1. Socjologia - definicja socjologii, wyjaśnienie istoty socjologii jako nauki, krótkie omówienie powstania i rozwoju socjologii, podział socjologii na ogólną i szczegółową, związki pomiędzy socjologią ogólną a szczegółową.
SOCJOLOGIA - to nauka zajmująca się zbiorowościami ludzkimi, ich powstawaniem, rozpadem, przekształceniem i zanikaniem.
Dla socjologa rzeczywistość społeczna to szereg różnorodnych faktów i zdarzeń, które wynikają z działań innych ludzi, ich poglądów, postaw aspiracji, przekonań, nastrojów jak również z działalności jednostek, zbiorowości i instytucji.
Problem socjologii jako nauki sięga okresu pojawienia się myśli prekursorskiej, ukazującej potrzebę utworzenia nauki o społeczeństwie, zwanej później socjologią.
Według teorii współczesnego socjologa amerykańskiego polskiego pochodzenia Theodora Abla, socjologia to nauka, która jak wiele innych nauk nie tylko społecznych skalda się ze składników teoretycznych i empirycznych. Status dawnej nauki jest wyższy w zależności od ilości składników teoretycznych jak np. fizyka. Natomiast w socjologii przeważają składniki empiryczne, co nie znaczy, ze socjologia nie jest nauką.
Początki socjologii jako nauki obserwujemy w XX w. Głównie w twórczości Comte'a Marksa i Spencera. Ówczesna socjologia historyczna zajmowała się badaniem rozwoju społeczeństwa na tle dziejów ludzkich. Natomiast koniec wieku XIX i początek wieku XX daje rozwój socjologii analitycznej, która zajmuje się typologią badanych zjawisk. Od lat 30 - tych zauważamy większe zainteresowanie badaniami empirycznymi nad analizami socjologicznymi. Współczesna socjologia, zwłaszcza marksistowska uwzględnia badania zjawisk społecznych, nie rezygnując z ustalenia praw, dokonywania typologii i analiz układów społecznych.
Socjologię dzielimy na dwie części:
a). Socjologię ogólna ( teoretyczną) - która zajmuje się podstawowymi pojęciami, teorią, aparatem badawczym, hipotezami badawczymi.
b). Socjologię szczegółową (empiryczną) - która zajmuje się badaniem fragmentu zbiorowości ludzkiej (np. zbiorowość miejska i wiejska) wykorzystując założenia socjologii ogólnej.
Socjologia szczegółowa dzieli się na ponad 30 subdyscyplin. Do najbardziej rozwiniętych należą: socjologia pracy - bada zbiorowość, w której prawie każdy człowiek się znajduje.
Ponadto wyróżniamy socjologię: wojska, oświaty i wychowania, rodziny, medycyny, prawa, wsi i rolnictwa, miasta - która zajmuje się badaniem społeczeństwa w aspekcie danego kontaktu.
Socjologia szczegółowa ma wiele powiązań z socjologią ogólną. Pierwsza korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno - metodologicznych drugiej, a ta z kolei weryfikując je w badaniach terenowych, wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.
2. Przedmiot socjologii - pojęcie przedmiotu nauki, metodologiczne uzasadnienie wyróżnienia przedmiotu socjologii, różne sposoby określania przedmiotu socjologii, koncepcja Szczepańskiego.
Przedmiotem badań socjologicznych są różnorodne zbiorowości społeczne, a zwłaszcza ich powstawanie, rozpad, struktura oraz zachodzące w nich zmiany i przekształcenia.
Socjologia to nauka empiryczna, bo prawidła biologiczne, jak je odkryjemy, to się powtarzają (np. krwioobieg).
Socjologia o orientacji metodologicznej wg teorii J. Hochfelda zaleca rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym.
Najbardziej spełniającą zasady socjologii metodologicznej, jest socjologia marksistowska, która wypełnia dwie podstawowe funkcje społeczne:
a). humanistyczno - poznawcza, którą realizuje przez wzbogacenie wiedzy o społeczeństwie i o człowieku jako o istocie psychospołecznej.
b). inżyniersko - organizatorską, która przejawia się w praktycznych działaniach, opierających się na wiedzy socjologicznej, mających na celu modyfikację zachowań jednostek i zbiorowości społecznych.
Dla Comte'a przedmiotem socjologii było badanie struktury i funkcjonowania społeczeństwa.
Drukhein, który socjologii nadał status nauki akademickiej uzasadnił, ze przedmiotem badań są fakty społeczne.
Gumplowicz socjologię uważał za naukę o grupach społecznych, a Simmel o stale się powtarzających formach życia społecznego.
Socjologia marksistowska bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną, zależną od czynników przyrodniczych, ekonomicznych i kulturowych.
Najbliższą i najpełniejszą koncepcji marksistowskiej jest teoria Szczepańskiego, który uważa, że przedmiotem badań są zjawiska i procesy tworzenia różnych form życia zbiorowego ludzi, ich struktury oraz zjawisk i procesów zachodzących w ich zbiorowościach.
3. Problematyka socjologii praktycznej - wyjaśnienie pojęcia, krótka reprezentacja problematyki na tle zagadnień osobowości nauk społecznych, powody powstawania i istnienia socjologii praktycznej poprzez wskazanie i krótkie omówienie błędów powodujących kształtowanie się w społeczeństwie wiedzy w zakresie problematyki socjologicznej, znaczenie (zagrożenia) istnienia socjologii praktycznej.
Socjologia praktyczna - to wiedza, którą przeciętny człowiek posiada w zakresie tego, czym socjologia jako nauka się zajmuje.
Błędne założenia socjologii praktycznej wynika z aparatu pojęciowego socjologii, który jest aparatem np. „grupa” zgodnym z językiem potocznym.
W naukach społecznych używamy pojęć potocznych, które każdy laik rozumie.
- stosujemy bardzo ścisłe procedury, dokładnie badamy
- w życiu codziennym nie chcemy poznać prawdy, tylko chcemy rozstrzygnąć problem
- wiemy, ze świat się zmienia, a mimo to powielamy zjawiska, które kiedyś zdawały egzamin, a teraz nie
Dla każdego z nas jeżeli kara lub nagroda pochodzi od osoby, która ma autorytet, to ma ona dla mnie znaczenie, albo się tym przejmuję, albo chwalę.
4. Przyrodnicze podstawy życia społecznego - pojęcie, wskazanie głównych podstaw życia społecznego oraz ich powiązań ze sobą, podział, krótkie omówienie elementów składowych z wskazaniem wpływu na kształt życia społecznego.
Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego, zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które J. Szczepański nazwał podstawami życia społecznego.
Podstawy życia społecznego dzielimy na: przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Warunki przyrodnicze dzielimy na:
a). biologiczne - rozbudowany system nerwowy, jesteśmy w stanie odbierać ogromną ilość sygnałów i zachowań, które możemy stosować w życiu społecznym.
np. mowa - dzięki mowie myślimy
- przeciwstawny kciuk - chwytanie
- rozbudowany system potrzeb
- długotrwała zależność człowieka od rodziców, dziadków, opiekunów
- trwały popęd seksualny
b). geograficzne, które wyznaczają w dużej mierze zajęcia ludności
- klimat
- ukształtowanie terenu
- szata roślinna
- zwierzęta
- woda
- bogactwa mineralne
c). Demograficzne
- podział na płeć: mężczyźni i kobiety
- wiek (przeciętny wiek życia, społeczeństwa się starzeją, wydłuża się długość życia i związane z tym problemy ekonomiczne np. system emerytalny)
- gęstość zaludnienia - zależna gł. od klimatu
- zdrowotność społeczeństwa
- płodność kobiet - przyrost naturalny
Wszystkie te czynniki warunkują odpowiednie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w społeczeństwie, jak kulturowe, gospodarcze i polityczne.
Czynniki te są podstawa planowania i prognozowania społecznego, czyli przewidywania i dokonywania przekształceń określonych struktur społecznych i zasad ich funkcjonowania.
