SOCJOLOGIA MIASTA I WSI- Notatki z Ćw

Simmel

• Mentalność mieszkańców wielkich miast

- ludzie w miastach doświadczają zmiany społecznej, nowej formy uspołecznienia, mają większą świadomość zmian

- zwiększenie mobilności społeczeństwa w mieście

-w mieście panuje intelekt: umysł kalkulujący

- pieniądz staje się mediatorem, zanikają bezpośrednie stosunki między ludźmi

Relacje- mniejszy poziom zakorzenienia w relacjach społecznych- pewna rezerwa, dystans

-umasowienie produkcji

- precyzyjność systemu produkcyjnego

- inne poczucie czasu

- zblazowanie w społeczeństwie- obojętność

• Obcy

- kim jest obcy? Współczesny kosmopolita

Miasto i przestrzeń… s. 95-125

• rewolucja przemysłowa: - proces imigracyjny

- powstanie nowej klasy kapitalistów

- wynalezienie maszyny parowej

- rozwój środków transportu

- zwiększenie liczby ludności w miastach

- efektywniejsze wykorzystanie upraw- ziemi racjonalność instrumentalna

• zmiana nawyków i przyzwyczajeń zmiana wzorców uspołecznienia wsi

Procesy uprzemysłowienia powodują napływ ludności do miast i szybko proces urbanizacji- wzrost udziału ludności miejskiej w całej populacji (ważne do koła!)

Płaszczyzny urbanizacji: - demograficzna

- przestrzenna

- ekonomiczna

- społeczna rozumiana jako zmiana stylu życia

Wiąże się z tym pojęcie aglomeracji- wokół przestrzeni

Zmiana charakteru przestrzeni miejskiej- przestrzeń staje się dobrem ekonomicznym

Pojawiają się nowi aktorzy (s. 117)

- fabryki i mieszkania, np. Żyrardów- integracja przestrzeni produkcyjno-konsumpcyjnej (s.109)

Miasto jako system- funkcjonalnie zróżnicowanych przestrzeni

• pojawia się nowa rola społ.- właściciel firmy, zróżnicowanie wg pozycji zajmowanych w społecznym podziale pracy

• wieś jako przestrzeń małych potencjałów gospodarczych „idealny ośrodek zapewniający równowagę psychiczna i biologiczne optimum robotnicze” (s.109)

• Fasady i oficyny:

- metoda Haussmana-„przebudowa” Paryża 4 główne cele (s.111)

• Klasowość

• Ułatwienie komunikacji- głównie dla władzy

• Utworzenie kontroli społecznej w mieście- pewna socjotechnika

• Przestrzeń jest normatywna- tworzy i może niszczyć normy

• Przez otwarcie przestrzeni- nadzór, kontrola

• Kamienica mieszczańska- uhierarchizowanie (s.113)- wyposażenie mówiło o statusie danego mieszkańca

• Nowi aktorzy instytucjonalni (s.117)

- państwo- tworzy system przestrzeni, kontrola i regulacja procesów społecznych

- kapitalista- fabrykant- indywidualista

- spółki akcyjne, koncerny- zróżnicowanie kwestii zarządzania kapitałem

• Falaster + miasto ogród (s. 119-124)

- K. Fourier: wyróżnił elementy falastru, kształt zabudowy, dla kogo?

- R. Owen

- miasto ogród Howard

Miasto i przestrzeń… s. 125-157

Miasto kapitalistyczne

• Przyczyny powstania miasta kapitalistycznego

- cykl życia miejskiego (s.126) model/ fazy życia miasta

- zmiana funkcji centrum: nowi aktorzy, miejsce usług

- zmienia się poziom funkcjonowania przestrzeni miejskiej dynamika przyrostu ludności w centrum a ludność na peryferiach

- przestrzenie: jedna przestrzeń- jedna funkcja; istnieją punkty a nie jedno centrum, staje się bardziej funkcjonalne

• Ideologie urbanistyczne (s. 129)

- CIAM- Karta Ateńska, obraz „człowieka typowego” idealistyczny obraz zagospodarowania przestrzeni- przestrzeń reguluje społeczne praktyki

- Bauhaus w Dessan (s. 134)- przestrzeń- inżynieria społeczna; systemy miejskie są tworzone przez racjonalne technologie

W obu tych ideologiach urbanistycznych chodzi o regulacje przestrzeni, ich funkcji itd.

• SPOŁECZNE KONSEKWENCJE STREFOWANIA MIASTA (s.136)

- regulacja procesów społecznych przez państwo

- państwo zmienia swoją rolę: wspomaga rynek, „łata” to, co rynek zostawia (rola regulacyjna)

- państwo a miasto

• Konsumpcja zbiorowa i indywidualna- 3 cechy (s.137)

(1) nie są towarami w ścisłym sensie, ważna jest ich wartość użytkowa, która nie jest przedmiotem do sprzedania

(2) cechuje je trwałość realizacji ich wartości użytkowych

(3) proces konsumpcji ma charakter zbiorowy

nowy typ społ.- społeczeństwo masowe

• Procesy autonomizacji zjawiska miasta w stosunku do przestrzeni

- przenosiny do miast pracowników wykwalifikowanych

- miasto jest w sieci (komunikacyjnej)

- konsumpcja masowa

- internacjonalizacja przestrzeni miejskiej

- problem ziemi w miastach

- rywalizacja o przestrzeń miejską- wykupywanie ziemi przez duże firmy albo przez miasto

- strefa mieszkaniowa- oddzielanie miejsc pracy od miejsca zamieszkania

-miasto staje się systemem komunikacyjnym

- intensyfikacja wartości ziemi

• „Wielki blok” s. 143-144 Sarcelle- zagęszczenie zaludnienia- budowa wielkich zespołów mieszkaniowych we Francji

