralizmu:

• sekularyzacja;

• wielość poglądów, światopoglądów, głoszonych ideologii i postaw moralnych;

Franc Kaufmann omawia proces przechodzenia od religijności do nihilizmu:

• odkościelnienie - zobojętnienie na normy, zasady, środki zbawienia proponowane przez Kościół;

• odchrześcijannienie - zobojętnienie na chrześcijański system wartości;

• indyferentyzm - wobec wszystkich religii, zobojętnienie na zbiorowe systemy i wartości;

• agnostycyzm i nihilizm - zobojętnienie na wszelkie zobowiązania kolektywne i indywidualne.

Pluralizm jest więc znakiem czasu, z którym trzeba się liczyć i brać pod uwagę jeżeli chcemy rozpocząć proces ewangelizacyjny.

Kościół przestał być monopolistą na rynku wartości. Kościół stracił wiele funkcji dotychczas pełnionych w społeczeństwie. Obecnie skupia się na funkcjach religijnych. Misja Kościoła to dialog Chrystusa ze światem (ks. Majewski).

A. Wimmer twierdzi, że misją Kościoła jest chrystofania w słowie, liturgii i posłudze. Kościół powinien pełnić potrójną misję Chrystusa: prorocką (słowo Boże), królewską (diakonia), i kapłańską (liturgia).

1. Kerygmatyczna funkcja Kościoła

Słuchanie słowa Bożego ma prowadzić do doświadczenia wiary Ludu Bożego. Jest to wiara gromadzącej i przemieniającej anonimowych słuchaczy we wspólnotę wierzących i żyjących wiarą.

Zarówno katecheci jak i katechizowani powinni:

• być słuchaczami słowa Bożego;

• z pokorą wsłuchującym się w Boże orędzie;

• chętnie podejmować dialog modlitewny.

Odmienność zadań katechety i katechizowanego polega na tym, że katecheta jest zobowiązany do służenia pomocą katechizowanym poszukującym właściwego sensu objawienia.

Młodzież powinna odkryć w słowie powołanie do pełnienia różnych ról społecznych w Kościele i w świecie.

2. Liturgiczna funkcja Kościoła

Liturgiczny dialog z Chrystusem wynika ze świadomości związku Kościoła ze światem oraz poczucia odpowiedzialności za jego uświęcenie.

3. Diakonijna funkcja Kościoła

Młodzież powinna przyjąć służebny charakter Kościoła. Posługa ta skierowana jest:

• ad intra (do środka) - dbanie o wewnętrzne sprawy Kościoła;

• ad extra (na zewnątrz) - wychodzenie poza Kościół do innych.

Jan Paweł II w Liście apostolskim do młodych pisał: Nie trwajcie w bezczynności; podejmujcie odpowiedzialne zadania na wszystkich dostępnych wam polach w naszym świecie.

Wszystkie te trzy funkcje: kerygmatyczna, liturgiczna i diakonijna łączą się w funkcję koinonijną. Koinonia to dążenie do wspólnoty. Społeczność - grupa ludzi, która nie ma głębokich relacji między sobą, np. społeczność akademicka. Wspólnota - grupa ludzi, którą łączą relacje, np. wspólnota seminaryjna. W funkcji koinonijnej chodzi o połączenie posługi słowa i sakramentów.

Tajemnica Kościoła

1P 2,9-10 - określenie Kościoła jako wspólnoty.

Życie we wspólnocie Kościoła wymaga:

• myślenia historyczno-osobowego - historię Kościoła należy traktować jako sagę rodzinną, swoją historię; osobowy charakter polega na podejściu indywidualnym do każdego; wspólnota to nie masa, tłum, ale zgromadzenie osób;

• ujęcia integralnego - widzenie Kościoła nie jako instytucji, ale jako wspólnoty chociaż hierarchicznej (kapłaństwo powszechne i służebne);

• ujęcie eschatologiczne - Kościół pielgrzymuje do Ojca; nie można mylić pojęć Kościół to nie Królestwo Boże. Królestwo ma się rozpoczynać w nas, a dopełni się u Ojca.

Kościół jako Mistyczne Ciało Chrystusa, o którym mówił św. Paweł. Chrystus jest Głową, która jednoczy wszystkich wierzących, a więc Kościół.

Kościół sakramentem zbawienia

KK 48 - Kościół w Chrystusie jest niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia i jednością całego rodzaju ludzkiego.

Kościół jest wyposażony w dary i narzędzia hierarchiczne i charyzmatyczne.

Sakrament jest znakiem obecności żywego, działającego Boga w Kościele.

