Zdrowie Publiczne
cz. III
Bogusław Grabowski
29.03.2009 rok
Sfery funkcjonowania człowieka.
Można wyróżnić kilka sfer w zależności od tego, jak szczegółowe aspekty funkcjonowania bierze się pod uwagę. Do podstawowych należą:
* fizjologiczna
dotyczy uwarunkowań biologicznych;
większość zachodzących tu reakcji ma charakter odruchowy, popędowy; świadoma ich kontrola jest ograniczona),
2. psychiczna
dotyczy intelektu, emocji, relacji z
otaczającym światem - w tym z innymi
ludźmi; w dużym stopniu podlega
świadomej kontroli, jednak niektóre
aspekty życia psychicznego mogą
pozostawać nieuświadamiane),
3. duchowa
dotyczy uczuć wyższych,
doznań estetycznych i religijnych;
rozwój tej sfery wymaga świadomego
i systematycznego zaangażowania
człowieka; potrzeby duchowe stanowią
najwyższy szczebel na drabinie potrzeb
i są realizowane dopiero wówczas, gdy
zaspokojone są potrzeby podstawowe).
Źródła chorób.
Zwykle kiedy doszukujemy się przyczyn konkretnego zaburzenia czy choroby dochodzimy do wniosku, że miało w tym swój udział kilka czynników
Mogą to być czynniki
- zewnętrzne - niezależne od człowieka,
- i wewnętrzne - związane z jego indywidualnym
funkcjonowaniem.
Mogą być:
- obiektywne, czyli takie na które nie mamy
bezpośredniego wpływu
- oraz subiektywne, czyli wynikające z naszego
- postrzegania danej sytuacji.
Mogą mieć podłoże:
- biologiczne
- lub psychologiczne, czyli wynikające z
wewnętrznych przeżyć, przekonań czy relacji z
innymi ludźmi.
Sytuacje szczególnie szkodliwe dla zdrowia.
Każdy z nas reaguje na życiowe sytuacje w swój indywidualny sposób, można jednak wyróżnić kilka, które u większości z nas wywołują podobne, negatywne emocje i obciążenie układu odporności psychofizycznej.
Należą do nich:
* konflikty
- interpersonalne, czyli z innymi ludźmi -
partnerem, dziećmi,znajomymi i nieznajomymi,
szefem,
- wewnętrzne, czyli przeżywane np. wtedy, gdy
trzeba podjąć jakąś ważną decyzję
* frustracje - sytuacje, w których nie jesteśmy w
stanie zaspokoić jakiejś ważnej potrzeby,
np. - spieszymy się na spotkanie, a autobus
właśnie się zepsuł,
- bezskutecznie szukamy pracy
- czy nie zdajemy egzaminu, pomimo
wysiłku włożonego w przygotowanie
* utrata cenionej wartości, a nawet sam lęk przed
taką utratą - cenioną wartością mogą być
zarówno idee, jak i przedmioty czy konkretni
ludzie - wszystko to, co jest dla nas ważne i
nadaje sens naszemu życiu
* odtrącenie i odosobnienie - człowiek jest istotą
społeczną, dlatego większość ludzi źle znosi
samotność - zwłaszcza wtedy gdy nie jest
wyborem, ale koniecznością
Czynniki wpływające na stan zdrowia:
Na stan zdrowia ma wpływ wiele niezależnych czynników, które oddziałują również na siebie nawzajem. Do podstawowych należą:
1. uwarunkowania genetyczne związane
zarówno z
- rozwojem osobniczym w trakcie życia
płodowego,
- z dziedziczeniem cech czy skłonności z
pokolenia na pokolenie; w tym przypadku
stanowią najczęściej określoną predyspozycję,
która ujawnia się dopiero wówczas, gdy
zaistnieją dogodne okoliczności
2. środowisko życia i pracy - jest to szeroka
kategorią, w skład której wchodzą takie aspekty,
jak m.in.:
- ekologia,
- gospodarka,
- polityka,
- finanse,
- klimat psychologiczny;
ogólnie mówiąc, jest to
otoczenie, w którym człowiek żyje; największe
znaczenie ma otoczenie najbliższe, czyli obok
- warunków mieszkaniowych i warunków pracy,
- przede wszystkim ludzie - rodzina, znajomi i
współpracownicy; relacje z nimi w znaczący
sposób wpływają na zdrowie i samopoczucie
3. zachowanie
jest to kategoria, która w
największym stopniu zależy od decyzji
człowieka; dotyczy zachowań
wyznaczających tzw. styl życia, czyli m.in.:
- odżywiania się,
- aktywności fizycznej,
- dbania o zdrowie,
- spędzania czasu wolnego,
- radzenia sobie ze stresem)
Co pomaga zachować zdrowie i uniknąć chorób?