-zwiększa się poziom nieformalnej kontroli społecznej (sąsiedzi)

- rywalizacja o przestrzeń: napięcia, konflikty

Miasto i przestrzeń… -Przestrzeń

• 4 hipotezy o przestrzeni Lefebvre: (1) czysta forma; (2)wytwór społeczny; (3)intencjonalne narzędzie polityki, którym się manipuluje; (4) reprodukcja przestrzeni- rzecz

• Społeczne doświadczanie przestrzeni racjonalizacja przestrzeni:

- przestrzeń jako własność

- nabieranie świadomości przestrzeni

Przestrzeń społeczna wartości, działanie (przyjęte przez większość), czyli grupa społeczna nadaje znaczenie i musi być dobrze skategoryzowane w świadomości ludzi, uczestników w tej przestrzeni i jest zamieszkiwana przez tę grupę, nie jest przestrzenią bez własności

- ludzie naznaczają przestrzeń - niedopasowanie ludzi do przestrzeni

• Kategorie przestrzeni:

- przestrzeń

- obszar

-krajobraz - subiektywny odbiór

- terytorium- obowiązuje władza

• SPOŁECZNE POSTZREGANIE PRZESTRZENI

- usytuowanie przestrzeni: położenie (dystans: społeczny i fizyczny; centrum, peryferie, fizyczne, symboliczne, kulturowe)

- kierunek( kategorie wertykalne, góra- dół; kategoria przód i tył; strona prawa-lewa)

- dostępność (granice: formalne i nieformalne, jako władanie symboliczne np. pewnej grupy społecznej: rodzinnej, religijnej, zawodowej itd.; cmentarze, drogi, drzwi, progi, mosty)

• PERCEPCJA I WALORYZACJA PRZESTRZENI(koncepcje, s. 333)

- poprzez kategorie/dyspozycje kulturowe, psychologiczne, społeczne

-aspekt komunikacyjny, taka sama kategoryzacja przez innych

- trwała percepcja przestrzeni (mapa przestrzeni) jest intersubiektywnie sprawdzalna i komunikowalna

Waloryzacja przestrzeni

- koncepcja Wallisa: modele i stereotypy, ale też archetypy są zmitologizowane, trwałość kulturowa

• Przyswajanie przestrzeni (s.351)

- czynniki modyfikujące przyswajanie przestrzeni: sytuacja, rola społeczna, samopoczucie

- cechy modyfikujące przestrzeń: bezpieczeństwo, swoboda zachowań, wygoda, ład (s.355)

- kontinuum przestrzeni- sposób doświadczenia przestrzeni

• WYTWARZANIE PRZESTRZENI (s.365)

Formy przestrzenne to obszary o określonym przeznaczeniu i funkcji wraz z towarzyszącymi im urządzeniami i wyposażeniem materialnym

• 5 FROM PRZESTRZENNYCH: (1) przestrzenne formy produkcji; (2) Przestrzeń konsumpcji; (3) Przestrzeń władzy; (4) Przestrzeń symboliki; (5) Przestrzeń wymiany

• Ograniczenia wytwarzania przestrzeni

- sytuacja progowa koncentracja barier w obszarach

-społeczne wytwarzanie przestrzeni ogranicza przyroda, rozwój techniki i technologii, stosunki panowania/podległości, systemy wartości i kultura

- 3 sposoby wypełnienia przestrzeni: (1) ilościowe; (2)przegrupowanie struktury elementów; (3) zapominanie/eliminowanie

Castells- Przestrzeń przepływów

- paradygmat społeczeństwa sieciowego

- przestrzeń determinuje czas

- nowe technologie zmniejszają dystanse społeczne to jest normalne dobro, nierówny dostęp do dobra pozostaje

Czym jest przestrzeń przepływów?

- nowa przestrzeń przemysłowa

- duży problem globalizowania technologii

- dywersyfikacja procesów produkcyjnych- są rejony zajmujące się konkretnymi wyrobami

- tworzy się sieć powiązań

-Miasto (s.388)- nowe miasto sieciowe, nowa rola miasta

- nie odnosi się do państwa narodowego, ale do globalnej gospodarki (s. 390, na końcu)

- dostawcy muszą być na miejscu

Przestrzeń przepływów (s.412/413)- ważne są warstwy; struktura: hierarchia

SPOŁECZNOŚĆI LOKALNE (a ludzie w dużych miastach)

- wyższy poziom bezpieczeństwa ontologicznego (przestrzeń jest do ogarnięcia)

- terytorium- kategoria miejsca, jednocześnie większa świadomość przestrzeni

-większa ruchliwość społeczna w miastach (pozioma)

- silne więzi społeczne w społeczności lokalnej

- wyższy poziom stabilności struktury społecznej w społeczności lokalnej

- bezpieczeństwo społeczno-ekonomiczne, egzystencjalne

- silna kontrola społeczna- stygmatyzacja (Goffman)

- mniejszy poziom odczuwania autonomii

- niski poziom zróżnicowania stylów życia

Ważne jest miejsce w strukturze społecznej społeczności, na bazie których przenoszą się pewne wzorce zaspokajania potrzeb samorealizacji. Wieś wydaje się być mało atrakcyjnym obszarem badań

Zatem czym jest społeczność lokalna?- typ struktury społeczno- przestrzennej, dla której cechami znaczącymi są: (1) terytorium geograficzne określające jakieś skupisko ludzi; (2)zamieszkała tam ludność; (3) systemy powiązań, zależności i instytucji sprawiająca, że całość jest wewnętrznie zintegrowana (podejmowanie wspólnych działań); (4) psychiczne zespolenie zbiorowości z daną strukturą społeczno- przestrzenną jako wartością kulturową (s.30 Odkrycie, krytyka…)

Od socjologii wsi… s. 14-49

- zmiana racjonalności chłopów przekształcenie chłopów w uczestników gospodarki kapitalistycznej (2 typy racjonalności Weber)

- Redfield: folk-urban continuum- wskaźniki umiejscowienia na kontinuum (s.32)

Od rolnictwa tradycyjnego… s. 50-85

- wdrożenie kapitalizmu w rolnictwo:

• Procesy związane z rolnictwem: industrializacja, technicyzacja, specjalizacja, utowarowienie (zmiana statusu produkcji), modernizacja, kultura rolnicza, chemicyzjacja

• Wejście na rynek- wiedza jako wyznacznik konkurencyjności

• Konsekwencje technicyzacji

• Nowa racjonalność rolnicza: tworzenie dóbr

• Zmiana poziomu więzi społecznych: od rodzinnych, sąsiedzkich do relacji z innymi producentami, negocjacje z odbiorcą, weterynarzem itd.

