AASEN IVAR (1813-96)

norw. poeta i językoznawca; twórca współcz. norw. j. lit. zw. landsmål (norweski język); autor słowników i gramatyk: Norsk grammatik ['gramatyka norw.'] (1848), Det norske folkesprogs grammatik ['gramatyka norwe. j. lud.'] (1848); zbiory poezji (Symra 'zawile' 1863), dzienniki, wspomnienia.

AGRELL PER SIGURD (1881-1937)

szwedz. językoznawca, slawista; od 1922 prof. uniw. w Lund; gł. praca Przedrostki postaciowe czasowników polskich (w: „Materiały i Prace Komisji Językowej AU”, VIII 1918); prace z zakresu intonacji i akcentu w j. słowiańskich.

AJNI SADRIDDIN (1878-1954)

tadż. i uzb. pisarz, historyk i językoznawca; od 1951 prezes Akad. Nauk Tadż. SRR; twórca i gł. przedsta-wiciel tadż. literatury, pisał też w j. uzb.; autor pierwszych tadż. powieści hist. (Dochunda 1930, Niewolnicy 1934, wyd. pol. 1953); wspomnienia Joddoszto (t. 1-4 1949-54, pol. wyd. fragmentów pt. Buchara 1950); poezje, prace z zakresu historii, literatury, językoznawstwa; antologia literatury tadż. (1925).

ALEKSANDRYJSKA SZKOŁA FILOLOGICZNA

1. w historii staroż. świata zach. ośrodek systematycznych badań językoznawczych skupiony wokół Biblio-teki Aleksandryjskiej; metody pracy nad ustaleniem poprawności tekstów klas. literatury gr. dały początek filologii jako dyscyplinie nauk. (twórca Arystarch z Samotraki); najwybitniejszym osiągnięciem a.sz.f. były 1. gramatyka gr. Dionizjusza Traka i Składnia części mowy w 4 częściach Apolloniosa Dyskolosa.

ANDREJCZIN LUBOMIR (1910-75)

językoznawca bułg.; prof. uniwersytetu w Sofii; czł. Bułg. Akad. Nauk; m.in. Osnownata gramatika na byłgarski ezik (1944).

ANDRZEJEWSKI BOGUMIŁ WITALIS (ur. 1922)

afrykanista, poeta; od 1980 prof. School of Oriental and African Studies w Londynie; liczne studia nad j. somali i kuszyckimi oraz literaturami w tych j.; współautor antologii poezji somalijskiej i arab. w przekładzie na ang. (1964); współwyd. i współautor Literature in African Languages (1985); poezja intelektualna (zbiory: Na wszelki wypadek 1957, Podróż do krajów legendarnych 1985).

APOLLONIOS DYSKOLOS (II w.)

gramatyk gr. z Aleksandrii w Egipcie; zajmował się problemami składni, akcentu, prozodii i morfologii; autor jedynego zachowanego dzieła o składni gr. Peri syntaxeos (w 4 księgach); prace A.D. wywarły wpływ na humanistów okresu odrodzenia.

APPEL KAROL (1857-1930)

językoznawca; prof. Wolnej Wszechnicy Pol., od 1919 — Uniw. Warsz.; czł. PAU; gł. prace: O mowie dziecka (1907), Język i społeczeństwo (1908), Stanowisko językoznawstwa pośród innych nauk (1913).

APRESJAN JURIJ D. (ur. 1930)

językoznawca ros.; współtwórca moskiewskiej szkoły semantycznej; od 1985 prof. w Inst. Problemów Transmisji Informacji Akad. Nauk ZSRR (ob. Ros. Akad. Nauk); gł. zainteresowania: semantyka, składnia, leksykografia, lingwistyka komputerowa; liczne prace: Koncepcje i metody we współczesnej lingwistyce strukturalnej (1966, wyd. pol. 1971), Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka (1974, wyd. pol. 1980), Smysł — Tiekst (1980).

ARANY JÁNOS (1817-82)

poeta węg.; przyjaciel S. Petöfiego, uczestnik rewolucji 1848-49; od 1858 czł. Węg. Akad. Nauk; uznany za największego węg. epika; poematy epickie (trylogia Toldi 1847-79), hist. i lud. ballady, utwory patriot. i liryki, m.in. cykl Öszikék [`jesienne kwiaty'] (1877); w twórczości wyzyskał lud. tradycje węg., słownictwo i wersyfikację poezji lud.; autor studiów z dziejów wersyfikacji węg., tłumacz m.in. utworów W. Szekspira i Arystofanesa.

ARYSTARCH Z SAMOTRAKI

Aristarchos (216-144), filolog gr.; uczeń Arystofanesa z Bizancjum; kier. Biblioteki Aleksandryjskiej; zwolennik teorii analogii, twórca nowych pojęć gram., autor wielu rozpraw; przygotował kryt. wydania dzieł klasyków literatury gr., m.in. Homera, tragików, Arystofanesa, Herodota; wszystkie pisma A. zaginęły.

ARYSTOFANES Z BIZANCJUM (275-180)

filolog gr.; uczeń Zenodota z Efezu, Kallimacha i Eratostenesa z Cyreny, kier. Biblioteki Aleksandryjskiej; oprac. kryt. wyd. dzieł Homera, Hezjoda, poetów dram. i liryków; autor pierwszego dzieła leksykograficzne-go Lexeis; zwolennik analogii jako zasady rządzącej j.; miał wprowadzić znaki akcentowe i interpunkcyjne.

AWANESOW RUBEN I. (1902-82)

ros. językoznawca, rusycysta; współtwórca moskiewskiej szkoły fonolog.; od 1937 prof. uniw. w Moskwie, od 1958 czł. Akad. Nauk ZSRR; prace gł. z zakresu fonetyki i dialektologii, m.in. Fonietika sowriemiennogo russkogo litieraturnogo jazyka (1956).

BACKVIS CLAUDE (ur. 1910)

slawista belg.; od 1946 prof. i dyr. Inst. Filologii Słow. w Brukseli; od 1966 czł. PAN; znawca pol. odrodze-nia (rozprawa o Odprawie posłów greckich J. Kochanowskiego i XVI-wiecznym romansie pol.) oraz poezji barok. (monografia o M. Sępie Szarzyńskim, S. Twardowskim); również studia o J. Słowackim, A. Mickie-wiczu, S. Wyspiańskim (Le dramaturge Stanislas Wyspianski 1952); tłumacz literatury pol. (m.in. Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego 1948); pol. wybór prac Backvisa Szkice o kulturze staropolskiej (1975).

BAJEROWA IRENA (ur. 1921)

córka Z. Klemensiewicza, językoznawca, polonistka; od 1974 prof. Uniw. Śląskiego; od 1992 czł. PAU; prace z gramatyki i historii j. pol., m.in.: Wyrazy złożone nowszej polszczyzny kulturalnej (1951), Kształto-wanie się systemu pol. j. literackiego w XVIII w. (1964), Polski język XIX w. Stan i ewolucja (t. 1 1986).

BALLY CHARLES (1865-1947)

językoznawca szwajc.; uczeń F. de Saussure'a; prof. uniw. w Genewie; gł. prace z językoznawstwa ogólnego i stylistyki: Traité de stylistique française (t. 1-2 1909), Linguistique générale et linguistique française (1932, wyd. popr. 1945).

BANDTKIE JERZY SAMUEL (1768-1835)

językoznawca, bibliotekarz, historyk, historyk drukarstwa; 1798-1811 nauczyciel i bibliotekarz we Wrocławiu; badacz dziejów Śląska, wykazał m.in. słowiańskość autochtonicznych Ślązaków i przynależność ich gwary do polszczyzny (m.in. Wiadomości o języku polskim w Śląsku i o polskich Ślązakach, „Mrówka Poznańska” 1821); od 1802 współprac. wyd. Kornów; od 1811 kier. Biblioteki Jag. i wykładowca bibliografii na UJ; uporządkował, powiększył i częściowo skatalogował zbiory Biblioteki Jag.; 1812 otworzył czytelnię dla publiczności; red. pism nauk.-lit.; autor wielu prac, m.in. fundamentalnych: Historia drukarń krakowskich... (1815), Historia biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego... (1821), Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim... (t. 1-3 1826).

BAŃCZEROWSKI JERZY (ur. 1938)

językoznawca; od 1976 prof. UAM w Poznaniu; zajmuje się językoznawstwem ogólnym i mat. oraz j. uralskimi; najważniejsza praca: A Determinational Theory of Language (1980); współautor Wstępu do językoznawstwa (1982).

BAR-HILLEL YEHOSHUA (1915-75)

filozof, językoznawca izraelski; prof. uniwersytetu w Jerozolimie; 1 z inicjatorów i teoretyków przekładu maszynowego; Philosophy and Methodology of Linguistics.

BARANNIKOW ALEKSIEJ P. (1890-1952)

indolog ros.; prof. uniwersytetu w Leningradzie; czł. Akad. Nauk ZSRR; podręcznik hindustani; red. słownika hindi-ros.

BARCHUDAROW STIEPAN G. (1894-1983)

ros. rusycysta, leksykograf; prof. uniwersytetu w Leningradzie, czł. Akademii Nauk ZSRR; prace gł. z historii j.; współred. słownika Słowar' sowriemiennogo russkogo litieraturnogo jazyka. (t. 1-17 1948-65).

BARTHOLOMAE CHRISTIAN (1855-1925)

iranista niem.; prof. uniw. w Halle i Heidelbergu; prace z zakresu językoznawstwa; Altiranisches Wörterbuch.

BARTŁOMIEJ Z BYDGOSZCZY (ok. 1478-1548)

leksykograf; bernardyn, związany z klasztorem w Bydgoszczy; twórca m.in. słownika łac.-pol.

BARTMIŃSKI JERZY (ur. 1939)

językoznawca, folklorysta; od 1991 prof. UMCS; gł. zainteresowania: etnolingwistyka, tekstologia, współcz. j. pol.; O języku folkloru (1973), Nazwiska obce we współczesnej polszczyźnie (1978); red. dzieła zbiorowego Współczesny j. polski (1993).

BAUDOUIN DE COURTENAY JAN NIECISŁAW (1845-1929)

ojciec Cezarii, językoznawca pol., pochodzenia franc.; prof. uniw. w Kazaniu (1875), Dorpacie, Krakowie (1894-98), Petersburgu, Warszawie (od 1918); twórca kazańskiej szkoły językoznawczej, prekursor praskiej szkoły fonolog.; od 1887 czł. AU, od 1897 Petersburskiej AN i in.; inicjator i wyd. „Prac Filologicznych”, współzałożyciel (1925) Pol. Tow. Językoznawczego; czynny w życiu polit., obrońca mniejszości nar., 1922 wysunięty przez nie jako kandydat na prezydenta państwa. Liczne prace z teorii j., historii i dialektologii j. słow., językoznawstwa porównawczego, indoeuropeistyki, m.in. O driewnie-polskom jazykie do XIV stoletija (1870), Opyt fonietiki riezjanskich goworow (1875), O ogólnych przyczynach zmian językowych (1891), Próba teorii alternacji fonetycznych (1894), Zarys historii języka polskiego (1922).

