1. Estetyka: zakres pojęcia, cel, estetyka explicite i implicite, sytuacja estetyczna, aistetika (estetyka i anestetyka) W. Welscha.

2. Estetyka piękna: definicja a teoria, ontologiczny charakter piękna, warunki piękna: p. obiektywne, p. subiektywne, zakres piękna, odmiany piękna.

3. Piękno ikony - teologiczno-metafizyczny aspekt sztuki ikony, mit, ikona jako okno.

4. Estetyka mimesis - Platon, Arystoteles, realizm, krytyka mimesis J. Derrida;.

5. Pojęcie piękna u E. Burke'a;

6. I. Kant: władza sądzenia a smak, znamiona sądu smaku, piękno wolne i związane, pojęcie wzniosłości.

7. Pojęcie wzniosłości - Burke, Kant, Lyotard.

8. Cechy nowoczesności, zasady rewolucji estetycznej Schillera, artysta nowoczesny .

9. Estetyka Hegla: piękno jako absolut, rozwój i klasyfikacja sztuki. Pojęcie zmierzchu sztuki Hegel, Witkacy.

10. Przeżycie estetyczne: rodzaje, kontemplacja według Schopenhaurera. Estetyka R. Ingardena: przedmiot estetyki i jej program badań, teoria dzieła sztuki, przeżycie estetyczne, aksjologia: wartości estetyczne, wartości artystyczne.

11. Hermeneutyczna koncepcja sztuki: hermeneutyka a estetyka; H.-G. Gadamer: rozumienie, gra, symbol;

12. Ekspresja: naturalna, sztuczna, ekspresja artysty, ekspresja dzieła sztuki, teoria J. Deweya;

13. Koncepcja sztuki F. Nietzsche, żywioł apolliński, żywioł dionizyjski.

14. S. I. Witkiewicz pojęcie Czystej Formy, pojęcie końca sztuki.

15. Cechy Awangardy Klasycznej i transawangardy.

16. Pojęcie sztuki i jej definicje, W. Tatarkiewicza, Weizta, G. Dickie, teoria sztuki A. Danto.

17. Pragmatyzm - Dewey, Schusterman, Berlenad.

18. Postmodernizm, cechy, przedstawiciele.

19. Estetyka wirtualności

20. Estetyka Japonii.

Estetyka:

1. Trzy perspektywy estetyki

1.Estetyka jako nauka- filozofia sztuki od XVIII wieku

2.Estetyka jako namysł nad dziełem sztuki, artystą i odbiorcą- od czasów Platona

3.Nowa estetyka - estetyka w poszerzonej formule- wiele propozycji- aistetika Wolfganga Welsha

• XX w - przemiany w sztuce, estetyka traci przedmiot analizy

• Wielość estetyk, estetyka nie zajmuje się tylko sztuką (estetyzacja rzeczywistości), poszerzenie zakresu pojęcia „estetyczny

• Artyści- własne estetyki, traktaty, implicite

• Estetyka jako filozofia sztuki:

• 1856 - jako dziedzina filozofii A.G. BAUMGARTEN

• podział- wrażliwość (pewna dyspozycja, nie każdy ją posiada)/ postrzeżenie zmysłowe- dotyczy wszystkich, ma charakter intelektualny ( a nie doznanie-emocjonalne), zmysł wzroku, dystansu, refleksja

• rys filozoficzny- oko jako zmysł dystansu

• Baumgarten- estetyka jako teoria sztuk wyzwolonych jako niższa gnozeologia (teoria poznania) jako sztuka pięknego myślenia i jako sztuka myślenia analogicznego do rozumu jest nauką poznania zmysłowego

• Estetyka jest teorią poznania, zajmuje się poznaniem

• 1750- pojęcie sztuk pięknych- poezja, muzyka, malarstwo, rzeźba i taniec

• powstaje definicja dzieła sztuki- dzieła zostają poddane racjonalizacji, szuka się istoty dzieła sztuki

• nowoczesność- racjonalizacja dzieła sztuki ( sztuka jest nieuchwytna, nie da się ująć w pojęciach, wymyka się)

• sztuka podlega instytucjonalizacji - muzea ( zyskuje fizyczne miejsce)

• estetyka naturalna- dostępna w poznaniu intuicyjnym, to co ładne- gust- tym nie zajmuje się estetyka

• piękne myślenie- myślenie naukowe, rozjaśnienie mętnego poznania intuicyjnego i uczynienie go jasnym poznaniem

• poznanie jest mętne- doświadczenie zmysłowe jest niejasne- uczynienie go jasnym w poznaniu rozumowym- tym zajmuje się estetyka (wg Baumgartena)

• naukowy projekt estetyki- szuka się praw poznania intuicyjnego

• Estetyka- poznanie zmysłowe ma być jasne poprzez precyzyjne wydobycie znaczeń

• Estetyka nie jest przeciwstawiona logice

• Postępuje według praw rozumowych

• Estetyk- rozumowe i językowe rozjaśnianie tego co mętne, doznań zmysłowych ( wyżej od artysty)

• Artysta- w działach sztuki pięknej przekazuje swoją estetykę, dokonuje rozjaśnień

• Estetyka ma charakter wyjaśniający

• Artyści- są przeciwni estetyce- teoria niszczy sztukę, artysta jest w środku, estetyk nie czuje czym jest sztuka- jest z zewnątrz

• Estetyk racjonalizuje sztukę, poucza artystów

• Baumgarten- im więcej napiszemy o obrazie tym bliżej jesteśmy artysty

• Baumgarten- Estetyka oznacza: 1.Filozoficzną naukę o warunkach zmysłowości 2.Filzoficzną naukę o pięknie poznania zmysłowego

• Piękno poznania zmysłowego oznacza prawdę tego poznania (piekno=prawda)

• Logika i estetyka nie przeciwstawiają się sobie ( u Baum. U Heideggera też)

• Baumgarten- estetyka wskazuje na harmonie układu elementów- przedmiotów lub myśli

• Piękne myślenie (logiczne) - to nie to samo co myślenie o pięknie!

• Piękno = harmonia

• Baum.- Przedmiotem estetyki nie jest realna ludzka postać, przedmiot, roślina, ale DZIEŁO SZTUKI - postać literacka, myśl o przedmiocie, roślinie, włączone w harmonie całego utworu)

• Estetyka- poradnik smaku, dostarcza kryteriów, wskazówek- ma wychowywać człowieka cywilizowanego, ma być także dla artystów

• Estetyka artystów- - nie jest jednorodna, sztuka = rozum, nie tylko rękodzieło, ale także umysł

• Estetyka filozoficzna- filozof wskazuje na kryteria sztuki ( rozjaśnione myślenie)

• Estetyka jako nauka rozumowa

• KANT- estetyka jest filozofią smaku, dotyczy przeżycia estetycznego, jest nauką o pięknie i wzniosłości

• Nowa wartość- wzniosłość

• Przeformułowanie przedmiotu estetyki

• Estetyka przeciwstawiona logice

• Estetyka nie jest nauką, sztuka jest irracjonalna, nie wszystko można poddać rozumowi, większe pole dla przeżycia niż do analizy

• Estetyka jest dziedziną psychologiczną

• Człowiek jest rozbity (podmiot przeżywający, etyczny)- nie tylko rozum

• Trzy racjonalności- naukowa, etyczna, estetyczna- rozum nie jest jeden

• Otwarcie na to co wieloznaczne, pozbawione logicznej formy, na to nieracjonalne

• Każdy człowiek posiada zmysł smaku, dzięki niemu przeżywa estetycznie, czyli ma dostęp do piękna

• Sąd smaku nie jest gustem- estetyka zajmuje się smakiem

• Estetyka to dyscyplina filozoficzna, zmysł smaku (nie rozum!) ma dostęp do piękna, wzniosłości

• Estetyka nie jest nauką logiczną ale jest racjonalna

• HEGEL- estetyka to filozofia sztuki, filozofia sztuk pięknych.

• Piekno jako najważniejsza wartość

• Filozofia sztuki- klasyczna estetyka łączy się z pięknem

• Przedmiot estetyki- Roman Ingarden- sytuacja estetyczna: dzieło sztuki+ artysta+ odbiorca (chce zrozumieć artyste)

• Czym jest dzieło sztuki? Ontologia, budowa dzieła sztuki

• Relacja między dziełem a wartością estetyczną

• Aksjologia- nauka o wartościach, wartości estetyczne- piękno, wzniosłość, tragizm, malowniczość, brzydota

• Estetyka jako nauka o wartościach estetycznych

• Estetyka zajmuje się odbiorcą- przeżycie estetyczne, kontemplacja (zachwyt, wstrząs, wzruszenie)

• Charakter przeżycia- proces, akt, długotrwałość, chwilowość

• Pytanie- czy każdy ma dyspozycje estetycznego czucia czy nie każdy?

• Kim jest artysta?- wybraniec, osoba wyjątkowa, geniusz, ulubieniec natury (Kant), każdy z nas?

• Na czym polega proces twórczy? Akt czy proces? Czym są siły twórcze artysty?

• Różne koncepcje artysty- dziecko, intelektualista, prorok

• Estetyka jako filozofia sztuki- jaka jest istota dzieła sztuki- mimezis, ekspresja, forma, piękno, wartości estetyczne- ładność, powab, urok, tragiczność, brzydota?

• Przeżycie estetyczne dotyczy dzieł sztuki

• Awangarda- koniec estetyki

• Sztuka XX w- podważa wszystkie kryteria

• Sztuka nieprzedstawiająca, abstrakcyjna

• Brak przedmiotu, redukcja (np. Malewicz), intelektualizm, myśl

• Awangarda polemizuje z interpretacjami na temat sztuki, sztuka nie dostarcza przeżyć

• Sztuka jest wszystkim, materiałem rzeźby może być wszystko, sztuka jest konsumpcją, zabawą (Koos)

• Odejście od przyjemności estetycznej- artyści nie chcą dostarczać przyjemności (puste galerie) nie chcą wzbudzać uczuć, pouczać

• Sztuka ma charakter krytyczny, zbliża się do socjologii

• Ucieczka artystów od estetyki (definicji)

• Wielość zjawisk, estetyka ma zająć się kontekstem. Nowe zjawiska:

• Estetyzacja życia codziennego (miast, miejsc publicznych)

• Estetyzacja praktyk społecznych (np. podróż)

• Estetyzacja ciała

• Estetyzacja życia (całe życie jako dzieło sztuki, dandys XIX w)

• Wolfgang Welsh- typy estetyzacji: estetyzacja powierzchowna- upiększanie, estetyzacja głęboka- wirtualność zmienia widzenie świata

• Aistetyka- związek estetyki i anestetyki

• Estetyka- wszelkiego rodzaju postrzeżenia zmysłowe, duchowe, codzienne i wzniosłe przeżywane i należące do świata sztuki

• Anestetyka- znieczulenie, niezdolność doznawania, zamrożenie, brak doznań

• Obie występują razem, albo jedna warunkuje drugą

• Nadmiar estetyki- prowadzi do znieczulenia, braku odczuć

• Estetyk odkrywa to co niewidoczne, nie doświadczane, krytyczna aktywność skierowana ku wydobyciu tego co wykluczone, pominięte, wskazanie na obszary anestetyki

• Kultura ślepej plamki- przeciwko kulturze estetyzacji

• Sztuka jest soczewką anestetyki- artyści nie wytwarzają przedmiotów estetycznych, praca krytyczna wobec kultury

Piękno

• Grecy- kanon określający piękno

• KALOGATIA- jedność piękna i dobra ( Platon)

• Rzymianie- pulchrum

• Odrodzenie- bellum- z „bonellum”- dobro

• Piekno miało plan metafizyczny

• Dzieje sześciu pojęć- Tatarkiewicz odróżnia definicję piękna od teorii piękna

• Definicja piękna- wskazuje na to czym jest piekno

• Teoria- podaje czynniki decydujące o tym że piekno jest akurat tym a nie czym innym, dlaczego akurat te cech są dla piękna niezbędne

• Problem definicji piękna ( można je różnie rozumieć):

• 1. piękno in abstracto- w oderwaniu od przedmiotu jako idea- kallos ( takie piekno nie jest widziane oczyma ciała , nie odnosi się do sztuki)

• 2. to co piękne- in concreto- rzecz piękna

• 3. przymiotnik piękne- jakość ( np. barwa, linia), cecha decydująca o tym, że coś jest piękne ( a nie cały przedmiot).

• Szerokie rozumienie piękna- piękno obejmuje moralność czyli etykę (mieści się w etyce) ma charakter wartościujący- dotyczy tego co estetycznie pozytywne, coś jest estetyczne = piękne

• Piękno w znaczeniu estetycznym- dotyczy przeżycia estetycznego, obejmuje dźwięki, barwy, myśli

• Wąskie, estetyczne rozumienie piękna- piękne są kształty, barwy łączy się ze zmysłem wzroku, wzrokocentryzm. Dystans oglądu, zmysł intelektualny

• „dystans jest dusza piękna”

• XX wiek- degradacja pojęcia piękna, staje się trywialnością, traci sakralny, duchowy, idealny wymiar a staje się trywialnością, ładnością

• Próby definiowania piękna:

• Polega na harmonii (liczby) - liczba decyduje o pięknie- Pitagorejczycy

• Na jedności i blasku- Plotyn

• Kombinacja elementów- światła barwy, wielkości, położenia, kształtu, podziału, przejrzystości- Witelo

• Jasność, małość, delikatność, łagodność lini- Borke

• Przejawienie idei w materii- Hegel, Schoppenhauer, koncept wcielony w materię

• Na doświadczeniu sił witalnych

• Na ekspresji- B. Croce

• Definicje te nie są kompletne brak differentia specifica- istoty

• Petrarka- czym jest piękno? Odpowiada - tego nie wiem- piekno jest niedefiniowalne, nie poddaje się definicji

• Moore- zdefiniować piekno jako rzecz której kontemplacja jest wartościowa sama przez się

• Piekno- nie wymaga uzasadnienia, można wskazać na warunki piękna, ale nie można podać cech

• Definicja rzeczy pięknych? Estetycy odwołują się do opisu - uchwycenie przeżycia estetycznego

• Teorie piękna:

• 1. Ontologiczny charakter piękna ( Platon) piękno to idea, istnieje samo w sobie, jest wieczna, samodzielna, równocześnie jest racją wszystkiego (idea), co jest piękne?- piękno samo w sobie- nic innego nie jest piękne. Piekno same w sobie ma wieczny, boski charakter. Umysłowy charakter piękna. Idea piękna jest jedna , nic nie jest piękne w takim stopniu jak idea.

• Plotyn przejmuje tę koncepcje, potem Hegel- piekno -idea piękna, którą w określonej, zmysłowej postaci ujmuje sztuka- absolutna idea jest możliwa do przeżycia w zmysłowym dziele sztuki, absolut dany zmysłowo

• 2. Piękno transcendentalne- scholastycy- piękno opiera się na relacjach i stosunku materii do formy oraz istoty do istnienia.