• Modernizacja biotechnologiczna (np. modernizacje genetyczne) oraz informatyzacja

• Rolnictwo zaczyna być traktowane jako sektor- jest kontrolowane poprzez różne odgórne postanowienia

• Powstają koncerny produkcyjne, narzędzia dla rolników, urządzenia

• Nie każde innowacje można zastosować w rolnictwie

• Prestiż posiadania wysokich technologii przez rolników

• Kierat technologiczny (s74)

• Budowanie polityki rolnej; stawanie się ważnym rynkiem we współczesnym świecie

• Negatywne skutki industrializacji- modernizacja wiąże się z braniem kredytów, jak każdym weźmie kredyt i zainwestuje w ten sam sektor ,zwiększy się konkurencja, ceny na dany produkt spadają i jest problem ze spłacaniem kredytu

• Nastawnie gospodarstw rolnych na zysk

• Modernizacja nie dotyczy tylko wdrażania nowych technologii, ale zmiany struktur wewn., mentalności itp.

Protesty rolników

• Dwa okresy 1989-1992; 1997-2001

• Czynniki wpływające na powstanie ruchów- protestów rolników 9 czynników (s.133)

• Charakterystyka protestów (od s.145)

• Ważne było to, kto inicjował protesty oraz kto Bral w nich udział (rolnicy raczej zamożni, którzy postanowili ulec modernizacji, zaciągnęli kredyty i nie mogli ich spłacić, wynika to z ich doświadczeń wejścia na rynek)

ROZDZIAŁ: ODKRYCIE, KRYTYKA I RENESANS SPOLECZNOSCI LOKALNEJ

• SPOLECZNOSC LOKALNA :

Z jednej strony zjawiska denotowane przez ten termin sa uznawane za fundamentalny element spoleczenstwa globalnego i podstawe procesow socjalizacji, z drugiej, samo pojecie community jest traktowane jako kategoria wysoce niejasna i malo wnoszaca do wiedzy socjologicznej.

Community studies - sposób uprawiania socjologii, powstał w USA na poczatku XXw. Za tworcow tego nurtu powszechnie uznaje się Parka i innych przedstawicieli Chicago School.

Zainteresowanie socjologow skoncentrowalo się na funkcjonowaniu okreslonych struktur w danych kontekstach kulturowych. Przejscie od ewolucjonizmu do funkcjonalizmu implikowalo również zmiane metodoligii badania zjawisk spolecznych w kierunku od spekulacji historiozoficznej do wiedzy opartej na tzw. twardych faktach empirycznych. Wzrosla zatem popularnosc badan terenowych jako prawomocnego zrodla wiedzy o spoleczenstwie.

Kolejna intelektualna przeslanka powstania badan nad spol lokalnymi był amerykanski pragmatyzm ( badania naukowe powinny być zorientowane nie tylko na poznanie rzeczywistosci spolecznej ale na jej ulepszanie)

Rozmiar i zlozonosc malego miasta stanowily dalsze przeslanki wzmacniajace atrakcyjnosc spolecznosci jako przedmiotu analiz. Z jednej strony była ona na tyle mala, ze można było bezposrednio obserwowac procesy w niej zachodzace, z drugiej natomiast była struktura na tyle zlozona, aby w jej ramach można było sledzic zjawiska wlasciwe dla spoleczenstwa globalnego.

Community studie w USA wyrastaly z klimatu intelektualnego, odwolujacego się do empiryzmu, pragmatyzmu, zmiany spolecznej, funkcjonalizmu, indukcjonizmu i pomocy spolecznej.

Teoria sredniego zasiegu - poziom generalizacji, który pozostawial pewne mozliwosci dla generalizacji na poziomie nizszym anizeli spoleczenstwo globalne, ale na wyzszym anizeli jednostka i mala grupa spoleczna ( programy badawcze Parka, Warnera, Lyndow)

W Polsce badania nad spolecznosciami lokalnymi nigdy nie były tak istotne, jak w USA czy GB.

Przyczyny slabszego zainteresowania spolecznosciami loklnymi w Polsce:

• monografie wiosek i miast wiazano z badaniami etnograficznymi , a nie socjologicznymi

• polska socjologia pozostawala dlugo pod wplywem socjologii marksistowskiej i neopozytywistycznej, odwolujacych się do spoleczenstwa globalnego jako obiektu analiz

• odejscie od tradycji socjologii humanistycznej i historycznej sprawilo, ze miejscowosc była raczej obiektem, a nie przedmiotem analiz

• polskie badania w niewielkim stopniu były stymulowane potrzebami praktyki, dotyczacej organizacji pomocy spolecznej

koncepcja dyslokacji srodkow - znaczenie struktur lokalnych jest tym wieksze, im bardziej rownomierna jest dystrybucja wladzy politycznej i kapitalu w danym spoleczenstwie. Koncentracja srodkow w gestii niewielkiej grupy spolecznej prowadzi do centralizacji, a tym samym do zalamywania się lokalnego poziomu zycia spolecznego. Utrata znaczenia roli jaka pelnily kiedys w USA spolecznosci lokalne wynika glownie z nagromadzenia nadwyzek srodkow centralnyh i uruchomieniasubsubsydiow i centralnych programow rozwoju.