BEDNARCZUK LESZEK (ur. 1936)

językoznawca, indoeuropeista; od 1987 prof. WSP w Krakowie; od 1991 czł. PAN; prace z językoznawstwa indoeur., j.: pol., słow., celt., bałk.; m.in. Indoeuropean Parataxis (1974), red. i współautor Języków indoeuropejskich (t. 1-2 1986-88).

BĔLIČ JAROMÍR (1914-77)

językoznawca czes.; od 1949 prof. uniw. w Ołomuńcu i od 1957 — w Pradze; czł. Czechosł. Akad. Nauk; prace z językoznawstwa czes. i dialektologii: Dolská nareči na Moravĕ (1954), Nástínčeske dialektologie (1972).

BELIĆ ALEKSANDAR (1876-1960)

językoznawca serb.; od 1905 prof. uniw. w Belgradzie; od 1937 prezes Serb. Akad. Nauk i Sztuk; od 1956 czł. PAN; gł. prace z gramatyki porównawczej języków słow., dialektologii i językoznawstwa ogólnego oraz historii języka: Dijalekti Istočne i Južne Srbije (1905), O jezičkoj prirodi i jezičkom razvitku (t. 1-2 1941-59), Istorija srpskohrvatskog jezika (t. 1-3 1949).

BENFEY THEODOR (1809-81)

niem. historyk nauki, indianista i językoznawca; od 1848 prof. uniw. w Getyndze; autor gramatyki sanskr. oraz prac na temat dziejów bajki; tłumacz Pańćatantry, wydawca i tłumacz Samawedy.

BENNI TYTUS (1877-1935)

językoznawca; od 1920 prof. Uniw. Warsz.; zał. Inst. Fonetycznego; twórca podstaw pol. fonetyki opisowej i eksperymentalnej; gł. prace: Fonetyka opisowa (w: Gramatyka języka polskiego 1923, wyd. 2 1959), Palatogramy polskie (1931).

BENTLEY RICHARD (1662-1742)

ang. filolog klas.; od 1700 zwierzchnik Trinity College w Cambridge; 1713 B. odkrył w tekście Homera głoskę digammę i zbadał jej funkcję; wyd. tekstów Horacego (1711) i innych poetów rzym. i greckich.

BENVENISTE ÉMILE (1902 -76)

językoznawca franc.; od 1937 prof. Collège de France; od 1960 czł. Inst. Franc.; od 1959 czł. PAN; gł. prace z gramatyki porównawczej j. indoeur., m.in. Essai de grammaire sogdienne (1929), Le vocabulaire des institutions indo-européennes (1969).

BERNEKER ERICH (1874-1937)

slawista niem.; od 1902 prof. uniw. w Pradze, Wrocławiu, Monachium; czł. PAU; badacz słow. składni i etymologii; m.in. Die preussische Sprache (1856), Die Wortfolge in den slavischen Sprachen (1900), Slavisches etymologisches Wörterbuch (A-Mor, 1908-13).

BERNOLÁK ANTON (1762-1813)

słowac. uczony, działacz oświeceniowy, reformator j.; próbował stworzyć słowac. język lit. (na podstawie j. zach. Słowacji); opracował system ortografii (fonetyczny); ogłosił gramatykę (Gramatica slavica 1790) i 6-tomowy słownik 5-języczny; ideę reformy Bernoláka podjął L. Štúr.

BEZLAJ FRNCE (ur. 1910)

słoweński językoznawca, slawista; prof. uniwersytetu w Lublanie, czł. Słoweńskiej Akademii Nauk i Sztuk i PAU; prace z gramatyki porównawczej j. słowiańskich.

BIELFELD HANS HOLM (ur. 1907)

niem. językoznawca, slawista; od 1950 prof. Uniw. Humboldta w Berlinie; autor prac z zakresu leksykografii i historii j. ros., m.in. Russich-Deutsches Wörterbuch (1958), Altslavische Grammatik. Einführung in die slavischen Sprachen (1961).

BIŁODID IWAN (1906-81)

językoznawca ukr.; czł. ukr. akad. nauk; prace dotyczące historii języka ukraińskiego i ros. prozy.

BIRNBAUM HENRYK (1925)

amer. językoznawca, slawista: od 1961 prof. uniw. w L. A.; od 1988 czł. PAN, także czł. akad. nauk w Szwecji i Serb. Akad. Nauk i Sztuk; red. pism „California Slavic Studies”, „Die Welt der Slaven” i „Russian Linguistics”; zajmuje się zagadnieniami fonologii, dialektologii, gramatyki porównawczej j. słow., problemami typologicznymi w lingwistyce (Problems of Typological and Genetic Linguistics Viewed in a Generative Framework 1970) oraz historii i kultury Słowian (Common Slavic. Progress and Problems in Its Reconstruction 1975).

BLOOMFIELD LEONARD (1887-1949)

amer. językoznawca, germanista, badacz j. Indian; prof. uniw. w Ohio, Chicago, New Haven; od 1935 prez. Linguistic Society of America; liczne prace: Introduction to the Study of Language (1914), Language (1933), Linguistic Aspects of Science (1939).

BOAS FRANZ (1858-1942)

amer. antropolog kulturowy, pochodzenia niem.; 1899-1937 prof. Columbia University w N. Jorku; twórca amer. antropologii kulturowej; zwolennik relatywizmu kulturowego; wprowadził do badań etnogr. metody nauk przyr.; z pozycji antropologii fiz. zwalczał teorie rasistowskie; zainicjował badania nad j. Indian amer.; jego prace terenowe stały się w USA wzorem badań nad kulturami pierwotnymi; Handbook of American Indian Languages (1911), General Anthropology (1938), Race, Language and Culture (1940).

BOBOWSKI WOJCIECH, Ali Bey (ok. 1610-1675)

orientalista, pisarz; wzięty jako dziecko w jasyr, po 20 latach odzyskał wolność; 1. dragoman sułtana Mehmeda IV (znał 17 j.); autor gramatyki i słownika j. tur. (w rękopisie); m.in. przekłady na tur. z łac. Biblii, z ang. — modlitewnika Book of Common Prayer (w rękopisie); dokładny opis pałacu sułtańskiego Serai Enderum (wyd. austr. 1667).

BODIANSKI OSYP (1808-77)

ukr. i ros. slawista, historyk, folklorysta, tłumacz; autor prac dotyczących folkloru, historii i j. Słowian, m.in. Pro narodnu poeziju słowjanśkych płemen (1837), Pro czas wynyknennia słowjanśkych pyśmen (1855); opublikował wiele materiałów z historii Rosji i Ukrainy (Istorija Rusiw..., Rejestr usioho wijśka Zaporiźkoho..., Litopys Samowydcia); tłumacz prac hist. czes., pol. i ukr. na j. ros.

BOGATYRIOW PIOTR G. (1893-1971)

ros. folklorysta i filolog; od 1940 prof. uniw. w Moskwie; 1921 wspólnie z R. Jacobsonem, zał. Moskiewskie Koło Językoznawcze oraz ogłosił rozprawy (1929 i 1931) na temat zasadniczej różnicy między twórczością folklorystyczną a literaturą, oparte na kryteriach teorii językoznawstwa ogólnego i semiotyki kultury; gł. prace na temat słowac. teatru lud., eposu lud. Słowian, przekazu ustnego (zbiór Woprosy tieorii narodnogo iskusstwa 1971); autor słownika słowac.-ros.; podręczniki; przekłady, m.in. powieści J. Haška; pol. wybór rozpraw w oprac. M.R. Mayenowej Semiotyka kultury ludowej (wyd. 2 rozszerzone 1979).

BOGORODICKI WASILIJ A. (1857-1941)

językoznawca ros.; uczeń J. Baudouina de Courtenay; prof. uniw. w Kazaniu; od 1915 czł. Petersburskiej Akad. Nauk, a następnie Akad. Nauk ZSRR; twórca fonetyki eksperymentalnej; zał. 1. w Rosji laboratorium fonet. przy uniw. w Kazaniu; liczne prace z językoznawstwa ogólnego, indoeur., ros., słow., turko-tatar., m.in. Lekcyi po obszczemu jazykowwiedieniju (1911), Fonietika russkogo jazyka w swietie ekspierimientalnych dannych (1930), Wwiedienije w tatarskoje jazykoznanije w swiazi s drugimi tiurkskimi jazykami (1934).

BOGUSŁAWSKI ANDRZEJ (ur. 1931)

językoznawca semantyk; od 1977 prof. Uniw. Warsz.; od 1983 czł. TNW, od 1993 PAU; prace gł. z językoznawstwa teoret. i rusycystycznego, leksykografii i morfologii, m.in. Prefiksacja czasowników w j. rosyjskim (1966), Język w słowniku (1988).

BOHORIČ ADAM (ok. 1520-ok. 1600)

słoweń. działacz reformacyjny, gramatyk i ortograf; uczył w szkołach protest., gł. w Lublanie; autor 1. gramatyki j. słoweń. Arcticae horulae (1584); twórca ortografii, która obowiązywała do 1843.

BÖHTLINGK OTTO von (1815-1904)

indianista niem., pochodzenia hol.; od 1855 prof. uniw. w Petersburgu, następnie — w Jenie i Lipsku; wydawca i tłumacz gramatyki sanskr. Paniniego, poetyki Dandina, dramatu Kalidasy Śakuntala i in., autor 2 słowników sanskr.-niem., m.in. Sanskrit-Wörterbuch (t. 1-7 1853-75, wraz z R. Rothem).

BONCZYK NORBERT (1837-93)

działacz nar. na Śląsku, poeta, ksiądz; od 1865 w Bytomiu, gdzie zorganizował silny ośrodek pol. życia nar., 1869 zał. Tow. Pol.-Katol. oraz 1871 Tow. Św. Alojzego dla Rozwoju Oświaty i Kultury na Śląsku; inicjował opór pol. ludności G. Śląska przeciw germanizacji; podczas Kulturkampfu więziony; autor m.in. Starego kościoła miechowskiego (1879), Góry chełmskiej (1886).

BONFANTE GIULIANO (ur. 1904)

językoznawca wł.; prof. uniw. w Madrycie, Princeton i Wisconsin (USA), Genui i Turynie; czł. wł. Nar. Akad. Umiejętności oraz PAN (od 1980); przedstawiciel neolingwistyki, inspirator nowej metody badania ewolucji j., tzw. metody wewn. rekonstrukcji; prace z różnych działów językoznawstwa indoeur., m.in. I dialetti indoeuropei (1931), Semantics (1950), Corso di glottologia (1961).