• Wszystko co jest, jest piękne bo posiada materię i formę oraz istnienie ale w każdym rodzaju bytu te relacje są odmienne

• Bóg jest bytem prostym- jego istota jest istnienie- piekno jest absolutne

• 3. Piękno jako jakość wyłącznie duchowa. Św. Augustyn- wewnętrzne piękno duchowe staje w opozycji piękna zmysłowego

• piekno przysługuje tylko temu co duchowe, nie przysługuje cielesności, zmysłowości

• radykalizacja koncepcji piękna

• duchowe piekno- claritas- blask boskiego piękna, złoto, jasność

• 4.Piekno jest zjawiskiem- Schein (?) nie jest niczym realnym, obiektywnym, lecz zależy w swej jakości jak i w samym sposobie istnienia od podmiotu, któremu się zjawia, a który de facto je konstruuje

• Warunki piękna

• Obiektywne- w pitagorejskiej koncepcji piękna (tzw. Wielka Teoria Piękna) odnajdujemy dwie podstawy: symetrie i harmonię- uchwytywane intelektem a nie zmysłowo- forma

• przez wieki modyfikowana dodawano do niej warunki formalne- układ części, struktury, odmiana jakości, wielkości

• od starożytności istotna symetria- łączy się z trwałością

• ład i proporcja są piękne i przydatne (pitagorejczycy)

• dzięki liczbie wszystko pięknie wygląda

• brzydota jest brakiem miary- Platon

• św. Tomasz- dodaje do proporcji blask (claritas)

• warunki subiektywne- piekno zależne od podmiotu (podmiot rozumiany nie jako „ja” ale wszyscy ludzie), co decyduje w podmiocie o pięknie? Intelekt, emocje, zmysły?

• XVIII w- Brytyjczycy- mówią o odrębnej władzy umysłu jest to zmysł estetyczny albo smak (taste, nie jest to gust!) i one konstytuują piękno

• Warunki subiektywne dopełniające czynniki obiektywne (po stronie dzieła)- podmiot+ smak- tak jest u św. Tomasza, Diderota, Kanta, Schillera

• Hume- piękno istnieje tylko w kontemplującym umyśle, przyjemność, przykrość nie towarzyszą pięknu i brzydocie, lecz je konstytuują

• Subiektywizm indywidualny- ja postrzegam piękno, piękno istnieje jedynie w duchu ( to znaczy w jaźni) tego kto je ogląda

• Sąd o pięknie to władze irracjonalne doznań zmysłowych, uczucia, wyobraźni- nie można o nim rozmawiać, zostaje zrównany z gustem- kres estetyki

• Dyskusja o sądach smaku- 1. polega na doświadczeniach krytyków, znawców. 2.opiera się na niepodważalnych arcydziełach sztuki, które poddane krytyce oparły się próbie czasu

• Krytycy są arbitrami smaku

• Dwa podejścia: 1. piękno jest obiektywną wartością rzeczy- esencjalizm- nie zależną od upodobań podmiotu

• 2.jest subiektywne- zależne od podmiotu i zmienne- relatywizm

• W każdej epoce te dwie tendencje się przenikają

• Teorie subiektywistyczne mają charakter społeczny

• Witelo- „każdy naród formę do której przywykł, bierze za tę, która w sferze piękna sama przez się jest piękna”

• XIX- Hipolit Taine- rozwija tę koncepcję

• Odmiany piękna- statyczne/dynamiczne, prostoty/skomplikowania, jasności/tajemniczości

• Piekno ma wiele odmian (np. inne jest piekno obrazów Rafaela i Rembrandta) nie można skonstruować wzorca piękna, przejawia się w bogactwie rzeczywistości i żywości doświadczenia piękna

• Można mówić o pięknie czystym- wyczerpuje się w sobie- odróżnia się od piękna mieszanego (np. zmieszanego z powabem, anegdotą)

• Z czasem absolutne piękno- schodzi na dalszy plan, wobec zainteresowania różnorodnością jego realizacji

Piękno c.d+ ikona:

• Piekno od początku było wartością pozytywną

• XIX wiek- wyodrębnienie aksjologii jako nauki o wartościach

• Powiązania piękna jako wartości z jego konkretną realizacją, z urzeczywistnieniem wartości i przeżyciem tej wartości- piękny przedmiot= piekno

• Co decyduje ze piekno jest wartością w tej rzeczy? Do jakiego rodzaju wartości należy piekno- czy jest tylko wartością estetyczną?

• Problematyka związku piękna, dobra i prawdy

• Wybieramy przedmioty a zatem wartości

• Artysta urzeczywistnia wartości w dziele ( wprowadza w obręb rzeczywistości to czego wcześniej nie było)

• Jaka wartość jest umocowana w dziele sztuki? Jaki jest ontologiczny status wartości- czy wartości są odsłaniane, znajdowane, czy konstruowane przez artystę?

• 1. Antropologia- tylko człowiek tworzy wartości

• 2.Ontologia- jak wartości dane są w dziele sztuki

• 3. Metafizyka- jaki sposób istnienia wartości w dziele?

• Łączenie trzech aspektów

• 2 koncepcje:

• 1. piekno jako wartość autonomiczna- czerpanie z Platona, wartości bytują niezależnie od świata zjawisk- bardzo trwała tendencja

• 2.piekno jest zarówno znajdowane jak i konstruowane przez artyste- ma wgląd w idee, tylko on je potrafi materializować- zdolność translacji. Hegel, Ingarden, Elzenberg.

• Hartmann- XIX wiek- „wartości są idealnymi istotami“- istnieją wiecznie, są idealne- Platon nie wymyślił idei tylko odkrył prawidła świata

• Platon- piekno jest bytem- nie jest wartością

• Świat partycypuje w idei piękna ( budowniczy zbudował świat obserwując idee piękna)

• Wartości byłyby zrealizowaną ideą- bytuje w realnym dziele sztuki

• Istnieją byty pozbawione miary- czyli nie wszystko podpada pod ideę piękna ( ład, miara)

• Pluralizm wartości /aksjologiczny/

• Najdoskonalszą sztuką jest muzyka- dziedzina teoretyczna, pełna realizacja jest w liczbie i proporcji, nie wymaga wykonania, może rozgrywać się w myśli- oddając to, co nieśmiertelne

• Ceni sztukę Egiptu- kanon, statyka

• Platon oddziela piękno od poznania- albo poznajemy albo doznajemy zmysłowo- oddziela piękno od poznania

• Kubizm- istnieje wiele logik- chęć odsłonięcia formalnych struktur świata, współczesna logika- nie istniej jedna, statyczna struktura świata, fraktale

• Platon- 1 logika , podobieństwa między Platonem i kubistami- odrzucenie powabu w sztuce

• Platon i artyści- artysta poznaje wzór piękna, w duchu dociera do idei- kreuje się wzorem w praktyce

• Sztuka bizantyjska- estetyka bizantyjska

• Bazuje na systemie filozoficznym- Dionizy Pseudo Areopagita

• Motyw absolutnego piękna- prapiękno- wieczny wzór

• Emanacyjna koncepcja piękna jako światła- byty wyłaniają się z Boga

• Radykalizm- piekno jest z Boga, jest w Bogu, zmierza do Boga

• Hipostazy- wyłaniają się kolejne byty

• Emanacja- sposób wyłaniania się bytów

• Prywacja- każda kolejna hipostaza jest słabsza, mniej dobra

• Bóg- światło, blask duchowy

• Siedem serafinów- kolejne stopnie blasku

• Człowiek- dusza jako boski blask

• Materia- światło Boga dla człowieka

• Połączenie władzy cesarskiej z religią

• Mistyczny materializm- mistyczne intencje uczynienia z każdego świętego po przez sztukę abstrakcyjną i symboliczną (blask złota i przepych przenosi człowieka w przestrzeń wieczną)

• Estetyka ikony

• Acheiropoietos - obraz nie ręką ludzką uczyniony

• Problem chrześcijańskiej sztuki - wcielenie boga czy można go obrazować? Jak uzasadnić materialny wizerunek boga?

• Historia - 692 n,e przedstawienia ludzkiej postaci, ruch i zmysłowy wygląd

• 730 n.e cesarz Leon III zakazuje przedstawiania ikonoklazmu

• 840 n.e powrót ikon i sztuki sakralnej

• Stanowisko ikonoklastów - intelektualiści dwór, przywiązanie do teologii , oczyszczenie kultu unikanie bałwochwalstwa, profanacje religii

• Bóstwo jest nie przedstawialne obraz jest w sprzeczności z naturą boską

• Intelektualizm i spirytualizm - czczenie obrazów jest niewłaściwe

• Ikonofile - obraz Chrystusa przedstawia jego naturę ludzką nie boską

• Dla Greków prawdę o bogach poznaje się za pośrednictwem zmysłów

• Jesteśmy związani z Ciałem przez słuch i wzrok dochodzimy do tego co duchowe nie oddzielimy ciała od ducha

• Bóg objawia się w rzeczach widzialnych podniesiony akcent grecki

• Jan z Damaszku - umysłowe obcowanie z Bogiem jest absurdem, obraz chrytstua jest z nim identyczny nie przez materię a przez osobę emanacje

• Obraz Chrystusa jest jego emanacją

• Malarz maluje nie swoje wyobrażenie o Bogu lecz samego Boga - Prawzór który przez emanację przechodzi w materię

• Człowiek jest zdolny uchwycić materię - obraz

• Prawzór przenosi na obraz swoją moc, istnieją cudowne obrazy (mistycyzm, kult) dzieła uzyskują mityczną wartość jakiej nie miały na zachodzie Typy ikonograficzne wypracowane przez bizantyjczyków miały nadprzyrodzone pochodzenie

• Uzasadnienia obrazowania Boga 1. Filozoficzno - Teologiczne 2. Mit - Ikona z Edessy 3. Interpretacja grzechu pierworodnego, koncepcja sztuki jako okna

• Ad 1 - Materia nie jest zła Boskie światło emanuje w materii

• Ad. 2 - Wizerunek dał sam Bóg

• Ad. 3 - Upadek człowieka jest upadkiem w: Funkcje powstaje zastosowanie, semiotykę - powstaje znaczenie, estetykę - powstaje p[przyjemność zmysłowa

• Przed grzechem - komunikacja rajska bezpośrednia, brak obrazu po komunikacja zapośredniczona poprzez obrazy znaki gesty

• Ikona przez obraz widzialny (symboliczny) przekracza funkcję semantykę i estetykę - odwraca porządek emanacji ikona jest komunikacją bezpośrednią powrót do sytuacji z przed grzechu Ikona znośni grzech uobecnia Boskość, możemy w nią wejść

• Ikona jest osobą, ikona jest świadkiem- przebywa w 2 światach- boskim i materialnym, wiecznym i przemijalnym

• Obraz jest tym samym co obecność osoby

• Sztuka jako okno na transcendencje, Boga

• Przekraczanie kolejnych stopni emanacji w stronę Boga, wznoszenie się

• Świat- przestrzeń profanum

• Symbolika świątyni- symbolika kosmosu- dach- niebo

• Ikonostas - kolejne okno w centrum świątyni

• Desis, Pantokrator

• Ikona- kolejne okno- podział na świat widzialny (postaci barwne)/ niewidzialny (złote tło)

• 1. pokrywanie złotem. 2. obrys postaci. 3 nakładanie postaci. 4.waloryzowanie złotem 5. słowo, podpisanie ikony, obecność logosu, prawdy

• Ikona- przekroczenie estetyki- brak przyjemności zmysłowej- piękno świętości- wcielenie

• Abstrakcyjna forma ciała, schematyzm

• Bezczasowość, aprzestrzenność

• Brak światłocienia, brak emocji, cierpienia, męki, brak tematów świeckich

• Brak odczucia zmysłowego- to ciało abstrakcyjne, ponieważ od razu mamy przejść do kontemplacji, intelektu

• Artysta bizantyjski- anonimowy, powtarza kanon, wizerunek prawdy nie podlega modyfikowaniu

• Tworzyć to powtarzać prawdę

• Kanon ulega zmianie- zatwierdzany przez teologię i sobory Kościoła wschodniego

• Twórczość jest naśladowaniem piękna niewidzialnego przez odkrywanie i usuwanie tego co zbędne

• Odbiorca- ikona nie jest stymulatorem uczucia, nie ma pobudzać serca

• Ikona nie poucza, brak funkcji moralizatorskiej

• Obecność Boga- a nie przedstawienie Boga

• autokomunikacja- z własną duszą

• Jerzy Nowosielski- maluje ikony, uważa że nie ma podziału na sztukę sakralną i świecką, pogląd że sztuka zbawia świat- polichromia kościół w Tychach

Mimezis

• Naśladowanie, przedstawienie czegoś

• Relacja- rzeczywistość-> jej naśladowczy obraz

• Naśladownictwo jest zatem czynnością- czynnością naśladowczą

• Psychologiczne pojęcie mimezis- Freud- mimezis jako źródło parodii i mimikry, maskowanie, ukrycie, zdeterminowana somatycznie

• Socjologiczne pojęcie mimezis- Girard- mimezis- naśladowcze postawy i czynności integrujące grupę, na podstawie mitu prześladowczego- wybór kozła ofiarnego, wspólnota upodabnia się do siebie- przesunięcie winy na kozła ofiarnego- winnego za rozpad grupy, zabicie- integruje grupę ( w skrócie: Girard uważał, że w momentach kryzysowych grupa społeczna musi wskazać fikcyjnego winnego, po to aby znów nastąpiła integracja grupy)

• Ujęcie estetyczne:

• 1. mimezis magiczno-mityczne- wiąże się z doświadczeniem pierwotnej jedności z kosmosem, naturą, przeciwieństwo logosu- podejścia racjonalnego

• rytuał, zachowanie magiczne, utrata tożsamości indywidualnej

• brak podziału świat- oglądający (nie bierze pod uwagę estetycznej perspektywy)

• 2. Mimezis refleksyjno-estetyczne- artysta- widz, świadomość sytuacji zdwojenia na obraz/rzeczywistość

• Pytanie- jaka rzeczywistość ma być naśladowana?:

• idealna, boska

• natura, przyroda

• otaczający świat (wizualny)

• świat uczuć- mimezis jako ekspresja

• Obok piękna- mimezis to istotna kategoria estetyczna

• Mimezis metafizyczne- oddaje rzeczywistość idealną, uobecnienie, symbolizowanie. Prawdziwa rzeczywistość nie jest podważana. Sztuka Egipska, ikona, abstrakcja Malewicza.