1. organizowanie korzystnych warunków fizycznych
życia i pracy m.in.:
- odpowiednia przestrzeń,
- temperatura,
- nasłonecznienie,
- minimalizacja hałasu i zanieczyszczeń,
- przyjemna kolorystyka,
- wygodne i estetyczne urządzenie wnętrz
* Zdrowy styl życia m.in.:
- regularne i odżywcze posiłki,
- ograniczenie używek,
- aktywność fizyczna,
- odpowiednia ilość snu,
- higiena osobista,
- brak nałogów i „głupich” przyzwyczajeń
3. Zachowania prozdrowotne (mające
na celu ochronę lub poprawę
własnego stanu zdrowia, np.:
- szczepienia ochronne,
- badania kontrolne,
- korzystanie z porad lekarskich i
wypełnianie zaleceń)
4. Higiena psychiczna m.in.:
- efektywne radzenie sobie ze stresem,
- sprawianie sobie przyjemności,
- pozytywne relacje z innymi ludźmi,
- stabilna sieć wsparcia społecznego).
Zasady Pareto, mówi, że w działaniach, statystycznie, ok. 80% efektów uzyskujemy poprzez ok. 20% środków - jak łatwo wywnioskować - tych "odpowiednich".
Zasada ta ma zastosowanie także w zakresie zdrowia. Jakaż to oszczędność i efektywność!
Tylko żeby wiedzieć, co stanowi owe 20%
Otóż - wiadomo.
Dodatkowo, owe 20%, to działania na tyle proste, że dostępne niemal powszechnie.
Liczbowe ujecie czynników wpływających na zdrowie (publiczne, czyli podlegające ocenie statystycznej) znane jest co najmniej od Raportu Lalonda z 1974 r.
Poniższy diagram pokazuje 4 główne czynniki/pola zdrowotne
Największy, bo 53% wpływ na zdrowie człowieka ma styl życia, na który składają się między innymi takie elementy:
* aktywność fizyczna,
* sposób odżywiania się,
* umiejętności radzenia sobie ze stresem,
* stosowanie używek (nikotyna, alkohol,
środki psychoaktywne),
* zatrudnienie, czynniki ryzyka zdrowotnego i
zawodowego,
* sposób rekreacji
* zachowania seksualne
Środowisko fizyczne warunkuje stan zdrowia
człowieka w około 21%.
Korzystny wpływ na zdrowie ma:
* czyste powietrze,
* czysta woda,
* zdrowa i bezpieczna szkoła oraz zakład pracy.
Negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym stopniu z:
* degradacji środowiska naturalnego,
* promieniowania jonizującego,
* hałasu,
* szkodliwych substancji chemicznych
* oraz czynników biologicznych.
Zdrowie człowieka w 16% uwarunkowane jest przez
czynniki genetyczne
Zdrowie człowieka jedynie 10%, czyli w najmniejszym stopniu jest uwarunkowane przez opiekę zdrowotną, jej
* strukturę,
* organizację,
* funkcjonowanie
* dostępność do świadczeń medycznych i ich
jakość,
* leczenie i rehabilitację (droga i żmudna
rehabilitacja często nie byłaby potrzebna,
gdyby zadbano o zdrowie wcześniej).