BOPP FRANZ (1791-1867)

językoznawca niem.; twórca gramatyki porównawczej j. indoeur.; od 1821 prof. 1. katedry językoznawstwa na uniw. w Berlinie i czł. berlińskiej Akad. Nauk; prace B. otworzyły epokę nowocz. językoznawstwa; po-równywanie j. wyodrębniło się jako samodzielna dyscyplina językoznawcza; gł. dzieła: Über das Conjuga-tionssystem der Sanskritsprache in Vergleichung mit jenem der griechischen, lateinischen, persischen und germanischen Sprache (1816), Vergleichende Grammatik des Sanskrit, Zend, Griechischen, Lateinischen, Littauischen, Gotischen und Deutschen (t. 1-2 1833-35, wyd. 2 wraz z j. orm. 1856-61).

BRAILLE LOUIS (1809-52)

twórca systemu pisma dotykowego dla niewidomych, Francuz; od 1827 nauczyciel w paryskim instytucie dla ociemniałych dzieci, sam niewidomy od 3 r. ż.; 1829 ogłosił swój alfabet (B. pismo), przez następnych kilka lat doskonalił go i uzupełniał; 1837 wydano pierwszą książkę w systemie B., od 1879 jest on powszechnie stosowany w zakładach kształcenia niewidomych. W 1952, w stulecie śmierci B., jego prochy złożono w paryskim Panteonie.

BRAJERSKI TADEUSZ (1913-97)

językoznawca; uczeń S. Szobera i T. Milewskiego; od 1956 prof. KUL; prace z historii j. pol., m.in. Latynizmy w Kazaniach gnieźnieńskich (1966), podręcznik Język staro-cerkiewno-słowiański (1967).

BROCH OLAF (1867-1961)

norw. językoznawca, slawista; twórca słow. fonetyki opisowej; 1900-37 prof. uniw. w Oslo; od 1896 czł. Norw. Akad. Nauk; prace z zakresu fonetyki, dialektologii norw. i słow., m.in. Die Dialekte des südlichsten Serbiens (1903), Oczerk fizijołogii sławianskoj rieczi (1910), Slavische Phonetik (1911).

BRØNDAL VIGGO (1887-1942)

językoznawca duński, romanista; prof. uniwersytetu w Kopenhadze; czołowy przedstawiciel tzw. kopenhaskiej szkoły strukturalizmu; Essais de liguistique générale.

BRÜCKNER ALEKSANDER (1856-1939)

slawista, historyk kultury, j. i literatury; 1881-1924 prof. uniw. w Berlinie; czł. AU (od 1888) oraz akad. nauk w Petersburgu, Pradze, Sofii i Belgradzie. Uczony o wszechstronnych zainteresowaniach badawczych, wyrastających z uniwersalizmu poznawczego humanistyki pozytywistycznej, łączący ogromną erudycję i pracowitość (jego bibliografia obejmuje ponad 1500 pozycji) ze śmiałością w stawianiu hipotez nauk.; odkrywca nieznanych zabytków i dziedzin piśmiennictwa staropol., poszerzających wiedzę o dziejach rodzimej kultury materialnej, rel. i obyczajowej, j. i folklorze. Jego studiom szczegółowym, m.in. o M. Reju (podstawowa monografia 1905), średniow. poezji łac., literaturze rel., reformacyjnej i plebejskiej, o kazaniach i apokryfach, towarzyszyły opracowania filol. oraz edycje licznych znalezisk archiwalnych i bibliotecznych (Kazania świętokrzyskie oraz Rozmyślanie przemyskie, Ogród fraszek W. Potockiego i wiele innych), także prace ściśle językoznawcze. Podsumowaniem dorobku Brücknera są syntet. ujęcia o charakterze podręcznikowym i encyklopedyczno-informacyjnym: Dzieje literatury polskiej w zarysie (t. 1-2 1903, znane również w wersjach skróconych i uprzednim opracowaniu niem., 1901), Dzieje kultury polskiej (t. 1-3 1930-31, t. 4 1946), Encyklopedia staropolska (t. 1-2 1937-38), Dzieje języka polskiego (1906, wyd. 4 uzupełnione i zmienione 1960), Słownik etymologiczny j. polskiego (1927, wyd. 5 1989), oraz popularyzatorskie opracowania: Cywilizacja i język. Szkice z dziejów kultury polskiej (1901) i Walka o język (1917); ponadto zarysy mitologii słow. i pol., a także Historia literatury rosyjskiej (wyd. niem. 1905, wyd. pol. t. 1-2 1922-23); wybór studiów Kultura, piśmiennictwo, folklor (1974).

BRUGMANN FRIEDRICH KARL (1849-1919)

niem. językoznawca, indoeuropeista; współtwórca szkoły młodogramatyków; od 1882 prof. uniw. w Lipsku, Fryburgu Bryzgowijskim, Bremie; wraz z H. Osthoffem sformułował zał. szkoły, dot. praw głosowych i analogii w pracy Morphologische Untersuchungen (t. 1-6 1878-1910); systematyk gramatyki porównaw-czej, autor podst. dla badań nad wokalizmem indoeur. dzieł: Nasalis sonans in der indogermanischen Grundsprache (1876), Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (t. 1-2 1886-93, wyd. 2 t. 1-2 1897-1916, wraz z częścią dotyczącą składni, oprac. przez B. Delbrücka).

BRUNOT FERDINAND (1860-1938)

romanista franc.; od 1900 prof. Sorbony; od 1925 czł. Akad. Napisów i Literatury; gł. prace z historii j. franc. Grammaire historique de la langue française (1886), Histoire de la langue française des origines à 1900 (t. 1-9 1905-38).

BUDENZ JÓZSEF (1836-92)

językoznawca węgierski, pochodzenia niem.; prof. uniwersytetu w Budapeszcie; czł. Węg. Akad. Nauk; twórca hungarystyki i węgierskiej ugrofinistyki.

BUGA KAZIMIERAS (1879-1924)

językoznawca litew.; od 1916 prof. uniw. w Permie, Tomsku, Kownie; autor wielu prac z zakresu akcentologii, onomastyki j. bałtyckich i litew., m.in. zebranych w Rinktiniai raštai [`Pisma wybrane'] (t. 1-3 1958-62), oraz słownika (nieukończonego) j. litew. (z. 1-2 1914-24).

BÜHLER GEORG (1837-98)

indianista niem.; od 1881 prof. uniw. w Wiedniu; badacz, tłumacz i wyd. sanskr. tekstów, m.in. Manusmryti, oraz inskrypcji; od 1896 wyd. dzieła encyklopedycznego Grundriss der indoarischen Philologie und Altertumskunde (wyd. i uzupełnianego do 1939).

BUŁACHOWSKI LEONID A. (1888-1961)

ros. językoznawca slawista; 1946-60 prof. uniw. w Permie, Moskwie i Kijowie; od 1939 czł. Akad. Nauk Ukr. SRR, od 1946 — Akad. Nauk ZSRR; gł. prace z zakresu historii akcentu w językach słow.: ros., ukr., bułg., czes., pol. oraz z historii j. ros.: Istoriczeskij kommientarij k russkomu litieraturnomu jazyku (1937, wyd. 5 1958); Akcentołogiczeskij kommientarij k polskomu jazyku (1950).

BURNOUF EUGÈNE (1801-52)

franc. iranista i indianista; badacz Awesty i dziejów buddyzmu w Indiach (Introduction à l'histoire du bouddhisme 1844); wydawca i tłumacz Bhagawatapurany.

BUSŁAJEW FIODOR I. (1818-97)

ros. językoznawca, historyk literatury i sztuki; 1847-81 prof. uniw. w Moskwie; od 1881 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; autor 1. gramatyki hist. języka ros.; ważniejsze prace: Opyt istoriczeskoj grammatiki russkogo jazyka (1858), Istoriczeskije oczerki russkoj narodnoj słowiesnosti i iskusstwa (t. 1-2 1861) i Russkij licewoj apokalipsis (t. 1-2 1884).

BUTTLER DANUTA (1930-91)

językoznawca, polonistka; od 1979 prof. Uniw. Warsz.; prace z leksykologii, fonologii, kultury j.: Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny (1976), Rozwój semantyczny wyrazów polskich (1978), Kultura j. polskiego (t. 1-2 1971-82, z H. Kurkowską i H. Satkiewicz).

BYSTROŃ JAN (1860-1902)

ojciec Jana Stanisława, językoznawca i dialektolog; prof. gimnazjalny języka niem. w Krakowie; od 1894 czł. AU; autor opracowań staropol. zabytków języka oraz prac z zakresu składni i dialektologii pol., także etnografii, literatury niem.; gł. praca: O mowie polskiej w dorzeczu Stonawki i Łucyny w Księstwie Cieszyńskim (1887).

ÇABEJ EQREM (1908-80)

językoznawca alb.; indoeuropeista, od 1972 czł. Alb. Akad. Nauk.; twórca fonetyki hist. j. alb. (Fonetika historike e shqipes 1959); zajmował się ponadto etymologią (Hyrfe në historinë e gjuhës shqipe 1947), dialektologią, leksykologią oraz historią literatury, folkloru i etnografią.

CASTRÉN MATHIAS ALEXANDER (1813-52)

językoznawca fiński; prof. uniwersytetu w Helsinkach; prace nad j. ludów Syberii.

CEYNOWA, Cenowa, Cejnowa, FLORIAN STANISŁAW (1817-81)

badacz folkloru i dial. kaszubskiego, działacz polit., z zawodu lekarz; 1846 uczestnik przygotowań powstańczych na Pomorzu, za co był więziony; związany z ruchem chłopskim, głosił jego samodzielność, występując przeciw patronatowi szlachty i kleru; prowadził badania etnogr. i jęz. Kaszubszczyzny w duchu idei słowianofilskich, budząc jednocześnie świadomość jęz.-etniczną i kult. Kaszubów; cenne publikacje źródłowe, m.in. Skôrb kaszébskosłovjanskjè móvé (1866-68) oraz szkice jęz.

CHABOT JEAN BAPTISTE (1860-1948)

orientalista franc.; prace z historii początków Kościoła, j. i literatury syryjskiej i aramejskiej.

CHADWICK JOHN (ur. 1920)

ang. filolog klas.; prof. uniw. w Cambridge; odczytał, wraz z M. Ventrisem, gr. pismo linearne B; wiele prac dotyczących j. klas., m.in. Oxford Latin Dictionary (1946-52), The Decipherment of Linear B (1958), The Pre-history of the Greek Language (w: Cambridge Ancient History, t. 2 1963).

CHMIELEWSKI JANUSZ (ur. 1916-98)

orientalista sinolog i językoznawca; od 1955 prof. Uniw. Warsz.; autor wielu prac z językoznawstwa chiń. i ogólnego oraz z logiki starochiń. (gł. w czasopismach nauk.).