• Wersje:

• Ficino- neoplatonizm- umysł artysty ma aprioryczny wgląd w wieczne wzory

• Alberti- za Arystotelesem- umysł artysty wydobywa ze świata schematy rzeczy, on je odnajduje w rzeczach, dokonuje świadomej selekcji cech

• Kategorie : adekwatność, wierność, weryfikowalność

• Celem- piękno, poznanie, prawda

• 3. iluzjonizm- weryzm- obraz ukazuje zmysłowe wyglądy, aparycje, relacje wiernego podobieństwa w znaczeniu odtwarzania wyglądu, jak widzimy rzeczy

• 4.simulacrum (Baudillard)- relacja obraz-> inny obraz- nie ma tu odniesienia do rzeczywistości!- obrazy bez referencji, obraz oddaje świat wykreowany, nie odnosi się do żadnej rzeczywistości, relacja bazuje na innych obrazach- czerpie z ikonosfery, nie ma prawdy- tylko gra

• 5. krytyka sytuacji mimezis- Derrida- odrzucenie podziału na rzeczywistość prawdziwą i obraz- jako pewną konstrukcję

• Platon- teoria mimetyczna: najwyżej są idee- rzeczywistość prawdziwa, wieczna-> demiurg buduje świat (mimezis- poprzez naśladownictwo)- patrzy na idee- powstaje świat ->rzemieślnik tworzy rzeczy (mimezis, poprzez naśladownictwo) - patrzy na idee- powstaje kultura-> artysta odwzorowuje świat i rzeczy- nie patrzy na idee

• Artysta nie musi patrzeć na idee- odwzorowuje świat demiurga, rzemieślnika

• Koncepcja ontologiczna, najważniejsza jest prawda- czyli zgodność z ideą (im bliżej idei tym bliżej nieśmiertelności)

• Rzemieślnik- używa rozumu, wytwarza rzeczy (użyteczne), rzeczy te mają udział w ideach więc są piękne

• Artysta- zdejmuje widoki rzeczy, „obnosiciel luster” , artysta tworzy cienie cieni (skoro nasza rzeczywistość jest tylko odbiciem, cieniem, rzeczywistości idei to artysta tworzy tylko odbicie niedoskonałej rzeczywistości- dlatego Platon deprecjonuje artyste)

• Dwa typy artystów (wg Platona)- 1. wiernie naśladuje rzeczywistość, ukazuje to co zmysłowe, nie wychodzi ponad to co wszyscy wiedzą. 2. konstruujący fikcję- (wg. Platona jest niebezpieczny- podlega kontroli w Państwie) - artysta taki źle wpływa na dusze młodych- nie umieją odróżnić fikcji od rzeczy (współcześnie- podobnie jest gdy mówimy o psychologicznym oddziaływaniu obrazów wirtualnych, obrazy pozbawione referencji powodują utratę poczucia realności i materialności), pobudza niższe warstwy duszy i hamuje jej rozwój, jest przeszkodą dla Państwa

• Platon- sztuka ma moc oddziaływania na ludzką duszę- ceni sztukę Egiptu- sztuka statyczna, monumentalna, odsyła do wieczności

• Sztuka ma moc edukacji, jest siłą edukacji

• Sztuka Grecji- zmysłowa, ukazanie cielesności- Plato uważa ją za deprawującą

• Nieufność wobec obrazu i pisma jako mediów- Plato uważa że służą zapominaniu, jest za oralnością i bezpośredniością

• Da Vinci- modyfikuje Platona- umysł artysty jest jak lustro, artysta wiernie naśladuje rzeczywistość ale korzysta z umysłu- poznaje stałe zasady świata

• Platon- naśladownictwo (mimezis) to wierne oddanie wyglądu rzeczy

• Arystoteles-antropologiczne żródła mimezis- człowiek posiada instynkt naśladowczy (tym różni się od zwierząt)

• Przez mimezis zdobywa wiedze- ma wartość poznawczą

• Mimezis sprawia przyjemność estetyczno- poznawczą

• Trzy rodzaje: 1. wierne naśladownictwo 2. upiększanie rzeczy 3 deformacja, rzeczy brzydsze niż w rzeczywistości

• Prawda sztuki- inna niż prawda logiczna, nie chodzi o wierność lecz o odczucie jakie wzbudza

• Trzy aspekty naśladownictwa:

• 1. przedmiot ( co jest naśladowane)

• 2. środki artystyczne (możliwości)

• 3. sposób realizacji naśladownictwa

• Tragedia (wg Arystotelesa)-naśladownicze przedstawienie akcji, poważnej, skończonej i posiadającej wielkość

• W tragedii wzbudzenie litości i trwogi prowadzi do oczyszczenia

• Litość ma charakter poznawczy, poznaje cudze stany emocjonalne

• Trwoga- doznanie zagrożenia śmiercią

• Artysta wzbudza te uczucia- doprowadza do oczyszczenia z tych uczuć

• U Arystotelesa mimezis ważne w ludzkim życiu- nie łączy się z pięknem ale z uczuciem i kontekstem życia, dotyczy psychiki duszy

• Mimezis jako realizm:

• XIX w- Coubert

• Naśladowanie jako analiza rzeczywistości, dążenie do bezstylowości, styl miał być niezauważalny (np. w malarstwie, powieści) sztuka jako lustro- odbija rzeczywistość wizualną

• Pozytywiści- nacisk na obserwację, uwydatnienie związku między historią a doświadczalnym faktem

• Odrzucenie wystudiowanej kompozycji, opisywanie teraźniejszości

• Np. obraz Maneta- „Rozstrzelanie księcia Maksymiliana”- brak heroizmu, uczuć

• Flaubert- realizm- jako zdawanie sprawy z faktów- „główną cechą naszego wieku jest zmysł historyczny”

• Chęć odzwierciedlenia epoki- tematy pospolite, gminne, bez estetyzacji

• Izolowany czasowo fakt jako pewna całość

• Wyeliminowanie czynnika moralizatorskiego

• Malowali prawdę chłopów ( byli malowani jako brzydcy, poniżeni, pozbawieni praw)

• Realizm- uchwytuje to co szare, brzydkie, starano się unikać wartościowania, edukowania

• Realiści myśleli że używają wolnego umysłu tymczasem stosowali selekcję brzydoty

• Detaliczny opis trywialności

• Chcieli być sprawozdawcami ale stali się zaangażowani politycznie

• Ich błąd polegał na tym że wierzyli w czyste oko- percepcję w kulturowej próżni

• Lyotard- realizm jest potwierdzeniem rzeczywistości daje poczucie bezpieczeństwa jakiego pragnie publiczność -dlatego jest instrumentem przemocy

• Odwrót od realizmu:

• Awangarda- abstrakcja, konstruktywizm, dadaizm, puryzm

• Druga Awangarda- konceptualizm

• DERRIDA - interesuje go powiązanie trzech motywów- literatury, przedstawienia i mimezis, reprezentacji

• „kiedy mówimy, że pismo rozpościera pole i władzę komunikacji ustnej i gestów, czy nie znaczy to, że zakładamy jakąś jednorodną przestrzeń komunikacji?” - poniechanie mimezis

• analiza mowy- jest sytuacją obecności- aktora, słuchaczy, sensu

• jak jest w piśmie? Według teorii mimezis sens powinien być zachowany w znakach, obecność pierwotnego sensu i możliwość dotarcia do tego sensu ( to znaczy dotarcie do tego co autor miał na myśli) - Derrida twierdzi że tak nie jest

• Wg Derridy pismo nie jest przeźroczystym przekaźnikiem, medium sensu ale posiada własne prawa

• Pismo cechuje nieobecność

• Jest to nieobecność autora, czytelnika lub pierwotnego sensu

• Nieobecność w czytaniu jest stale uzupełniana obecnością

• Nieobecność w polu pisma jest radykalna, przerywa ciągłość, znak jest znakiem do odczytania, jest powtarzalny, nie odsyła do kontekstu- śmierć autora, śmierć sensu- tekst nie jest wehikułem sensu

• Nie istnieje dostęp do pierwotnego kontekstu, następuje wyrwanie z kontekstu i przeszczep do innego kontekstu

• Pismo nie wskazuje na pierwotny sens- istnieją kontekst- nie mają zakotwiczenia- jest to normalność pisma

• Lata 60- pop art.- Foster- powrót realnego

• teoria reprezentacji- Warhol reprezentuje jakiś świat

• teoria simulacrum- pop art. chce pozbawić przedmiot symbolicznych znaczeń

• Baudillard- Warhol jest pustką, znakiem, towarem

• Foster- realizm traumatyczny więcej o tym- artykuł Doroty Jareckiej: „Malowanie zła” - W 1963 r. Andy Warhol wypuści ze swojej pracowni serigrafie zatytułowane "Płonący samochód", "Wypadek samochodowy", "Wypadek karetki". Pomysł polegał na wycięciu z gazety zdjęcia ilustrującego artykuł o wypadku, a następnie powieleniu go i nadaniu mu jednolitej kolorystycznej tonacji. W zależności od koloru i liczby obrazów na jednej planszy nazywał je: "White Car Crash 19 Times", "Orange Car Crash 10 Times". Serie tych grafik weszły potem do większego cyklu pt. "Amerykańskie śmierci" obejmującego też m.in. portrety Jacqueline Kennedy, Marilyn Monroe oraz kobiet, które umarły po zjedzeniu tuńczyka z puszki. Do cyklu należy także powtarzane w wielu wersjach "Krzesło elektryczne".

• "Traumatyczny realizm" - mówi o tych obrazach amerykański krytyk Hal Foster. Powtarzanie w kółko, obsesyjnie i jakby mechanicznie tego samego obrazu wskazuje na traumę - uważa.

• Kompulsywne powtórzenie, usunięcie sensu traumy i otwarcie na nią, obawa przed traumą i jej produkcja

• Lacan- trauma to przegapione spotkanie z Realnym

• Realne nie poddaje się przedstawieniu, można je tylko powtarzać

• Powtórzenie służy zasłonięciu realnego pojmowanego jako traumatyczne

• Niemożność oddzielenia podmiotu i świata, wnętrza i zewnętrza- jest traumatyczna

• Warhol- „nigdy się nie rozpadam, bo nigdy nie składam się w całość”

Wzniosłość

• XVIII- definicje sztuki- piękno to sztuka mimetyczna, pojawia się nowy element- akcent na uczucia a nie rozumowe poznanie piękna i sztuki

• Rokoko- zmiana smaku barwnego, ochłodzenie, brak ciężkich teł, jasna, lekka tonacja

• XVIII- ważne uczucia, to co subiektywne

• Edmund BURKE - filozof, estetyk- praca o pochodzeniu dwóch pojęć- wzniosłości i piękna

• empirysta- pierwszy kontakt z rzeczywistością jest kontaktem zmysłowym, który pobudza uczucia- jest to uzasadnione fizjologicznie- bodźce dostarczają doznań

• obok piękna wzniosłość jako istotna kategoria (rozciągnięta na wszystkie sztuki)

• piękno dostarcza miłości-( nie jest pożądaniem)- wzmacnia siły życiowe

• bodźce piękna- to co małe, miękkie, gładkie, jasne, delikatne (w smaku i w kolorze) , różnobarwne- doznania wszystkich zmysłów

• pobudza to uczucia- dlatego też jest to piękne (nie istotny jest wygląd przedmiotu)- liczba/proporcja nie jest piękna gdyż nie działa na uczucia

• liczba nie daje doznania piękna

• podważa piękno klasyczne to że pobudza wyższe warstwy duszy

• harmonia nie jest piękna

• rozkosz jako przyrost sił życiowych

• piękno jest momentalne- istotna jest intensywność a nie trwałość

• wzniosłość- dawna kategoria estetyczna

• PSEUDOLONGINUS- 5 źródeł wzniosłego stylu, pisze traktat o wzniosłości

• Szlachetny, porywający sposób myślenia

• Żarliwy patos uczuć

• Układ zdań, dobór słów tworzący styl godny wyraża szlachetność myśli i żarliwość uczuć

• Wzniosłość odnosi się do wyobraźni, która celowo posługuje się obrazami ( w celu wywołania uczuć), poczucie nadzwyczajności, wielkości

• Retoryka jest naturalnym doznaniem podniosłości

• Znajomość retoryki pozwala panować nad uczuciami słuchaczy, zawładnięcie duszą słuchacza

• Wielość tropów retorycznych- np. cisza, zawieszenie głosu- geniusz przekracza reguły

• Artysta indywidualny- budzi uczucia podobne do uczuć twórcy wprowadza w ducha genialności

• Wzniosłość zbliża nas do Boga- daje najwyższą przyjemność estetyczną

• 1683- BOILEAU- tłumaczy i komentuje Longinusa

• przenosi wzniosłość na inne sztuki

• wzniosłość ma charakter rozumowo- uczuciowy, łączy poznanie z uczuciem

• to co wzniosłe jest proste, naturalne, da się wytłumaczyć jedynie poprzez rozum

• łączy się ze zdolnością by językiem logicznym przedstawić maksymalne natężenie uczuć

• wzniosłość uzupełnia logikę ( a nie wyklucza)

• podkreśla intensywność, związek logiki i uczuć

• BURKE- wzniosłość to złożone uczucie, jest odmienne od piękna

• Piękno- to przyjemność uczuć początek i koniec jest pozytywny, przypływ sił życiowych

• Wzniosłość- początek jest negatywny, wiąże się z negatywnymi uczuciami- lęk, strach, groza- pierwszy bodziec to przykrość- inicjuje wzniosłość- przytłacza, zahamowanie sił życiowych

• Potem przypływ sił życiowych (przyjemność- nie ma tu nic wspólnego z pięknem)

• Przyjemność wiąże się z tym że przypływają siły życiowe ( odczuwam strach lęk a potem ulgę, że nie utraciłam życia)

• Wzniosłość jest kategorią estetyczną- funduje nam to sztuka- sztuka pozwala zahamować siły życiowe

• Cechy wzniosłości wg Burke'a- ciemność, cisza, ogrom, niejasność, tajemniczość, niedopowiedzenie, potęga, moc, przepych

• Poezja jest najbardziej wzniosła

• Odrzuca mimezis jako piękno oraz jako wzniosłość

• Mimetyzm- nie jest w stanie zapewnić sytuacji gdy doświadczamy czegoś co wymyka się wypowiedzeniu

• Hegel- doświadczenie absolutu jest piękne i wzniosłe

• KANT- pisze trzy krytyki: Krytyka czystego rozumu, moralności, władzy sądzenia

• W Krytyce czystego rozumu uzasadnia intelektualne poznanie- opiera się na dwóch a priori- czasu i przestrzeni (podmiot)- intelekt wyposażony jest w kategorie(przyczyna-skutek)

• Transcendentalna estetyka- jej wyznacznikiem jest podmiot „ja” transcendentalne

• Krytyka moralności- pewne a priori prawa moralnego w rozumie, imperatyw kategoryczny- prawo wpisane w poznanie- przymus stosowania

• Kant chce odnaleźć warunki a priori dla sądu smaku - inne niż dla poznania i moralności

• Nie chce być empirystą

• Chce odkryć aprioryczne prawa przeżycia estetycznego- drogą spekulatywną

• Kant wskazuje na różne a priori- chce znaleźć a priori dla uczuć- połączyć to co irracjonalne z tym co poznawalne- pomost między uczuciem, wolnością a prawem

• Chce a by sąd był powszechnie ważny (piękno/wzniosłość)

• Zmysł smaku- sensus commonis- oznacza wspólną wszystkim ludziom moc rozróżnienia i klasyfikowania, umysł wspólnoty

• Shaftesbury- zmysł wspólnotowy łączył poznanie i moralny odcień zmysłu smaku (estetyka i etyka)

• Kant- przeformowuje poznanie, autonomizuje sąd smaku od poznania i moralności- wyłącznie estetyczny, nie jest logiczny

• odróżnia dwa sądy - logiczny i estetyczny

• analityka piękna- piekno/wzniosłość- chce znaleźć a priori dla tych pojęć

• piękno jako relacja między wyobrażeniem a uczuciem, ujmuje tą relację

• relacja między moim wyobrażeniem o przedmiocie a moim uczuciem

• sąd subiektywny dotyczy uczuć

• odróżnia gust (moje upodobania) od smaku- zmysł wspólnotowy jest subiektywny (gdyż odnosi się do mojej relacji) smak jest władzą autonomiczną

• uczucie jest związane z wykształceniem smaku a nie upodobania

• inny rodzaj poznania- smak ma odrębną zdolność odróżniania, oceniania czegoś- brak reguły, prawidła doskonałości

• Piekno zależne- wiąże się z przedmiotem celowym, nie pozwala na wolną grę wyobraźni ( bo przedmiot ma cel), piękno zależne od celowości, władza estetyczna nie może uzyskać wolności

• Piękno czyste (wolne)- pozwala na grę wyobraźni (np. płonący ogień- brak przedmiotu) postawa człowieka- bezinteresowność- nie wiąże się z pragnieniem, pożądaniem czegoś tylko z wyobraźnią, nie interesuje nas czy przedmiot ten istnieje, podmiot nie może być zależny od przedmiotu

• Kant wyklucza architekturę- to co użyteczne, sztukę przedstawiającą- nie są piękne gdyż mają cel

• Piekno nie może być źródłem zaspokajania upodobania- smak zmysłowy czyli gust nie wiąże się z pięknem

• Smak refleksyjny może zaprzeczać temu zmysłowemu- oddziela się od ciała, uczuć itd..