Wpływ tych czynników na życie społeczne jest bezpośredni i pośredni. , zależnie od klimatu, gęstości zaludnienia, rozwoju przemysłu i rolnictwa.
5. Ekonomiczne podstawy życia społecznego - pojęcie, wskazanie głównych podstaw życia społecznego oraz ich powiązań ze sobą, podział, krótkie omówienie elementów składowych z wskazaniem wpływu na kształt życia społecznego..
Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego, zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które J. Szczepański nazwał podstawami życia społecznego.
Podstawy życia społecznego dzielimy na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Człowiek mający odpowiednie cechy biologiczne żyje w określonym środowisku geograficznym i ludzkim.
Uczestniczy w procesach i zjawiskach społecznych, dlatego że dysponuje zespołem czynników ekonomicznych, które stanowią bardzo ważną podstawę egzystencji ludzkiej i życia zbiorowego.
Na zespól ten m.in. składa się wykorzystanie zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania określonej pracy, służącej do zaspakajania potrzeb ludności.
Czynniki ekonomiczne dzielimy na:
a). proste - im więcej pieniędzy tym bardziej rozbudowane życie społeczne
b). złożone - jak się rozwijają siły wytwórcze, to się rozwija (zmienia) życie społeczne (np. samochód, samolot, komputer itp.)
6. Kulturowe podstawy życia społecznego - tak samo jak w punkcie 4 tylko kulturowe.
Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego, zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które J. Szczepański nazwał podstawami życia społecznego.
Podstawy życia społecznego dzielimy na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Pojęcie „kultura” pochodzi od łacińskiego słowa „cultura agri” co oznaczało uprawę i uszlachetnienie roli.
Współcześnie „kultura” należy do najbardziej wieloznacznych pojęć.
W sensie filozoficznym przez kulturę najczęściej rozumie się wszystko to, co nie wyrasta samo przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalności ludzkiej. Krócej można określić, ze wszystko co nie jest przyrodą składa się na kulturę.
Kultura jest też pojmowana jako wytwór działalności ludzkiej (zwane wyższymi, które wytworzono bezinteresownie).
Wytworami tymi są:
- nauka
- sztuka
- literatura
- religia
- moralność
- prawo
- idee polityczne i społeczne
zwane wytworami ducha, które nie są konieczne tak jak wytwory pracy fizycznej do zaspakajanie biologicznych potrzeb człowieka.
Kulturę dzielimy na materialną i duchową.
Kultura materialna zaspakaja wszystkie potrzeby materialne człowieka (narzędzia, ubrania, mieszkanie).
Kultura duchowa zaspakaja potrzeby duchowe (dobro, wolność, równość, dzieła sztuki, symbole, obyczaje).
W ujęciu socjologiczno - etnograficznym kultura oznacza ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Więc krótko - kultura to ogół dóbr, dzielących się na trzy klasy: rzeczy, znaki i zachowania.
Na dziedzictwo kulturalne każdej zbiorowości składa się:
- język
- literatura narodowa
- religia
- sztuka
- tradycja
- zwyczaje i obyczaje
Kulturowe podstawy życia społecznego mają wpływ na kształt życia poprzez religię, zwyczaje, obyczaje, sztukę tradycje i wiele innych.
7. Wpływ kultury na życie społeczne - omówienie mechanizmu wpływu kultury na życie społeczne, 4 płaszczyzny wpływu kultury na życie społeczne.
Pod wpływem kultury organizm staje się istotą społeczną, co jest zgodne z tezą, że „człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania” - teza Parka.
Organizmy ludzkie mają podobne potrzeby i popędy, lecz sposoby ich zaspokajania są różne. Zależne od kulturowego uregulowania, zgodnego z obyczajami, religią, a nawet przepisami prawnymi.
Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne:
a). socjalizacja - poprzez wchodzenie do kultury wchodzimy do społeczeństwa „człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania”
b). wzory postępowania - w różnych środowiskach różnie się zachowują
c). Tworzenie wartości - np. wartości rodzinne, materialne, ludzkie, religijne
d). Tworzenie ideałów (modeli) - przykład, który trzeba naśladować
Wzorzec to wzór, który jak się postaramy to osiągniemy.
Ideał to wzór, którego z założenia nie osiągniemy, ale się staramy.
8. Kulturowy ideał osobowości - charakterystyka, składniki, definicja, wykazanie uzależnień czasowych i lokalizacyjnych, znaczenie dla funkcjonowania zbiorowości.
Osobowość społeczna - to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury, w której została wychowana.
Elementy osobowości społecznej wg Szczepańskiego:
a). kulturowy ideał osobowości
b). rola społeczna
c). jaźń subiektywna
d). jaźń odzwierciedlona
Kulturowy ideał osobowości - to zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa.
Kulturowy ideał osobowości kształtuje się w dzieciństwie w danej kulturze i społeczeństwie.
9. Rola społeczna - charakterystyka osobowości społecznej, składniki, definicja roli społecznej, wyjaśnienie istoty roli społecznej, warunki właściwego realizowania roli społecznej, konflikt ról, znaczenie ról społecznych dla funkcjonowania zbiorowości.
Osobowość społeczna - to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury, w której została wychowana.
Elementy osobowości społecznej wg Szczepańskiego:
a). kulturowy ideał osobowości
b). rola społeczna
c). jaźń subiektywna
d). jaźń odzwierciedlona
Rola społeczna - to system zachowań wynikający z przynależności do określonej gr. lub zbiorowości społecznej (rola społeczna członka rodziny, kolegi, studenta, żołnierza, pracownika czy emeryta).
Na każda rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności.
Zakres realizacji każdej roli społecznej zależy od:
a). właściwości anatomiczno - psychicznych danej jednostki
b). wzoru osobowego akceptowanego w danej jednostce
c). zdefiniowania danej roli przez jednostkę społeczną, a także samego „nosiciela”
d). struktury i organizacji danej grupy lub jednostki
Często stwierdzamy, że:
- jakaś zbiorowość lub ktoś dobrze spełnia swoja rolę
- wypełnia ją połowicznie
- nie wypełnia jej nawet w elementarnym zakresie
Od jakości i zakresu realizacji ról zależy funkcjonowanie społeczeństwa, jego gospodarki, administracji, kultury czy obronności. Jak również realizacja celów jednostkowych i ogólnonarodowych.
Konflikt ról zachodzi wewnątrz człowieka, gdy wykonywane funkcje są sprzeczne z zasadami lub poglądami osobistymi.
10. Jaźń - charakterystyka osobowości społecznej, jej składniki, pojęcie jaźni, rodzaje, znaczenie dla funkcjonalności zbiorowości
Osobowość społeczna - to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury, w której została wychowana.
Elementy osobowości społecznej wg Szczepańskiego:
a). kulturowy ideał osobowości
b). rola społeczna
c). jaźń subiektywna
d). jaźń odzwierciedlona
Jaźń - to zespół wyobrażeń o sobie, na podstawie traktowania nas przez otoczenie lub sposób widzenia samego siebie zależnie od „społecznego lustra”.
Szczepański wyróżnia dwa rodzaje jaźni:
a). jaźń subiektywną - jest to wyobrażenie o sobie na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne (często na tej podstawie występują kompleksy)
b). jaźń odzwierciedlona - jest to wyobrażenie o sobie na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.
Podgórecki wyróżnia 4 rodzaje jaźni:
a). jaźń pierwiastkową - to najbardziej osobisty i wewnętrznie własny pogląd na siebie, bez względu na to, co sądzą i jak nas traktują inni ludzie
b). jaźń fasadową - to reklamowanie własnej osoby bez względu na subtelność jej stosowania (samochwalstwo, tytułomania, powiązania z ważnymi ludźmi - tytułem zasług itp.)
c). jaźń odzwierciedlona - wyobrażenie co sądzą o mnie inni
d). jaźń zobiektywizowana - to suma wiedzy mądrości i doświadczenia, którą dana jednostka zdobyła, jest to najbardziej trafne spojrzenia na samego siebie.