CHOMSKY NOAM AVRAM (ur. 1928)

językoznawca amer.; od 1954 prof. Massachusetts Institute of Technology w Cambridge; twórca gramatyki transformacyjno-generatywnej, mającej przełomowe znaczenie dla rozwoju nowocz. teorii lingwistycznych; opisując model gramatyki generatywnej wprowadził pojęcie transformacji (Syntactic Structures 1957), którym objął prawa regulujące zależności między znaczeniową stroną j. (struktura głęboka) a wyrażeniową (struktura powierzchniowa); koncepcje struktur głębokich (układów myślowych) ujawniających w wypowiedziach podświadomą warstwę racjonalności (racjonalizm genetyczny) spowodowały rozwój psycholingwistyki; Zagadnienia teorii składni (1965, wyd. pol. 1982).

CIMOCHOWSKI WACŁAW (1912-82)

językoznawca albanista; 1956-60 kier. katedry na uniw. w Gdańsku, do 1972 w Poznaniu; 1962-79 prof. UMK w Toruniu; w badaniach nad j. alb. dokonał ustaleń na miarę świat., opublikowanych w pracach: Le dialecte de Dushmani (1951), Język albański („Acta Baltoslavica” 1987, t. XVII).

CINCIAŁA ANDRZEJ (1825-98)

działacz nar. na Śląsku Cieszyńskim, etnograf, z zawodu notariusz; współzałożyciel i wydawca „Tygodnika Cieszyńskiego”, współzałożyciel Czytelni Lud., Pol. Tow. Lud., Tow. Rolniczego; wprowadził j. pol. jako urz. w parafii ewang. w Cieszynie; autor prac z językoznawstwa i etnografii, oprac. m.in. Słownik dialektyczny Śląska Cieszyńskiego, wydał zbiór Pieśni ludu śląskiego z okolic Cieszyna (1885).

COHEN MARCEL (1884-1974)

franc. językoznawca semitolog, etnograf i socjolog; od 1911 prof. École des Langues Orientales, 1926 — Sorbony; gł. prace z komparatystyki języków semickich: Essai comparatif sur le vocabulaire et la phonétique du chamito-sémitique (1947), Język, jego budowa i rozwój (1950, wyd. pol. 1956), wraz z A. Meilletem red. Les langues du monde (wyd. 2 1952).

COLEBROOKE HENRY THOMAS (1765-1837)

ang. prawnik i indolog; od 1801 sędzia w Kalkucie, od 1805 prof. prawa ind. i sanskrytu w Fort William; gł. prace: Remarks on the Husbandry and Commerce of Bengal (1795), Grammar of the Sanskrit Language (1805), Essay on the Wedas (1805).

COLLINDER BJÖRN (1894-1983)

językoznawca szwedz.; prof. uniw. w Uppsali; liczne prace z językoznawstwa porównawczego j. uralskich i indoeur. oraz o języku i kulturze Lapończyków; m.in. Finno-Ugric Vocabulary (1955), Survey of the Uralic Languages (1957), Comparative Grammar of the Uralic Languages (1960).

CONEW BENIO (1863-1926)

filolog bułg.; od 1890 prof. uniw. w Sofii; od 1911 czł. Bułg. Akad. Nauk; gł. prace z historii słownictwa i fonetyki hist. j. bułg., paleografii, bibliografii, m.in. Istorija na byłgarskij ezik (t. 1-3, 1919-37).

CZAMBEL SAMO (1856-1909)

filolog słowac.; prace z historii języka, dialektologii j. słow., normatywne w zakresie ortografii, wywarły wpływ na uformowanie się słowac. v lit.; m.in. Prispĕvky k dejinám jazyka slovenského (1887), Słovenský pravopis (1890).

DAL, Dahl, WŁADIMIR I., pseud. Kazak Ługanski (1801-72)

ros. leksykograf, pisarz i etnograf; od 1838 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; gł. dzieła: Tołkowyj słowar' żywogo wielikorusskogo jazyka (t. 1-4 1863-66, rozszerzone wyd. 2 i 3 pod redakcją J. Baudouina de Courtenay 1903-09 i 1912-14); zbiory przysłów ros. (Posłowicy russkogo naroda 1861-62), bajek lud.; opowiadania utrzymane w poetyce naturalnej szkoły; prace etnogr. i językoznawcze.

DAMIANI ENRICO (1892-1953)

slawista wł.; prof. j. i literatury bułg. na uniw. w Rzymie, Neapolu i Sofii; autor rozpraw z językoznawstwa i literatur słow.: I narratori della Polonia d'oggi (1928), Storia letteraria dei popoli slavi (1952); tłumacz m.in. utworów J. Kochanowskiego, A. Mickiewicza, J. Słowackiego, A. Dygasińskiego.

DANIČIĆ DJURA (1825-82)

filolog serb.; uczeń V. Karadžicia; od 1859 prof. uniw. w Belgradzie; od 1866 sekr. Jugosł. Akad. Nauk i Sztuk w Zagrzebiu; inicjator i red. nacz. słownika j. serbskochorw. (od 1880, kontynuowany do dziś); liczne prace: Mala srpska gramatika (1850), Srpska sintaksa (1858), Srpski akcenti (1925).

DAUZAT ALBERT (1877-1955)

językoznawca franc.; od 1921 prof. École Pratique des Hautes Études w Paryżu; prace z dialektologii rom., historii j., geografii lingwistycznej, onomastyki; m.in. Essais de géographie linguistique et des argots (1929); Histoire de la langue française (1931), Dictionnaire étymologique de la langue française (1938).

DEJNA KAROL (ur. 1911)

językoznawca polonista i slawista; od 1956 prof. Uniw. Łódz.; od 1983 czł. PAN, od 1993 czł. PAU; od 1954 red. serii «Rozprawy Komisji Jęz. Łódz. Tow. Nauk.»; prace gł. z dialektologii i fonologii pol., czes., ukr. i porównawczej słow., m.in.: Polsko-wołyńskie pogranicze językowe (1938); Polsko-laskie pogranicze językowe na terenie Polski (cz. 1-2 1951-53), Atlas gwarowy województwa kieleckiego (z. 1-6 1962-68), Prasłowiańskie systemy fonologiczne (1968), Dialekty polskie (1973).

DELBRÜCK BERTHOLD (1842-1922)

językoznawca niem.; 1 z twórców szkoły młodogram.; od 1870 prof. uniw. w Jenie; zajmował się gł. składnią, ważniejsze prace: Syntaktische Forschungen (t. 1-5 1871-88), Vergleichende Syntax der indogermanischen Sprachen (1893-1900, wyd. jako t. 3-5 Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen, wraz z F.K. Brugmannem).

DENIS MICHAEL (1729-1800)

austr. bibliograf i bibliotekarz, jezuita; znawca inkunabułów; prace bibliotekoznawcze, bibliograficzne, językoznawcze; znany gł. z tłumaczenia Pieśni Osjana J. Macphersona (1768-69).

DIDYMOS, zw. Chalkenteros (ok. 65 r. p.n.e.-10 r. n.e.)

gr. gramatyk i filolog; działał w Aleksandrii; autor licznych prac, m.in. ważnych dla późniejszych scholiastów i leksykografów komentarzy jęz. do utworów gr. poetów i mówców; zachowane fragmenty komentarzy do dzieł Homera i Demostenesa oraz rozprawy o przysłowiach.

DIELS PAUL (1882-1963)

slawista niem.; od 1909 prof. uniw. w Pradze, Wrocławiu, Monachium; od 1944 czł. Bawarskiej Akad. Nauk i in.; prace z j. staro-cerkiewno-słow., staropol., kryt. wyd. Kazań świętokrzyskich (1921); m.in. Studien zur slavischen Betonung (1909), Zur slavisch-germanischen Formenbildung (1949).

DŁUSKA MARIA (1900-92)

teoretyk literatury i językoznawca, badaczka wersyfikacji pol.; 1945-49 prof. KUL, 1950-70 — UJ; badania systemów wiersza pol. metodą hist.-funkcjonalną, w powiązaniu z zagadnieniami genologii, poetyki hist., stylistyki; gł. prace: Prozodia j. polskiego (1947), Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej (t. 1-2 1948-50, wyd. 2 rozszerzone 1978), monografia Próba teorii wiersza polskiego (1962, wyd. 2 rozszerzone 1980); wybór prac teoretycznolit. i historycznolit. Studia i rozprawy (t. 1-3 1970-72); Wiersze (1992).

DOBRACKI-GUTTHÄTER MACIEJ (ok. 1626-1681)

gramatyk i leksykograf; nauczyciel języka pol. we Wrocławiu; autor niem. gramatyki j. pol., zaopatrzonej w liczne cytaty z dzieł J. Kochanowskiego, S. Twardowskiego, A. M. Fredry i in. (cz. 1-2 1668-69), dwujęzycznych podręczników, modlitewnika, a także pol. utworów wierszowanych.

DOBROVSKÝ JOSEF (1753-1829)

czes. filolog, ksiądz; twórca nauk. slawistyki; czł. wielu akad. nauk., m.in. w Petersburgu i Berlinie, licznych towarzystw nauk., m.in. TPN w Warszawie; wydawca lit. zabytków hist., bibliograf; jego wszechstronna działalność na polu slawistyki, języka i literatury czes. przyczyniła się do czes. odrodzenia nar., wywarła znaczny wpływ na slawistykę ros. i austr.; recenzował Słownik j. polskiego S.B. Lindego i konsultował gramatykę pol. J. S. Bandtkiego; liczne prace: Geschichte der böhmischen Sprache und Literatur (1792), Ausführliches Lehrgebäude der böhmischen Sprache (1809), Entwurf zu einem allgemeinen Etymologicon der slavischen Sprachen (1813), Institutiones linguae slavicae dialecti veteris (1822).

DONAT, Aelius Donatus (IV w.)

gramatyk rzym.; nauczyciel św. Hieronima; autor popularnego w średniowieczu podręcznika gramatyki łac. (znanego m.in. z przeróbek jako Donat), komentarzy do komedii Terencjusza oraz do Bukolik i Eneidy Wergiliusza.

DOROSZEWSKI WITOLD JAN (1899-1976)

językoznawca; od 1930 prof. Uniw. Warsz.; od 1947 czł. PAU, od 1952 — PAN; ponad 400 prac z j. pol., dialektologii, słowotwórstwa, słownictwa, semantyki; red. nacz. 11-tomowego Słownika języka polskiego (1958-69, Indeks a tergo 1973, i Słownika poprawnej polszczyzny PWN 1973, liczne wznowienia); gł. prace: Kategorie słowotwórcze (1946), Podstawy gramatyki polskiej (cz. 1 1952), O kulturę słowa (cz. 1-3 1962-79), Elementy leksykologii i semiotyki (1970); działalność popularyzatorska, m.in. w Radiowym Poradniku Jęz.; od 1932 red. mies. „Poradnik Jęz.”; 1969 otrzymał nagrodę państw. I st.