• Smak ma charakter kontemplatywny, jest wydzielony z praktycznego doświadczenia

• Nie poznajemy tylko czujemy- coś co jest poza światem- czyste uczucia

• Czyste uczucia są niezakłócone uczuciami somatycznymi

• Sąd smaku jest powszechnym sądem- nie w sensie empirycznym- nie jest to jednomyślność

• Subiektywna powszechność- podobna gra wyobraźni, podobne jakości

• Kant uwalnia sztukę od mody, naszych upodobań, sprzyjania gustom

• Konieczność (bezinteresowność)/ powszechność (zmysł wspólnoty) to a priori sądu smaku

• Piękne jest to co powszechnie się podoba

• Sąd smaku jest sądem formalnym

• Przyroda jest piękniejsza od sztuki- przyroda jest wzorem, na sztukę należy patrzeć jak na przyrodę

• Władza sądzenia doznaje coś zmysłowo, odrywa się od przedmiotu

• Geniusz- u Kanta jest ulubieńcem przyrody, w nim przyroda zmienia reguły sztuki, nowe wzory w sztuce

• Kant- zwrot w filozofii ku estetyce jest konsekwencją osłabienia rozumu- rozum jest podzielony- ma pewne iluzje, złudzenia, które musi dyskwalifikować, doznaje upokorzenia- nie jest Boskim rozumem, jest oddzielony od Boskiego rozumu, jest wydany na bezpośrednie kształty

• Pozycja władzy sadzenia jako władza kompensująca upokorzenie rozumu

• Estetyka to kompensacja utraconego świata- dostarcza doznań, uczuć nie poddających się regułom

• Kompensacyjna rola estetyki wobec rozumu teoretycznego

• Welsh- wskazuje na transcendentalną estetykę

• Kant zestetyzował wszystkie władze

• Poznanie jest kreatywne, poznajemy to co sami posiadamy- estetyzacja epistemologii- na poziomie poznania jest komponent estetyczny- zmysłowy

• 3 racjonalności u człowieka współczesnego- naukowa, racjonalna, estetyczna

• przejścia- rozum ma charakter transwersalny- nie jest ponad nimi- przenika je- przechodzimy od tego co poznawane do tego co etyczne, estetyczne

• człowiek może poruszać się w tych przenikających się obszarach, płynność tych obszarów

Burke, Kant- wzniosłość:

• Burke- wzniosłość- obezwładnienie umysłu ( bodziec działający na zmysły) - ogrom, cisza, nadmiar- hamuje siły życiowe

• Mimetyzm nie jest wzniosły

• Zahamowanie sił życiowych i ich ponowne przyjście

• Kant- piekno nie jest wzniosłością, wzniosłość jest zadaniem dla wyobraźni- nie daje się pogodzić z powabem

• Rozkosz negatywna- nie podmiot jest źródłem, nie zmysły

• Nieskończoność, ogrom- działa na nasza wyobraźnie ( władze przedstawiania) i umysł chce wyobrazić sobie nieskończoność

• Nie potrafi sobie zobrazować przedstawić nieskończoności- klęska umysłu

• Umysł doświadcza porażki- element negatywny- utrata sił życiowych

• Wzniosłość nie może być zawarta w formie zmysłowej, jest ideą rozumu, rozum odkrywa coś co go przerasta

• Nieskończoność- odkrywa przez negatywne uczucia, wyobraźnie nie potrafi jej przedstawić

• J.F.Lyotard- awangarda odrzuca piekno ( przedstawienie, powab, przeżycie estetyczne)

• Artyści dają świadectwo tego, że nie można przedstawić nieprzedstawionego

• Wymykanie się kanonom

• Nie można wzniosłości zakademizować, zinstytucjonalizować

• Publiczność nie wie jak reagować na wzniosłość- „czy coś się wydarzy”

• Cała nasza rzeczywistość jest zracjonalizowana, artyści chcą dokonać wyłomu w tej racjonalności

• Problem nowoczesności/ estetyki : Europa XVIII wiek- desakralizacja przyrody, atomizacja, racjonalizacja życia, wykorzenienie, dekontekstualizacja, modernizacja, życie publiczne

• Sztuka- jej rola? - przechowuje utracony świat- kompensuje ( Marquard) , nie potępia modernizacji, emancypacji

• Nasilenie innowacji, modernizacji, sztuka rekompensuje straty modernizacji

• F. SCHILLER- przeformułowanie Kanta- podział- artyści współcześni- tradycyjni

• Artyści tradycyjni- czerpią z natury, z klasycznego piękna, tworzy wedle kanonu, natura wyposaża go w owe zdolności (ulubieniec natury- sztuka pełna harmonii- Schiller krytykuje takiego artystę- według niego nie ma powrotu do przyrody ( wiara w to jest naiwnością)- doskonałość tych artystów nie jest ich zasługą, gdyż są pod władza konieczności

• Artysta nowoczesny jest wolny- tworzy z wolności, nie czerpie ani z natury ani z klasyki sztuki

• Jest przeciwnikiem natury

• Tworzy nową naturę jako kulturę

• Sztuka nowoczesna wyrasta z wolności

• Artysta jako obcy ( u Heideggera- artysta staje się światłem, wskazuje drogę całej ludzkości)

• Utopia rewolucji estetycznej- Schiller- jest zawiedziony skutkami rewolucji francuskiej, polityka nie przynosi wolności

• Rewolucja estetyczna- Schiller opiera się na pewnej koncepcji człowieka, człowiek nowoczesny jest podzielony: 1. na popęd formy- intelektualny, tworzy ład społeczny, prawa 2. popęd gry ( tu jest sztuka)- wznosi się ponad popęd materialny i formalny, znosi czas- „Człowiek tylko jest człowiekiem, gdy się bawi”- nie jest to ludyczność

• Gra, zabawa- unoszenie się ponad to co indywidualne, uchyla prawo moralne

• Popęd gry- zniesienie podziału klasowego- (Wolter twierdził że człowiek niewykształcony nie odbiera estetycznie)

• Sztuka jest autonomiczna- oddzielona od życia

• Swobodna gra wyobraźni- równowaga natur tych dwóch władz, popędów- wyzwolenie od powagi i przymusu popędu, człowiek afirmuje się totalnie

• Stan estetyczny to stan wolności

• Każdy (indywidualnie) przebywa ze sztuką- staje się wolnym człowiekiem- tworzy się wolne społeczeństwo

• Harmonizowanie wnętrza przez piekno- sztuka narzędziem zmiany społeczeństwa

• Problem- autonomia sztuki- awangarda chce zrównać sztukę z życiem

• Sztuka ma zadanie- lecz jest autonomiczna ( nie przedstawia, jest niezależna od sfery życia)- ma wpływ na role

• Awangarda- sztuka rozmywa się w życiu, nie odróżniamy jej od życia

• Schiller- sztuka ma moc jednoczącą społeczeństwo

• U Hegla sztuka już nie ma takiej mocy, utraciła ją- radykalna koncepcja zmierzchu sztuki

• Piękno wiąże się z Absolutem ( jest dynamizmem, tworzy dzieje). Absolut był jaźnią- wyraża antytezę- przyrodę ( nie myślącą) - strona zewnętrzną- to co oglądamy zmysłowo, duch- karłowaty, nie dochodzi do głosu

• Hegel- przyroda nie jest piękna, bo nie jest wolna, nie ma samoświadomości

• Piękno łączy się ze świadomością

• Przyroda jest piękna dopiero dla człowieka ( jest istotą duchową)- jest wolny dlatego postrzega przyrodę

• Piękno nie tkwi w przedmiotach ale w nastrojach duszy

• Przyroda pobudza naszego ducha- jest piękna dla człowieka- jako krajobraz

• Duch Absolutny- duch formuje świat

• Człowiek-rodzina-społeczności-państwo- sztuka, rodzina, filozofia

• Gdy naród zaczyna tworzyć pojawia się religia

• Sam duch Absolutny- manifestuje się w tych działaniach ( nie jest na zewnątrz- jest motorem- wolnością)

• Podział sztuki - symboliczna, klasyczna, romantyczna (chrześcijańska)

• Budowa dzieła sztuki: wewnetrzna- forma- łączy się z duchem, ideą , zewnętrzna- materia- łączy się z materiałem- drewno, marmur

• Sztuka jest piękna gdy jej ideą jest Bóg- wyraz koncepcji Boga- w konkretnym narodzie- obrazuje Absolut

• Piekno jest dane zmysłowo

• Sztuka symboliczna- idea Boga nie daje się przedstawić w zmysłowej postaci ( Bóg jako moc- nie daje się przedstawić zmysłowo) symbole- nieadekwatność idei i wyobrażenia zmysłowego

• Klasyczna sztuka- Bogowi są ludźmi- można ich przedstawić. Idea Boga da się przedstawić w zmysłowej postaci- piekno totalne, absolutne ( Grecy widzieli Bogów), zmysłowość- Grecy żyli wśród Bogów

• Sztuka romantyczna- zmierzch sztuki, koniec sztuki

• Chrześcijaństwo- idea Boga jest nieprzedstawialna (Bóg jest duchem, tylko Chrystus jest widzialny) nie oddaje totalności Boga- chrześcijaństwo wybiera niematerialność, chce przybliżyć się do tego co duchowe, traci ten pierwiastek zmysłowy

• Odrzucenie pierwiastka zmysłowego- nie ma tu piękna

• Koniec sztuki- przestaje być zwornikiem społeczeństwa

• Myśl i refleksja prześcignęły sztukę

• Zwornikiem rzeczywistości staje się filozofia a nie sztuka ( nie jednoczy już ludzi)- zmierzch sztuki absolutnej, pięknej, zmierzch sztuki jako zwornika społeczeństwa

• Myślenie o sztuce jest ważniejsze od sztuki

• Co ze sztuka? Artystami?- mogą istnieć ale spełniają inne role: 1. upiększają zewnętrzne i wewnętrzne otoczenie ( ale sztuka nie mówi nic głębokiego)

• 2. łagodzi surową powagę rzeczywistości (rozrywka) 2. zajmuje miejsce zła- gdyby nie było sztuki bylibyśmy źli (sztuka łagodzi obyczaje)

• Hegel krytykuje romantyków- są egocentrykami- mówią o swym własnym duchu a nie o duchu Absolutnym

• Romantycy estetyzują własne życie- wyraz degeneracji

• Metafora dziewczęcia- łączy się z koncepcją końca sztuki- muzeum gromadzi przeszłych Bogów - nie modlimy się do nich tylko ich oglądamy, Grecy byli elementem całości- nie rozważali na temat piękna

• Dziewczę- czyli kultura podaje owoc zerwany z drzewa - gdy kultura umrze dziewczę podaje nam owoc tej kultury i możemy poznać piękno i prawdę tej kultury (nie modląc się, nie uczestnicząc)

Hegel, Witkacy- koniec sztuki/ Przeżycie estetyczne - Schopenhauer, Ingarden

• HEGEL-dzieło sztuki jako realizacja idei

• Absolut- buduje dzieła

• Sztuka jako wcielenie ideału Boga

• Sztuka jest historyczna- może zniknąć- zmierzch sztuki- zmierzch idei sztuki jako Absolutu

• Nie wszystkie dzieła sztuki są wcieleniem Absolutu

• Koniec sztuki Absolutnej, piękna- koniec sztuki która jednoczyła społeczeństwa, która jest ważna dla wspólnoty

• Koniec sztuki to nie jest koniec dzieła sztuki- dzieła sztuki mogą wciąż powstawać, artyści mają inne funkcje- rozrywkowe, uprzyjemnianie życia

• Zmierzch sztuki pięknej- u Hegla piekno łączy się ze zmysłowością, pociąga nas zmysłowo

• Sztuka jest sprawą myślenia- nie tworzy się jej ale się o niej myśli

• Lata 30 agonia sztuki- WITKACY- to samo założenie- sztuka nie jest wieczna, jest historyczna, wiąże się z postępem

• Ideałem sztuki jest wcielenie Czystej Formy, która jest dostępna artyście w przeżyciu metafizycznym

• Czysta forma dana w przeżyciu metafizycznym to przeżycie „jedności w wielości” (jak u Greków- świat jest wielością ale jest jeden)

• Przekroczenie tego co widzialne

• Przeżycie metafizyczne- dostarcza je filozofia, nauka, sztuka- kryzys przeżycia metafizycznego- gdy artysta był blisko religii, przeżywał metafizycznie, realizm jest kryzysem Czystej Formy

• Odrodzeniem Czystej Formy jest kubizm

• Filozofia nie mówi już o metafizyce- XX w- kryzys w myśleniu o metafizyce

• Kryzys nauki

• Sztuka to jedyna dziedzina która dostarcza jeszcze przeżyć metafizycznych

• Ważny jest aspekt społeczny- sztuka ma zadanie w nowoczesności

• Artysta doświadcza metafizycznie- tworzy dzieło sztuki, które oddaje Czystą Formę (przechowuje tę Czystą Formę) dzięki temu odbiorca też może przeżyć metafizycznie

• Artysta dostarcza społeczeństwu przeżyć metafizycznych

• By utrzymać napięcie i dostęp Czystej formy artysta musi komplikować kompozycję

• Dzieło sztuki ( jest formą)- dziel się na formę (kształt) kompozycje, barwę

• Formizm- forma jest istotą dzieła sztuki

• Forma oddaje napięcie przeżycia metafizycznego

• Nienasycenie formą- niemożliwość oddania tego napięcia- artysta wyzwala w sobie to napięcie pozwala mu odepchnąć marazm świata, artysta samotnie zmaga się z przeżyciem metafizycznym

• Wyjątkowa pozycja artysty

• Koniec sztuki- publiczność nie jest w stanie odebrać uczuć metafizycznych- ludzie nie zobaczą tego momentu upadku, końca

• Niemożność utrzymania sztuki na poziomie przekazania natury, istoty świata

• Wg Witkacego sztuka może już być tylko do sprzedania, nie nosi w sobie wysokich wartości metafizycznych

• Pesymizm, katastrofizm- sztuka nie uniesie ciężaru ukazania przeżycia metafizycznego

• Przeżycie estetyczne:

• Wyłoniło się jako osobne przeżycie w XVIII wieku

• Jedna z kategorii estetycznych ( obok piękna, mimezis, wzniosłości)

• Nie sugeruje piękna ani sztuki ani przyjemności

• Dotyczy odbiorcy, jego wrażliwości (jest pierwotne, indywidualne) związane ze zmysłem smaku

• Pytanie: czy chodzi o a priori? Czy wszyscy mamy taką dyspozycję?