Oczywiście, owe 10%, to także te działania medycyny, które niczym innym nie mogą być zastąpione
i nie chodzi tu o deprecjonowanie medycyny w ogóle, a tylko o pokazanie prawdziwszego obrazu, niż ten jaki się lansuje.
Ponieważ 3 pierwsze czynniki
(a właściwie 2 środowiska i styl życia) są związane z dużo mniejszymi kosztami niż służba zdrowia, to można przyjąć w przybliżeniu,
że odzwierciedla to wspomnianą zasadę. (Pareta)
Podobnie - w samej medycynie społeczne koszty byłyby wielokrotnie mniejsze, gdyby środki przeznaczono na profilaktykę.
Czym jest profilaktyka?
Oczywiście, słowo to ma wiele zastosowań - profilaktyka: społeczna,
* profilaktyka uzależnień,
* profilaktyka przestępczości,
* profilaktyka zdrowotna,
Profilaktyka zdrowotna to działania mające na celu zapobieganie chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie.
Zauważmy jednak, że według definicji ogłoszonej przez Światową Organizację Zdrowia, zdrowie to całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.
Widzimy więc, że 2 pierwsze pola Lalonda mają dużo wspólnego z profilaktyką, i to nie tą instytucjonalną, ale zależną od nas samych, od naszych postaw i świadomości.
W szerszym ujęciu „profilaktyka to proces, który wspiera człowieka w prawidłowym rozwoju i zdrowym życiu" (Z. B. Gaś, 2003).
Jest także jednym ze sposobów reagowania na rozmaite zjawiska społeczne, które oceniane są jako szkodliwe i niepożądane.
Ocena skłania do traktowania takich zjawisk w kategoriach zagrożeń i podejmowania wysiłków w celu ich eliminacji lub choćby ograniczania.
Powszechnie uważa się, że skuteczna profilaktyka jest optymalnym sposobem hamowania rozwoju lub ograniczania skali zjawisk uznanych za dolegliwe społecznie.
Głównie z tego względu jest znacznie bardziej opłacalna niż kosztowne działania zaradcze konieczne w sytuacji, gdy wzrasta skala niepożądanych zjawisk.
W samej profilaktyce zdrowotnej wyróżniamy następujące fazy:
Profilaktyka wczesna - mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych,
Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka,
Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych),
Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej znaczącą rolę odgrywają przesiewowe badanie skriningowe.
Są to zorganizowane działanie polegające na wczesnym wykryciu w populacji chorób lub stanów patologicznych za pomocą stosowanych masowo prostych, bezpiecznych i wiarygodnych testów diagnostycznych.
Badania skriningowe prowadzone są w odniesieniu do chorób stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji, charakteryzujących się:
* częstym występowaniem stadiów
przedklinicznych,
* dość długim okresem między
pierwszymi oznakami choroby a jej
pełnym obrazem
- możliwością wyleczenia
Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci:
* poprawy świadomości zdrowotnej populacji,
* poprawy stanu zdrowia ludności,
* zmniejszenia ilości osób z powikłaniami
chorób i trwałym inwalidztwem,
- zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,
zwiększenia wykrywalności chorób we
wczesnym stadium rozwoju,
- zwiększenia odsetka wyleczeń,
- zmniejszenia absencji chorobowej,
- obniżenia kosztów leczenia,
mniejszych strat finansowych (zasiłki
chorobowe, straty produkcyjne).
Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą rolę odgrywa EDUKACJA ZDROWOTNA - proces, w trakcie którego ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i innych osób.
Koncentruje się ona na uświadamianiu związków między zdrowiem człowieka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym.
Edukacja zdrowotna obejmuje głównie działania informacyjne, których bezpośrednim celem jest ukształtowanie sprzyjających zdrowiu przekonań
- motywacji
- i umiejętności,
a co za tym idzie postaw zdrowotnych jednostki, które powinny prowadzić do realizacji zachowań służących zdrowiu
W edukacji, oprócz zagadnień szczegółowych, należy zwrócić uwagę na podstawowe odkrycia wiedzy mające wpływ na kierunki działań w zdrowiu publicznym :
1. Konstytucja genetyczna człowieka nie
zmienia się na przestrzeni tysiącleci.