GŁOWNE NURTY KRYTYKI BADAN NAD SPOLECZNOSCIAMI LOKALNYMI:

1. Podwazonoznaczenie spolecznosci jako istotnego elementu struktury spoleczenstwa postindustrialnego - wspolczesne spol jest spol masowym. Zwiazek czlowieka z miejscem zamieszkania odgrywa coraz mniejsza role. Przez procesy industrializacji i urbanizacji rozbito skutecznie spojnosc ukladow lokalnych i wlaczono jednostke w bezposredni zasieg oddzialywania makrostruktury panstwa z pominieciem struktur posrednich. Wzmozona ruchliwosc wertykalna i horyzontalna doprowadzila do centralizacji procesow zarzadzania na poziomie globalnym oraz do atomizacji jednostki na poziomie mikrospolecznym

Adwersarzom tego pogladu można zarzucic niedostrzeganie transformacyjnych mozliwosci ukladow lokalnych. Rozpad tradycyjnych form spolecznosci wiazali oni z zanikiem bliskich wiezi w ogole. Bardziej umiarkowane opinie prezentowali natomiast zwolennicy tzw. opcji transformacyjnej

2.niejasnosc i nieprzydatnosc terminu community do analiz socjologicznych

3. zakwestionowane teoretyczno-metodologiczne podstawy badań nad społecznościami lokalnymi -wiedza o spolecznosciach nie posiada kumultatywnego charakteru , community studies nie dysponuja elementarna chociazby statystyczna baza danych, badania nie koncentruja się na eksplanacyjnej, lecz deskryptywnej warstwie analizy, taki stan rzeczy ma dwojakiego rodzaju konsekwencje:

• wyniki badan szybko ulegaja zapomnieniu jako okruchy dokumentalnej, spolecznej historii , w malym stopniu przyczyniajace się do rozwoju naszej wiedzy o procesach spolecznych

• brak danych ilosciowych sprawia, ze poszczegolne studia nie sa ze soba porownywalne

5 NAJCZESCIEJ FORMULOWANYCH SLABOSCI COMMUNITY STUDIES:

1. deskryptywnosc

2. niepowtarzalnosc i specyficznosc

3. nieprzydatnosc do nauki bazujacej na metodzie porownawczej

4. przesadnie holitycznie ujmowanie przedmiotu badan

5. abstrahowanie „ od empirycznej rzeczywistosci spolecznej w punkcie, gdzie to abstrahowanie nie jest ani możliwe, ani uzyteczne”'

Reasumujac community studies najczescie zarzuca się, ze badania te sa :

• ateoretyczne

• posiadaja glownie deskryptywny charakter

• sa obciazone bledem subiektywnego zaangazowania badacza w proces zbierania i interpretacji danych

• nie reprezentatywne

• przesadnie akcentuja calosciowosc badanych struktur spoleczno-przestrzennych

Zarzut: ateoretycznosc - badania nad spolecznosciami nie wykorzystuja istniejacych teorii jako dyrektyw wyjsciowych w procesie badawczym i nie konfrontuja wynikajacych stad hipotez z rzeczywistoscia

Zarzut: deskryptywnosc

Obrona: wspolczesne badania spolecznosci na ofol wychodza poza ramy czystej konstatacji faktow i staraja się stosowac opis funkcjonalny, czyli wyjasniac zaobserwowane zdarzenia w takim kontekscie kulturowym, w jakim wystepuja

Zarzut: idiosynkretycznosc, niepowtarzalnosci i subiektywnosc

Obrona: pytania dot tych 3 cech nie sa pytaniami specyficznymi dla community sudies, sa to dylematy socjologii jako pewnej dyscypliny wiedzy w ogole

(aksjomaty socjologiczne dotyczace najbardziej istotnych cech spoleczenstwa :

socjoloia pozytywistyczna - spoleczenstwo jest odbierane przez jednostke jako cos zewnetrznego; każdy czlowiek zajmuje okreslona pozycje w spoleczenstwie; każdy czlowiek posiada zinternalizowany zbior norm i wartosci przyjety od spoleczenstwa

socjologia rozumiejaca - duze znaczenie jednostki jako zasadniczego podmiotu procesow spolecznych, uwiklanego w subiektywny proces poznawania swiata i wspolksztaltujacego otoczenia, którego jest czescia)

Zarzut: nieporownywalnosc badan ( standaryzacja i unifikacja procesow badawczych)

Obrona: standaryzacja koncepcji i narzedzi badawczych, nawet takich jak obserwacja, daje pozytywne. Większa sklonnosc do stosowania w community studies technik gromadzenia i opracowania danych oraz wzrost samowiedzy metodologicznej zwieksza mozliwosci porownywania wynikow badan roznych miast i wsi

Zarzut: niereprezentatywnosc wynikow badan - nawet dobrze zbadany i opisany przypadek nigdy nie może stanowi podstawy dla uogolnien ekstrapolowanych na calosc spoleczenstwa

Obrona: PROBY UPORANIA SIĘ Z PROBLEMEM:

1. z właściwości spolecznosci lokalnej - jako elementu skladowego spoleczenstwa globalnego- nie możemy wnioskowac o istotnych cechach spoleczenstwa, ponieważ jest ono zupelnie odrebna kategoria jakosciowa

2. wybranie do badania spolecznosci pod wieloma wzgledami najbardziej reprezentatywna dla danego spoleczenstwa globalnego