Znaczenie własnej osobowości, czyli jaźni ma duży wpływ na pełnienie funkcji społecznych w jednostkach bądź w grupach społecznych, bo zależnie „jak oceniamy siebie, tak traktujemy społeczeństwo”.
11. Schemat kształtowania się więzi społecznej - pojęcie, różne uwarunkowania tworzenia się więzi, model powstawania.
Więź społeczna to ogół stosunków połączeń i zależności skupiających jednostki zbiorowości ludzkiej. Składnikami więzi są czynniki obiektywno - formalne i spontaniczno - subiektywne.
Schemat kształtowania się więzi społecznych:
a). styczność przestrzenna - zachodzi nawet wtedy, gdy myślimy o kimś, kogo w danej chwili przy nas nie ma
b). styczność psychiczna - osoba, z którą się zetknąłem fizycznie ma pewne cechy, które mnie psychicznie zaintrygowały
c). łączność psychiczna - zachodzi, gdy jest styczność psychiczna obustronna
d). styczność społeczna - układ dwóch lub więcej osób, których coś wiąże (np. zakup gazety:
kupujący - sprzedający).
Ze wzg. na sposób styczności, styczność dzielimy na:
a). Bezpośrednią
b). Pośrednia
Ze wzg. na czas i częstotliwość na:
a). Styczności trwałe (kupuje gazetę zawsze w tym samym kiosku)
b). Styczności przelotne (kupuje gazety byle gdzie)
Ze wzg. na potrzeby dzielimy na:
a). styczności prywatne
b). styczności publiczne
Ze wzg. na przedmioty dzielimy na:
a). styczności osobowe
b). styczności rzeczowe
Przykład:
1). Odwiedziny bliskiej nam osoby w szpitalu jest stycznością przelotną, prywatną, osobową i bezpośrednią
2). Rozmowa telefoniczna przedstawiciela załogi fabrycznej z redaktorem „Dziennika Zachodniego” mająca służbowy charakter jest stycznością przelotna, publiczną, rzeczową i pośrednią.
Przez powtarzające się styczności społeczne powstały wzory zachowań społecznych.
12. Kontrola społeczna - pojęcie, zalety i braki samokontroli, mechanizmy kontroli społecznej, rodzaje sankcji i zakres ich oddziaływania, znaczenie kontroli społecznej.
Kontrola społeczna- kontrola NIE OKREŚLANA PRZEZ PRZEPISY, to taka kontrola bez udziału prawa.
W każdej zbio0rowości społecznej spotykamy rozmaite sposoby wpływania na zachowanie jednostek. Sposobami tymi są sugestie, nakazy, perswazja, nacisk i przymus fizyczny oraz cały system wyróżnień. Dzięki tym sposobom zmusza się innych i siebie do respektowania akceptowanych wzorów i zachowań, które określamy kontrolą społeczną.
System kontroli społecznej składa się z mechanizmów, które dzielimy na:
a). mechanizmy psychospołeczne - to samokontrola społeczna (moralność człowieka, troska o honor własny i honor grupy, z którą się identyfikuje).
b). mechanizmy materialno - społeczne - to wszelkie działania dotyczące przymusu zewnętrznego przez pozostające z nami styczności przestrzennej jednostki, zbiorowości i instytucje (człowiek dąży do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa).
Problemem jest zakwalifikowanie zwyczaju i obyczaju do w/w mechanizmów. Pozostają one na pograniczu przedstawionych wyżej mechanizmów.
Zwyczaj jest sposobem zachowania, a obyczaj jest sposobem postępowania.
Obyczaje bardziej kwalifikują się do mechanizmu materialno - społecznego, a zwyczaje do psychospołecznego mechanizmu.
Istotnym składnikiem kontroli społecznej są sankcje stanowiące uzupełnienie obyczaju.
Sankcje - to pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych.
J. Wiatr dzieli sankcje na 4 rodzaje:
a). sankcje prawne - kary i nagrody ujęte przepisami
b). sankcje etyczne - zachowanie moralne - dobre i amoralne - złe.
c). sankcje satyryczne - drwiny, ośmieszenia, lekceważenie osób lub jednostek, których zachowanie jest niepoważne.
d). sankcje religijne - nagrody i kary wg wierzeń religijnych.
Współcześnie najczęściej stosowane są sankcje:
a). nieformalnie negatywne - zdziwienie, szyderstwo, odmowa podania ręki, plotka
b). formalnie negatywne - system kar przewidzianych przepisami odstraszający od zachowań aspołecznych.
c). formalnie pozytywne - pochwały i podziękowania władz w postaci dyplomów, odznaczeń nagród
d). nieformalnie pozytywne - reakcje społeczne poprzez wyrażanie uznania i szacunku wobec osób darzących powszechnym uznaniem
Sankcje formalne i nieformalne, pozytywne i negatywne są mechanizmami materialno - społecznymi kontroli społecznej.
Kontrola społeczna czuwa nad zachowaniem bezpośrednio lub pośrednio zagrażającymi bezpieczeństwu i stabilizacji określonego systemu i ładu publicznego.
13. Instytucje społeczne - pojęcie, uwarunkowania powstania instytucji społecznych, rodzaje instytucji, znaczenie instytucji.
Instytucja - to określone osoby, przydzielone im środki i unormowane czynności, które te osoby wykonują na rzecz szerszej zbiorowości by zaspokoić ich potrzeby.
Warunki właściwego funkcjonowania i powstania instytucji społecznych:
a). musi mieć wyraźnie określone pole działania
b). właściwa organizacja instytucji
c). żeby pracownicy mieli świadomość, że oni są pracownikami tej instytucji (najpierw instytucja potem ja)
d). nowo powstająca instytucja musi się tak wkomponować w istniejące instytucje, żeby było to niekonfliktowe albo jak najmniej konfliktowe
Instytucje dzielimy na:
a). formalne - to instytucje, które działają wg reguł wcześniej ustalonych
b). nieformalne - to instytucje, które tworzą się bez konkretnych przepisów (przypadkowo).
Ze wzg. na ich merytoryczne funkcje instytucje dzielimy na:
a). gospodarcze, ekonomiczne - zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i org. Pracy
b). polityczne - zdobywanie, wykonywanie oraz utrzymanie władzy (partie polityczne, ministerstwa, policja itp.)
c). wychowawcze i kulturowe - wychowanie młodego pokolenia (teatry, muzea, domy kultury itp.)
d). edukacyjne - kształcenie młodego pokolenia (przedszkole, szkoła, rodzina)
e). Sportowe
f). socjalne - instytucje opiekuńczo - wspomagające
g). Religijne
Instytucje tworzy się dla zapewnienia społeczeństwu, możliwości zaspokajania wielorakich potrzeb, regulowania zachowań, stałego rozwoju i wzrostu zamożności.
14. Zbiorowość jako formy zrzeszania się - wyjaśnienie pojęć: zbiór społeczny, kategoria społeczna, zbiorowość społeczna, pojęcie mikrostruktury i makrostruktury społecznej, przykłady mikro i makrostruktur społecznych.
Zbiorowości społeczne - są to kręgi, grupy, zbiorowości etniczne oraz klasy i warstwy społeczne.
Zbiorowość społeczna - to skupienie ludzi, między którymi chociażby na chwilę wystąpiła więź społeczna.
Więź społeczna łączy jedn. w mniej lub bardziej stałe skupienia zwane zbiorowościami społecznymi.
Zbiory i kategorie społeczne nie są typowymi zbiorowościami, bowiem badacze wyróżniają je na podstawie jakiejś cechy występującej w obu formach skupień ludzkich, a nie ze wzg. na więź kreująca zbiorowość społeczną.
Zbiorem społecznym nazywamy ogół ludzi posiadających jakąś wspólną cechę, którą wyróżnia obserwator lub badacz, bez wzg. na to czy jej posiadacze uświadamiają ją sobie czy nie (np. zbiór osób długowłosych, wysokich, blondynów - żadna z tych cech nie ma większego wpływu na życie społeczne).
