Estetyka

Wykład 2.04.2011

• Pojęcie smaku i gustu

Teoria smaku Baltazara Gracjana - zarysował ja, opracował, mówił o dobrym smaku, uprzejmości, galanterii

Pojawił się wątek wpływu gustów odbiorców na twórczość - Lope de Vega autor „Pies ogrodnika” mówił: „gdy mam tworzyć zamykam reguły na 3 spusty”, znaczy to tyle, że wiem on, iż wiedza która posiada od uczonych, w odbiorze nie jest mu potrzebna; twórca musi się liczyć z gustem odbiorców, tłum płaci więc trzeba robić według jego smaku. - a smak estetyczny tłumu jest zły (odbiorca to tłum) trzeba liczyć się ze złym gustem odbiorców. Smak estetyczny tłumu jest wulgarny, ale twórca musi się do niego przystosować. Dobry smak to ten który prezentują uczeni, krytycy

Gracjan sam w swych tekstach zmienia poglądy a nawet smak - smak większości jest przeważy, nie ma innej rady trzeba się dostosować do większości, twórca odpowiada na gusty większości, ale może też udoskonalać modyfikować smak.

• Co stanowi naturę smaku?

1. wszyscy choćby nie znali reguł mają w sobie zmysł co jest dobre a co złe - już Cyceron to zauważył

2. smak jest takim samym zmysłem jak węch, niektórzy tak myślą i z tego potocznego myślenia wyszło, że smak jest uczuciem wrodzonym, smak prostych ludzi

3. smak zyskuje się dzięki intelektowi, rozum może być źródłem smaku, odrębność smaku i rozumu pojawia się u Gracjana,

4. odrębność łączy się z sądem z dobrym wyborem, jest dobrym smakiem, trafnością sądu, podkreśla irracjonalizm tych źródeł, czy ten smak jest.

W XVII i XVIII w. we Francji pojawiła się i rozwinęła się problematyka dobrego smaku. Powstają dwa ośrodki smakotwórcze:

1. dwór (salony, arystokracja)

2. miasto (mieszczanie), Boileall (czy. Włalo), mieszczanin, twórca, poematów i satyr. Zapraszany był na salony by wykładać o smaku. Bogaci mieszczanie również posiadali swoje salony np. tworzone u nas podczas zaborów, tworzyły ośrodki kultury

• W latach 20-tych XVIII wieku powstaje prasa, powstają „Zabawy przyjemne i pożyteczne”, gazeta która relacjonowała o tym o czym dyskutowano - o smaku; np. gazeta „Monitor”

• Listy o guście - Karpiński, Dmochowski Xawery, oni spolszczyli sztukę Boilealla

• XVII nadal mamy spór starożyt. z nowożytnymi (przekazywali, ze ci nowi mogą lepiej tworzyć ponieważ mają wiedzę antyczną ale i coś nowego tworzą )

• KANT - pojęcie smaku (1724-1804), żył na obrzezkach nauki europejskiej w Kalingradzie. Pod koniec życia napisał 3 dzieła - podział władzy

1. krytyka rozumu teoretycznego (teoria poznania)

2. krytyka rozumu praktycznego (mądrość)

3. krytyka władzy sądzenia (estetyka tu rozumiana jest w sposób wydawania sądów na temat tego co czytamy)

• agnostyka - pogląd głoszący niepoznawalność (nie wypowiada się o rzeczywistości bo nic o niej nie wiemy)

• Kant był twórcą teorii subiektywnej próżni czasu, (koncepcja czasu i przestrzeni - Koncepcja Absolutystyczno -subiektywistyczna) umysł tak samo zbudowany jest w taki sposób dla każdego, sądy powszechne bo każdy ma taki sam umysł, te same formy, idee. Subiektywizm łączy się z uniwersalizmem,

• Podmiot jest nie poznawalny a to co poznajemy to coś pośredniego, podmiot nie jest bierny - wyposażony w zmysły kategorie

• A priori bezdoświadczenie, nie opierające się na niczym

Logika i estetyka transcendentalna - Pkt wyjścia jej był fakt istnienia nauki dla Kanta nauka która kroczy drogą ciągłego rozwoju, jest faktem ustalonym przez stulecia pracy badaczy; krytyka filozof. nie może tego faktu kwestionować natomiast powinna go wytłumaczyć. Fioloz. ma poddać analizie naukę i wskazać warunki, pod jakimi nauka jest możliwa. Przede wszystkim ma ustali jakie sądy a prioryczne są w nauce zawarte, postępowanie to nazywał transcendentalnym. metoda ta badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu lecz przez analizę jego wytworów; analizowała obiektywny fakt - naukę.