3. adaptacja sugestii F. Znanieckiego - w swiecie nauki istotna role odgrywaja studia poszczegolnych przypadkow, w tych sytuacjach badzacz może przechodzic od opisu konkretnych przepadkow do szerszych genarlizacji na mocy prawa abstahowania

4. dyrektywy C.M. Arensberg:

1. Jeśli spolecznosc ma być adekwatnym przykladem szerszego spoleczenstwa, musi być dla niego reprezentatywna. Innymi slowy musza być w niej zawarte wszystkie role, statusy, typy aktorow i typy grup, które wystepuja w szerszym spoleczenstwie

2. spolecznosc musi wyrozniac się okreslonym stopniem kompletnosci; zatem powinna zawierac nie tylko elementy typowe dla danego spoleczenstwa, ale i te które sa dosc rzadkie , lecz spelniaja istotna role w okreslaniu jego tozsamosci

3. ekstrapolowanie ywnikow badan na szersze spoleczenstwo zaklada pewien stopien inkluzywnosci; tylko spolecznosc wyrozniajaca się wiekszoscia kulturowych i instytucjonalnych rysow charakteryzujacych szersze spoleczenstwo może być traktowana jako mikrokosmos tego spoleczenstwa

4. jeśli spolecznosc jest poawana jako przykład szerszego uniwersum, musi charakteryzowac się stopniem spojnosci podobnym do tego, jaki wystepuje w szerszym spoleczenstwie, innymi slowy pekniecia i podzialy, które charakteryzuja szersze spoleczenstwa musza być odzwierciedlone w badaniu danej spolecznosci

PRZYCZYNY ZAMETU POJECIOWEGO ZWIAZANEGO ZE SPOLECZNOSCIA:

1. wyraz „spolecznosc” jest uzywany jako pojecie o roznym stopniu generalizacji (poziom ogolnosci) : nazwa uniwersalna, uogolnienie historyczne, nazwa jednostkowa. W pierwszym znaczeniu termin ten odnosi się do dowolnego rodzaju ludzkiej wspolnoty i może dotyczyc zarówno wioski, miasta, rodziny, zakladu pracy, jak i instytucji totalnej. Oznacza raczej generalna idee wiezi jako takiej anizeli pewna hostoryczna forme struktury spolecznej.

2. nierozroznianie zasady skupienia przestrzennego od zasady lokalnosci jako cechy konstytutywnej dla danej grupy czy zbiorowosci spolecznej: skupienie przestrzenne oznacza wspolne przebywanie jakiejs zbiorowosci w okreslonym obszarze po to, aby jej czlonkowie mogli realizowac funkcje, jakie sa przypisane ich pozycjom spolecznym; taka caloscia jest np. rodzina lub plemie uzywajace okreslonych przestrzeni jako nezbednego wymogu bycia razem i realizacji grupowych funkcji.Inna natomiast jest sytuacja calosci spolecznych, przypisanych do scisle okreslonej przestrzenio geograficznej, która niejako definiuje ich istote. Jeśli np. mowimy o spolecznosci miasta, wsi lub panstwa, to uwzgledniamy fakt, ze ich mieszkancy uzytkuja scisle okreslone terytorium geograficzne.

3. to co przez Tonniesa zostalo uznane za model lub idee ( Gemeinschaft-Gesellschaft), inni socjologowie uznali za rzeczywistosc (pomieszanie twierdzen o strukturze ze stwierdzeniami o organizacji spolecznej)

4. prezentyzm : uzywanie pojec i termonow, które mialy swój ekwiwalent empiryczny w przeszlosci, a które stosuje się do analizy spoleczenstw wspolczesnych

5. roznica miedzy „miejscem” a „przestrzenia”:

TYPY STRUKTU SPOLECZNO - PRZESTRZENNYCH

Aspekt spojnosci	Aspekt terytorialny
	Miejsce	przestrzen
Wystepuje brak	Spojnosc lokalna Zbiorowosc lokalna	Spojnosc terytorialna Zbiorowosc terytorialna

Cechy spolecznosci lokalnej:

1. geograficzne terytorium okreslajace jakies jedno skupisko ludzi

2. zamieszkala tam ludnosc

3. systemy powiazan, zaleznosci i instytucji sprawiajace, ze ta calosc jest wewnetrznie zintegrowana, tzn. zdolna do podejmowania wspolnych dzialan na rzecz rozwiazywania nurtujacych ja problemow

4. pewien stopien psychicznego zespolenia calosci lub czesci mieszkancow z dana struktura spoleczno-przestrzenna jako znaczaca wartoscia kulturowa

3 ISTOTNE ASPEKTY SPOŁECZNOSCI:

1. przestrzenny (geograficzne terytorium)

2. spoleczny (interakcje i zaleznosci miedzy mieszkancami)

3. psychiczny ( wspolne powiazania i identyfikacja mieszkancow)

SPOLECZNOSC LOKALNA -ludzie pozostajacy wobec siebie w spolecznych interakcjach i zaleznosciach w obrebie danego obszaru i posiadajacy jakis wspolny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tozsamosci jako elementu wspolnych wiezi

SPOLECZNOSC TERYTORIALNA - zintegrowany system skladajacy się z wielu skupisk ludzkich, posiadajacy swoje wyrazne grance geograficzne

ZBIOROWOSC LOKALNA - skupisko ludzi w okreslonych granicach geograficznych , pomiedzy którymi nie wytworzyla się wiez spoleczna ani dyspozycje do wspolnego dzialania i rozwiazywania problemow

ZBIOROWOSC TERYTORIALNA - wielosc skupisk ludzkich wyodrebnionych ze względu na jakies obiektywne kryterium i posiadajacych okreslone granice, pomiedzy którymi nie zachodza procesy integracji społecznej

ROZNICE PODSTAW RENESANSU LOKALIZMU W SPOLECZENSTWACH ZACHODNICH I W POLSCE :