2. Poprawa zdrowia obywateli wynika z
poprawy warunków życia.
3. Odkrycia nauk medycznych dotyczące
etiologii oraz szerzenia się chorób
zakaźnych i możliwościach zapobiegania
im przez działania sanitarno-
środowiskowe.
4. Większości chorób niezakaźnych można
zapobiec przez zmianę warunków życia i
zachowania się - w tym przez dostrzeżenie
czynników psychologicznych, np. że nie
tyle okoliczności co nasz stosunek do nich
odgrywa istotną rolę.
W profilaktyce ważną rolę odgrywa PROMOCJA ZDROWIA.
Jest ona procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie.
Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia odbyła się w 1986 roku w Ottawie.
Podczas niej określono działania promocyjne w sferze zdrowia takie jak:
* budowanie prozdrowotnej polityki społecznej,
- tworzenia środowisk sprzyjających zdrowiu,
- wzmacnianie działań zbiorowych,
- rozwijanie umiejętności indywidualnych,
- reorientacja służby zdrowia.
Reorientacja służby zdrowia powinna iść w kierunku profilaktyki i docenienia szerszego spektrum metod, w tym terapii naturalnych i podejścia holistycznego.
Natomiast umiejętności indywidualne, to m.in.:
* wiedza o tych metodach
* oraz propedeutyka higieny,
* wiara w możliwości organizmu,
* sposoby niwelacji/osłabiania stresu,
* życzliwość,
* pogoda ducha.
Przypomnienie
* Czynniki wpływające na zdrowie
- Styl życia i zachowania zdrowotne
- Środowisko fizyczne i społeczne
- Czynniki genetyczne
- Służba zdrowia
W porównaniu z innymi krajami młodzież szkolna w Polsce gorzej dba o swoje zdrowie.
Zachowania zdrowotne można określić jako postępowanie i działania, które pośrednio lub bezpośrednio wpływają na zdrowie i samopoczucie człowieka: są to:
o Zachowanie sprzyjające zdrowiu:
- aktywność fizyczna,
- racjonalne żywienie,
- utrzymanie czystości ciała i otoczenia,
- zapewnienie bezpieczeństwa,
- utrzymanie właściwych relacji miedzy ludźmi,
- radzenie sobie ze stresem).
2. Zachowanie szkodliwe dla zdrowia
(antyzdrowotne, negatywne)
- palenie tytoniu,
- nadużywanie alkoholu i innych
środków uzależniających.
Czynniki wpływające na kształtowanie się stylu życia i zachowań zdrowotnych dzielmy na 4 grupy:
* Czynniki związane ze środowiskiem fizycznym
- Czynniki kulturowe
* Wpływ grup ludzi- odgrywa rodzina, szczególnie
matka
- Czynniki osobiste
Funkcje Zdrowia Publicznego
* Przegląd i formułowanie aktów prawnych
dotyczących zdrowia
* Ugruntowanie legislacji dotyczących zdrowia
- Kontrola niebezpiecznych substancji
- Ocena promocji zdrowia i profilaktyki
- Standardy bezpieczeństwa i higieny pracy
- Zapobieganie urazom
- Zdrowie reprodukcyjne i opieka nad matką
* Szczepienia, bezpieczna woda, bezpieczna
żywność, kontrola zdarzeń żywiołowych,
kontrola wykorzystania zasobów,
Funkcje zdrowia publicznego c.d.:
- informacja i edukacja zdrowotna,
- zaangażowanie społeczeństwa
(partnerstwo),
- utylizacja i likwidacja odpadów,
- monitowowanie czynników warunkujących
zdrowie,
- oszacowanie potrzeb populacji,
- związki z politykami,
- kontrola nosicielstwa
Zdrowie Publiczne to dyscyplina naukowa:
* Bada dynamikę zdrowia społecznego
- Zajmuje się pomiarem zdrowia
- Bada determinanty zdrowia
* Bada czynniki wpływające na ochronę
zdrowia, zachowanie zdrowia, umocnienie
zdrowia
ZAGADNIENIA PRIORYTETOWE W DZIEDZINIE ZDROWIA PUBLICZNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ
* Promocja zdrowia,
* Edukacja i szkolenie praktyczne;
* Dane i wskaźniki dotyczące zdrowia oraz monitoringu i
kontroli występowania chorób;
- Nowotwory złośliwe;
- Leki;
- AIDS i inne choroby zakaźne;
- Zamierzone i niezamierzone wypadki i urazy;
- Choroby powstałe na tle zanieczyszczenia środowiska;
- Choroby rzadko występujące.