Zmysłowość i rozum - Kant ocenił pozytywnie racjonalizm i empiryzm. oba są niezbędne do poznania aby poznać rzecz trzeba najpierw wejść z nią w kontakt, czego jedynie mogą dokonać zmysły i po drugie trzeba ją zrozumieć co znów może rozum. To była nauka Kanta o „dwóch stopniach poznania", stanowiąca wielką syntezę racjonalizmu i empiryzmu. Dało mu to do ręki kryterium poznania, w postaci wzajemnej kontroli władz umysłu.

Podział kantowskiej krytyki poznania Każda z dwóch władz umysłu ma swe odrębne właściwości i musi być rozważana oddzielnie. Zasadami myślenia zajmuje się logika transcendentalna traktująca o myśleniu aprorycznym. Istnieje również nauka o apriorycznych czynnikach poznania zmysłowego - estetyka transcendentalna. To były dwa główne działy krytyki. Myślenie obejmuje dwie różne funkcje: zdolność tworzenia pojęć oraz zdolność wyciągania wniosków. Pierwszą zdolność Kant nazwał rozsądkiem drugą zaś rozumem. Stąd dwa działy transcendentalnej logiki: teoria rozsądku, czyli transce. analityka i teoria rozumu czyli transcen. dialektyka. Krytyka umysłu ma zatem 3 działy: estetykę analitykę i dialektykę

Immanuel Kant uważał, że piękne jest to, co podoba się powszechnie, bezinteresownie i bezpośrednio. Oddzielał "sąd smaku" od pojęcia doskonałości.

• Sąd smaku, by pokazać że coś jest piękne musi to pokazać sąd smaku, który nie jest sądem logicznym. Sąd smaku nie dotyczy prawdy, nie mówi jaki jest przedmiot wskazuje na uczucia podmiotowe, wyobrażenie odniesione do podmiotu

• DF. piękna - sąd ostateczny nie jest sądem poznawczym, umysł nasz do przedmiotu nie dociera, przedstawienie czegoś jest subiektywne. Piękno to, to co się podoba, nie przez wrażenia, pojęcia lecz podoba się z subiektywną koniecznością, w sposób bezinteresowny, potrzebny nie zmysłowo, nie logicznie.

Bezinteresowność to kategoria mocno wyeksponowana, zapoznajemy się z wrażeniem piękna rzeczy, podoba nam się forma w niej tkwi piękno. Czyn bezinteresowny nie może być niczym uwarunkowany, coś nam się podoba, samo przez się urzeka nas formą. Przedmioty estetyczne adekwatnie zbudowane są do natury przedmiotu. Podobanie się jest konieczne i subiektywne , to co się podoba jednej osobie podoba się wszystkim, reguł estetyczny nie ma, każdy może ocenić, odróżnić tak samo. Pojęcie formy w formie rzeczy piękno rzeczy delektowanie się czymś pięknym uważał za coś rozkosznego Kant.

Genialność sztuki piękna, genialność jest talentem, ustanawia prawidła przyrody, sztuka Piekar musi być uważana za sztukę geniuszu. Genialność polega na pewnym stosunku - sztuki piękne są wytworem geniuszu, pewne rozróżnienie między sztuką a nauką, sztuki nie można się nauczyć. Wyobraźnia, intelekt, polot, smak potrzebne do sztuki.

• Wyższość sztuki widzi również w sferze wolności.

• Podział 3 rodzaje sztuk pięknych:

1. posługująca się słowem (poezja, krasomówstwo, sztuka poezji musi być wolna, bez zarobku)

2. sztuka plastyczna (rzeźba, architektura), wspomina tu też o sztuce ogrodniczej

3. sztuka polegająca na grze uczuć (muzyka i sztuka kolorów)

Synteza połączenia się sztuki np. w widowisku scenicznym (śpiew i malarstwo teatralne)

PODSUMOWANIE

• Kant zlikwidował:

1. przeciwieństwo doświadczenia i myśli

2. przeciwstawił podmiotowość i przedmiotowość

3. podmiot tu nie jest biernym receptorem, lustrem w którym odbija się przedmiot tylko czynną składową, poznającym tyle ile włożyliśmy w zjawisko

• teoria geniuszu

• rozróżnienie piękna i wzniosłości

• pojęcie formy (obecne do XX w.)

HEGEL (1770-1831)

• jednostka podporządkowana ogółowi reaktywuje realizm obiektywistyczny, rozumienie ducha, chciał wszystko ująć w jeden system

• panaligozim wszystko logiczne

T-A-S

,a) teza b) antyteza c)synteza

a)Idea tożsamości mysli i bytu (słowo) logos

b)materia (innobyt) przyroda jest tym co materialne

c)człowiek zarazem idea i materia

• niechęć do przyrody, przedmiot estetyki nie dotyczy natury, rozdziela naturę i sztukę, piękno artystyczne stoi wyżej niż przyroda, kiepski pomysł stoi wyżej niż przyroda bo w nim jest duch.