1. W aspekcie aksjologicznym lokalizm na Zachodzie wyrastal z krytyki wartosci materialnych, , skrajnie indywidualistycznych i nastawiona na tzw. kulture bycia, natomiast w Polsce - z krytyki wartosci kolektywnych i zmierzal do rewindykacji indywidualizmu

2. Aspekt ekonomiczny : na Zachodzie wyrastał z krytyki masowej konsumcji i produkcji, był zorientowany na zaspokojenie coraz bardziej zroznicowanych pod względem ilosciowym i jakosciowym potrzeb; w Polsce masowa produkcja, zapewniajaca odpowiedni poziom podazy dobr na rynku, miala zostac osiagnieta za pomoca lokalnej aktywizacji gospodarczej

3. Aspekt socjologiczny : na Zachodzie wyrastal z krytyki liberalizmu prowadzącego do atomizacji i alienacji spolecznej, jak tez z krytyki centralistycznych tendencji panstwa; w Polsce wyrastal z krytyki nadmiernej ingerencji panstwa w zycie codzienne jednostki, powodujacej również atomizacje i alienacje spoleczna. Na Zachodzie celem lokalizmu stala się idea powrotu do wiezi kolektywnych , w Polsce odwrotnie.

4. Aspekt polityczny: ideologie lokalizmu na Zachodzie i w Polsce były zbiezne . Wychodzily od krytyki centralistycznego podejmowania decyzji i akcentowaly koniecznosc przejscia do pluralizmow demokratycznych. Rózni je natomiast odmienny sposób wyjasniania przyczyn prowadzacych do nadmiernie rozbudowanej roli panstwa. Na Zachodzie centralizm był centralizmem elit uksztaltowanych na skutek kumulacji kapitalu prywatnego. W Polsce centralizacja była konsekwencja politycznej hegemonii partii politycznej, bedacej dysponentem srodkow produkcji i dystrybutorem dobr. To co było podstawa krytyki w spoleczestwach zachodnich , często stawalo się celem ideologii lokalizmu w warunkach polskich.

UKŁADY LOKALNE

„Mogą być przedmiotem badan samych w sobie, ale ich analiza może także stac się punktem wyjscia szerszych rozwazan o procesach rozwoju spolecznego i jego dylematach. Układ lokalny jest bowiem scisle powiazany na wielu plaszczyznach wielostronnymi relacjami zarówno pionowymi z hierarchicznymi ukladami wyzszego rzedu, jak i poziomymi rownorzednymi ukladami.”

Zdaniem Jałowieckiego uklady lokalne rozwijaja się nie tylko pod wplywem czynnikow egzogennych. Zawieraja w sobie również pewien potencjal endogenny pozwalajacy na ich wzglednie autonomiczny rozwoj, jak i stanowiacu wklad w rozwoj spoleczenstwa globalnego.

Plaszczyznami analizy rozwoju lokalnego i obszarami zasilania spoleczenstw globalnych przez zasoby ukladow lokalnych sa:

• Gospodarka - wklad ulkadow lokalnych do systemu globalnego nie polega wylacznie na dostarczaniu zasobow naturalnych, ale również na transmisji indywidualnych i zbiorowych wzorow przedsiebiorczosci nieobecnych na scenie spoleczenstwa globalnego

• Polityka - wklad ten polega na kreowaniu zachowan zmierzajacych do „alokacji zasobow i mozliwosci podejmowania decyzji o wlasnych sprawach”

• Spoleczenstwo - wklad struktur lokalnych do spoleczenstwa globalnego powinien polegac na dostarczaniu wzorow, artykulowania interesow grupowych przez dobrowolne stowarzyszenia i organizacje

• Kultura - kreacja wlasnych kanalow komunikacji spolecznej

Układ lokalny jest traktowany jako element spoleczenstwa obywatelskiego, a jego cechy stanowia kryterium rozwoju struktur lokalnych.

FUNKCJE BADAŃ NAD SPOŁECZNOŚCIAMI LOKALNYMI :

1. ideologiczna - sprowadza się do wytyczania pewnych celów, które staramy się osiagnac i które jestesmy w stanie zaakceptowac , np. donioslosc ideologii samorzadnosci lokalnej polega na mobilizowaniu mieszkanców do samodzielnego zaspokajania potrzeb w miejscu zamieszkania

2. mobilizacyjna - wyniki badan dotyczace danej spolecznosci dostarczaja przeslanek do podejmowania dzialan mobilizujacych lokalne spoleczenstwo w celu realizacji okreslonych zadan

3. ekspertyzalna - dostarczanie pewnych informacji dla podejmowania kluczowych decyzji w wazniejszy sprawach spoleczno- kulturowych i materialno- przestrzennych danej spolecznosci

4. teoretyczna - uczynienie spolecznosci przedmiotem i obiektem badan

MODERNIZACJA I RESTRUKTURYZACJA ROLNICTWA POLSKIEGO PO 1989ROKU

Dokonujące się zmiany ekonomiczne, polityczne i społeczne po 89' stanowią przełomowy moment dla polskiego rolnictwa, jest to droga w kierunku integracji z rolnictwem zachodnioeuropejskim czy szerzej światowym. Odbywa się to w kontekście realizacji dwóch celów, do których rolnictwo powinno się dostosować: demokracji politycznej a przede wszystkim gospodarki wolnorynkowej. Punktem wyjścia do tych procesów było porozumienie zawarte w trakcie obrad Okrągłego Stołu oraz wprowadzony Plan Balcerowicza.