Polityka zdrowotna:
* Rozeznanie rzeczywistych potrzeb zdrowotnych
społeczeństwa
* Analiza sprawności działającego systemu opieki
zdrowotnej
- Ocena zasobów intelektualnych i materialnych ZOZ
- Poziom i jakość udzielanych świadczeń
* Uwzględnianie potencjału i rezerw w zakresie postępu
naukowego i technicznego medycyny
- Kalkulacja rzeczywistych kosztów leczenia
* Współodpowiedzialność za zdrowie społeczeństwa
wszystkich sektorów mających bezpośredni wpływ na
promocję, zachowania i ochronę zdrowia
Epidemiologia:
* Badanie dystrybucji i determinantów chorób i urazów w populacji
ludzkiej
* Analiza częstotliwości i rodzajów zachorowań w populacjach
(grupach ludzi)
* Badanie czynników wpływających na dystrybucję zachorowań i
urazów
Podstawowe założenia epidemiologii:
- Występowaniem chorób rządzą reguły
- Choroba ma swoją przyczynę i są możliwości jej zapobiegania
- Dystrybucja choroby w populacji jest losowa
* Epidemiologia stosuje metodę systematycznej analizy zachorowań w
podgrupach (wg. odpowiednich kryteriów)
* Epidemiologia pozwala na badanie czynników przyczynowych i
zapobiegawczych zagrożeń zdrowotnych
Komponenty epidemiologii:
- Pomiar częstotliwości występowania choroby
- Ilościowa analiza istnienia choroby i jej występowania
- Dystrybucja choroby - 3 pytania*
Kto choruje?
Gdzie choroba występuje?
Kiedy choroba występuje?
*Odpowiedzi pozwolą na sformułowanie hipotezy
odnośnie czynników przyczynowych i metod
zapobiegawczych
- Determinanty choroby
* Analiza jest przeprowadzana za pomocą metod
epidemiologicznych
* Zależności między zdrowiem publicznym
a medycyną kliniczną
MEDYCYNA KLINICZNA
- zajmuje się pojedynczym pacjentem
ZDROWIE PUBLICZNE (epidemiologia)
- zajmuje się populacjami (społecznościami)
Grupy chorób zakaźnych w XXI w.:
1. Stare, znane choroby i stare nie załatwione problemy w
ich zwalczaniu
- cholera,
- malaria,
- gruźlica
2. Stare znane choroby i nowe problemy pojawiające się
przy ich opanowaniu
- lekooporność,
- uczulenia,
- nadwrażliwość)
3. Nowe choroby i nowe problemy:
- Ebola,
- AIDS,
- nowa odmiana choroby Creuzfelda -Jakoba,
- SARS
Bardzo pozytywny i optymistyczny jest fakt, że o ile w wielu krajach (także w Polsce) środowiska lekarzy nadal bywają dosyć konserwatywne, to sama WHO jest jak najbardziej postępowa - coraz bardziej zbliża się holistycznego (czyli całościowego) postrzegania kwestii zdrowia i funkcjonowania organizmu człowieka.
EWALUACJA DEFINICJI ZDROWIA
(PARADYGMAT ZDROWIA)
“PODCZAS GDY W MEDYCYNIE KLINICZNEJ, PRZED LEKARZEM STOJĄ JEDNOSTKOWE CELE I SPRAWY ZDROWIA ORAZ CHOROBY W RELACJI LEKARZ - PACJENT, TO W PRAKTYCE ZDROWIA PUBLICZNEGO PACJENTEM JEST SPOŁECZNOŚĆ” (M.Rosenau, 1913)
HIPOKRATES
* zdrowie zależy od równowagi pomiędzy człowiekiem a zewnętrznym otoczeniem (środowiskiem).