Kategorie społeczne - to jednostki wyróżnione ze wzg. na cechy ważne dla przebiegu procesów społecznych i wzg. stałe takie jak cechy demograficzne (kategoria wieku, płci) i społeczne (zawód, pochodzenie społeczne).
STRUKTURA SPOŁECZNA:
* Mikrostruktura (małe grupy, opis grupy i inne małe zbiorowości)
* makrostruktura (wielkie zbiorowości: klasy, warstwy, kategorie zawodowe, gr. Polityczne, religijne i inne)
Mikrostruktura - oznacza ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w formalną całość. Jest ona jedyną strukturą w małej grupie składającą się z poszczególnych członków.
Makrostruktura - to grupy i inne zbiorowości składające się z wielu mikrostruktur porządkujące wielkie i największe elementy społeczeństwa globalnego takie jak: klasy, warstwy, kategorie zawodowe itp.
Mikrostruktura występuje w małych gr. liczących kilka lub kilkanaście osób. Jest gł. Układem społecznym swoich członków takich jak: zawód i stanowisko - udział w zbiorowej konsumpcji, udział w kulturze, styl życia (sposób ubierania się i formy styczności towarzyskich, styl mieszkań).
Makrostruktura występuje w dużych gr. W jej skład oprócz członków wchodzą małe i średnie grupy ,odpowiednio rozbudowana organizacja, składniki materialne (terytorium, budynki i majątek) symbole i wartości.
15. Grupa społeczna - definicja, omówienie poszczególnych elementów definicji, wskazanie na powiązania poszczególnych elementów definicji, wskazanie na powiązania poszczególnych elementów składowych grupy społecznej.
Grupa społeczne - to co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków, posiadające wspólne zadania, oddzielone od innych wyraźną zasadą odrębności.
Prawie każda gr. Społeczna posiada takie cechy konstytucyjne takie jak:
1). Przynajmniej trzech członków, którzy mają swoja funkcje, role w grupie
2). Identyczność - która wskazuje na odrębność od innych grup
3). Ośrodki skupienia - wartości, symbole, idee, terytorium.
4). Zadania i cele - status gr.
5). Organizacja gr. - jej pozycja, rola i władza
Każda gr. musi posiadać odpowiednią organizację. Na org. gr. składają się instytucje, stanowisko kierownika bądź przywódcy, wzory działania i formy kontroli.
W każdej grupie wyróżniamy zróżnicowanie strukturalne:
a). skład grupy - to jej członkowie i cechy osobiste
b). struktura grupy - to układ wszelkich elementów, nie tylko członków oraz zasoby podporządkowania.
W skład struktury wchodzą również inne elementy grupy jak:
Podstawy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań, stosunki i pozycje społeczne zajmowane przez jej członków.
Wszystkie elementy grupy wzajemnie się zazębiają i są komplementarne.
Społeczna ranga gr. społecznej - zawiera się w tezie, że: kto chce zmieniać osobowość człowieka, powinien przede wszystkim zmieniać grupy, których on jest członkiem.
Grupa jest systemem, czyli układem zamkniętym, wydzielonym z pewnej całości, tkwiącej w szerszej całości społecznej, oddzielonym od innych zbiorowości, a równocześnie funkcjonalnie w tą całość włączoną.
16. Klasyfikacja grup - znaczenie klasyfikacji grup, wskazanie 4 podziałów grup z uwzględnieniem kryterium podziału oraz omówienie wymienionych rodzajów grup, charakterystyka grup celowych i lokalnych.
Grupa społeczne - to co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków, posiadające wspólne zadania, oddzielone od innych wyraźną zasadą odrębności.
Grupa społeczna - to podstawowy typ zbiorowości, występuje w wielu odmianach i dlatego niezbędna jest klasyfikacja grup.
Grupy klasyfikujemy wg następujących kryterii:
1). Rodzaj struktury gr.
2). Dominujący typ więzi
3). Stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie
4). Stopień trudności wejścia do grupy
Struktura dzieli grupy na małe i duże.
Grupy małe - tworzą strukturę prostą - mikrostrukturę, której zasadniczym elementem są jej członkowie (np. kolegium dziekańskie, drużyna piłkarska itp.), którzy się wzajemnie znają i wywierają na siebie wpływ.
Grupy duże - tworzą strukturę złożoną - makrostrukturę, składającą się z różnych podgrup (np. uniwersytet, pułk, zrzeszenie pracowników itp.) łączy ich przede wszystkim więź oparta na stycznościach pośrednich i większość z tej gr. w ogóle się nie zna.
Drugim kryterium podziału grupy jest rodzaj więzi, który wyróżnia grupy pierwotne i wtórne.
Grupy pierwotne - opierają się na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych (rodzina, naród, grupa rówieśnicza).
Grupy wtórne - opierają się na wspólnych interesach, a zatem na stycznościach rzeczowych.
Ze względu na cel i organizacje grupy dzielimy również na:
a). formalne
b). nieformalne
Czwartym kryterium podziału grup jest stopień trudności wejścia do grupy.
Wyróżniamy tu grupy:
a). inkluzywne (TPPR, PCK) - w których możemy łatwo uzyskać członkostwo
b). ekskluzywne (ZLP, PTS) - grupy o charakterze zamkniętym, które przyjmują tylko niektórych członków spełniających przestrzegane warunki.
Pośród wczesnej wymienionych grup możemy jeszcze wyróżnić grupy celowe i lokalne.
Grupy celowe - są to takie grupy, których działania mają charakter służbowy, nawet w stosunku do kolegów i przyjaciół (np. partie polityczne i różne zrzeszenia). Mają wszystkie formy grupy społecznej, maja zadania, które nazywamy celami.
Grupy lokalne tworzone są w mniejszych społecznościach (np. w miastach, wsiach, powiatach).
17. Pojęcie organizacji społecznej - definicja, sposoby rozumienia pojęcia organizacji na gruncie socjologii, właściwości organizacji społecznej jako konstrukcji obejmującej swym oddziaływaniem ludzi, wpływ cech członków organizacji na funkcjonowanie jej.
Organizacja społeczna - to celowo zorganizowany zespół ludzki dla osiągnięcia wspólnie założonych celów w sposób ekonomiczny, racjonalny i skoordynowany.
Sposoby rozumowania pojęcia „organizacja” na gruncie socjologii:
a). jako szeroko pojęta organizacja społeczna - łącząca w społeczeństwie uporządkowanie współżycie i współdziałanie ludzi ze sobą, oparte na określonych normach zwyczajowych i prawnych.
b). jako rozmaite instytucje - utworzone do realizacji określonych celów ważnych dla społeczeństwa w celu zaspakajania jego potrzeb
c). węższym znaczeniu jako synonim (związków, zrzeszeń, fundacji):
- dobrowolnych
- obowiązkowych struktur społecznych
d). jako zasady i reguły umożliwiające sprawne i efektywne działanie organizacji społecznych.
Najistotniejszą cechą organizacji społecznej jest to, że o jej istnieniu i rozwoju współdecydują w różnym stopniu ludzie, różnie ze względu na swoje właściwości:
a). psychofizycznie
b). społeczno - demograficznie
c). specyficzne doświadczenia życiowe, które wywarły wpływ na ich rozwój
Ludzie różnią się ze wzg. na wiek, płeć, zawód, wykształcenia, stan cywilny, mają różne doświadczenia, a także rozmaite wartości życiowe, dlatego odbija się to w działalności organizacji.
Im bardziej zintegrowani są ludzie, którzy współtworzą organizację, tym lepiej ona działa.
18. Cele i funkcje organizacji społecznej - pojęcie celu organizacji, sposoby osiągania celów organizacji, typy celów organizacji, zmiany, problematyka kolizji celów, funkcje organizacji.
Celem organizacji jest to co faktycznie określa jej działalność a tym samym jej wizerunek w społeczeństwie. Innymi słowy celem jest to, co zostało określone jako cel (cele) np. w akcie prawnym, statusie, konstytucji itp. zapisane.
Cele mogą być określone w sposób formalny lub faktyczny.