• Starożytność:

• Teoria iluzji: - Giorgiasz- „ten kto oszukuje jest bardziej sprawiedliwy od tego kto nie oszukuje a ten kto da się oszukać jest mądrzejszy od tego który nie da się oszukać”. - oszustwo zmysłów jest przemyślane

• Przeżycie to otwarcie na iluzję jakieś rzeczywistości, dlatego tez jesteśmy mądrzejsi gdy doświadczamy iluzji , iluzja może nas zaskoczyć

• Teoria Katartyczna- Arystoteles- sztuka działa oczyszczająco, sztuka wyrasta z silnych emocji, które są związane z życiem

• Sztuka- nośnik emocji- kumuluje treści życiowe

• Funkcją sztuki intensyfikowanie i oczyszczanie emocji

• Sztuka jest rzeczywistą wartością dla życia, wyrasta z życia- karmi i pielęgnuje wyobraźnie ducha, wywyższa i całe życie ludzkie

• Nie jest to przyjemność tylko działalność dla zdrowia duszy człowieka

• estetycy- katharsis nie zawsze musi towarzyszyć sztuce, nie jest to jedyna forma obcowania ze sztuką

• teoria mimetyczna- Arystoteles- przedstawienie dostarcza przyjemności poznawczej

• SCHOPENHAUER -XIX w- świat jest pełen cierpienia cokolwiek człowiek robi to cierpi)

• Człowiekiem targa nieświadoma wola, człowiek jest narzędziem w ciemnym podłożu świata, nasze wybory nie są nasze tylko irracjonalnej siły, która chce się realizować przez nasze pragnienia

• Człowiek jest z natury zły, egoistyczny

• Wyjście- kontemplacja piękna- przynosi ulgę w cierpieniu- zostaje uśpiona wola (nic nie chce) bezinteresowność

• Nie jest to radowanie się- bierne oglądanie w ciszy, brak ruchu, wygaszenie uczuć, myśli

• Kontemplacja- uwalnia od pożądliwej woli

• Stan samozapomnienia (a nie afirmacja siebie)- zapominamy kim jesteśmy, daje nam zadowolenie i szczęście - gdyż już nie jesteśmy sobą

• Kontemplacja uwalnia nas od życia- które jest negatywne, złe ( złe jest wszelkie pragnienie, działanie), wola zakłóca stan spokoju

• Dzieła piękne- to nie wszystkie przedstawienia, tylko takie które odsuwa nas od życia codziennego

• Kontemplacja- zatapiamy się w przedmiocie- artysta ukazuje to co idealne, wzorcowe- wyklucza cechy przypadkowe

• Roman INGARDEN- przeżycie estetyczne

• Krytykuje kontemplacje rozumianą jako pasywne „gapienie się”

• Oglądanie- nie jest biernym „gapieniem się”- kontemplacja jest wynikiem wysiłku odbioru- świadomość tego co odbieram

• Przeżycie estetyczne jest procesem- nie dokonuje się w akcie ( nie zawsze proces ten zakończony jest sukcesem)

• Przeżycie estetyczne wiąże się z pewną budową dzieła sztuki

• Dzieło sztuki jest tworem intencjonalnym, schematycznym, warstwowym

• Do każdego dzieła trzeba podejść indywidualnie- dzieła mają określoną strukturę warstwową

• Warstwy mówią nam o tym jak mamy przebijać się do istoty sztuki- czyli wartości estetycznej

• Dzieło sztuki ma swoją istotę do której muszę dotrzeć

• Intencjonalność- świadomość ma charakter aktowy i nieaktowy

• U podstaw aktów- „ja” - moja świadomość wychodzi ku przedmiotowi

• 4 sfery aktowości- poznanie, percepcja, emocje, wola

• sfera nieaktowa- to co nachodzi na np. nastroje ( nie panujemy nad nastrojami np. nudą, melancholią, smutkiem), „ja” nie może sobie z tym poradzić

• intencjonalność- dzieło jako intencjonalne jest tworem świadomości, w której zostaje zamieszczone twierdzenie o istnieniu świata zewnętrznego

• dzieło sztuki- nie jest po stronie realności (po stronie realności tylko fundament bytowy)

• dzieło sztuki- powstaje w akcie postrzeżenia- dzięki naszemu intencjonalnemu aktowi

• fundament bytowy- cechy fizyczne- (np. blejtram, marmur) - istnieje realnie, podlega zniszczeniu, cechy fizyczne są nośnikiem dla dzieła sztuki ( jednak nie są tym samym- tzn. blejtram, marmur nie jest dziełem sztuki- staje się nim dopiero w moim postrzeżeniu)

• dzieło sztuki pojawia się w świadomości człowieka- to znaczy że jest tworem intencjonalnym

• przeżycie estetyczne dokonuje się w naszej świadomości

• przeżycie estetyczne- jest procesem, 1.pojawia się gdy mamy emocję wstępną, pewien obraz zatrzymuje mnie- odrywam się od świata zewnętrznego, codzienności, swojej indywidualności

• 2. określenie schematu dzieła sztuki- dostrzegam dzieło sztuki- emocja każe mi rozwiązać ten obraz, schemat domaga się konkretyzacji

• 3. konkretyzacja- dookreślam schemat- wynikiem kontemplacji jest przedmiot estetyczny- jest dookreślonym dziełem sztuki- przedmiot estetyczny posiada już wartość estetyczną (piękno, wdzięk, tragizm). Kontemplacja to praca intelektualna

• 4. Kontemplacja- oglądamy wartość- czyli to co ukonstytuowało się w naszej świadomości

• 5. sąd estetyczny

• przeżycie może być chybione gdy zatrzymamy się na schemacie- istnieje skończona ilość konkretyzacji, mogą być chybione

• U. Eco- dzieło otwarte- przeciwstawna teoria- dzieło sztuki jest tworem semantycznym- interpretacja (konkretyzacja nie jest interpretacją)

• Interpretacji nie przeżywamy- to praca z kontekstem

Heidegger, hermeneutyka, Gadamer:

• HEIDEGGER- estetyka nie jest celem, jest krytykiem kultury, która od Arystotelesa obrała zły kurs poprzez odróżnienie: byt (rzecz konkretna)- człowiek (podmiot myślący)

• W personalizmie- człowiek jako osoba jest przeciwstawiony rzeczy- ma akty poznawcze i akty duchowe

• Według Heideggera- kultura zapomniała „bycia”- byty przesłaniają sposób ich bycia- przedmioty się ujednolicają- stają się podręczne, manipulowane

• Przedmioty służą do władania, poznanie naukowe to też rodzaj władania

• Zasłonięte jest „bycie”- nie brane jest pod uwagę, jaki jest charakter istnienia

• Heidegger- proponuje wyjście z tej sytuacji- na człowieka trzeba spojrzeć ja na „tu-oto-bycie”, dasein „tu-bycie” - człowiek zajmuje jakąś przestrzeń wokół siebie, zawsze jest w jakieś przestrzeni, ma swój świat

• Hermeneutyka dasein- wydobycie tego kim jest, jakie jest moje istnienie (nie jako przedmiotu)

• Próba odpowiedzi na pytanie- czym jest twoje istnienie? Twoje bycie?

• „jest” jako słowo jest niedefiniowalne

• hermeneutyka dokonuje się gdy człowiek uzyska wolność- nie jest to psychologia tylko zauważenie siebie jako istniejącego

• zrozumienie bycia to dar- wydarza się lub nie

• hermeneutyka nie tworów kulturowych tylko dasein

• postępujemy w sposób narzędziowy- zapominamy o „byciu” - poprzez hermenutyke chce zmienić myślenie o byciu innych- człowieka, sztuki

• czy dziełem sztuki jest artysta, czy źródłem artysty jest dzieło sztuki- relacja ta jest symetryczna

• źródłem dzieła sztuki jest sztuka

• zbiór dzieł sztuki nie powie nam czym jest sztuka- raczej na odwrót- gdy wiem czym jest sztuka to rozpoznam dzieło sztuki

• przedmiot/narzędzie- dzieło sztuki jest pomiędzy, jest niedookreślone- Heidegger jest przeciwny definiowaniu- jest to uprzedmiotowienie- zamiast tego „nasłuchiwanie” bycia

• Heidegger- krytykuje estetyków- pojęcie mimezis, formy, materia, wrażenia- Heidegger- dzieło sztuki nie jest formą, wrażeniem, dzieło sztuki nie jest przeżyciem estetycznym

• Krytycy sztuki- wg Heideggera- wyjaśniają dzieła sztuki ale nie ujawniają jego specyfiki

• Dzieło sztuki nie jest przedmiotem, który ma wywoływać jakieś stany

• Przeżycie estetyczne nic nie powie nam o dziele sztuki

• Czym jest dzieło sztuki? Miejscem wydarzania się prawdy

• Dzieło sztuki nosi w sobie pewien świat, przechowuje świat, rozjaśnia to na czym człowiek ugruntowuje swoje zamieszkiwanie

• Dzieła sztuki mogą być martwe jako przedmioty, może być uratowane przez to, że podejdziemy do dzieła sztuki jako miejsca wydarzania się prawdy przez poetyzowanie

• Prawda jest możliwa przez poetyzowanie- a nie przez naukowy dyskurs

• Wszelka sztuka jest poetyzacją

• Tylko w tym poetyzowaniu można ujawnić prawdę dzieła ( prawda nie jest dana w zdaniach logicznych, wydarza się) możliwe jest jej przechowanie w języku poetyckim

• Chce odejść od naukowych teorii w stronę poetyzowania

• Żyjemy w ciemnościach (techniczny świat, brak metafizyki)- jedynymi przewodnikami są artyści

• Jedynym sposobem doznania prawdy jest „bycie” dzieła sztuki- a nie samo dzieło sztuki

• Do istoty dzieła należy dzianie się prawdy- jest prześwitem ( jest niezależne od nas)

• Podmiot ma być uwrażliwiony na swoje bycie, dzieło sztuki spaja świat

• Gdy przełożę dzieło sztuki na poetyzowanie to zachowuje dasein

• W hermeneutyce dasein dochodzi do głosu niepokój, drżenie

• Heidegger- sztuka jako coś bardziej wartościowego niż same analizy teoretyczne

• Gadamer hermeneutyka-jako termin techniczny od XVII w, wypiera ars interpretante

• Hermeneutyka wg Gadamera jest sztuką ogłaszania, tłumaczenia, wykładania, wyjaśniania

• Nazwa hermeneutyka od Hermesa- posłaniec bogów przekazujący o nic wieści śmiertelnikom, pośrednik, jego ogłaszanie nie jest powiadamianiem ale wyjaśnianiem boskich rozkazów za pomocą przekładu na język i sposób rozumienia śmiertelników

• Przekładanie z jednego świata na własny świat, na mój język

• Różne hermeneutyki- jest wiele odmian, podobne cechy:

• 1.zakładają istnienie głębszych warstw badanych zjawisk, sensu. Prawda nie jest dana od razu, jest wydobywana, odsłaniana.

• Hermeneutyka jest szukaniem ukrytego sensu

• Wielość warstw semantycznych, twory kulturowe są uwarstwione semantycznie- ich prawda nie jest dana

• 2. założenie o sensowności tworów kulturowych- przechowują sensy kultury

• Początki hermeneutyki- egzegeza biblijna, filologia klasyczna- o rozumieniu językowym ( gdyż rozumiemy w języku)

• Hermeneutyka jako metodologia nauk humanistycznych- Dilthey

• Dilthey uratował humanistykę od zagłady w XIX wieku

• Pozytywiści- humanistyka nie posiada wartości poznawczej gdyż nie ma metod ilościowych

• Hermeneutyka humanistyczna Dilthey- nauki humanistyczne to dziedzina rozumienia, odróżnia rozumienie od poznania

• Hermeneutyka Gadamera- doświadczenie hermeneutyczne jest najważniejsze

• Ricoeur- hermeneutyka jako system interpretacji mitów i symboli

• Gadamer- kieruje się ku tworom kultury- rozumienie jest dziejowe

• Odróżnia twory kultury od podejścia narzędziowego

• Dziejowość dochodzi do głosu w doświadczeniu nauk humanistycznych

• Rozumienie (to pojęcie filozoficzne) dzieje się w dziejach

• Wcześniej wzorem rozumienia była zgodność z naukami empirycznymi, przyrodniczymi

• U Gadamera- rozumienie należy do historii oddziaływującej, jego wyniki nie podlegają weryfikacji, ocenie

• kiedy chcemy zrozumieć swoje dzieje to przedmioty kultury zachowują tą dziejowość (przechowują ten świat)

• w tworach kultury dochodzi do głosu uniwersalny aspekt rozumienia- ogólnoludzki

• doświadczenie hermeneutyczne jako filozoficzne jest najbardziej zrozumiałe w dziejach sztuki

• estetyka jest wykładnią filozofii

• doświadczenie hermeneutyczne jest estetyczne ( to doświadczenie tworów kultury)

• kantyści- są przeciwnikami tego podejścia- należy bronić autonomii dzieła sztuki

• Gadamer- broni szerokiego kontekstu dzieła sztuki, szeroki horyzont, dziejowość ( nie są same dla siebie), należy brać pod uwagę kontekst całych dziejów

• Dzieło sztuki odsłania świat człowieka- odpowiada na pytania: kim jest człowiek?