Zmiany, modernizacje polskiego rolnictwa po 89' rozpatrujemy w dwóch wymiarach:

-ekonomicznym

-socjologicznym, jako strukturalne i społeczno-kulturowe aspekty zmian modernizacyjnych

EKONOMICZNE ASPEKTY ZMIAN MODERNIZACYJNYCH POLSKIEGO ROLNICTWA PO 89'

Porozumienia Okrągłego Stołu i Plan Balcerowicza zakładał, że gospodarka ma być wolnorynkowa a rolnictwo w głównej mierze rodzinne. Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa zakładała, iż polskie gospodarstwa muszą uruchomić procesy inwestowania i wprowadzania zmian produkcyjnych, technologicznych i organizacyjnych.

Nie cały proces przekształceń rolnictwa i jego środowiska po 89' odbywał się jednak w identycznych warunkach i według tych samych reguł. Augustyn Woś wyróżnia trzy etapy zmian:

• lata 1990-1992 kiedy wprowadzano Plan Balcerowicza, realizowano terapię szokową i rolnictwo funkcjonowało na zasadach wolnorynkowych, fala pierwszych protestów rolników

• lata 1993-1997 etap dochodzenia rolnictwa do nowej równowagi-względna stabilizacja

• lata 1998-2001 faza nowego ostrego kryzysu w rolnictwie, fala drugich protestów rolników

Do ekonomicznych aspektów zmian modernizacyjnych polskiego rolnictwa po 89' zaliczamy:

• lata 1990-1992, załamanie gospodarki w tym sektora rolnego wynika z zaniechania praktyki centralnego planowania, obecnej w socjalizmie i wprowadzenia zasad wolnego rynku, co determinuje uwolnienie cen na produkty rolne i środki produkcji rolniczej, czyli wycofania się państwa z kształtowania cen na rynku, ceny kształtowane są przez relacje popytu i podaży; kurczenie się popytu wewnętrznego i zewnętrznego na produkty pochodzenia rolniczego; spadek dochodów całego społeczeństwa, napływ importowanych produktów rolnych oraz zahamowanie eksportu rolnego na wschód. Wysoka inflacja uniemożliwiła rolnikom skorzystanie z kredytów a tym, którzy to zrobili wpędziła w kłopoty finansowe; państwo zaprzestało stosowania dopłat do kredytów. W rezultacie zjawisko zaciągniętych i niespłaconych kredytów było jednym z czynników na fali którego narodziła się pierwsza fala protestów rolników pod przywództwem Samoobrony. Rosnące bezrobocie w przemyśle doprowadziło do wzrostu ukrytego bezrobocia na wsi oraz przejęcia przez gospodarstwa dodatkowej funkcji socjalnej.

• lata 1993-1997 wiązały się z przechodzeniem rolnictwa do nowej równowagi, przy jednoczesnym wysokim tempie wzrostu gospodarczego oraz wzrostu dochodów gospodarstw rolnych, ponieważ w sferze polityki rolnej zainterweniowało państwo; dofinansowano Bank Gospodarki Żywnościowej; podniesiono taryfy celne na sprowadzane do Polski produkty rolne oraz wprowadzono dopłaty do paliw dla rolników

• lata 1998-2001 przyniosły kryzys gospodarki, w tym sektora rolnego wzrosła inflacja a wraz z nią ceny kredytów; wzrosły koszty produkcji a wraz z nimi opłacalność produkcji, rozpoczął się proces selekcji gospodarstw rolnych pod kątek pozycji ekonomicznej, jak również możliwości udziału w rynku. Augustyn Woś dokonał podziału gospodarstw rolnych pod względem ich zdolności do inwestowania na: a) gospodarstwa zdolne trwale modernizować się i rozwijać o własnych siłach, b) gospodarstwa niezdolne do modernizacji o własnych siłach oraz c) gospodarstwa trwale niezdolne do modernizacji o własnych siłach

STRUKTURALNE I SPOŁECZNO-KULTURALNE ASPEKTY ZMIAN MODERNIZACYJNYCH ROLNICTWA W POLSCE

Do socjologicznych aspektów zmian modernizacyjnych polskiego rolnictwa po 89' zaliczamy zmiany modernizacyjne przebiegające wewnątrz gospodarstw rolnych odnoszące się do:

• zmiany kształtu struktury gospodarstw rolnych

• zmiany pozycji klasowej ich właścicieli

• typu racjonalności działań jakie wykazują właściciele gospodarstw i związany z tym sposób funkcjonowania samego gospodarstwa, postaw wobec własnego gospodarstwa i otoczenia oraz przeobrażeń osobowości chłopskiej

Przy analizie socjologicznych aspektów zmian rolnictwa uwzględniamy dwie grupy koncepcji: koncepcje klasyczne, realizowane przez Karola Marksa, Maxa Webera, Karola Kautskiego i Aleksandra Czajanowa i koncepcje współczesne, rozwijane w nurcie europejskim i amerykańskim.

Karol Marks przedstawia pesymistyczna wizje rolnictwa, według niego podstawową cechą gospodarki rolniczej jest niedostosowanie jej do systemu kapitalistycznego, dlatego zanik klasy chłopskiej jest kwestia czasu. Procesy modernizacyjne wsi będą powodowały, iż nieliczni właściciele powiększa swoje gospodarstwa stając się kapitalistami, zaś pozostali, którzy nie będą w stanie sprostać kapitalistycznej konkurencji, zasilą grono pracowników najemnych.

Max Weber proponuje inną perspektywę rozwoju rolnictwa i klasy chłopskiej, w swoich rozważaniach skupia się na rozprzestrzenianiu się reguł racjonalności w gospodarce kapitalistycznej. Zakłada, że chłopi podlegają procesowi racjonalizacji działań ale w małym stopniu. Ta grupa, która przyswoi sobie zasady racjonalności formalnej, czyli ekonomizację działań społecznych, przekształci się w pracowników, natomiast pozostali, w tym chłopi, kultywując zasady racjonalności rzeczywistej , charakterystycznej dla tradycyjnego rolnictwa, sprawią, że warstwa chłopska zostanie zachowana.