Sposoby osiągania celu w organizacji:
a). określony reżim organizacyjny, wymuszający ścisłe współdziałanie ludzi
b). odwoływanie się do pewnych wspólnych wartości, wynikających z ideowych celów organizacji
Typy celów organizacji:
1). Organizacja, w której członkostwo jest dobrowolne, a członkowie utrzymują ze sobą wzajemne kontakty towarzyskie
2). Instytucje - jako zorganizowane twory społeczne utworzone w celu realizacji pewnych funkcji, powszechnie użytecznych, w których uczestnictwo jest w różnym stopniu wymuszane na czas pobytu w nich (szkoły, szpitale, więzienia - w celu sprawniejszego osiągnięcia celów i zamierzeń organizacji)
3). Takie oddziaływanie na członków, by osiągnąć jak największą efektywność w realizacji celów i założeń organizacji.
Zmiany
Zdarza się, że organizacja czasem zmienia cel, do którego została powołana do życia, ponieważ nie ma możliwości jego organizacji, zastępuje się go wówczas innym, który pierwotnie nie był przewidywany.
Czasem dzieje się tak, ze następuje zmiana środków na cele, a celów na środki. Dzieje się tak gdy, przywódca za wszelką cenę chce utrzymać swoją władzą „partia - to ja”.
Czasem to podwładni chcą narzucić swoje reguły postępowania, bez wzg. na ich rzeczywistą zasadność.
Niekiedy zmiany celów organizacji mogą być wywołane przez zewnętrzne czynniki wywierające wpływ na daną organizację.
Kolizje celów
Niektóre organizacje zakładają zbyt wiele celów, które traktują równorzędnie.
Może wówczas nastąpić kolizja celów:
- pomiędzy celami głównymi, a tymi, które są próbami ich konkretyzacji.
- pomiędzy głównymi a pośrednimi oraz tymi, które uważane są za równorzędne
Czasami konflikty celów mogą wyniknąć z logicznych sprzeczności między nimi.
Funkcje organizacji - to skutki, które organizacja powoduje w wyniku swojej działalności.
Im organizacja jest bardziej aktywna, wówczas liczniejsze są jej funkcje.
Funkcje są jak gdyby ubocznym efektem działania organizacji, choć faktycznie integralnie związane z tą działalnością. Np. Przedsiębiorstwo produkcyjne lub usługowe, aby zadbać o swój wizerunek i reklamę musi nie tylko produkować lub świadczyć usługi, ale również pozyskiwać klientów. Brać udział w życiu miasta, sponsorować różne imprezy, patronować np. szkołę, dom dziecka itp.
19. Typologie organizacji społecznych - pojęcie typologii, przykłady organizacji wraz z podaniem kryteriów stosowanych w typologiach, sfery działalności organizacji.
Organizacje można dzielić ze wzg. na ich:
a). przedmiot działań
b). wielkość
c). zasięg oddziaływania
d). trwałość
e). dostęp (otwartość)
f). jawność ich istnienia i działania
g). stopień sformalizowania
Ad. a
Organizacje mogą działać w rozmaitych sferach społecznych, gospodarczych, politycznych itp., podejmować różnorodne działania ze wzg. na potrzeby danej społeczności (np. organizacje rządowe, samorządowe, prywatne, dochodowe, i niedochodowe - charytatywne)
Ad. b
Ze wzg. na wielkość organizacji wyróżniamy:
- organizacje wielki (masowe) - bardzo liczne
- organizacje średnie - które choć nie mają wielkiej ilości członków, ale są znane w środowisku ze wzg. na swoją aktywność
- organizacje małe - nieliczne, na ogół mniej znane
Ad. c
Zasięg oddziaływania organizacji zależy w dużym stopniu nie tylko od jej wielkości, ale także od aktywności, operatywności i przebojowości jej członków
Oddziaływanie może być rzeczywiste, albo pozorne.
Rzeczywiste - zachodzi, gdy org. przekonuje do swoich celów nie tylko własnych członków, ale również ludzi z zewnątrz (np. firma reklamująca swoje produkty - jednocześnie wzrasta popyt na dane produkty)
Pozorne - zachodzi, gdy jakaś organizacja zwraca tylko uwagę na swoje istnienie, ale nie wywołuje tym większego zainteresowania.
Ad. d
Organizacje można podzielić na:
- względnie trwałe
- efemeryczne, które pojawiają się i znikają, czasem są zaplanowane tylko do doraźnych celów (krótko trwałe).
Na trwałość organizacji mają wpływ:
- istotność celów i umiejętność ich nagłośnienia i realizacji
- sprawność organizacyjna
- zdolność do oddziaływania na otoczenia
- utrzymanie minimum członków aktywnych, żeby efektywnie funkcjonować
Ad. e
Wśród różnorodnych organizacji możemy wyróżnić takie, które są:
- otwarte - dostępne dla każdego (zakłady pracy, ugrupowania wyznaniowe)
- zamknięte, odizolowane od społeczeństwa (grupa wyznawców - guru, klika w zakładzie pracy, młodzieżowy gang, mafia itp.)
Ad. f
Organizacje mogą być jawne i niejawne.
Jawne - legalnie istniejące i zarejestrowane, informujące o swoich celach i założeniach.
Niejawne - pozostają w ukryciu czy nawet konspiracji.
Ad. g
Wyróżniamy organizacje:
- mało sformalizowane (rodzina)
- bardzo sformalizowane (fabryka, zakłady pracy, szpitale, szkoły, jedn. wojskowe itp.)
Każda organizacja ma również swoją jawną i niejawną sferę.
Sfera jawna jest ogólnie dostępna, natomiast do sfery niejawnej dostęp nawet niektórym członkom jest reglamentowany.
Żadna organizacja nie może m.in. ze wzg. na konkurencyjność udostępnić wszystkich swoich danych, wszystkim członkom.
20. Analiza budowy i funkcjonowania organizacji społecznej - struktura, cele organizacji, pojęcie struktury i rodzaje, ustalenie celów organizacji i ich powiązanie ze strukturami, pojęcie podsystemu społecznego i jego znaczenie, związek z analizą organizacji, pojęcie uczestnictwa organizacyjnego.
Organizacja jest zbiorem pozycji i stosunków społecznych, których elementy składowe tworzą całość, w dążeniu do osiągnięcia zamierzonych celów. Równocześnie zakładamy, że te elementy występują w określonej konfiguracji tworzącej strukturę organizacji społecznej.
Struktury organizacji charakteryzują się:
- wielkością organizacji
- poziomem standaryzacji
- stopniem sformalizowania
- poziomem centralizacji
- złożonością struktury
- zakresem kontroli
- zakresem specjalizacji
- charakterem więzi pomiędzy elementami organizacji
Cele organizacji:
a). cele główne - charakteryzuje je pewien poziom ogólności, dzięki czemu można je uzupełnić o nowe cele, skorygować znaczenie lub uściślić
b). cele pośredniego rzędu - związane są z realizacją funkcji na rzecz otoczenia, dlatego wymagają dostępu do zasobów organizacji.
c). cele najniższego rzędu - odnoszą się do konkretnych działań realizacyjnych
Podsystem społeczny - można scharakteryzować przez typowe właściwości dla każdego systemu społecznego:
- morfologii
- struktury
- hierarchii
- układy funkcji i pozycji
- zdolności adaptacyjnych
- układu wartości
Uczestnictwo w organizacji - jest to aktywność życiowa człowieka, która w znacznym stopniu wpływa na uczestnictwo w organizacjach, a poprzez to oddziałowywuje na pozostałych członków organizacji.
Wyróżniamy trzy podstawowe mechanizmy uczestnictwa organizacyjnego:
1). lek, który z punktu widzenia interesów organizacji jest dysfunkcyjny
2). Kalkulacja - podejmuje (uczestnik organizacji) takie działanie, z którego będzie mógł czerpać korzyści dla siebie
3). Lojalność - uczestnictwo w organizacji stanowi wartość samą w sobie.