DUBISZ STANISŁAW (ur. 1949)

językoznawca, polonista; prof. Uniwersytetu Warszawskiego; gł. zainteresowania: gramatyka hist., kultura j.; Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego.

DŻURDŻANI, AL-, ABD AL-KAHIR (?-1078)

uczony arab., pochodzenia pers.; prace z dziedziny gramatyki i retoryki; w gł. dziele Asrar al-balagha [`tajemnice retoryki'] wyłożył system retoryki arab., rozważając m.in. problem plagiatu i lit. oryginalności; autor dzieła analizującego styl Koranu.

ECO UMBERTO (ur. 1932)

wł. semiotyk, estetyk, pisarz i publicysta; prof. wielu uniw., m.in. we Florencji (1966-69) i w Bolonii (od 1971); wniósł wielki wkład do teorii semiotyki (Dzieło otwarte 1962, wyd. pol. 1973; La struttura assente 1968, wybór pol. Pejzaż semiotyczny 1972, Trattato di semiotica generale 1975; Lector in fabula 1979, wyd. pol. 1994; Semiotica e filosofia del linguaggio 1984); głosił teorię dzieła „otwartego” (charakterystycz-nego zwł. dla sztuki współcz.), z definicji nieokreślonego i wieloznacznego, skłaniającego tym samym odbiorcę do czynnego uczestnictwa w procesie twórczym; rozgłos przyniosły mu także misternie skonstruowane, wielopłaszczyznowe powieści Imię róży (1980, ekranizacja J.J. Annauda 1986, wyd. pol. 1987) i Wahadło Foucaulta (1988, wyd. pol. 1993), łączące m.in. elementy narracji sensacyjnej i traktatu filoz., a także błyskotliwe teksty publicyst. ogłaszane od 1965 na łamach tyg. „L'Espresso” (wybór w przekładzie pol. Zapiski na pudełku od zapałek 1993).

ENDZELINS, Endzelin, JANIS (1873-1961)

językoznawca łot.; od 1911 prof. uniw. w Charkowie i od 1920 — w Rydze; od 1929 czł. Akad. Nauk ZSRR; prace z j. prus., łot., gramatyki porównawczej j. bałtyckich i słow., m.in.: Lettische Grammatik (1922), Altpreussische Grammatik (1944), Baltu valodu skanas un formas [`dźwięki i formy j. bałtyckich'] (1948); wraz z K. Mühlenbachem oprac. słownik j. łot. (t. 1-4 1923-46).

ERZEPKI BOLESŁAW (1852-1932)

filolog, edytor, historyk kultury; czł. AU; zajmował się gł. piśmiennictwem staropol.; badacz pradziejów Wielkopol.

FICK AUGUST (1833-1916)

językoznawca niem.; prof. uniwersytetu w Getyndze i Wrocławiu; twórca naukowej etymologii j. indoeur., pionierskie prace z dziedziny onomastyki.

FINNBOGADÓTTIR VIGDIS (ur. 1930)

polityk isl.; filolog i teatrolog, wykładowczyni kultury i j. franc. na uniw. i w telewizji, 1972-80 dyr. Teatru Nar. w Rejkiawiku; 1980-96 prez. Islandii (1. kobieta w Europie na takim stanowisku; sprawowała funkcję przez 4 kadencje, zrezygnowała z kolejnego ubiegania się o reelekcję).

FISIAK JACEK (ur. 1936)

językoznawca, anglista; od 1971 prof. UAM w Poznaniu (1985-88 rektor); 1988-89 min. edukacji nar.; prace z gramatyki i struktury j. ang. (Morphemic Structures of Chaucer's English 1965), językoznawstwa ogólnego (Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych 1975); podręczniki.

FOLEJEWSKI ZBIGNIEW (ur. 1910)

historyk literatury, językoznawca, slawista; od 1937 w Szwecji, od 1951 prof. University of Wisconsin, od 1965 wykładowca na uniw. w Vancouver w Kanadzie; prace m.in. z zakresu j. artyst. i związków eur. literatury pol.: La fonction des éléments dialectaux dans les oeuvres littéraires (1949), Studies in Modern Slavic Poetry (1955), Maria Dąbrowska (1967); prace redakcyjne i edytorskie, przekłady; także zbiór poezji Dom w Gorcach oraz poemat Głos w czeluści (oba 1934).

FORTUNATOW FILIPP F. (1848-1914)

językoznawca ros.; od 1876 prof. uniw. w Moskwie; od 1898 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; twórca moskiewskiej szkoły lingwistycznej; prace na temat akcentu, fonetyki, składni, języków indoeur., słow., m.in. Indojewropiejskije pławnyje sogłasnyje w driewnie-indijskom jazykie (1896), O załogach russkogo głagoła (1899).

FURDAL ANTONI (ur. 1928)

językoznawca, polonista, slawista; prof. Uniw. Wrocł. (1992); zainteresowania nauk.: dialektologia, slawis-tyka, językoznawstwo ogólne, semiotyka; Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle rozwoju głosowego (1961), Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego (1973), Językoznawstwo otwarte (1977).

GAERTNER HENRYK (1892-1935)

filolog i językoznawca; od 1926 prof. uniw. we Lwowie; liczne prace na temat j. pol. XVI w. oraz polszczyzny współcz., stylistyki i składni, dydaktyki j.; m.in. Ze studiów nad j. polskim w XVI w.... (1925), Gramatyka współczesnego j. polskiego (t. 1-3, 1931-38).

GAWROŃSKI ANDRZEJ (1885-1927)

syn Franciszka Gawrońskiego Rawity, indianista i językoznawca; od 1916 prof. UJ i Uniw. Lwow.; od 1921 czł. PAU; organizator studiów orientalistycznych w Polsce, współzał. 1925 Pol. Tow. Językoznawczego; współzał. (1915) i red. „Rocznika Orientalistycznego”; autor prac z filologii ind. i językoznawstwa ogólnego, m.in. Studies about the Sanskrit Buddhist Literature (1919), Szkice językoznawcze (1928), 1. pol. Podręcznik sanskrytu (1932), Początki dramatu indyjskiego a sprawa wpływów greckich (1946).

GEBAUER JAN (1838-1907)

czes. filolog i językoznawca; od 1881 prof. uniw. w Pradze; liczne prace z literatury i historii j. czes. oraz gramatyki opisowej i hist. j. czes.; autor słownika staroczes. (t. 1 1903, t. 2 1916), kontynuowanego przez Czechosł. Akad. Nauk; współzał. i 1874-1905 red. czasopisma „Listy filologické”.

GEORGIJEW WŁADIMIR (1908-86)

językoznawca bułg.; od 1945 prof. uniw. w Sofii; od 1952 czł. Bułg. Akad. Nauk; liczne prace z zakresu paleolingwistyki, pokrewieństwa języków indoeur., onomastyki, historii j. bułg., etymologii, m.in. Byłgarska etimołogija i onomastika (1960), Trakite i technijat ezik (1977), Introduction to the History of the Indo-European Languages (1981).

GILLIERON JULES (1854-1926)

szwajc. językoznawca, romanista; od 1883 prof. École Pratique des Hautes Études w Paryżu; twórca geografii lingwistycznej; liczne prace z dialektologii rom., fonetyki oraz 1. atlas lingwistyczny Francji Atlas Linguistique de la France (t. 1-35 1902-10, wraz z E. Edmontem); Études de géographie linguistique (1912, wraz z J. Monginem i M. Roquesem).

GOŁĄB ZBIGNIEW (1923-94)

językoznawca; prof. uniw. w Chicago; od 1990 czł. PAU; prace z dialektologii słow. i językoznawstwa ogólnego, m.in. Conditionalis typu bałkańskiego w językach południowosłowiańskich ze szczególnym uwzględnieniem macedońskiego (1963), współautor Słownika terminologii językoznawczej (1966).

GORDLEWSKI WŁADIMIR A. (1876-1956)

turkolog ros.; 1918-48 prof. Moskiewskiego Inst. Orientalistycznego; od 1946 czł. Akad. Nauk ZSRR; prace dot. literatury, historii, etnografii i j. tur.; Oczerki po nowoj osmanskoj litieraturie (1912), Grammatika turieckogo jazyka (1928), Gosudarstwo Sieldżukidow Małoj Azii (1941).

GRABOWSKI ANTONI (1857-1921)

esperantysta, chemik; prezes Pol. Stowarzyszenia Esperantystów i czł. Akad. Esperanta; autor Słownika esperancko-pol. i pol.-esperanckiego, licznych przekładów na esperanto; współzał. Pol. Tow. Chem.

GRAPPIN HENRI PAUL (1881-1959)

franc. językoznawca, polonista; od 1921 prof. École Nationale des Langues Orientales Vivantes w Paryżu; od 1947 czł. PAU; prace z hist. morfologii j. pol., podręczniki gramatyki pol. dla cudzoziemców, m.in. Grammaire de la langue polonaise (1942), Les noms de nombre en polonais (1950), Histoire de la flexion du nom en polonais. (1956).

GREGOR JÓZEF (1857-1926)

badacz kultury i folkloru śląskiego, ksiądz; czł. Tow. Lit.-Słowiańskiego, 1880 współzał. Tow. Górnoślązaków we Wrocławiu; Mapa Górnego Śląska z uwzględnieniem stosunków językowych (1904), prace etnogr., popularne pieśni.

GRIERSON Sir GEORGE ABRAHAM (1851-1941)

irl. indianista i językoznawca; 1873-1903 w Indian Civil Service, badacz j. Indii; wiele prac, m.in. The Modern Vernacular Literature of Hindustan (1889), monumentalne dzieło Linguistic Survey of India (t. 1-19 1898-1928) opatrzone słownikami 964 j. i dial. Indii.

GROTEFEND GEORG FRIEDRICH (1775-1853)

niem. epigrafik i językoznawca; przyczynił się do odczytania staropers. napisów klinowych z Persepolis i babil. pisma klinowego.

GRUCZA FRANCISZEK (ur. 1937)

językoznawca, germanista; od 1972 dyr. Inst. Lingwistyki Stosowanej, od 1975 prof. Uniw. Warsz. (1982-85 prorektor); od 1989 czł. PAN; od 1974 red. nacz. „Kwartalnika Neofilolog.”, od 1976 — „Przeglądu Glottodydaktycznego”; zajmuje się teorią j., translatoryką, onomastyką i glottodydaktyką; gł. prace: Sprachliche Diakrise im Bereich der Ausdruckskebene des Deutschen (1970), Zagadnienia metalingwistyki... (1983), Beitrage zur Theorie Ausbildung von Fremdsprachenlehren (1993).