• Hegel dokonał podziału sztuki:

1. wschodu

ma charakter symboliczny, forma nie zdołała opanować treści

2. starożytna

połączenie formy z treścią

3. chrześcijańska

dało wyraz sztuce romantycznej której treści ideowe mają przewagę nad formą

• Czynnik które łączą te sztuki to poezja:

1. w epoce plastycznej - malarstwo

2. w dramacie epickość liryczność

• koncepcja wolności - wolność to uświadomiona konieczność

• źródłem sztuki jest wolna twórczość fantazji

• odrzuca mimesis - sztuka nie może być naśladownictwem, to nie jest jej zadanie

• funkcja poznawcza sztuki ma wyrażać prawdę

DELACOUIX

• przenikanie się sztuki - cała sztuka była sferą ducha dlatego przenikanie się

RÓŻNICE MIĘDZY ESTETYKĄ KLASYCZNĄ A ROMANTYCZNĄ

1. KLASYCZNA

• Sztuka była wiedzą

• Zasady, reguły oparte na racjonalizmie (rozum)

• Ład, proporcje

• Czystość

• Jedność czasu, miejsca

• Antyk wzorcem

• Jasność

• Artysta rzemieślnik (uczony - gdy akademie się pojawiają)

• Prof. Śniadecki w swych pismach zwalczał Kanta; dzieła Mickiewicz uznawał za zdradzieckie

• Piękno poddane regułom

• Mimesis (naśladowanie ale to które istotę)

• 3 epoki gustu klasycznego: Grecja, Rzym, Francja - harmonia, jasność, racjonalność, odwaga to ich definiuje

2. ROMANTYCZNA

• Irracjonalizm

• Kreatywność

• Dysharmonia, nieład

• Dekompozycja

• Brak jedności (np. pierwsza była IV cz. Dziadów dopiero później wyszła III)

• Odrzucono antyk

• Piękno oparte na swobodzie twórczej

• Ciemność (demony)

• Ekspresja

• Artysta jest geniuszem, obcuje z Bogiem, jest kimś wywyższonym, ale mamy też wyobcowanie - Van Goch cyganeria itp.

• Odrzucenie pojęcia ładu na rzecz chaosu, dekompozycji

• Wprowadzenie fantazji

• Uczucia

• Zaprzeczenie klasycyzmu

• Zgroza, tajemniczość

POLSCY HEGLIŚCI

• Tomochnacki, 1830 napisał O literaturze polskiej XIX wieku, stawiał tezę o tożsamość narodu i literatury, twierdził, że w literaturze polskiej dzięki Mickiewiczowi mamy pewną świadomość narodowa, postulował związek z tradycją, literatura stanowi sumienie narodu XIX w., naród który nie ma swej literatury, oryginalnej jest zbiorem ludzi którzy tylko przemieszkują ten teren. Wszystkiego nie da się za pomocą rozumu wymyślać.

• Wielu naszych filozofów i estetyków wzięło sobie za cel stworzenie estetyki narodowej m.in. Libelt, Cieszkowski

• Karol Fryderyk Libelt (1807 r. 1875 r. w Brdowie) pochodził z biednej rodziny szewskiej, był ulubiony uczniem Hegla, pracował jako nauczyciel i tam jego pracodawca go docenił po czym wysłał go do szkoły; w latach 1826-1830 studiował w Berlinie filologię klasyczną, filozofię i nauki matematyczno-przyrodnicze. Był tam ulubionym uczniem Hegla. W 1830 obronił doktorat i odbył krótką podróż poznawczą po Europie. Po powrocie do Polski wziął udział w powstaniu listopadowym jako artylerzysta, co zamknęło mu na kilka lat drogę do pracy nauczyciela po wojnie wtedy też został odznaczony krzyżem Orderu Virtuti Militari. Założył pismo „Rok”, w latach 1845-1850 pisał estetykę, zwrócił uwagę na role poezji romantycznej - duch narodowy. Libelt był inicjatorem powstającego zjawiska kultury polskiej. Jeśli chodzi o filozofię słowiańską - istotnie zainicjował Libelt irracjonalizm słowiański. Irracjonalną filozofię będą głosić nie tylko August Cieszkowski, Kazimierz Twardowski (fenomenologia Brentano), czy Bergson (którego ze względu na pochodzenie i gloryfikowanie tradycji słowiańskich można uznać za prekursora odmiany filozofii słowiańskiej), ale także Lew Tołstoj, Lew Szestow i Nikołaj Bierdiajew. Ludy słowiańskie włączając się do światowej kultury tworzyć mają w jego czasach filozofię dotąd nieznaną - opartą nie na doświadczeniu czy rozumie, ale na uczuciu, które jest właściwym świadectwem osobistym każdego bytu. Wedle Libelta epoka Słowian, głównie Polaków, będzie tą, w której ci ostatni udowodnią istnienie Boga, tak iż będzie to niewątpliwe. Mesjanistyczna nauka obudzić miała ducha narodu, zainicjować nowe prądy polityczne i Polska jako nauczyciel narodów miała zunifikować myśl ludzką w umie.