Istnieje korelacja pomiędzy w/w mechanizmami, a stopniem przyswojenia wartości:
- lękowi odpowiada uległość
- kalkulacji - identyfikacja
- lojalności - internalizacja
{ schemat }
21. Problematyka komunikacji w organizacji społecznej - komunikacja społeczna jako proces społeczny, uwarunkowania sytuacyjne procesu komunikowania, komunikowanie bezpośrednie i pośrednie, obszary analizy procesu komunikowania, charakterystyka koncepcji R.K. Mertona, pojęcie sieci, kierunki komunikowania, konsekwencje z tym związane, wpływ komunikowania na stopień racjonalizacji działania organizacji.
Komunikacja w organizacji społecznej - to proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji wewnątrz organizacji, oraz pomiędzy organizacją a otoczeniem.
Charakteryzując procesy komunikacyjne należy brać pod uwagę uwarunkowania sytuacyjne:
a). żeby był efektowny (tzn. jego skutki były zgodne z zamiarem, musi odnosić się do kontekstu
b). musi być czytelny dla odbiorcy
Duże znaczenia mają cechy:
- nadawcy (np. miejsce w hierarchii, wiarygodność)
- odbiorcy (np. samoocena, stan emocjonalny)
Ważny jest charakter przekazu (tryb apelu, polecenie, prośba)
Duże znaczenia ma dystans:
- przestrzenny
- społeczny
- czasowy
Coraz częściej komunikowanie bezpośrednie jest zastępowane komunikowaniem pośrednim.
Nadawca komunikat odbiorca efekt (komunikowanie bezpośrednie)
Nadawca komunikat kanał odbiorca efekt (komunikowanie pośrednie)
Obszary analizy procesów komunikowania:
- nadawcy
- treści komunikatu
- kanału przekazu
- odbiorcy
- efektów komunikowania
Analiza treści przekazu wg R. K. Merton'a:
- liczenie symboli( polega na identyfikacji i policzeniu kluczowych symboli w przekazie
- klasyfikację symboli ze wzg. na kontekst przekazu (wzmacniający lub uiszczający)
- wybór kluczowych elementów przekazu
- analizę strukturalną (badania wzajemnych relacji pomiędzy elementami komunikatu)
Badając odbiór zwracamy uwagę na:
- określenie skutecznych aspektów przekazu (tzn. tych, na które odbiorcy prawidłowo zareagowali)
- sprawdzenia, czy faktycznie nastąpiło sprzężenia zwrotne
- uchwycenie reakcji nieprzewidywalnych (tzw. efekt bumerangu)
W swojej koncepcji Merton słusznie zakłada, że procesowi kodowania musi odpowiadać z drugiej strony łańcucha komunikacyjnego proces prawidłowego odbioru komunikatu (tylko właściwie „rozszyfrowany” przyniesie oczekiwane skutki)
W wyniku przekazywania i komunikowania się organizacji powstają sieci informatyczne.
Żeby sieci prawidłowo i dobrze funkcjonowały należy zapewnić:
- wysoką wydajność sieci (zależną od ilości powiązań komunikacyjnych)
- ustalić zakres przestrzeni organizacyjnej potrzebny do przekazania danej organizacji
- sposób przekazywania informacji (proste powtórzenia komunikatów i ich modyfikacji na różnych szczeblach
Wyróżniamy cztery kierunki komunikowania się:
1). Komunikowanie pionowe w dół (zależnie od hierarchii wykorzystywane do przekazywania decyzji, poleceń służbowych i istotnych informacji)
2). Komunikowanie pionowe w górę (zależnie od hierarchii(od dołu) polega na pozyskiwaniu informacji zwrotnych z niższych szczebli organizacji
3). Komunikowanie poziome (koordynacja różnych funkcji, współpraca pomiędzy członkami, wymiana informacji - zaspakaja potrzeby ludzkie dając im poczucie bezpieczeństwa i przynależności do jednostki
4). Komunikowanie diagonalne/ukośne - łączy osoby na różnych szczeblach odpowiedzialnych za wykonywanie zadań bieżących w organizacji
Aby skuteczność komunikowania była zadowalająca:
- trzeba mieć zaufanie do osób przekazujących informacje
- kanały przekazujące muszą być drożne i w miarę krótkie
- aby istotne informacje docierały do wszystkich członków
- kanały przekazywania były powszechnie znane
Każda organizacja posiada pewien potencjał adaptacyjny, którego wykorzystanie zależy od jakości kanałów komunikowania z otoczeniem, bez odpowiednio dużego dopływu informacji i możliwości, natychmiastowego uzyskiwania reakcji zwrotnej rozwój organizacji jest praktycznie niemożliwy.
22. Pojęcie kultury organizacyjnej - pojęcie, elementy składowe kultury org., poziomy funkcjonowania kult. org., uwarunkowania kształtowania się kultury org., funkcje i typy kultury org.
Kultura organizacyjna - zestaw wartości, norm, celów, priorytetów - kreowanych przez politykę i wzmacnianych przez procedury organizacyjne, które pomagają zrozumieć członkom organizacji jej misję oraz podporządkowanie się normom organizacyjnym.
Elementy składowe kultury organizacji:
- wartości organizacyjne
- symbole (komunikaty, obrazy i znaki - mające określone znaczenie dla członków)
- mity i legendy
- rytuały - jako sekwencje podstawowych wartości organizacyjnych
- bohaterowie organizacji ( postaci będące modelem ważnym dla organizacji)
Poziomy funkcjonowania kultury organizacji:
1). Poziom podstawowych założeń kulturowych - jest to rdzeń kultury organizacji, nie jest on uświadamiany przez członków, kluczowe założenia wynikają z historycznie określonego stosunku organizacji do:
- natury człowieka, jego działań
- natury rzeczywistości
- prawdy
- czasu
- stosunków międzyludzkich
2). Poziom wartości i norm - określają modele zachowań (normy i wzory zachowań), wyznaczają kryteria oceny
Wyróżniamy wartości:
- deklarowane i realizowane
- trwałe i ulotne
- abstrakcyjne i konkretne
- autoteliczne (będące celem same w sobie) i instrumentalne, stanowiące środek do osiągnięcia tych pierwszych
3). Poziom artefaktów - sztuczne wytwory danej kultury, wśród których wyróżniamy:
- artefakty werbalne (język, żargon, mity, legendy)
- artefakty behawioralne (ceremonie, rytuały, obyczaje)
- artefakty fizyczne (budynki, wystrój wnętrz, wygląd - ubiór członków organizacji
Uwarunkowania kształtowania się kultury związane są:
- charakterem otoczenia - regionalne, lokalne, wartości kulturowe, religijne, pokoleniowe, wartości związane z przynależnością do danej płci
- przymiotami uczestników - systemy wartości, ukształtowanie społeczne wobec środowiska, potrzebami społecznymi, cechami społeczno - demograficznymi, doświadczeniem życiowym i organizacyjnym
- cechami organizacyjnymi - historia - tradycja, wielkość, sposób sprawowania władzy, struktura
- typem organizacji identyfikowanym ze wzg. na:
* sytuację rynkową
* branżę
* proces wytwórczy, bądź technologiczny
Funkcje kultury organizacji:
a). wypracowanie wspólnego języka
b). określenie granic grupy - kryterium przyjęcia, wyrzucenia
c). wyznaczenie zasad sprawowania władzy
d). ułatwienie dostosowania i akceptacji wymogów organizacyjnych
e). Stymulowanie zaangażowania uczestników
Funkcje kultury związane z dostosowaniem zewnętrznym za pośrednictwem:
a). misji i strategii organizacji
b). celów stawianych przez organizacje
c). środków realizacyjnych
d). jednolitych sposobów pomiaru i oceny efektów
e). strategii zmian i sposobów doskonalenia organizacji
f). określenia sposobu postrzegania otoczenia i nadania społecznego znaczenia organizacji i jej działaniom
Typy kultury organizacji:
a).- kultura pozytywna (sprzyja realizacji celu)
- kultura negatywna (niezgodne wartości ze stanem rozwoju organizacji)
b). - kultura ukierunkowana do wewnątrz
- kultura otwarta na otoczenie
c). - kultura biurokratyczna (wysoko sformalizowane wzory zachowań)
- kultura pragmatyczna
d) - kultury agresywne -męskie
- kultury miękkie - kobiece
e). - kultury władzy - typowe dla organizacji zarządzanych dyrektywnie
- kultury wsparcia (nastawione na integrowanie środowiska społecznego organizacji)
23. Znam funkcjonowanie organizacji.
Sprawne funkcjonowanie każdej organizacji uzależnione jest od osiągnięcia równowagi w wymiarze społecznym i materialnym oraz wewnętrznym i zewnętrznym, minimalny poziom równowagi jest warunkiem koniecznym skutecznego sprawowania funkcji kierowniczych.