Kościół wspólnotą wspólnot

Mówi o tym Paweł VI w encyklice Ewangelii nuntiandi nr 58: Kościół jest wspólnotą wspólnot kształtującej się nie na zasadzie więzi dowolnych, społecznych czy tylko ludzkich, lecz jest zespoleniem w zbawczym dziele Chrystusa.

Wspólnota wspólnot realizuje się przez tzw. dynamikę grup czyli tworzenie grup młodzieżowych jako wspólnot kościelnych.

Grupa powinna wyróżniać się:

• równością członków,

• równowagą stosunków osobowych i rzeczowych,

• atmosferą panującą w grupie,

• spoistością grupy,

• wspólnotowością.

Nie wystarczy tylko poznać Kościół i określić czym on jest. Każdy powinien odnaleźć swoje miejsce w Kościele.

Ad. 4. Jezus Chrystus w życiu moralnym

Oprócz przekazywania wiedzy uczniom, bardzo ważne jest przekazywanie wartości moralnych. Bez tych wartości sama wiedza na nic jest przydatna. Uczeń musi posiąść umiejętność życia wiarą.

Zasady stosowane w modelach katechetycznych:

• cel - do czego zdążam;

• motywacja - po co chcę osiągnąć ten cel;

• metoda - jak to robić;

• obraz Boga;

• eschatologia.

Modele nauczania moralnego:

1. Model deharbowski (katechizmowy) - znać, zrozumieć, zapamiętać i zachować w życiu przykazania

Metodą jest analiza, np. analiza przykazań.

Materiałem są: przykazania Boże i kościelne, przykazanie miłości, katalog grzechów i cnót.

Obraz Boga: Prawodawca i Sędzia, nasz Pan.

Eschatologia: miejsce nagrody albo kary.

Motywacja: Bóg tak chce.

2. Model kerygmatyczny (Jungmana)

Celem powinno stać się uzdolnienie do odczytywania Bożych znaków. Cel ma trzy płaszczyzny: intelektualną, wolitywną i behawioralną (czyn).

Motyw: miłość Boga (naszą odpowiedzią jest nasza miłość).

Metoda: analiza tekstów biblijnych oraz liturgii (odczytywanie znaków liturgicznych).

Obraz Boga: Bóg kochający, zawierający Przymierze, mój Bóg.

Eschatologia: ponowne objawienie się dzieła miłości Jezusa Chrystusa (paruzja).

3. Model o orientacji antropologicznej

Cel: wychowanie mądrej i odpowiedzialnej osoby (woli).

Motywacja: odpowiedzialność za dobro i zło w świecie oraz współpracowanie z Bogiem w dziele stworzenia i uświęcenia.

Metoda: analiza czynów, wydarzeń sytuacji i doświadczeń ludzkich.

Obraz Boga: dopełniamy ten obraz własnym życiem (uświęcenie).

Eschatologia: dojście do pełni świata dzięki Chrystusowi (paruzja).

4. Model współczesny (Katechizm Kościoła Katolickiego)

Cel: wychowanie do odpowiedzialności woli; poznanie hierarchii wartości nauczenie układania hierarchii wartości we własnym życiu.

Motyw: współdziałanie z Bogiem miłości przy zachowaniu autonomii rzeczy stworzonych.

Katecheza ma obecnie charakter ewangelizacyjno-katechumenalny. W wychowaniu nie chodzi o to, aby młody człowiek poznał przykazania, prawo moralne. W wychowaniu najważniejsza jest interioryzacja czyli sprawienie, aby to co się ktoś uczy, poznaje było jego, aby mógł się utożsamić z tym wewnętrznie.

Istotą dobrego wychowania jest kształtowanie sumienia. Ma ono być dobrze uformowane i wrażliwe. Kryterium dla kształtowania sumienia jest prawo naturalne. Dla ludzi wierzących będzie to prawo objawione.

Ważnej jest wychowanie do życia w rodzinie. Trzeba chcieć być razem, tzn. żyć we wspólnocie. Nie wszystkie grupy są dobre, np. jeżeli jest jakiś przywódca - guru. Należy kształtować młodych ludzi ku dojrzałości płciowej i społecznej.

Ważne dokumenty Kościoła: encyklika Deus caritas est Benedykta XVI - problem miłości; Familaris consortio Jana Pawła II - małżeństwo i przekazywanie życia.

Ks. dr hab. prof. US Andrzej Offmański - Katechetyka materialna i porównawcza

5

Bóg

Jezus Chrystus

Kościół

znak

znak

---