* zewnętrzna równowaga pozwala zachować równowagę wewnętrzną.
* dobre samopoczucie to zdrowie, a złe to choroba.
KARTEZJUSZ
* organizm człowieka to skomplikowany, lecz działający z doskonałością i precyzją mechanizm.
* filozofia kortezjańska doprowadziła do rozwoju fizjologię, czyli poznanie funkcji organizmu.
* Choroba to zaburzenia w precyzji działania mechanizmów.
PARADYGMAT SOCJOMEDYCZNY
* oparty na filozofii neopozytywistycznej.
* “człowiek to przede wszystkim zespół elementów powiązanych względnie prostymi relacjami, wiedza o każdym elemencie i każdej relacji to wiedza o człowieku jako całości”
* o zdrowiu decydują nie tylko czynniki biologiczne, ale także społeczne.
PARADYGMAT SOCJOŚRODOWISKOWY
* o zdrowiu decydują nie tylko aspekty biomedyczne, ale cały psychologiczny, społeczny i kulturowy kontekst, w jakim znajduje się człowiek.
* zdrowie jest wynikiem dynamicznej równowagi i potencjału zdrowotnego.
* warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy dla samego człowieka jak i jego środowiska.
DEFINICJA ZDROWIA WHO
Z. Stęplewski
DEFINICJE ZDROWIA
* DEFINICJA ZDROWIA WHO (1946)
* „ZDROWIE JEST STANEM ZUPEŁNEJ POMYŚLNOŚCI FIZYCZNEJ, PSYCHICZNEJ I SPOŁECZNEJ, A NIE JEDYNIE BRAKIEM CHOROBY LUB UŁOMNOŚCI”
* CDN
ZMODYFIKOWANA DEFINICJA ZDROWIA WHO (1978)
* „ZDROWIE JEST STANEM ZUPEŁNEJ POMYŚLNOŚCI FIZYCZNEJ, PSYCHICZNEJ I SPOŁECZNEJ, KTÓRY POZWALA LUDZIOM PROWADZIĆ SOCJALNIE I EKONOKICZNIE PRODUKTYWNE ŻYCIE”
HISTORIA DZIAŁAŃ W ZDROWIU PUBLICZNYM
* Talmud i inne kanony religijne : przepisy sanitarne z zakresu higieny żywności, higieny osobistej, współżycia seksualnego, higieny mieszkalnictwa.
* medycyna hipokratejska : wiązanie przyczyn choroby z czynnikami środowiskowymi (woda, powietrze).
* odkrycie Jennera (VIII w.) i szczepienia przeciwospowe.
* skonstruowanie mikroskopu przez Leewenhoeka, uwidocznienie mikroorganizmów.
* Odkrycia Kocha i Pasteura, udowodnienie bakteryjnej etiologii chorób i roli zakażeń kontaktowych → podstawa prewencji.
* Graunta i Neumann (XIX w.) - wprowadzenie statystyki do badań populacyjnych.
* Wiek XIX to pojawienie się pojęcia “medycyna społeczna” i jej rozwój.
* prace Virchowa (XIX w.) koncepcja powstawania chorób z niedostosowania społecznego i kulturowego. Epidemia duru brzusznego na Górnym Śląsku to skutek niedożywienia, złych warunków mieszkaniowych i sanitarnych, picia alkoholu i braku oświaty.
* Villerme (XIX w.) prawidłowo ocenił konsekwencje społeczne i zdrowotne urbanizacji i industrializacji. Przedstawił przekonywujące dane społeczne warunkujące różnice w umieralności wśród bogaczy i robotników przemysłu włókienniczego.