W ujęciu socjologicznym za podstawowe wyznaczniki organizacji można przyjąć:
- celowość i planowość (są tworzone przez ludzi, celem realizowania określonych zadań)
- istnienie wewnętrznego ładu i porządku organizacyjnego (zależności strukturalne)
- występowanie specyficznego dla każdej organizacji systemu norm i wartości, określającego normy i zachowania uczestników organizacji
- względne wyodrębnienie z otoczenia zewnętrznego.
Funkcjonowanie organizacji może ulec zmianie pod wpływem wartości kulturalnych, gdy organizacja musi dostosować się do nowego otoczenia lub w przypadku zmiany celów. Formalizacja również zmienia funkcjonowanie organizacji. Ustalony poziom formalizacji ma istotne konsekwencje nie tylko dla efektywnego funkcjonowania organizacji jako całości, ale także dla każdego jej uczestnika.
Do podstawowych parametrów formalizacji zalicza się:
- ilość przepisów
- zakres działań objętych uregulowaniami formalnymi
- stopień szczegółowości przepisów
- poziom usankcjowania przepisów.
Poza tym aktywność wpływa na zmiany funkcjonowania organizacji. Im większe zaangażowanie, tym lepiej funkcjonuje.
24. Władza i przywództwie w organizacji społecznej - władza i przywództwo: wyjaśnienie pojęć, podobieństwa, różnice, źródła władzy, koncepcje władzy, charakterystyka cech przywódczych, typy przywództwa organizacyjnego.
Pojęcie przywództwa wiąże się nierozerwalnie ze sprawowaniem władzy - jest to umiejętność wpływania na zachowania jednostek lub grupy w dążeniu do określonych celów
Wyróżniamy dwie grupy ról społecznych związane z władzą:
1). Przywódców organizacyjnych
2). Kierowników
Ad. 1
Przywódcy odpowiedzialni są za wytyczanie celów, tworzenie zmiany, uzupełnianie i rozwój struktury oraz określenie koncepcji zarządzania strukturami już istniejącymi
Ad. 2
Kierownicy - ich zadaniem jest prowadzenia podwładnych do wyznaczonego celu działając w oparciu o założenia i reguły wytyczonej przez przywódców.
W obu przypadkach uprawnienia do sprawowania władzy wynikają z miejsca w strukturze organizacyjnej.
Źródła władzy:
- charyzmatyczności przywódcze (łączone z konkretną osobą)
- tradycji
- norm prawnych
To w jaki sposób charakteryzuje się źródła władzy, zależy w dużej mierze od koncepcji władzy:
- w ujęciu behawioralnym - władza jako jednokierunkowy typ na podwładnych (jako nadrzędność przywódcy i podporządkowanie podwładnych)
- w koncepcji interakcyjnej (władza jako wynik interakcji pomiędzy partnerami - wzajemne oddziaływanie)
Dotychczasowe osiągnięcia nauk społecznych nie wyznaczają jednoznacznie cech przywódczych.
W praktyce najczęściej jako cechy przywódcze wymienia się:
- cechy psychiczne: ambicja, dążenie do celu, nastawienie do osiągnięcia sukcesu, wiarę w siebie, odporność na stres, inteligencję czy odwagę
- umiejętności społeczne: budowanie relacji międzyludzkich, zdolności komunikacyjne, zdolności analitycznego myślenia (szybkość podejmowania decyzji), umiejętność tworzenia wizji (kreatywność), doskonała pamięć.
Często też cechy przywódcze kojarzone są z predyspozycjami fizycznymi (odpowiedni wygląd, atrakcyjność fizyczna). Znaczenie ma też wiek i płeć.
Dwa rodzaje typów przywództwa organizacyjnego:
- nastawione na zadania (przywództwo zadaniowe)
- zorientowanych na ludzi (przywódcy pro społeczni)
25. Konflikt społeczny i jego rodzaje - definicja konfliktu, rodzaje, znaczenia i konsekwencje konfliktu.
Konflikt społeczny - jest procesem, we którym jednostka lub grupa dążąc do osiągnięcia celu eliminuje, podporządkowuje lub niszczy innych, którzy zdążają do celów podobnych lub identycznych.
Wyróżniamy różne formy konfliktów dotyczących różnych sfer życia społecznego:
- konflikty ról społecznych
- konflikty wartości
- konflikty przemysłowe
- konflikty małżeńskie
- konflikty międzynarodowe
- konflikty sfery moralnej
- konflikty sfery religijnej
- konflikty sfery politycznej
- konflikty sfery gospodarczej
W każdej zbiorowości społecznej występują w różnym nasileniu: przystosowania, współpracy, współzawodnictwa i konfliktu, które są typowe.
Zapewniają one zaspakajanie potrzeb, interesów oraz odpowiedni wzrost gospodarczy i porządek społeczny.
W chwili zachwiania równowagi poprzez procesy współzawodnictwa i konfliktów część społeczeństwa nie zaspakaja swoich potrzeb, co mobilizuje do czynności społecznej państwo, które włącza mechanizmy kontroli społecznej.
Do stabilizacji równowagę tę doprowadzają procesy przystosowania i współpracy, natomiast zakłócają ją współzawodnictwo i konflikty.
W przypadku znacznego nasilenia konfliktu i niemożność ich ograniczenia pojawia się masowo dezorganizacja zbiorowości i instytucji, nie wykluczając nawet państwa.
26. Konflikt w organizacji społecznej - pojęcie, cechy wspólne konfliktów org., typy tych konfliktów, przebieg i dynamika konfliktów org., strategie walki z konfliktami organizacyjnymi, zalety i wady konfliktów organizacyjnych.
Konflikt organizacyjny jest przejawem określonego zachowania się ludzi świadomie wybieranego celem realizacji swoich celów, którego osiągnięcie wymaga naruszenia interesów innych podmiotów organizacyjnych.
Mimo, że konflikty mają różna postać ze wzg. na formę, zasięg, charakter można wyróżnić pewne cechy wspólne:
a). konflikty są zjawiskami obiektywnymi zachodzącymi w określonym kontekście społecznym
b). są zjawiskami psychospołecznymi (zachodzi związek pomiędzy społecznymi i psychicznymi uwarunkowaniami konfliktu)
c). zasadniczymi elementami konfliktu są:
- podmiot konfliktu
- zasięg
- przedmiot (przyczyny)
- kontekst sytuacyjny
- intensywność (przebieg konfliktu)
- skutki
Typy konfliktów:
a). jednostkowe o charakterze:
- intrapersonalnym - konflikt wewnętrzny o dwa lub więcej sprzecznych celów, pomiędzy indywidualnym, a grupowym układem wartości
- interpersonalnym - w układzie jednostka - jednostka
b). zbiorowe w relacji:
- jednostka - zbiorowość
- zbiorowość - zbiorowość
- między organizacyjnej
Przebieg i dynamikę konfliktów obserwujemy w następnych stadiach rozwoju:
1). Stadium kształtowania się uwarunkowań konfliktotwórczych
2). Stadium ujawniania się sprzeczności (zewnętrznych lub wewnętrznych, antagonistycznych lub nieantagonistycznych, głównych lub pobocznych)
3). Stadium rozpoznania i personalizacji (dostrzeżenie sprzeczności własnych wzg. innych)
4). Stadium konfliktu otwartego (właściwego)
5). Stadium efektów
Strategie walki z konfliktami:
- przezwyciężenie konfliktu, bądź usunięcie źródeł (wymaga dobrej znajomości sytuacji)
- rozstrzygnięcie sporu przez osoby sprawujące władzę
- poddanie się niezależnemu osądowi strony nieuwikłanej w konflikt
- rozwikłanie poprzez mediacje trzeciej strony
- rozstrzygnięcie poprzez kompromis (musi być dobra wola, gotowość do ustępstw, otwartość)
- rozwiązanie pozorne - łagodzi konflikt
- lekceważenie konfliktu (obserwowanie „z boku”)
- unikanie
- wykorzystanie sytuacji dla dobra organizacji
Zalety konfliktu:
- docenianie wartości organizacyjnych lub grupowych członków
- integracja grupowa
- nadanie impulsu (tempa) rozwojowego
- zmianę strategii struktury bądź kultury organizacji
Wady konfliktu:
- ujemne jej metody rozwoju poprzez strukturę (rozpad) organizacji
27. Procesy decyzyjne - pojęcie decyzji organizacyjnej, problemy rozstrzygane przez decyzje organizacyjne, sytuacje decyzyjne procesów i ich rodzaje.