GRZEBIENIOWSKI TADEUSZ (1894-1973)

anglista, historyk literatury i językoznawca; od 1945 prof. Uniw. Łódz., 1952-64 — Uniw. Warsz.; autor zarysu literatury amer. i austral. w Wielkiej literaturze powszechnej (t. 3 1932), studiów o dramacie ang. i amer., prac filol., podręczników oraz wielokrotnie wznawianego słownika ang.-pol. i pol.-ang.

GRZEGORZEWSKI JAN (1850-1922)

orientalista, slawista i publicysta; badacz historii gosp. Płw. Bałkańskiego w okresie panowania tur.; jeden z zał. czasopisma „Rocznik Orientalistyczny” (1915); po I wojnie świat. organizator studiów orientalist. w Polsce; 1. w Polsce badacz j. karaimskiego i inicjator opracowania jego słownika; gł. prace: Ein türk-tatarischer Dialekt in Galizien (1903), Grób Warneńczyka (1911), Z sidżyllatów rumelijskich epoki wyprawy wiedeńskiej (1912).

HABDELIĆ JURAJ (1609-78)

chorw. kaznodzieja, pisarz i leksykograf; barokowe kazania w dialekcie kajkawskim — cenne źródło informacji o ówczesnym życiu codziennym; 1. słownik kajkawsko-łac.

HAMM JOSIP (1905-86)

językoznawca chorw.; prof. uniw. w Zagrzebiu i Wiedniu; prace z filologii słowiańskiej (Staroslovenska gramatika), przekłady z literatury pol.

HANKA VÁCLAV (1791-1861)

czes. filolog i pisarz; zyskał międzynar. sławę jako rzekomy odkrywca zabytków literatury staroczes.: Rękopisu królodworskiego (1817, wyd. pol. 1830) i Rękopisu zielonogórskiego (1819); chociaż w 2 poł. XIX w. udowodniono, że są falsyfikatami, odegrały ważną rolę w czes. odrodzeniu nar.; ponadto autor gramatyki j. czes., pol. i ros., tłumacz lud. pieśni serb. i pol.

HATTALA MARTIN (1821-1903)

filolog słowac.; od 1854 prof. Uniw. Karola w Pradze; prace z dziedziny komparatystyki j. bałtosłow. oraz j. słowac.: Srovnávací mluvnice jazyka českého a slovenského (1857), O ablativĕ ve slovančinĕ a litvančinĕ (1857-58).

HAVRÁNEK BOHUSLAV (1893-1978)

czes. językoznawca, slawista; od 1929 prof. uniw. w Brnie, od 1945 — Uniw. Karola w Pradze; od 1952 czł. Czechosł. Akad. Nauk oraz Akad. Nauk NRD i Bułg. Akad. Nauk; organizator i współtwórca czes. i świat. slawistyki; autor kilkuset prac z dziedziny językoznawstwa słow., m.in. Genera verbi v slovanských jazycích (t. 1-2 1928-37), Česká nářečí (1934), Česká mluvnice (1952); współred. słowników współcz. j. czes.; red. wielu czasopism, m.in. „Slovo a slovesnost”, „Slavia”.

HEINZ ADAM (1914-84)

językoznawca; od 1969 prof. językoznawstwa ogólnego UJ; 1 z najwybitniejszych strukturalistów pol.; gł. prace: Genetivus w indoeuropejskim systemie przypadkowym (1955), Funkcja egzocentryczna rzeczownika (1957), System przypadkowy języka polskiego (1965), Dzieje językoznawstwa w zarysie (1978), Język i językoznawstwo (1988).

HILFERDING ALEKSANDR F., A.F. Gilferding (1831-72)

rosyjski etnograf i slawista; czł. Petersburskiej Akademii Nauk; prace folklorystyczne (Onieżskije byliny 1873), hist. i językoznawcze, m.in. o dial. kaszub.

HIRT HERMANN (1865-1936)

językoznawca niem.; od 1912 prof. uniw. w Giessen; gł. prace z zakresu akcentuacji i apofonii indoeur.: Der indogermanische Akzent (1896), Der indogermanische Ablaut (1900) oraz dzieła syntet.: Indogermani-sche Grammatik (t. 1-7 1921-37), Die Hauptprobleme der indogermanischen Sprachwissenschaft (1939).

HJELMSLEV LOUIS (1899-1965)

językoznawca duń.; od 1937 prof. uniw. w Kopenhadze; czołowy przedstawiciel tzw. kopenhaskiej szkoły strukturalizmu; twórca teorii zw. glossematyką; wykład teorii w pracy Omkring sprogteoriens grundlaeggelse (1943, przekład ang. Prolegomena to a Theory of Language w: „Supplement to International Journal of American Linguistics” t. 19, z. 7); wiele artykułów w „Acta Linguistica”, organie szkoły kopenhaskiej, zał. 1939 przez H. i V. Brøndala.

HOCKETT CHARLES FRANCIS (ur. 1916)

językoznawca amer.; prof. Cornell University w Ithaca; jeden z czołowych przedstawicieli amer. szkoły strukturalizmu; liczne prace z językoznawstwa ogólnego dotyczące j. Indian amer. oraz j. chiń., m.in. A Manual of Phonology (1955), A Course in Modern Linguistics (1958).

HRABEC STEFAN (1912-72)

językoznawca, polonista i slawista; od 1946 prof. UMK w Toruniu, od 1954 Uniw. Łódz.; od 1950 kier. zespołu leksykograf. w IBL PAN, opracowującego Słownik języka Adama Mickiewicza; gł. prace — z dialektologii pol. i słow., onomastyki, historii j., m.in. Elementy kresowe w j. niektórych pisarzy polskich XVI i XVII wieku (1949), Nazwy geograficzne Huculszczyzny (1950), Dzieje j. ukraińskiego w zarysie (1965, wspólnie z T. Lehrem-Spławińskim i P. Zwolińskim).

HRINCZENKO BORYS, pseud. Wasyl Czajczenko (1863-1910)

ukr. pisarz, językoznawca i etnograf; działacz oświat.; wydawał ukr. podręczniki i książki dla ludu, opracował Słowar ukrajinśkoji mowy (t. 1-4 1907-09); wiersze; nowele, dramaty o tematyce społ. (Nachmuryło 1899) i hist.; liczne prace folklorystyczne, bibliograficzne i etnogr.; przekłady utworów m.in. J. W. Goethego, F. Schillera, H. Heinego i A. S. Puszkina.

HROZNÝ BEDŘICH (1879-1952)

czes. hetytolog i asyrolog; twórca hetytologii; od 1919 prof. uniw. w Pradze; od 1929 red. czasop. „Archiv orientálni”; odczytał j. hetyckich tekstów klinowych z Bogazköy i określił jego przynależność; Die Sprache der Hethiter... (1916), Les inscriptions hittites hiéroglyphiques, essai de déchiffrement (t. 1-3 1933-37).

HULTZSCH EUGEN (1857-1927)

niem. badacz napisów ind.; od 1886 jako epigrafik w Madrasie, od 1903 prof. uniw. w Halle; tłumacz sanskr. utworów epickich i lirycznych; gł. dzieła: SouthIndian Inscriptions (t. 1-3 1890-1903), Inscriptions of Aśoka (1925).

HUMBOLDT WILHELM von, baron (1767-1835)

brat Alexandra, niem. filozof, teoretyk j., uczony i polityk; czł. Akad. Nauk w Berlinie; współzałożyciel uniw. w Berlinie, 1809-10 reformator szkolnictwa prus. w duchu neohumanizmu, którego był czołowym przedstawicielem; za cel rozwoju społ. uważał realizację ideału humanist. (Über die Aufgabe des Geschichtsschreibers 1882); autor prac z dziedziny typologii i klasyfikacji j. świata, stworzył system lingwistyczno-filoz., nawiązujący do teorii I. Kanta i J.G. Herdera, w którym pojmował język jako czynnik twórczy, kształtujący percepcję świata i pogląd na rzeczywistość; Humbold wywarł wpływ na rozwój historyzmu i poglądy romantyków niem.; Über die Kawi-Sprache auf der Insel Java (t. 1-3 1836-40).

IBN KUTAJBA (828-889)

arab. filolog, gramatyk, teolog, pochodzenia pers.; autor utworów dydaktycznych zaliczanych do tzw. literatury adabowej (mającej pouczać, kształcić i bawić), prac z teorii literatury arab., kultury, historii i językoznawstwa, dzieł o rel. tradycji muzułm., interpretacji Koranu oraz historii prawa muzułmańskiego.

IBN MANZUR (1232-1311)

arab. filolog i leksykograf z Kairu; autor 20-tomowego słownika encyklopedycznego Lisan al-Arab [`język Arabów'], w którym zamieścił liczne fragmenty klas. dzieł literatury arab.

INGARDEN ROMAN (1893-1970)

filozof i estetyk; uczeń E. Husserla; 1933-41 prof. uniw. we Lwowie, od 1945 UJ; od 1945 czł. PAU, od 1958 PAN; 1938-48 red. „Studia Philosophica”; 1 z gł. przedstawicieli fenomenologii, rozwijanej przezeń w opozycji do idealizmu Husserla; w poglądach filoz. głosił tezę o różnorodności odmian doświadczenia, adekwatnej do wielości przedmiotów, postulat opisu faktów w bezpośredniej, intuicyjnej „naoczności” jako sposobu uprawiania filozofii; filozofię pojmował jako dyscyplinę badawczą, samodzielną i bezzałożeniową; od rozważań teoriopoznawczych I. przeszedł do badań nad ontologią, zwł. dzieł sztuki jako tworów świadomości ludzkiej, rozwinął własną teorię literatury i podstaw estetyki opisowej, zbieżną z tymi kierunkami badań lit., które postulowały odejście od biografizmu i psychologizmu oraz koncentrację uwagi badawczej na samym utworze; odróżnił od dzieła lit., jako tworu schematycznego, jego konkretyzacje polegające na swoistym rekonstruowaniu w procesie lektury miejsc niedookreślenia właściwych struktur dzieła; gł. prace: Das literarische Kunstwerk (1931, pol. przekład O dziele literackim 1960) O poznawaniu dzieła literackiego (1937), Szkice z filozofii literatury (1947), Spór o istnienie świata (t. 1-2 1947-48, t. 3 wyd. niem. 1974, wyd. pol. 1981), Studia z estetyki (t. 1-2 1957-58, t. 3 1970), U podstaw teorii poznania (cz. 1 1971), Z teorii języka i filozoficznych podstaw logiki (1972), O odpowiedzialności i jej podstawach ontycznych (1972), Wykłady i dyskusje z estetyki (1981).

IVIĆ PAVLE (ur. 1924)

slawista serb.; prof. uniw. w N. Sadzie; czł. PAU; prace z dialektologii, historii j. (Die serbokroatischen Dialekte, Srpski narod i njegov jezik).

IVŠIĆ STJEPAN (1884-1962)

językoznawca chorw.; prof. uniwersytetu w Zagrzebiu; prace z gramatyki porównawczej i dialektologii (Slawenska poredbena gramatika 1970).