• Nie jest oddalone od życia

• Istota wielkiej sztuki- stawia człowieka przed nim samym

• Według Gadamera Kant dokonał subiektywizacji estetyki i zneutralizował problematykę prawdy

Gadamer c.d- hermeneutyka:

• Gadamer- „Prawda i metoda”- dziejowość rozumienia- uwidacznia się w doświadczeniu kultury i sztuki

• „rozumienie” Gadamera nie jest empiryczne- należy do historii oddziałującej- historia oddziałuje w sztuce na ukrytych poziomach, dlatego nie podlega ocenie i weryfikacji jak w naukach empirycznych

• rozumienie ma uniwersalny charakter

• Gadamer- przeciwko kantowskiej estetyce autonomiczności- dzieła sztuki sa związane z dziejami

• Wg Kanta nic nie poznajemy poprzez sztukę

• Gadamer za Heglem- wielka sztuka stawia człowieka przed nim samym- pytanie kim jestem

• Zmysł sztuki według Gadamera- zawężony został przez Kanta do smaku, usunął przeżycie

• Gadamer wraca w analizie smaku do greckiego pojęcia phrohesis- zmysł wspólnotowy- dzięki niemu poznajemy to co jednostkowe, ale poznając to co jednostkowe odnosimy się do całości swojego życia

• Np. poznajemy Rembrandta i to ważne dla naszego życia, pewien typ wspólnoty- np. ludzie którzy lubią Rembrandta

• Sztuka- element praktyki życia

• Rola sztuki przed XVIII w. - przed pojęciem sztuki pięknej, wydzielonej

• Gadamer przywołuje sztukę sakralna i elementy religii/ rytuały (życie+ estetyka+ relacja do drugiego człowieka)

• Uniwersalność i racjonalność estetyki- przywrócona przez Gadamera- odniesienie do wszystkich aspektów życia ludzkiego

• Pojęcie „rozumienia”- człowiek dowiaduje się o sobie będąc w kulturze a nie poprzez pojęcia przychodzące do niego z zewnątrz

• Rozumienie to nie analiza, to nie rozjaśnienie intelektualne

• Należy do historii oddziałującej więc jest procesem bez początku i końca, jest bezustannie odnawiane przez kolejne pokolenie- pokolenie odnawia to co rozumie, dokonuje się przez egzystencje, która podejmuje ten proces rozumienia)

• Heidegger nie pozostawił sposobu opisu sztuki

• Gadamer zwraca się ku tworom kultury, opis hermetyczny jest odmienny od fenomenologicznego który zdaje sprawę jak świadomość uchwytuje istotę dzieła sztuki- przedmiot i podmiot są rozdzielone

• Opis hermetyczny- oddaje sposób w jaki człowiek napotyka dzieło sztuki, wkłada jego własne rozumienie, brak dystansu opisowego ale interpretacja- interpretacja hermeneutyczna, jawi się jako inność, nieoczekiwanie, obcość dzieła sztuki

• Hermeneutyka- interpretacja jako wykładanie to przenoszenie pewnej sensownej treści z innego świata do naszego

• Rozumienie ma określoną strukturę- jest: dziejowe- dokonywane z pewnej perspektywy, przesądowe- podchodzimy do dzieła sztuki ze swoimi przesądami, preferencjami, horyzontalne, koliste

• Spotkanie horyzontalne i dialogiczne

• Dzieło sztuki to twór który rości sobie prawo do prawdy

• Stopienie horyzontów w rozumieniu ( i odbiorca i dzieło mają swoją dziejowość), odsłaniają się warstwy

• Gadamer- dzieło sztuki mówi do mnie „Zmień się”

• Jako twór sztuki- stoi za dziełem jakaś kultura, sensy dawnej egzystencji, odbiorca to jakoś odczytuje

• Stopienie horyzontów w rozumieniu to odrzucenie przesądów we mnie jako odbiorcy i w dziele, otwartość, nasłuchiwanie tekstu- co mówi

• Nasłuchiwanie- poruszenie- odsłanianie kolejnych sensów- dialog ( prymat ma rzecz która działa a nie ja, gra to przedmiot kieruje dialogiem)

• Akt rozumienia nie ma autonomii, brak samodzielności bo to stopienie z sensami dzieła sztuki

• Dzieło sztuki- symbol, gra, święto

• Symbol- podwójna notacja, rodzaj znaku ikonicznego

• Alegoria- układ emblematów odnosi do pojęcia ( np. prawdy nie można zilustrować, ale możemy wybrać emblematy przedstawiające)- interpretacja to tłumaczenie emblematów by poznać pojęcie

• Symbol- warstwa wizualna- dana zmysłowo - głębia i ambiwalencja ( tajemnica) znaczeń- nie dający się wyczerpać sens. Margueles (?)- nie da się zrozumieć do końca swojego życia, innych itd.

• Kolistość- przesąd-> podejmuje rozumienia dzieła, dialog-> uchwycenie sensu, wpisanie w sens, gdy się odsłania

• Koło hermeneutyczne- warunek i sens mnie zmienia bo dzieło jest obce wobec nas, wzbogacenie o sens uniwersalny, niewyczerpalny sens dziejowości dzieła sztuki)

• Wydobycie za sprawą języka ( za Humboltem)

• Gadamer- język to wydarzenie hermeneutyczne w którym dochodzi do głosu to, co mówi tradycja- „dzianie się samej rzeczy”

• Język utożsamiany z całością bytu, odwołanie do logosu greckiego

• Język mówi nami- to nie my panujemy nad strukturami języka

• Słowa tworzą się w akcie doświadczenia

• Dzieło sztuki jako wypowiedź, doświadczając sztuki w współuczestniczymy w tej wypowiedzi

• Habermas- chodzi tu o ludzką egzystencję- analiza zachowań ludzkich, psychoanaliza i Marks nauczyli że przeszłość zasłania prawe, jest to co skryte, co nami rządzi. Zarzut wobec Gadamera- że przyjmuje przeszłość ale nie psychoanalizę

• Gadamer odpowiada: psychoanaliza- chce poznać to, co ktoś nie powiedział w dziele, sens poza tym co wypowiedziane,

• Hermeneutyka- chodzi o zrozumienie tego co wypowiedziane- tam jest sens i trzeba go odkryć, hermeneutyka nie ma skutków praktycznych

• Rozumienie ma naturę filozoficzną

• Hermeneutyka nie mówi co mamy czynić tylko co poza naszą wolą dzieje się z nami

• Hermeneutyka kartezjańska- Habermas

• Platońska- Gadamer- wg. Gadamera Habermas ma naiwną wiarę w rozum, który może prześwietlić świat

• Refleksja nie wyzwala nas z tradycji dlatego należy przyjąć że mamy tradycję i przesądy

• Paul Ricoeur- pewność świadomości- jest niezbita jako pewność- (wiemy kiedy jesteśmy świadomi) ale nie jest pewna jako prawda

• Wypowiedź hermeneutyczna ma na celu poruszyć myślenie

• Np. słowa w poezji dla Gadamera nie odzwierciedlają a poruszają dają dojść do głosu nowym światom i doświadczeniom bytu

• Dzieło sztuki jako gra- model funkcjonowania języka i sztuki to gra- dla Gadamera gra to sposób istnienia dzieła sztuki, oddaje zapośredniczony charakter rozumienia- to proces wciągnięcia w grę

• Podmiot nie rządzi grą, jesteśmy rozgrywani, nie panujemy nad grą

• Ryzykujemy sobą wchodząc w grę, odsłaniamy swoje uprzedzenia

• W grze ujawnia się sens dzieła ( przyrost bytu, coś nieoczekiwanego dla mnie)

• Greckie pojęcie prowadzenia wojny- bierny odcień ( jestem prowadzona przez grę) aktywny odcień ( prowadzę wojnę)

• Gra jest prymarna wobec podmiotu- podmiot nie ustala zasad gry

• Gadamer krytykuje historię sztuki- poprzez pojęcia- np. styl- uprzedmiatawiają i redukują dzieła sztuki, a każde jest indywidualne, bo posiada nadmiar znaczenia ( o charakterze wspólnotowym)

• Gadamer- o obrazie ( akcent na jego istotę) - obraz posiada własną rzeczywistość, uczestniczy w tym co przedstawione

• Platońska koncepcja obrazu- emanacja idei, głębi bytu

• Anamneza- przypominanie- od Platona- przywracamy wspólnocie sens przechowywany w języku

• Nie przez wytwarzanie wiedzy a przez jej wydobywanie z dziejów

• 1976- pojęcie „obraz” zamienia Gadamer na pojęcie „symbol”- niewyczerpany sens, głębsze

• greckie tesera hospitalis- skorupa pamięci- uwspółcześnianie tego co przeszłe- Grecy odchodzącemu przyjacielowi dawali część skorupy by go rozpoznać potem jako „ z dawna znanego”

• dzieło sztuki i ja- dopełnienie

• cel: odnalezienie siebie we własnym świecie

• Hermeneutyka zainspirowała historyków sztuki

• Koncepcja obrazu Bochma- obrazy mają miejsca jasne ( do odczytania) i niejasne- te najciekawsze bo one nie pozwalają ukonstytuować się znaczeniu

• Oko może błądzić w obszarach tego co niejasne- nieustanna gra

• Chcemy „domknąć szufladki” a dla Bohme'go najważniejsze jest szukanie, błądzenie

• Ricoeur- Własna hermeneutyka- demistyfikacji- uświadomienie własnych uprzedzeń

• 3 sposoby demistyfikacji: 1. Marks- jesteśmy zablokowani przez myślenie o pieniądzach, 2. Freud- jesteśmy zablokowani przez libido 3. Nietsche- jesteśmy zamknięci w instynkcie mocy

• ważne jest uświadomienie ograniczeń

• możliwe nasłuchiwanie

• Odo Marquard- hermeneutyka pluralizmu, brak jednej wykładni tekstu,

• Zachęca do hermeneutycznej interpretacji bo nasze życie polega na bezustannym interpretowaniu

• Pluralizm bez konfliktu

Forma/ekspresja

• Obok piękna, mimezis- dwa kolejne pojęcia- ekspresja i forma

• Ekspresja- wyładowanie uczuć, uwolnienie się od nich poprzez uzewnętrznienie

• W starożytności łączona z mimezis- np. wyrażenie uczuć poprzez taniec- element kultu, magiczny- ukojenie duszy, oczyszczenie, taniec nie był uważany za sztukę

• Grecy- sztuka jako „techne” - wykorzystanie czegoś według reguł

• Sokrates- rozmowa z rzeźbiarzem- sztuka jako uchwycenie wewnętrznych wzruszeń duszy w zewnętrznych formach- przedstawienie, wyrażenie uczuć

• Dwa typy ekspresji- naturalne- niezamierzone- np. płacz- nie dotyczy estetyki

• Sztuczne- interesuje estetykę - ma w intencji określony komunikat, działanie celowe. Treści psychiczne które wyraża artysta wybierając materiał, przedmiot- nadaje im wzmocnioną formę

• intencja komunikowania uczuć- prowadzi do wyboru formy wyrazu

• etymologia- „ekspresio”- oznaczało czynność wyciskania winnego soku

• tłocznia+ winne grono= sok

• nie ma ekspresji bez presji to znaczy tłoczni

• Te trzy elementy można różnie interpretować:

• 1. tłocznia to artysta który uczucia przekłada, wyciska na materiale- sokiem jest ekspresja

• 2. trudne przejścia (jako tłocznia)- wywołują presje na psychice artysty- sokiem jest dzieło sztuki

• 3.Dzieło sztuki jest tłocznią - odbiorcy to winne grono- ekspresja jest naszą ekspresją

• trzy optyki myśli o ekspresji- ekspresja artysty, dzieła sztuki, odbiorcy

• ekspresja często towarzyszy mimezis, może być czystą ekspresją (ekspresjonizm) lub towarzyszyć formie ( np. u Witkacego)

• połączenie ekspresji z forma- ma konotacje semantyczne, wiąże się ze znaczeniem

• koncepcje artysty- czy artysta musi przeżywać uczucia które wyraża w dziele- aby być szczerym? Czy odbiorca ma przeżywać te same uczucia?

• Problem filozoficzny- jak w tym co martwe (dzieło sztuki) mogą być uczucia, jak one w nim istnieją?

• Materiał przechowuje uczucia artysty

• Lipps- teoria wczucia- tak naprawdę animujemy uczucia, wczuwamy się w dusze przedmiotów, w których artysta zawarł uczucia

• Poprzez animacje dowiadujemy się o artyście i jego uczuciach- czy może o swoich uczuciach?- podważenie tej teorii- projekcja

• Lipps- podejmuje problem jak w tym co martwe zawarte są uczucia

• Są artyści którzy tworzą by odbiorcy przeżywali ich własne uczucia- artysta romantyczny

• Artysta ma głębie uczuć i genialność sposobem wyrażania uczuć- technika

• Geniusz (w koncepcji romantycznej) posiada głębie i technikę

• Uczucia geniusza są uniwersalne i ważne- chce aby odbiorca przeżywał analogiczne uczucia

• Ekspresja artysty- chce aby przeżywać jego uczucie, ekspresja udana- gdy odbiorca odczuwa podobnie, chybiona- gdy uczucia są marne, lub chybiona technika- odbiorca nie odczuwa

• Ważny jest kontekst biograficzny- jest niezbędny

• Proces sugerowania własnych uczuć - np. u Tołstoja- sugerowanie jest czynnikiem jednoczącym duszę poza czasem i przestrzenią

• Ekspresja dzieła sztuki- nie interesuje nas co przezywa artysta- nacisk na technikę wyrażania, przekazywania uczuć

• Środki wyrazu - np. kolory są wykorzystywane w celu osiągnięcia odpowiedniego wyrazu

• Interpretacja dzieła sztuki- mówi o tym jakie są uczucia w nim zawarte

• Należy odróżnić- wzmocnienie wyrazu i wzmocnienie uczuć

• Wzmocnienie wyrazu- agresywny wyraz, ostre, kontrastowe barwy nie muszą iść w parze z głębią uczuć

• Ekspresja odbiorcy- muzyka działa bezpośrednio na przebiegi emocjonalne

• J. DEWEY- pragmatysta amerykański, wyrasta z filozofii życia (Bergson)

• Krytyka tradycji pokartezjańskiej- podział na przedmiot i podmiot- podmiot jest gotowy i dzieło sztuki jest gotowe (skończone)- na ich zderzeniu pojawia się przeżycie (relacja jest na końcu)

• Dewey- pierwsza jest relacja- nie wiem kim jestem- w wyniku relacji zmieniam się

• W relacji konstytuuje się jako osoba która przeżyła dopiero potem pojawia się dzieło sztuki

• Krytyka kantowskiej estetyki bezinteresowności

• Podmiot i przedmiot nie są dane- wyłaniają się w relacji (przeciwnik dualizmu i fenomenologii)

• Przedmiot jest aspektem życia, życie jest aktem, procesem

• Ważne są dla niego ruch, zmiana, relacja

• Doświadczenie- jako splot interakcji organizmu z otoczeniem, napięć, w interakcji człowiek staje się podmiotem- wchodzę w relację, wyłaniam się w nieustannym ruchu

• istotne jest zmierzanie do celu- doświadczenie- niespełnione lub spełnione- rozgrywa się, ma swój finał, jest zakończone, każde spełnione doświadczenie posiada nadwyżkę jest to wartość estetyczna

• to co estetyczne dotyczy życia, sztuki życia

• artysta wybiera materiał aby przepracować swoje uczucia- doprowadzić doświadczenie które się w nim rozgrywa do doświadczenia skończonego

• artysta nie wyraża uczuć- sam poznaje swoje uczucia pracując z materiałem

• artysta nie wie co ma przekazać- jego intencją jest przepracować własne uczucie, efektem jest skończone dzieło

• ważny jest proce ekspresji- twórczość to proces

• poszukiwanie materiału do zrozumienia siebie- efektem jest znaczenie- skończone dzieło to nowe znaczenie- świat zostaje wyposażony w nowy typ znaczeń, są to znaczenia niedyskursywne

• dzieło sztuki jest pewnym przekazem- spełnionego doświadczenia- sztuka nie jest ucieleśnieniem uczucia- tylko nowe treści- punkt wyjścia do moich doświadczeń

• artysta nie jest istotą uprzywilejowaną, każdy z nas może dokonywać aktu ekspresji- jest to komunikacja emocjonalna

• Dzieło skończone zawiera wartość estetyczną- nie ekspresję tylko znaczenie (nie ma tu uczucia- uczucie zostało już przepracowane przez artyste)

• należy odróżnić ekspresjonizm- nurt w sztuce 1910-22 od ekspresji- terminu filozoficznego

• Forma:

• Łączy się z trzema zagadnieniami

• 1.forma stanowi integralny element dzieła sztuki (bez formy nie ma dzieła sztuki) - forma konstytuuje różnice pomiędzy przedmiotem a dziełem sztuki

• 2.formalizm- stanowisko estetyczne, które głosi że istotą dzieła sztuki jest forma, czyli wyniesienie formy ponad inne czynniki. Forma decyduje o jakości dzieła sztuki zarówno estetycznej jak i artystycznej.