Karol Kautsky, podobnie jak Marks zauważa dominację rolnictwa kapitalistycznego nad drobnotowarowym ale podkreśla, że odmienne sa motywacje właścicieli tych dwóch typów gospodarstw. W gospodarstwie kapitalistycznym jedynym motywem jest zysk, natomiast w gospodarstwie drobnotowarowym obok zysku ważne jest chociażby zapewnienie gospodarującej rodzinie odpowiedniego poziomu życia czy przywiązanie do ziemi, tkwią więc w tej sferze czynniki, które pozwolą trwać gospodarstwom chłopskim.

Koncepja Aleksandra Cajanowa traktuje gospodarkę chłopską jako względnie niezależny system ekonomiczny, który funkcjonuje według odmiennej logiki niż gospodarka kapitalistyczna, która zakłada, że dynamika gospodarstwa oraz perspektywy jego rozwoju zależą od pracy i wielkości rodziny.

Współczesne ujęcie gospodarki rolnej, posługując się pojęciem gospodarstwa rolnego, ukazuje zmiany z punktu widzenia socjologicznego, które zaszły pod wpływem przedstawionych wyżej zmian modernizacyjnych. Współczesne gospodarstwa rolne łącza w sobie cechy gospodarstwa chłopskiego i przedsiębiorstwa kapitalistycznego. Owa chłopskość wyraża się rodzinną własnością środków produkcji oraz rolą rodziny jako siły roboczej danego gospodarstwa, w tym sensie gospodarstwo takie ma charakter niekapitalistyczny, natomiast funkcjonuje w otoczeniu kapitalistycznym, na które składa się wolny przepływ towarów, usług i siły roboczej. Współczesne gospodarstwo rolne otwiera się na wymianę z otoczeniem, zmienia się też świadomość chłopska, czyli wzrost znaczenia takich wartości jak zysk ekonomiczny i racjonalność formalna, ekonomizacja działań w prowadzeniu gospodarstwa

WAŻNY PODPUNKT DO KOŁA!!!

Gorlach wymienia 9 wskaźników zmian jakie dokonały się w ekonomicznym położeniu gospodarstwa oraz wpływie na postawy i świadomość prowadzonych je właścicieli.

Po pierwsze, zmianie uległ sposób postrzegania przez właścicieli gospodarstw ich własnej roli w gospodarstwie oraz sposobu prowadzenia go. Po roku 94', kiedy właściciele prywatnych gospodarstw zgodnie ze zmienionym prawem i obowiązująca ideologią, okresie represyjnej tolerancji uzyskali wolność i akceptacje państwa postrzegali siebie jako posiadaczy. Nowe warunki ekonomiczne pozwalały rolnikom poczuć się przedsiębiorcą, modernizującym własne gospodarstwo. Jednak kryzys gospodarczy sprawił, iż w roku 1999 wrosło wśród rolników poczucie marginalizacji, stąd narastające poczucie przynależności do przegranych.

Po drugie, wyrazem zmian świadomościowych była zmiana stosunku rolników do ziemi, która przez wieki stanowiła wartość społeczno-kulturową, warsztat pracy i dobro ekonomiczne. Wyraźnie rozluźniła się więź rolnika z ziemią, czego przykładem jest wzrost sprzedaży ziemi przez chłopów. W początkowych okresach modernizacji wzrosła tez akceptacja dla dzierżawy ziemi, w celu powiększania gospodarstwa, jednak kryzys gospodarczy wyraźnie obniżył skalę tego zjawiska, ponieważ dzierżawa często związana była z obciążeniami finansowymi.

Po trzecie, pozytywnej zmianie uległa postawa wobec zaciągania kredytów, jedna z podstawowych możliwości rozwoju gospodarstwa i jego modernizacji.

Po czwarte, nastąpił wyraźny wzrost racjonalności gospodarowania w odniesieniu do działalności produkcyjnej. Rolnicy brali pod uwagę perspektywę możliwości sprzedaży produkcji, jej opłacalności oraz zabezpieczeń tej sprzedaży w formie umowy.

Po piąte, rolnicy uznają, że rolą gospodarstwa jest podstawą utrzymania dla rodziny, dlatego dążą aby ich gospodarstwa były duże i dobrze wyposażone, bo w nowych warunkach ekonomicznych tylko takie stwarzają rodzinie dogodne okoliczności egzystencji.

Po szóste, przekształceniom uległy więzi lokalne- uległy wyraźnemu rozluźnieniu, przykładem jest tu przeniesienie dotychczasowej aktywności na poziomie wspólnoty lokalnej do wewnątrz rodziny.

Po siódme, zróżnicowanie i rozwarstwienie gospodarstw pod względem ich położenia ekonomicznego z tendencją do marginalizacji większości z nich.

Po ósme, zmianie uległa świadomość właścicieli gospodarstw rolnych, ewolucja postaw w odniesieniu do ziemi, własnego gospodarstwa, sposobów produkcji czy stawiania sobie celów produkcyjnych. Ziemia i gospodarstwo przestały być wartością ponadczasową i zyskały status dobra rynkowego. Produkcja przestała opierać się na tradycyjnych i lokalnych wzorach i wykorzystuje zdobycze techniki, nabierając charakteru wyspecjalizowanego. Motywem działań produkcyjnych jest ich racjonalizacja, dążąca do optymalnych proporcji między nakładem pracy i zyskiem, który należy maksymalizować.

Po dziewiąte, opinie rolników o otaczającej ich rzeczywistości sprowadzają się przede wszystkim do oczekiwania zmian związanych z poprawieniem opłacalności produkcji oraz stworzeniem rolnictwu warunków rozwoju poprzez działania interwencyjne państwa. Swoją rolę w procesie wpływu na bieg zmian widzą jedynie poprzez aktywność w rozmaitych formach protestów.

3

---