JABŁOŃSKI WITOLD (1901-57)

sinolog; 1930-32 z ramienia Ligi Narodów doradca ds. reformy oświaty w Chinach; od 1947 prof. Uniw. Warsz.; czł. licznych towarzystw nauk.; prace z literatury, etnografii, historii kultury, sztuki, religii, filozofii, językoznawstwa chiń.; Z dziejów literatury chińskiej (1956); przekłady, m.in. Lao She Niezrównany pan Czao Tsy-jüe (1948), K'ü Jüana pieśni z Czu (1958).

JACOBI HERMANN (1850-1937)

indianista niem.; od 1876 prof. uniw. w Münsterze, Kilonii, Bonn; badacz Wed i filozofii ind., wydawca i tłumacz tekstów dźinijskich, prakryckich i sanskr., m.in. Das Ramayana (1893), Mahabharata (1903).

JAGIĆ VATROSLAV (1838-1923)

filolog chorw.; 1 z twórców nowocz. slawistyki; od 1871 prof. uniw. w Odessie, od 1874 w Berlinie, od 1880 w Petersburgu, od 1886 w Wiedniu; czł. Akad. Nauk w Wiedniu, Petersburgu, Zagrzebiu i Belgradzie; liczne prace z gramatyki porównawczej j. słow. i indoeur., z gramatyki i historii poszczególnych j. słow., m.in. Historija književnosti naroda hrvatskoga i srpskoga (1867), Entstehungsgeschichte der kirchenslavischen Sprache (1913); wyd. gł. zabytków, tzw. kanonu starosłow.; założyciel i 1875-1920 wyd. czasopisma „Archiv für Slavische Philologie”.

JAKOBSON ROMAN (1896-1982)

amer. językoznawca, slawista i teoretyk j., pochodzenia ros.; 1933-38 prof. uniw. w Brnie, od 1947 prof. wielu uczelni amer., m.in. od 1958 — Massachusetts Institute of Technology w Cambridge; czł. wielu akad. nauk, od 1959 PAN; w okresie międzywoj. teoretyk praskiej szkoły lingwistycznej; twórca tzw. metody dychotomicznej, tj. matrycowej analizy i inwentaryzacji fonemów wg cech dystynktywnych; rozwinął typologię systemów fonologicznych; autor wielu prac z zakresu prozodii, językoznawstwa ogólnego i fonologii, m.in. Základy českého verše (1926), Remarques sur l'évolution phonologique du russe comparée à celle des autres langues slaves (1929), K charaktieristikie jewrazijskogo jazykowogo sojuza (1931), Kindersprache, Aphasie und allgemeine Lautgesetze (1941), Preliminaries to Speech Analysis (1952 wraz z C.G.M. Fantem i M. Hallem); Selected Writings (t. 1-6 1962-73).

JANÓW JAN (1888-1952)

slawista; prof. uniw. w Taszkencie (1918-19), Lwowie (1927-44), UJ (1945-52), od 1946 czł. PAU; badania w zakresie językoznawstwa, historii literatury, ludoznawstwa, księgoznawstwa; prace komparatystyczne poświęcone bajce lud. (Dzieje Barlaama i Jozafata w literaturze światowej, osobliwie u Słowian, wyd. jako wstęp do Żywota Barlaama i Jozafata 1935, przekład S. Piskorskiego), literaturze staropol. (monografia J. Sandeckiego-Maleckiego).

JASSEM WIKTOR (ur. 1922)

językoznawca; od 1978 prof. Inst. Podstawowych Problemów Techniki PAN; prace z zakresu współcz. i hist. fonetyki i fonologii j. ang. i pol., akustycznej analizy sygnału mowy i jej automatycznego rozpoznawania oraz foniatrii: Intonation of Conversation English (1951), Fonetyka j. angielskiego (1954), Podstawy fonetyki akustycznej (1973), The Phonology of Modern English (1983).

JESPERSEN OTTO (1860-1943)

językoznawca duń.; 1893-1925 prof. uniw. w Kopenhadze; gł. dziedziny badań: językoznawstwo ogólne, fonetyka, fonologia i składnia, zwł. ang.: Growth and Structure of the English Language (1905, wielokrotnie wznawiane), A Modern English Grammar on Historical Principles (t. 1-7 1909-49), Language, Its Nature, Development and Origin (1922), The Philosophy of Grammar (1924), Analytic Syntax (1937); Jespersen był twórcą j. międzynar. novial.

JODŁOWSKI STANISŁAW (1902-79)

językoznawca, polonista; od 1964 prof. UJ i WSP w Krakowie; 1934-36 czł. Kom. Ortograficznego PAU; gł. prace: Zasady interpunkcji (1935), Zasady pisowni polskiej i interpunkcji ze słownikiem ortograficznym (1936, wspólnie z W. Taszyckim, wielokrotnie wznawiane), Istota, granice i formy językowe modalności (1953), Kryteria klasyfikacji wyrazów na części mowy (1960), Studia nad częściami mowy (1971).

JOHNSON SAMUEL (1709-84)

ang. leksykograf, poeta, eseista; tworzył w okresie oświecenia; autor słownika j. ang. (t. 1-2 1755), słynącego ze znakomitych definicji wyrazów; powieść dydaktyczna Historia Rasselasa (1759, wyd. pol. 1803), wiersze okolicznościowe i satyr., eseje biogr. The Lives of the English Poets (t. 1-10 1779-81); wyd. dzieł W. Szekspira; jeden z założycieli Klubu Lit. w Londynie (1764); wywarł wielki wpływ na współcz.; utrwalony w biografii pióra J. Boswella (1791).

JUNGMANN JOSEF (1773-1847)

czes. pisarz i filolog; działacz ruchu odrodzenia nar.; autor monumentalnego słownika Slovník česko-nĕmecký (t. 1-5 1834-39), wzorowanego na pol. słowniku S.B. Lindego, 1. w j. czes. Historie literatury české (1825) oraz 1. podręcznika teorii literatury Slovesnost (1820); tłumacz utworów J. Miltona, J.W. Goethego, F.R. Chateaubrianda i in.

JURKOWSKI MARIAN (ur. 1929)

językoznawca, polonista, slawista; od 1985 prof. Uniw. Warsz.; gł. zainteresowania nauk.: językoznawstwo ogólne (Semantyka i składnia wyrażeń gradacyjnych 1976), historia języka, onomastyka (Ukraińska terminologia hydrograficzna 1971), lingwistyka stosowana (Od wieży Babel do języka kosmitów 1986); współautor Encyklopedii językoznawstwa ogólnego (1993).

KALINA ANTONI (1846-1906)

językoznawca, slawista; prof. Uniw. Lwow.; czł. AU; liczne prace z gramatyki historii j. pol., bułg., połab.

KAŁUŻYŃSKI STANISŁAW (ur. 1925)

mongolista; od 1971 prof. Uniw. Warsz.; od 1981 prez. Pol. Tow. Orientalistycznego; od 1982 czł. TNW; prace z zakresu językoznawstwa (Mongolische Elemente in der jakutischen Sprache 1961), historii (Imperium mongolskie 1970, Dawni Mongołowie 1983) i etnografii ludów mong. (Tradycje i legendy ludów Mongolii 1978); autor pol. przekładu Tajnej historii Mongołów (1970).

KARADŽIĆ VUK STEFANOVIĆ (1787-1864)

serb. językoznawca i etnograf; samouk; twórca serbskochorw. j. lit., wprowadzonego ok. 1850; czł. wielu akad. nauk; inspirowany przez J. Kopitara wyd. gramatykę serb. Pismenica srpskoga jezika... (1814) oraz słownik Srpski rječnik (1818); wydawca zbiorów bajek i pieśni: Srpske narodne pripovijetke (1821), Srpske narodne pjesme (t. 1-4 1823-33); autor przekładu N. Testamentu (1847).

KARAŚ MIECZYSŁAW (1924-77)

językoznawca; od 1966 prof. UJ (od 1972 rektor); od 1959 kier. Pracowni Atlasu i Słownika Gwar Pol. Zakładu Językoznawstwa PAN; gł. prace: Nazwy miejscowe typu Podgóra, Zalas w j. polskim i w innych j. słowiańskich (1955); Polskie dialekty Orawy (cz. 1 1965); od 1967 red. nacz. Małego atlasu gwar polskich (t. 1-13 1957-72); 1972 otrzymał nagrodę państw. I st. (zespołową).

KARCEWSKI SIERGIEJ O. (1884-1955)

językoznawca ros.; uczeń F. de Saussure'a i Ch. Bally'ego; od 1929 prof. uniw. w Genewie; współtwórca genewskiej i praskiej szkoły strukturalistycznej; stosował metody strukturalne do opisu j.; najważniejsza praca Système du verbe russe (1927).

KARLGREN BERNHARD (1889-1978)

sinolog szwedz.; od 1918 prof. uniw. w Göteborgu, 1935-59 — w Sztokholmie; czł. akad. nauk: szwedz., norw., duń.; prace z historii języka i archeologii Chin, m.in. zawierające rekonstrukcję wymowy starochiń.; Études sur la phonologie chinoise (t. 1-4 1915-26), Analytic Dictionary of Chinese (1923), New Studies on Chinese Bronzes (1937).

KARŁOWICZ JAN ALEKSANDER (1836-1903)

ojciec Mieczysława, etnograf, językoznawca, muzykolog; od 1887 czł. AU, czł. Jugosł. Akad. Nauk i Sztuk; współzałożyciel (1885) i red. „Prac Filologicznych”; 1888-99 red. pisma ludoznawczego „Wisła”; badacz kultury lud., zbieracz przysłów, podań i pieśni; autor licznych rozpraw z zakresu etnografii lit. i muz.; inicjator i wydawca Słownika języka polskiego, zw. warszawskim (t. 1-8 1900-27, wspólnie z A. Kryńskim i W. Niedźwieckim) oraz Słownika gwar polskich (t. 1-6 1900-11).

KAROLAK STANISŁAW (ur. 1931)

romanista i slawista; od 1978 prof. Uniw. Śląskiego, a od 1981 również WSP w Krakowie; od 1994 czł. PAU; prace z językoznawstwa ogólnego, składni i semantyki, m.in. Problemy składni ogólnej (1972), L'article et la valeur du syntagme nominal (1989), Kwantyfikacja a determinacja w j. naturalnych (1990), współautor Gramatyki współczesnego j. polskiego — Składnia wyrażeń predykatywnych (1984).

KARSKI JEWFIMIJ (1861-1931)

białorus. slawista i etnograf; twórca nauk. białorutenistyki; 1894-1910 prof. uniw. w Warszawie, od 1916 — uniw. w Petersburgu; od 1916 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; gł. dzieło Biełorusy (t. 1-3 1903-22), wybór prac Trudy po biełorusskomu i drugim sławianskim jazykam (1962).