• 3. formizm- kierunek sztuki awangardowej- ( Witkacy, Mondrian) forma decyduje o wartości dzieła sztuki- niezależność od innych przejawów kultury- z uwagi na wartości które niesie forma

• łaciński termin „forma” zastąpił dwa terminy greckie- „morfe”- to co widzialne, kształt i „eidos”- oznacza formę wewnętrzną- prowadzi to do zamieszania, czasem forma rozumiana jako wewnętrzna, czasem zewnętrzna

• 1. Forma jako układ części, jako kompozycja- dzieło nigdy nie jest czystym układem- ale zawsze jest pewnym układem. Przeciwieństwem jest treść (forma zewnętrzna)- materialny dobór składników- materialne uposażenie- barwy, linie, kształty

• 2. Forma jako granica rzeczy, kontur- forma zewnętrzna- przeciwieństwem jest materiał któremu kontur jest nadany. Kontur jest uchwytywany zmysłowo. Artysta- nadanie kształtu to praca intelektualna- rysunek jako aktywność intelektualna, szukanie konturu do uchwycenia postaci, ruchu itd.

• 3. Forma jako wygląd- jakości zmysłowe jako formalne aspekty dzieła. Korelatem takiej formy jest pole znaczeń, sensów wyrażonych przez tą formę. Forma jest zmysłowa- ucieleśnia jakieś znaczenia- treść dzieła sztuki

• tylko w poezji forma i treść są jasno rozdzielone- forma to język a treść to brzmienia, wyobrażenia

• w innych sztukach nie są tak mocno przeciwstawione

• Arystoteles- forma jest istotą rzeczy danej w pojęciu (definicji)- przeciwieństwem formy jest to co akcydentalne, przypadkowe (koncepcja ontologiczne)

• Kant- koncepcja epistemologiczna- posiadamy empiryczne formy naoczności- czyli to co wkładamy w poznanie, percepcję- te formy to czas i przestrzeń- widzimy świat w czasie i w przestrzeni- są to formy transcendentalne- warunkują poznanie- i dlatego mówimy o estetyzacji epistemologii

Pojęcie sztuki i jej definicje/Awangarda:

• Formalizm jest podstawą dla awangardy

• Do XVIII wieku nikt nie potrzebował definicji sztuki

• Grecy- techne- dzieło wykonane podług norm (np. sztuka budowania okrętów, leczenia) nie ma przedstawienia, rzemiosło- szt5uka wysoka

• Racjonalne kryterium, rozumowe zasady, w przeciwieństwie do poezji (poezja jest szałem)

• Renesans- wydzielenie sztuk szlachetnych- związane ze szlachetnymi zmysłami- wzrok i słuch. Wzrok łączy intelekt i kontemplacje, ma kontakt z przedmiotem, ważne są sztuki wizualne

• XVIII- pojęcie sztuk pięknych- próba wydzielenia

• Charles Botteux- wydziela sztuki piękne- 5 sztuk- malarstwo, rzeźba, muzyka, poezja, taniec- są piękne gdyż są naśladowczymi sztukami, istotą sztuk pięknych jest to że naśladują - dlatego nie ma tu architektury

• Sztuki użytkowe nie są naśladowcze

• Dellambert- encyklopedia- architektura i wymowa jako dodatkowe sztuki piękne

• Za istotę sztuki uważano naśladownictwo

• Schoppenhauer- uważał, że kontemplacja uwalnia nas od nacisków świata- nie wszelka sztuka naśladowcza jest sztuką- krytykuje martwe natury holenderskie

• Włączenie sztuk użytkowych- ruch Arts and Crafts- William Morris- ruch społeczny- przedmioty użytkowe tworzą artyści- połączenie ideału artystycznego z socjalistyczną utopią

• Tołstoj- łączy sztukę z moralnością, sztuka łączy moralność, piękno i prawdę, sztuka wydobywa ostateczny sens egzystencji

• Dandyzm- estetyzacja egzystencji- miłość do piękna jako kostium, praktyka życia, arystokratyzm, pogarda dla trywialności

• Lekceważenie realizmu życia

• Baudlaire- sztuka dla sztuki

• Poe - poezje pisze się tylko dla poezji

• Sztuka dla sztuki wynosi człowieka- jest dla tego co wyższe- nie musi służyć niczemu, użyteczność= brzydota

• 2 postawy wobec natury- 1. pogarda dla przyrody- natura jest nużąca, sztuka przewyższa naturę ( o. Wilde)

• 2. John Ruskin- wskrzesza piękno przyrody. Innym jego waznym pomysłem jest muzealizacja- jako pomysł na zachowanie przeszłości ( jedzie do Wenecji- obserwuje jej niszczenie, chce zachować historię w piśmie, chce odbudowywać zniszczone zabytki)

• Swoiste cechy sztuki według Tatarkiewicza: 1. piękno- rozszerzone o inne wartości (także brzydota, wzniosłość, tragiczność, o sztuce decyduje to, że ma wartości estetyczne. 2. mimezis- fakt odtwarzania rzeczywistości 3. forma- kształt, układ części- manifestacja zmysłowa. 4. ekspresja- angażuje sferę emocjonalną. 5. przeżycie estetyczne- kontemplacja, skupienie 6. wstrząs- ma głęboko poruszać

• Tatarkiewicz - alternatywna definicja dzieła sztuki: dzieło sztuki jest odtworzeniem rzeczy bądź konstrukcją form, bądź wyrażeniem przeżyć jednakże takim jakie są zdolne zachwycić bądź wzruszyć, bądź wstrząsnąć

• Nie ma tu nowych elementów

• Mimezis- konstrukcja form- ekspresja- przeżycie estetyczne- wstrząs ( nie ma tu piękna)

• Sztuka nowoczesna- nie chce naśladować, nie chce wyrażać przeżyć w tej formie

• Awangarda artystyczna:

• Pierwsza awangarda- 1906 rok- kubizm, futuryzm, dadaizm, surrealizm, ekspresjonizm, abstrakcja, konstruktywizm

• Druga awangarda- lata 60 - op art., pop art., happening, video art., sztuka ziemi, konceptualizm, sztuka ciała

• Duchamp- jest patronem drugiej awangardy- podważa definicje sztuki, ironizuje z definicją sztuki

• Awangarda- wyróżnik specyficznej formacji artystycznej- z leksykonu wojskowego- wydzielony oddział w celu ubezpieczenia czoła i boków kolumny

• Przesunięcie znaczenia już w XVIII wieku- pojęcie postępu

• Myślenie w kategoriach postępu- przeciwstawienie tradycji i innowacji, przeciwstawienie autorytetowi, łamanie tabu i konwencji, przeciwstawienie tendencjom zachowawczym

• autorytet, tradycja, zachowawczość- są negatywnie wartościowane

• rys ideologiczny, propagandowy w awangardzie- awangarda kwestionuje polityczny status quo burżuazji, związana z ideologią socjalistyczną ( pierwsza awangarda), awangarda polityczna i w sztuce

• w obszar sztuki pojęcie awangardy wprowadza - Saint-Simon- artyści przekształcają świat

• Encyklopedia Britannica- nie ma hasła awangarda tylko Modern Art.

• I awangarda- dadaizm, surrealizm itd.- każdy z tych ruchów rości sobie pretensje do wyłączności, jako najnowocześniejsza sztuka, najbardziej odpowiednia dla współczesnych czasów- wielka rywalizacja, walka o uznanie jednego modelu sztuki

• Awangarda jest jednocześnie artystyczna i ideologiczna

• Teoretycy próbują wskazać na cechy awangardy

• Włoski teoretyk Poagioli- cechy- aktywizm, prezentyzm, hermetyzm, cerebralizm, interpretowanie

• Odrzucenie zastanego porządku- - budowanie nowego świata, człowieka

• Morawski- opozycje- w jakich można sytuować awangardę: 1. tendencje racjonalistyczne ( konstruktywizm, abstrakcja, dzieło sztuki oparte na racjonalnych zasadach). / irracjonalizm

• 2. rozwiązania konceptualne/ żywiołowe ( np. dadaizm, przypadek)

• 3. dystans wobec eschatologii, utopii ( niechęć do zmiany świta)/ tworzenie utopii ( pozaartystycznej- przez sztukę zmieniam świat)

• 4. sztuka autonomiczna (niezależna od życia)/ zacieranie granic między sztuką a życiem ( zanika w rzeczywistości)

• awangarda- pęd do nowości, wiąże się z nowatorstwem, pojęciem postępu i odrzuceniem tradycji- piękna i mimezis

• bunt wobec zastanego świata- postawa podważenia światopoglądu zbudowanego na racjonalnej filozofii kartezjańskiej

• artysta w awangardzie korzysta z technologii, techniki, używa nowych materiałów- naukowiec. Rozrzuca słowa, nie musi wyjaśniać- dziecko

• niezrozumiałość- artysta staje się niezrozumiały- jest wyklęty, dziwak

• problem- z jednej strony awangarda chce być dla każdego (zrozumiała np. konstruktywizm- dzieła tworzono w fabrykach, dla robotników, utopijna wizja, chęć zmiany świata i człowieka). Z drugiej strony jest teoretyzująca, niezrozumiała dla wszystkich.

• W kulturze zdemokratyzowanej awangarda staje się elitą

• Morawski- cechy awangardy: awangarda jest fenomenem czasowo określonym- ma podłoże polityczne. Awangarda łączy się z fascynacją teraźniejszością nowoczesnością, zamiast ewolucji- rewolucja

• Adorno- związek sztuki i techniki- montaż jest degradacją sztuki - rozbicie płaszczyzny malarskiej, wprowadzenie przedmiotów to degradacja sztuki, cywilizacji ( utrata jedności sztuki)

• Awangarda teoretyzuje- artyści zawsze pisali traktaty ( ale nie dotyczące definicji sztuki, tylko techniki) wiąże się to z zaprzeczeniem tradycji artystycznej, konieczność usprawiedliwienia opcji, którą prezentuje artysta- ważniejsza jest myśl o sztuce niż sama sztuka

• Teoretyczne zaplecze jest ważne- artysta nie ma oparcia w społecznym systemie wartości

• Artyści wypowiadają się na temat sensu egzystencji i dziejów ludzkości

• Awangardyści występują w grupach- zerwanie z kultem genialnego artysty, niechęć do wyróżnionej jednostki

• Druga awangarda- patronem Duchamp- umocniła wszystkie pomysły I awangardy, spluralizowała je, eksploatują pomysły 1 awangardy, nie dążą do odnalezienia jednej formuły dla sztuki, dominuje zrównanie sztuki z życiem ( happening, konceptualizm, sztuka społeczna), wydobywanie zepchniętych dyskursów

• Druga awangarda jest pluralistyczna- wchodzi we wszystkie obszary życia

• Zimmerman, Bell- zasady formalne konstytuują wartość dzieła sztuki

• Przeciwnicy takiego podejścia- reprezentacjoniści- nacisk na treściowy aspekt

• Czy ważniejsza jest forma czy treść? Jak wartościować dzieło sztuki?

• Bronią autonomii dzieła sztuki- formaliści- odrzucenie pozaestetycznych względów ( kontekstu społecznego, kulturowego)- w przeżyciu estetycznym odrzucam własne konteksty skupiam się na tym co formalne

• Sztuka wypracowuje język- ja reaguje tylko na ten język ( w teorii formalizmu)

• Język formalny- układ konstrukcja, kompozycja, jakości zmysłowe ( dźwięki, tonacje, kolory), dynamika, ruch ciał- na tym należy się skupić aby ocenić dzieło sztuki

• Bell- by docenić dzieło sztuki nie potrzebujemy niczego poza poczuciem formy i koloru oraz wiedzą o trójwymiarowej przestrzeni- skupiam się na języku sztuki, na formie

• Zimmerman- rzeczy proste- ani się podobają ani nie podobają. W rzeczach złożonych podoba się i nie podoba jedynie forma.

• Wszelkie wartości życiowe, emocje, świat zewnętrzny są wzięte w nawias- jeśli je uruchamiamy to oznacza że nie rozumiemy sztuki

• Przeciwnicy takiego podejścia- kontekstualiści- kontekst życia, życie psychiczne, społeczne, sztuka jako filtr treści, towarzyszy człowiekowi od wieków

• Treść towarzyszy wszystkim dziedzinom życia- trudno ją wyeliminować-

• Kandinsky- „forma bez treści nie jest ręką tylko pusta rękawiczką”- dla niego treścią sztuki są emocje

Awangarda

• Druga awangarda- lata 60

• Dyskusja nad sztuką burzącą autorytety

• Podejścia do sztuki:

• 1. esencjonalizm- istnieje istota dzieła sztuki (np. forma, piękno) - można oddzielić sztukę od nie-sztuki

• np. Ingarden, Tatarkiewicz- są różne esencje, Tatarkiewicz jest esencjonalistą pluralistą

• XX wiek- Greenberg- istotą dzieła sztuki jest forma ( formaliści- są esencjonalistami)

• Forma wiąże się z rozwojem sztuk- dąży do formy

• Historia sztuki dąży do celu jakim jest forma- brak przedstawienia, nieobecność przedstawienia

• Rozwój sztuki odrzuca przedstawienie, autonomiczna koncepcja sztuki- zmierza do abstrakcji

• Sztuka jest autonomiczna- nie bierze pod uwagę kontekstów- historii, psychologii- odrzuca wszelkie konteksty

• Postęp w sztuce- jest wewnętrzną naturą samej sztuki

• Greenberg łączy postęp z autonomicznym przeżyciem estetycznym, z bezinteresownością Kanta- przeżycie estetyczne jest bezinteresowne wobec przedstawienia

• Łączy różne pojęcia- esencja- formę- postęp sztuki i przeżycie estetyczne

• Abstrakcja- jest to sztuka która pozwala bezinteresownie przeżywać

• Teorie esencjalistyczne w XX wieku - Greenberg chce nadać teorię abstrakcji

• 2. Inne podejście- filozofia analityczna- sprzeciw wobec definicji sztuki, inspirowana Wittgensteinem- nie istnieją uniwersalne cechy sztuki, nie można jej zdefiniować

• pojęcie sztuki jest otwarte (nie zamknięte definicyjnie) - gra u Wittgensteina

• nie można znaleźć esencjonalnych cech sztuki, nie można zbudować teorii sztuki

• estetyka nie może być teorią sztuki- estetyka jako krytyka estetyczna- analiza języka którym posługują się ludzie w opisie przeżyć dzieła sztuki

• nie ocena- tylko opis, deskrypcja

• (Kosuth- konceptualista- Art. after philosophy - cała sztuka po Duchampie jest pojęciowa, istnieje jedynie w pojęciach- to co wizulane jest tutaj odrzucone)- to taka dygresja bo to już kontekstualizm

• artyści 2 awangardy zniekształcili myśl 1 awangardy, tworzą nie-sztukę, anty- sztukę, śmierć sztuki, estetyki

• P. Burger- lata 60 XX wieku- wypaczyły oryginalne inwencje Duchampa tworząc z jego sztuki nie-sztukę

• Druga awangarda idzie swoim torem

• Duchamp wystawia ready-mades- czyli znalezione przedmioty, rzeczy gotowe - wybór przedmiotów jest nie estetyczny- mówi o wizualnie obojętnej relacji, całkowita anestezja- sztuka nie wizualna, nie przeżycie i dalej jest to sztuka- mimo że jest obojętna wizualnie, uczuciowo

• M. Weitz- sztuka jako pojęcie otwarte- czy można definiować dzieło sztuki.