Proces decyzyjny jest to wybór jednego z możliwych w danej sytuacji decyzyjnej wariantów działania.
Najważniejsze decyzje dotyczą:
- ustalania celów organizacyjnych
- wybór działań i środków niezbędnych do realizacji obranych celów - pozyskiwanie odpowiednich ludzi i kierowanie ich zachowaniami organizacyjnymi.
Proces podejmowania decyzji przebiega w określonym kontekście przez:
- zmienne sytuacyjne związane z istotą problemu
- siłę władzy, wiedzy, uznawane wartości i cechy osobowości
- poziom społecznej akceptacji
Sytuacje decyzyjne procesów mogą mieć charakter:
a). rutynowy (problemy pojawiają się z przewidywalną regularnością
b). nie rutynowy, w którym wyróżniamy:
- sytuację kryzysową (nieprzewidywalna, wysoki poziom ryzyka decyzyjnego, ograniczony czas na podjęcie decyzji)
- sytuację innowacyjną (nieprzewidywalna, wysoki poziom, czas nielimitowany)
- sytuację inercyjną (nieprzewidywalna, nieograniczony czas na podjęcie decyzji)
- sytuację okolicznościową ( nieprzewidywalna, poziom ryzyka - wysoki, czas nielimitowany)
- sytuację refleksyjna (przewidywalna, czas ograniczony, ryzyko wysokie)
- sytuację deliberacyjną (przewidywalna, czas nieograniczony, ryzyko wysokie)
Problemy wymagające rozwiązania mogą być:
- powtarzalne lub precedensowe
- przewidywalne lub nieprzewidywalne
- proste lub o różnym stopniu złożoności
- dysfunkcjonalne (dewiacyjne) lub funkcjonalne (rozstrzygnięcie procesów sprzyja rozwojowi organizacji)
28. Schemat procesów decyzyjnych w organizacjach społecznych - pojęcie procesu decyzyjnego, podstawowy schemat procesu decyzyjnego, etapy tego procesu, uczestnicy procesu decyzyjnego.
Termin „podejmowania decyzji” - jest pewnego rodzaju skrótem myślowym, ponieważ w każdej organizacji społecznej mamy do czynienia z wzajemnie współzależnymi procesami decyzyjnymi, zachodzącymi w różnych układach organizacyjnych wg schematu:
Sytuacja decyzyjna decydent uwarunkowania osobnicze sytuacje społeczne decyzja implementacja efekt
Proces podejmowania decyzji przebiega w określonym kontekście przez:
- zmienne sytuacyjne związane z istotą problemu
- siłę władzy, wiedzy, uznawane wartości i cechy osobowości
- poziom społecznej akceptacji
Etapy procesu podejmowania decyzji:
1). Etap analizy problemu - dokonuje się gruntownego rozpoznania i charakterystyki sytuacji decyzyjnej:
Problemy wymagające rozwiązania mogą być:
- powtarzalne lub precedensowe
- przewidywalne lub nieprzewidywalne
- proste lub o różnym stopniu złożoności
- dysfunkcjonalne (dewiacyjne) lub funkcjonalne (rozstrzygnięcie procesów sprzyja rozwojowi organizacji)
2). Etap poszukiwania alternatywnych rozwiązań, w czasie którego poszukuje się i identyfikuje wszystkie możliwe warianty rozwiązania sytuacji
3). Etap oceny możliwości działania prowadzący do określania, które ze wskazanych wcześniej rozwiązań są realne, możliwe do implementacji w danym środowisku organizacyjnym
4). Etap wyboru rozwiązania
5). Etap implementacji decyzji - decyzja sama nie usuwa problemów kształtujących sytuację decyzyjną. Istotna rolę odgrywa aparat wykonawczy przekładający otrzymane dyrektywy na konkretne działania
Można mówić o implementacji:
- odwzorowanej
- sytuacyjnej
- nieskutecznej
6). Etap obserwowania i ewaluacji rezultatów - badanie zgodności skutków podjętych decyzji z celami strategicznymi organizacji.
Jakość i akceptacja przyjętych rozwiązań ma ścisły związek z tym, kto i w jaki sposób dokonał wyboru działań, czy była to:
a). decyzja samodzielnie podjęta przez osobę sprawującą władzę w oparciu o posiadane zasoby informacji i wiedzy
b). samodzielna decyzja poprzedzona aktywnym poszukiwaniem informacji oraz opinii innych członków organizacji
c). decyzja jednostkowa będąca wypadkową rozwiązań proponowanych przez podwładnych
d). wspólna decyzja grupowa
29. Uwarunkowania skuteczności procesów decyzyjnych w organizacjach społecznych - przyczyny zakłóceń procesu decyzyjnego, technikę zapobiegania zakłóceniom, pojęcie i znaczenie grupowego podejmowania decyzji, możliwość zapobiegania negatywnym konsekwencjom myślenia grupowego, próba określenia pojęcia skuteczności procesu decyzyjnego.
Model procesu decyzyjnego:
- racjonalny - występuje zgoda co do istoty i problemu działania, które należy podjąć w celu jej rozwiązania
- koalicja - sprzeczność w ewaluacji problemu prowadzą do poszukiwania rozwiązań godzących różne interesy
- konfliktowy - decydent podejmuje decyzje w sytuacje istniejących rozbieżności dotyczących zarówno samego charakteru problemu jak i modelu rozwiązania
Techniki zapobiegania zakłóceniom w głównej mierze zależą od umiejętności i cech osobowości osób odpowiedzialnych za wybór działania:
- zdolność postrzegania
- umiejętności analityczne
- nadmierna pewność siebie i skłonności do ryzyka
- skłonności do ulegania naciskom
- nadmierne zaangażowanie emocjonalne
Dokonanie wyboru działania, decyzja:
- decyzja samodzielna podjęta przez osobę sprawującą władzę w oparciu o posiadane zasoby informacji i wiedzy
- samodzielna decyzja poprzedzona aktywnym poszukiwaniem informacji oraz opinii innych członków organizacji
- decyzja jednostkowa będąca wypadkową rozwiązań proponowanych przez podwładnych
- wspólna decyzja grupowa
Badanie grupowe poszukiwania problemów pozwoli określić następujące niedogodności:
- wzajemne uzgodnienia wspólnego stanowiska wymaga czasu
- uczestnicy grup decyzyjnych nie zawsze dzielą się posiadanymi informacjami
- zaobserwowano syndrom myślenia grupowego
Grupowe myślenie sprzyja:
- dominująca rola przywódcy definiującego i narzucającego swoje koncepcje kontrolującego i kierunkującego dyskusje
- wysoki stopień integracji i swoistości grupy
- atrakcyjność społeczna przynależności do grupy powoduje występowanie przekonania, że dążenie do konsensusu podtrzymują spójność grupy
20