* Cztery zasady medycyny społecznej Gratjahna :
1. O znaczeniu społecznym choroby w pierwszym rzędzie decyduje częstość jej występowania.
2. Związek pomiędzy chorobą, a warunkami socjalnymi musi mieć charakter przyczynowy.
3. Nie tylko powstanie i przebieg choroby mogą być uwarunkowane społecznie, ale sam wynik choroby (wyzdrowienie, przewlekła niesprawność, predyspozycja do innego zachorowania, zgon) wywiera wpływ na warunki socjalne.
4. Co do choroby ważnej z punktu widzenia społecznego należy określić czy leczenia medyczne może dać efekt pozytywny, czy też należy szukać rozwiązań w społecznych działaniach prewencyjnych wpływających na ich przebieg.
* po zakończeniu I Wojny Światowej środowiskowe i społeczne uwarunkowania chorób zostały ostatecznie zaakceptowane, a medycyna społeczna została włączona do kształcenia medycznego i działań praktycznych w Niemczech, Francji, Belgii, Czechosłowacji, Polski, a także w ZSRR.
* w Wielkiej Bry5tanii medycyna społeczna rozwinęła się dopiero w latach 30-tych XX w.
* w Stanach Zjednoczonych A. P. Początkowo funkcjonowała pod nazwą medycyny środowiskowej, aż do przyjęcia terminu “zdrowie publiczne”.
* Prekursorami medycyny społecznej w Polsce byli : dr J. Polak ( 1885 - powołał czasopismo “Zdrowie”) i dr W. Chodźko (1905 powołał Towarzystwo Medycyny Społecznej), funkcjonowało do początków II Wojny Światowej.
* w 1964 reaktywowano Towarzystwo w postaci Sekcji Medycyny Społecznej w PTL.
* Sekcja usamodzielniła się w roku 1972 jako Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej, a jego pierwszym prezesem był prof. Bogusław Kożusznik.
* w 1992 PTMS dodało do swojej nazwy “ i Zdrowia Publicznego ”, a jego prezesem nadal jest prof.dr hab.n.med. Leszek H. Wdowiak (AM w Lublinie).
Z. Stęplewski
GENEZA ZDROWIA PUBLICZNEGO
* twórcą pojęcia “zdrowie publiczne” (1779) był Johan P. Frank, dyrektor generalny Zarządu Zdrowia CKA-W określając je jako “... sztukę ochrony człowieka i towarzyszących mu zwierząt przed konsekwencjami zagęszczenia na ziemi ..., a w szczególności jako sztukę umacniania ich cielesnych odporności, żeby móc bez chorób z powodu złych fizycznych mocy, odsuwając je jak najdalej od siebie, możliwie najpóźniej ulegać ich działaniu... “
* bujny rozwój “zdrowie publiczne” zawdzięcza jednak Stanom Zjednoczonym A.P. - pierwsza klasyczna publikacja naukowa z zakresu zdrowia publicznego to : L. Shattuck : Report of the Sanitary Commission of Massachussets, 1850.
* pierwsze (1913), aktualne do dziś scharakteryzowanie zdrowia publicznego podał prof. medycyny Milton Rosenau z Harvard University a mianowicie “... Podczas gdy w medycynie klinicznej, przed lekarzem stoją jednostkowe cele i sprawy zdrowia oraz choroby w relacji lekarz - pacjent, to w praktyce zdrowia publicznego pacjentem jest społeczność. Wiele osób odgrywa tu rolę “leczącego”, wiele celów, dyscyplin naukowych i dziedzin życia włączonych jest do tego procesu...”
* członkowie Rady Edukacji J.D. Rockefellera, Welck i Rose przygotowali plan powołania podyplomowych szkół zdrowia publicznego - pierwsza w J. Hopkins University, Boltimor. 1916 - i tak zdrowie publiczne stało się dyscypliną akademicką.
* W roku 1920 profesor zdrowia publicznego C.E.A. Winslow ze Szkoły Zdrowia Publicznego, Yale University sformułował pierwszą, naukową definicję zdrowia publicznego. (foliogram).
* W roku 1948 zgromadzenie WHO przyjęło Konstytucję Światowej Organizacji Zdrowia z definicją zdrowia. (foliogram).