• Weitz chce odróżnienia dzieła sztuki od nie-sztuki- chce ostrego podziału

• Pojęcia zamknięte- nauki formalne, logika- precyzyjne definicje, aksjomaty

• Humanistyka- pojęcia zamknięte- w wyniku naszej decyzji- arbitralnej decyzji badacza np. pojęcie tragedii greckiej może być zamknięte- bo jest historyczne

• Krytycy, estetycy- zamykają pojęcia w odniesieniu do sztuki

• Sztuka jest pojęciem otwartym- dotyczy aktualnej sytuacji- nie możemy zamknąć pojęcia ( jest to możliwe tylko w historii)- wszystko co proponuje artysta staje się sztuką o poszerza pojęcie sztuki- nie ma czegoś zewnętrznego- jakiegoś wzorca, kryterium

• Wittgenstein- idea rodzimego podobieństwa- w dziełach sztuki- podobieństwo do innego dzieła- nie jest to kryterium oceniające

• Nie ma oceny dzieła sztuki tylko rozróżnienia

• Opis, deskrypcja, a nie wartościowanie

• Nominatywna teoria sztuki ( na granicy kontekstualizmu)

• Mandelbaum- zwraca uwagę na fakt, że między dziełami sztuk występują niewidzialne dla oka więzy krwii- podobieństwa nie są widoczne- odrzuca się wizualną stronę sztuki- to co je łączy jest niewidoczne dla oka

• Niewidzialnym łącznikiem dzieł sztuki jest intencja, cel artysty (łączy wszystkie dzieła) - intencja stworzenia dzieła sztuki- artysta jest ukierunkowany na cel jakim jest dzieło sztuki

• Trop intencji sprawia że wiele dzieł przestaje być dziełami sztuki- np. gdy jest to dzieło religijne, polityczne

• Jeśli artysta nazwie coś sztuką, to jest to sztuką

• Kontekstualizm

• Kosuth- sztuka jest pojęciowa- artysta wypowiada się w kontekście sztuki- 2 typy artystów- świadomi i nie świadomi. Nieświadomi- są naiwni godzą się na to aby inni decydowali o tym co jest sztuką. Świadomi- krytyczni- definiują, proponują własne definicje sztuki ( awangarda- intelektualnie podejmuje problem definicji sztuki, teoretyzuje na temat sztuki- proponują własne definicje, odrzucają przeszłość)

• Dickie- proponuje instytucjonalna definicje sztuki- lata 80- kres definiowania sztuki

• Dzieło sztuki jest artefaktem, któremu osoba, lub osoby działające w imieniu świata sztuki nadały status kandydata do oceny

• Później modyfikuje definicje- zatrzymuje świat sztuki i artefaktyczność, rezygnuje z myśli nadania statusu kandydata do oceny

• W nowej definicji artefaktyczność jest osiągana przez dzieło sztuki a nie nadawana

• Na istotę dzieła sztuki składa się 5 pojęć- artysta, dzieło sztuki, publiczność, świat sztuki, system świata sztuki

• Dzieło sztuki jako artefakt- artefaktualność- wytworzone sztucznie - jest to pojęcie opisowe, klasyfikacyjne ale nie wartościujące

• Artefaktualność jest warunkiem dzieła sztuki- minimalny wkład artysty jest konieczny, zwraca uwagę na stronę techniczną- w tej koncepcji konceptualizm nie jest sztuką bo nie jest artefaktem. Przedmioty gotowe (ready-mades) są dziełami sztuki- wykorzystywane jako medium artystyczne

• Instytucjonalność- pojęcie świata sztuki- zmienia jego znaczenie- świat instytucji szeroko pojętych, wystawiających dzieła sztuki

• Praktyki oglądania, tworzenia- społeczne konteksty- publiczność w szerokim sensie

• Kontekstualna teoria sztuki- dzieła sztuki nie powstają w próżni - odrzuca pojęcie natchnienia, geniuszu- artyści są osadzeni w sposobie myślenia o sztuce- akceptują

• Problem definicji Dickie- nie ma wartościowania, podziału na sztukę i nie- sztukę

• Czy wszystko może być dziełem sztuki?- regulacja w ramach praktyk ekspozycyjnych

• Dickie rezygnuje z teorii- zarzut że nie podaje kryteriów odróżnienia

• A. Danto- lata 70- żeby zobaczyć coś jako sztukę wymagane jest cos, czego nie można dostrzec- atmosfera artystycznej teorii, wiedza z zakresu historii sztuki, jakiś świat sztuki

• W jaskiniach Lascaux- nie wiedzieli że tworzą sztukę bo nie było teorii sztuki- zaplecze teoretyczne jest konieczne aby coś pojąć jako sztukę

• Ważna jest znajomość teoretycznego kontekstu sztuki- dzieło sztuki jest zawsze w jakimś kontekście

• Teoria przenosi dany przedmiot w świat sztuki

• Dzieła mogą stać się dziełami sztuki po latach

• Dzieło sztuki jest wypowiedzią

• Warhol brillo-box- wystawia kartony- stają się wypowiedzią w sprawie sztuki

• Sztukę tworzy coś co jest pozawizualne

• Nie można zdefiniować raz na zawsze sztuki

• Bo wciąż powstają konteksty teoretyczne

• Kosuth- dzieło sztuki jest rodzajem zdania prezentowanego w kontekście sztuki jako wypowiedź na temat sztuki

• 1.Danto- matryca stylu- na przecięciu stylów i cech sztuki (np. malarskość, linearność)- matryca to wszystkie możliwe teorie- na przecięciu lini są dzieła sztuki- ta matryca rożnie- gdy pojawia się nowa jakość w sztuce- teorie wyłaniają sztukę

• cechy sztuki czekają na kolejne teorie, które wyprowadzą dzieła sztuki z cienia

• obok- 2 wyróżnik dzieła sztuki- interpretacja, kontekst biograficzny, intencji, twórczość

• Kuhn- „O rewolucji naukowej”- naukowcy pracują nad problemem, który jest w pewnym paradygmacie ( paradygmat to teorie akceptują na temat danego zjawiska- paradygmat określa czym jest świat) badacze w ramach paradygmatu porozumiewają się w tym samym języku. Pojawiają się empiryczne dane podważające ich teorie. Pojawiają się zaburzenia- teoria doznaje rozbicia, w wyniku rewolucji pojawia się inny paradygmat- nowy język opisu- świat po rewolucji jest inny- naukowcy nie potrafią się dogadać z poprzednikami

• Koncepcje Kuhna przejmuje Danto- dzieje sztuki:

• 1. okres mimetyzmu- teoria od Gracji do XIC wieku- nikt jej nie podważa

• 2. okres ekspresji- ekspresjonizm (przejściowy)- świat mimetyczny ulega zachwianiu

• 3. nowy paradygmat- sztuka jest filozofią, pojęciem ( koniec sztuki- artyści będą tworzyć dalej ale cała sztuka jest pojęciowa)

• nie ma ekspozycji bez teorii

• koncepcja J. Margolisa- jest antyesencjonalistą- jest za estetyką relatywistyczną

• „dzieło sztuki nie jest tym samym co wielbłądy i kamienie” . Pierwsze są tworami człowieka a drugie przedmiotami naturalnymi

• dzieła sztuki wymagają sformułowania teorii sztuki- są na wskroś historyczne

• dzieła powstają w konkretnych kontekstach historycznych

• występuje przeciwko unifikacji w humanistyce- np. w pozytywizmie- dzieła sztuki sprowadzone do przedmiotów badań

• nie istnieją uniwersalne kryteria, jedna wykładnia dzieła

• dzieło sztuki posiada nieuchwytną naturę- nie zawsze dzieło jest dla nas jasne- nie możemy wymagać jasności od dzieła sztuki bo sami nie jesteśmy jaśni dla siebie, świat ludzki nie jest jasny

• wielość sposobów odczytania dzieła sztuki- niepewność, nieuchwytna natura dzieła sztuki

• niepewność- nie da się tego opisać w logice dwuwartościowej

• można się porozumieć- wybrać, która interpretacja jest słuszna- relatywizm, pluralizm

• definiuje dzieło sztuki- twór ucieleśniony, naznaczony interpretacją

Pragmatyzm:

Pragmatyzm: filozofia ta powstała z potrzeby przystosowania europejskiej filozofii do praktyki. Pragmatyzm zdobywa coraz większą umiejętność w łączeniu teorii z praktyką. Nie przyjmuje, że refleksja filozoficzna musi leżeć u podstaw sztuki (mogą one szkodzić sztuce).

Dewey - przedmioty artystyczne stają się dziełami sztuki, gdy kształtują doświadczenie. W muzeach sztuki są oderwane od życia. Muzea sztuki nie oddają ducha sztuki.
Sztuki powstają jako autonomiczne i niezależne od życia - sztuka musi stanowić intensyfikację życia. Separowanie sztuki od życia codziennego sprawia, że sztuka jest odrealniona.

Aby zrozumieć znaczenie artystyczne utworów musimy odwrócić się od postawy estetycznej. Należy zwrócić się ku zwykłemu doświadczeniu. U podstaw estetyki leży filozofia doświadczenia. Doświadczenie jest wynikiem napięć, interakcji pomiędzy otoczeniem a dziełem. Jest ciągle pulsującym rytmem. Doświadczenie spełnione jest wyposażone w wartość estetyczną. Spełnione doświadczenie posiada pewną integralność - an experience.

Jest powiązane z intelektem, uczuciami, jest percepcją, w której uczestniczą wszystkie zmysły. Po aktywności pojawia się pasywność. Wszelkie spełnione doświadczenie posiada jakość estetyczną. Życiowe doświadczenia są przesiąknięte jakością estetyczną, ale życie nie jest doświadczeniem estetycznym.

Punktem wyjścia jest codzienne doświadczenie życiowe, a intensyfikacją są doświadczenia estetyczne. Sztuka nie sprowadza się u Deweya do dzieł sztuki, przedmiotów sztuki. Może pojawiać się w interakcji z innymi przedmiotami, nie chodzi o formę wartości. Może to być przyroda. Dzieło sztuki stanowi najbardziej subtelną formę tego doświadczenia. Muzea = zamknięcie. Odnosząc się do naszego życia, zabarwia nasze życie, zatem nasze życie jest sztuką.
Sztuka życia - wprowadzanie w obręb życia kategorii estetycznych.

Rorty - estetyka Deweya jako punkt wyjścia, gruntowna rewizja myśli estetycznej. Budując język nie mówimy, jaka sztuka ma być, ale w jaki sposób mówimy i opisujemy dzieło sztuki. Zmieniające się życie uczy jak osiągnąć jego najwyższą jakość. Nie chodzi zatem o znalezienie prawdziwej definicji sztuki, ale tak opisać sztukę, aby wzbogaciła nasze doświadczenie. Chodzi o to, aby w zmiennych sytuacjach życiowych ta teoria była refleksją nad praktyką, w której to praktyce dostosujemy działalność do aktualnych potrzeb sytuacji. W teorii nie szukamy praw, ale analizujemy sztukę tak jak powstaje dzieło sztuki.

Schusterman - dawne kategorie sztuki piękna przejmuje z punkty widzenia pragmatyki wyborów życiowych. Sztuka spełnia wymóg złożoności semantycznej, głębi, formy, artystycznej samoświadomości, twórczości. Przeżycia z tłumu są autentyczne.

Choć sztuka daje przelotne przyjemności, to nie znaczy, że jest pozbawiona wartości. Również jest potrzebny aktywny odbiorca. Sztuka popularna różni się tym od wysokiej, że posiada znaczący potencjał estetyczny. Nie zgadza się z tym, że sztuka popularna jest w całości miałka i bez wartości

Berleant - „Estetyka środowiska”. Jest kontynuatorem Deweya. Przeciwstawia się Kantowskiemu podziałowi na podmiot i przedmiot. Dyskwalifikuje podział sztuk. Tradycja europejskiej estetyki jest budowana na naukowym poglądzie na świat. Czas racjonalizacji tego, co nieokreślone. Mówi, że z estetyki chcemy zrobić pole badań. Estetyka rości sobie pretensje do obiektywności.
Zamiast tego proponuje estetykę zaangażowaną, opartą na pojęciu doświadczenia. Nie sztukę życia w sensie estetyzacji życia (jak dandyzm).
Sztuka etniczna - sztuka współczesna grupie innych kultur. Znacznie poszerzone granice sztuki. Sztuka poszerza skalę tradycyjnych zmysłów estetycznych o doświadczenie somatyczne, które w odniesieniu do sztuki staje się doświadczeniem artystycznym. Ucieleśnienie estetyczne. Sztuka i przyroda są nośnikami wartości estetycznych. Doświadczenie nie jest jedynie zmysłowe - jest aktywnym uczestnikiem w dziele sztuki.

Niesie ze sobą kumulację procesu twórczego. Praca na dziełem nie jest skończona.

Przeżycie jest formą ponownego tworzenia. Dzieło sztuki aktywizuje w nas intuicję. Dzieła sztuki wzbogacają ludzkie życie. Doświadczenie estetyczne ma związek z innymi rodzajami przeżycia (nie jest autonomiczne). Uczestnictwo jest tu nie tylko cielesne, ale z całym bagażem kulturowym, osobistym. Nie istnieje świadomość bez ciała.

Koncepcja ciągłości sztuki - w rzeźbie sama obecność artysty jest zawarta w kamieniu (ucieleśnienie zawarte w dziele), ona wyzwala aktywność widza. Jest przeciwko estetyce ucieleśnionej. Obraz nie powstaje w jednym rzucie, artysta długo tworzy dzieło. Należy odróżnić doświadczenie ucieleśnione od doświadczenia cielesnego. Doświadczenie zaangażowane jest odpowiednie dla sztuki, która zastępuje lub rozszerza pojęcie doświadczenia o cielesność.

53

---