Przełożył heglizm - chrześcijaństwo nie wywodziło się z germanistyki jego uczniowie to uzupełnili kategoria przyszłości, sam rozum niw wystarcza - era słowiańska

• Cieszkowski August Cieszkowski herbu Dołęga (ur. 1814zm. 1894) polski ziemianin, hrabia, działacz i myśliciel społeczny i polityczny, filozof mesjanistyczny, Cieszkowski zajął się poprawieniem Hegla - wszyscy jego Polscy uczniowie się tym zajęli. Dostrzegł cieszkowski wady systemu heglowskiego, który powinien być uzupełniony refleksją nad przyszłością nadając dziejom sens i harmonię wewnętrzną. Jako filozof krytykował idealizm dialektyczny Hegla, natomiast zasadą bytu i historii uczynił ideę czynu.


.

Poza nimi byli także Maurycy Morawski, Józef Hoene-Wroński, Józef Kremer,

• Idea słowiańska, pojawiła się u naszych estetów - myśl słowiańska idzie dalej niż germańska.

Wiek XIX przyniósł prawdziwe odrodzenie poczucia słowiańskiej tożsamości. Admiratorzy słowiańszczyzny szukali uzasadnienia dla swoich programów, sięgali do korzeni słowiańskiego bytu. Ideologia słowianofilska była dla wielu narodów koniecznym zapleczem w obliczu dominującej polityki europejskiej, szczególnie państw zachodnich. Nie można zaprzeczyć, iż chodziło w pewnym stopniu o próbę narodowego ratunku, zrozumiałą ze

względu na sytuację geopolityczną ówczesnej Polski

• Filozofia przyszłości - filozofia czynu

Mesjanizm - nurt w filozofii polskiej, którego największy rozkwit przypada na XIX wiek między powstaniami. Jest to specyficznie polska filozofia o tendencji do tworzenia spekulatywnych systemów metafizycznych z jednej strony i reformowania świata przez filozofię z drugiej. Także powszechny pogląd, że Polacy jako naród posiadają wybitne cechy osobowości, które w sposób szczególny wyróżniają ich pośród narodów świata. Jako taki ma wiele narodowych odpowiedników w innych krajach. Na polskim gruncie idea mesjanizmu była popularna w sposób szczególny. W XVII i XVIII wieku wśród ludności żydowskiej dochodziło do powstania sekt opierających się na charyzmatycznym przywódcy obwoływanym przez współwyznawców mesjaszem. Być może ze względu na stały kontakt z kulturą żydowską, być może po prostu ze względu na głęboką religijność, już w okresie baroku zaczęły pojawiać się w filozofii sarmatyzmu pierwsze pierwiastki mesjanistyczne. Polski Naród, wywodzący się jakoby ze starożytnego ludu Sarmatów, miał mieć szczególną rolę w dziejach świata. Rzeczpospolita Obojga Narodów miała być przedmurzem chrześcijaństwa, azylem wolności i spichrzem Europy. Mesjanizm romantyczny zrodził się z tradycji judeochrześcijańskich, ale odwoływał się do wizji umęczonego Jezusa Mesjasza (słowiańszczyzna, Polska) mającego zbawić i połączyć grzeszników (inne narody Europy).

Najważniejsze rysy filozofii mesjanistycznej, wspólne dla większości jego znanych przedstawicieli:

• przekonanie o istnieniu Boga osobowego

• wiara w wieczne istnienie duszy

• podkreślanie przewagi sił duchowych nad fizycznymi

• wizja filozofii i/lub narodu jako narzędzia do reformy życia i wybawienia ludzkości

• nacisk na wybitne metafizyczne znaczenie kategorii narodu

• twierdzenie, że człowiek może realizować się w pełni tylko w obrębie narodu jako obcowaniu duchów

• historyzm przejawiający się w twierdzeniu, że narody stanowią o rozwoju ludzkości

.

---