* W roku 1977 WHO przyjęło Rezolucję Światowej Organizacji Zdrowia p.t. “ Zdrowie dla wszystkich do roku 2000” - rezolucja zmieniła filozofię ochrony zdrowia na “zachowanie zdrowia” zamiast dotychczasowej “walki z chorobą”.
* W połowie lat 70-tych XX w. Blum i Lalond zaproponowali holistyczny model zdrowia. (foliogram).
Z. Stęplewski
HOLISTYCZNY MODEL ZDROWIA
Bluma i Lalonda
* Czynniki biologiczne (uwarunkowania genetyczne, cechy wrodzone, płeć, dojrzewanie, starzeni się, złożony system regulacji).
* Czynniki środowiskowe (socjalne, fizykochemiczne, psychiczne).
* Style życia (wzór konsumpcji, zatrudnienie, czynniki ryzyka zdrowotnego i zawodowego, sposób rekreacji).
* System organizacji opieki zdrowotnej (prewencja, promocja zdrowia, leczenie, rehabilitacja).
MEDYCYNA SPOŁECZNA A ZDROWIE PUBLICZNE
MEDYCYNA SPOŁECZNA :
Jest to jeden z działów medycyny zainteresowany szerokim kontekstem społecznym i środowiskowym uwarunkowań zdrowia i choroby. Narzędziem jej działania jest profilaktyka, głównie wtórna.
SPECJALNOŚĆ TYLKO DLA LEKARZY
ZDROWIE PUBLICZNE:
To interdyscyplinarna dziedzina nauki działania, w której działania medyczne są tylko jednym z jego działów. Zajmuje się organizowaniem społeczeństw do ohcrony jego zdrowia.
SPECJALNOŚĆ DLA WIELU ZAWODÓW
Z. Stęplewski
INTERDYSCYPLINARNOŚĆ ZDROWIA PUBLICZNEGO
Organizacja
i zarządzanie
Medycyna
kliniczna
Ekonomia
Informatyka
Higiena
Epidemiologia
Medycyna
środowiskowa
Demografia
Pedagogika
społeczna
Socjologia
Psychologia
społeczna
Etyka
Prawo
ZDROWIE
PUBLICZNE
Według LaLonde'a występują cztery czynniki wpływające na stan zdrowia człowieka. Są to:
- biologia,
- środowisko,
- styl życia
- opieka zdrowotna.
Zdrowie można więc zachować i polepszyć nie tylko dzięki zastosowaniu zaawansowanej nauki o zdrowiu, ale także poprzez wybór prawidłowego stylu życia
Podstawowe odkrycia wiedzy mające wpływ na kierunki działań w zdrowiu publicznym :
1. Konstytucja genetyczna człowieka nie zmienia się na przestrzeni tysiącleci.
2. Poprawa zdrowia obywateli wynika z poprawy warunków życia.
3. Odkrycia nauk medycznych dotyczące etiologii oraz szerzenia się chorób zakaźnych i możliwościach zapobiegania im przez działania sanitarno-środowiskowe i szczepienia.
4. Większości chorób niezakaźnych można zapobiec przez zmianę warunków życia i zachowania się.
Raport Lalonda - holistyczny model zdrowia
wg. tego modelu na zdrowie społeczeństwa wpływają:
- Czynniki biologiczne (genetyka, cechy wrodzone, dojrzewanie,
starzenie się i złożony model regulacji wewnętrznej) 20 %
* Czynniki środowiskowe (socjalne, fizyczne,
psychiczne) 20 %
- Style życia (wzór konsumpcji, zatrudnienie, czynniki
ryzyka zdrowotnego, czynniki ryzyka zdrowotnego
i zawodowego, sposób rekreacji) 50 %
- System organizacji opieki zdrowotnej (prewencja,
promocja zdrowia, leczenie i rehabilitacja) 10%
POLA LALONDA koncepcja z 1974r.
na stan zdrowia społeczeństwa mają wpływ;
Czynniki biologiczne 20 %
Czynniki środowiskowe 20 %
Style życia 50 %
System organizacji opieki zdrowotnej 10%