KIELSKI BOLESŁAW (1879-1965)

romanista; od 1945 prof. Uniw. Łódz.; autor podręczników do nauki j. franc., prac z zakresu językoznawstwa i literatury; Słownik terminologii gramatycznej francuskiej i polskiej (1959).

KJELLBERG LENNART (ur. 1913)

slawista szwedz.; 1939-40 lektor języka szwedz. w Kownie i Wilnie; od 1984 prof. uniw. w Uppsali; badacz języków i literatur słow. (Adam Mickiewicz, liv och verk `Adam Mickiewicz, życie i dzieło'; 1981); przekłady m.in. utworów T. Różewicza oraz A. Mickiewicza (Pan Tadeusz 1987).

KLECZKOWSKI ADAM (1883-1949)

językoznawca germanista; 1919-33 prof. Uniw. Pozn., 1933-39 i 1945-49 prof. UJ; od 1929 czł. PAU; prace na temat stosunków jęz. pol.-niem. i czes.-niem., dialektów niem. na terenie Polski, terminologii żeglarskiej i mor., m.in. Dialekt Wilamowic z zachodniej Galicji (cz. 1-2 1920-21), Słowiańskie wpływy jęz. w Szlezwigu i Holsztynie (1948); red. i autor wstępu do Słownika morskiego pol.-ang.-franc.-niem.-ros. (z. 1-6 1929-39).

KLEMENSIEWICZ ZENON (1891-1969)

językoznawca i pedagog; od 1919 nauczyciel gimnazjum, od 1923 wykładowca Studium Pedag. UJ, od 1939 prof. UJ; 1941-45 brał udział w tajnym nauczaniu UJ; od 1946 czł. PAU, od 1954 czł. PAN (od 1960 prezes Oddziału Krak. PAN); od 1958 red. nacz. „Języka Pol.”; od 1961 wiceprez. ZNP; prowadził działalność teoret. i prakt. w zakresie dydaktyki, poprawności i kultury j. pol.; autor licznych prac z zakresu składni pol., historii j., stylu artyst., m.in. Dydaktyka nauki o j. ojczystym (1929), Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalnej (1937), Zarys składni polskiej (1957), W kręgu j. literackiego i artystycznego (1961), Historia j. polskiego (t. 1-3 1961-72).

KLICH EDWARD (1878-1939)

slawista; od 1929 prof. Uniw. Pozn.: badacz dial. pol. i białorus., historii słownictwa pol., j. cyg. w Polsce; Teksty białoruskie z powiatu nowogródzkiego (1903-07), Polska terminologia chrześcijańska (1927); zamordowany przez Niemców.

KNAPIUSZ, Cnapius, Knapski, GRZEGORZ (między 1561 a 1565-1639)

leksykograf, filolog, nauczyciel kolegiów jezuickich; gł. dzieło Thesaurus Polono-Latino-Graecus (t. 1, pol.-łac., 1621; t. 2, łac.-pol., 1626; t. 3 Adagia Polonica, zbiór przysłów, 1632); część słownika łac.-pol. i wyciągi z części pol.-łac. były w XVII i XVIII w. wielokrotnie wznawiane i należały do podstawowych pomocy nauk. w ówczesnym szkolnictwie; Knapiusz jest autorem 3 dramatów łac. dla szkolnych teatrów jezuickich ( Tragoedie 1965).

KNIEZSA ISTVAN (1898-1965)

węg. językoznawca slawista; prof. uniw. w Budapeszcie; od 1939 czł. Węg. Akad. Nauk; liczne prace z zakresu slawistyki, m.in. A magyar nyelv szláv jővevényszavai [`zapożyczenia słowiańskie w języku węg.'] (t. 1-2 1955).

KOLBERG OSKAR (1814-90)

syn Juliusza, folklorysta, etnograf, muzyk i kompozytor; od 1875 czł. AU; autor monumentalnego dzieła Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce (1857-90, reedycja Dzieła wszystkie od 1961, do 1990 ukazało się 68 tomów) oraz Obrazów etnograficznych (1882-91); w dziełach tych zawarł zebrany przez siebie podczas 50 lat wędrówek po kraju olbrzymi materiał ukazujący życie, kulturę i twórczość lud., czym stworzył podstawy pol. folklorystyki i etnografii; kompozycje muz. K. obejmują 3 obrazki sceniczne, operę, pieśni oraz miniatury fortepianowe, w większości oparte na lud. melodiach.

KONDRATIUK MICHAŁ (ur.1934)

językoznawca, białorutenista; od 1997 prof. Uniw. Warsz.; gł. zainteresowania skupia na językoznawstwie słowiańskim i bałtyckim; Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny (1974), Elementy bałtyckie w toponimii i mikrotoponimii regionu białostockiego (1985).

KONECZNA-ŚWIDERSKA HALINA (1899-1961)

językoznawca; od 1951 prof. Uniw. Warsz., od 1945 kier. Inst. Fonetycznego; gł. prace z zakresu fonetyki pol. i ogólnej, dialektologii, składni, m.in.: Dialekt Księstwa Łowickiego (1929), Próba objaśnienia przegłosu w j. słowiańskich (1932), Charakterystyka fonetyczna j. polskiego na tle innych j. słowiańskich (1965); wraz z W. Zawadowskim wydała pierwsze w Polsce Przekroje rentgenograficzne głosek polskich (1951) oraz Obrazy rentgenograficzne głosek rosyjskich (1956).

KONESKI BLAŽE (1921-93)

maced. językoznawca, historyk literatury, poeta; od 1952 prof. uniw. w Skopiu; od 1991 czł. PAU; 1968-74 prezes Maced. Akad. Nauk i Sztuk, także czł. innych akad. nauk w Jugosławii; kodyfikator współcz. lit. języka maced., autor pierwszej obszernej gramatyki tegoż j. (t. 1-2 1952-54) oraz pracy poświęconej XIX-wiecznym dziejom piśmiennictwa maced.; wiersze liryczne, opowiadania, zapiski autobiogr.; przekłady poezji serb., ros., ang. i pol.; pol. wybory utworów Hafciarka i inne wiersze (1982), Winnica (1984).

KONOV STEN (1867-1948)

indolog norw.; prof. uniwersytetu w Oslo i Hamburgu; prace na temat religii, dramatu, j. Indii.

KONRAD NIKOŁAJ I. (1891-1970)

orientalista ros.; czł. Akad. Nauk ZSRR; badacz historii literatury, j. i kultury Chin, Korei i Japonii.

KOPALIŃSKI WŁADYSŁAW, właśc. Jan Stefczyk (ur. 1907)

wydawca, felietonista, leksykograf; 1949-54 prezes i red. nacz. Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”; 1954-74 felietonista „Życia Warszawy”; tłumacz literatury anglosaskiej i autor opracowań dzieł literatury klas. oraz współcz. (m.in. pism T. Boya-Żeleńskiego); wybory felietonów; Słownik wyrazów obcych (1967, liczne wznowienia), Księga cytatów z polskiej literatury pięknej (1975, z P. Hertzem), Słownik mitów i tradycji kultury (1985, liczne wznowienia), Słownik symboli (1990).

KOPCZYŃSKI ONUFRY, właśc. Andrzej Kopczyński (1735-1817)

gramatyk i pedagog, ksiądz; nauczyciel szkół pijarskich i Collegium Nobilium; 1780-92 czł. Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych; od 1802 czł. TPN w Warszawie; na polecenie KEN napisał podręcznik Gramatyka dla szkół narodowych (na klasę I, II, III 1778-84) wraz z metodycznymi Przypisami dla nauczycieli, w którym wprowadził pol. terminologię gram.; była to 1. w Polsce gramatyka „filozoficzna i narodowa”, odchodząca od wyłącznie pamięciowego opanowywania reguł gram., obejmująca m.in. zagadnienia powstania i rozwoju j., łącząca funkcję kształcącą z wychowawczą; oparta na wzorach zachodnioeur., a zarazem podnosząca rangę j. ojczystego, odegrała doniosłą rolę w zachowaniu tożsamości nar. Polaków pozbawionych własnego państwa; K. był także autorem Nauki czytania i pisania w Elementarzu dla szkół parafialnych narodowych (1785), nowatorskiej zarówno w treści (Kopczyński nawiązywał w niej do realiów codziennego życia dziecka wiejskiego), jak i pod względem metodycznym; położył wielkie zasługi w porządkowaniu księgozbioru Biblioteki Załuskich.

KOPITAR JERNEJ BARTOLOMIEJ (1780-1844)

językoznawca słoweń.; 1 z twórców filologii słoweń. oraz odrodzenia nar. i kult. Słoweńców; kustosz biblioteki dworskiej w Wiedniu; autor 1. nauk. gramatyki j. słoweń. Grammatik der slawischen Sprache in Krain, Kärnten und Steyermark (1808), wydawca zabytków staro-cerkiewno-słow., m.in. Glagolita Clozianus (1836); przy współudziale Kopitara wydano po raz 1. zabytek j. pol. Psałterz floriański pt. Psałterz królowej Małgorzaty (1834).

KÖPRÜLÜ MEHMET FUAT (1890-1966)

tur. uczony i polityk; od 1913 prof. uniw. w Stambule; 1950-57 min. spraw. zagr.; autor prac z dziejów tur. kultury, historii literatury, językoznawstwa, muzyki i sztuki, folkloru, m.in. dzieła o pierwszych mistykach w literaturze tur. (1918), antologii twórczości poetów tur. (1940); brał też udział w opracowaniu tur. wersji encyklopedii islamu Türk İslam Ansiklopedisi (1940).

KOSZTOLÁNYI DEZSŐ (1885-1936)

pisarz węg.; 1. prez. węg. Pen Clubu (1930-32); od 1908 współprac. „Nyugatu”; w poezji łączył mistrzostwo formy (wpływy parnasizmu, symbolizmu) z wnikliwą analizą stanów psych. (zbiór Számadás 'rozrachunek' 1935); w powieściach psychol.-obycz. (m.in. Ptaszyna 1924, wyd. pol. 1962, Grzech słodkiej Anny 1926, wyd. pol. 1931), opowiadaniach i nowelach (zbiór Kornel Esti 1933, wyd. pol. 1981) sięgał do sfery podświadomości; powieść hist. o Neronie Krwawy poeta (1922, wyd. pol. 1928); przekłady m.in. utworów W. Szekspira i O. Wilde'a; prace z językoznawstwa.

KOTAŃSKI WIESŁAW (ur. 1915)

ojciec Marka, orientalista japonista; od 1968 prof. Uniw. Warsz.; od 1983 czł. TNW; prace z literatury, sztuki, językoznawstwa, religii Japonii; antologia literatury starojap. Dziesięć tysięcy liści (1961), Zarys dziejów religii w Japonii (1963), Kultura japońska a religia (1977), Opowieści o bogach japońskich (1983), przekłady (Kojiki... 1986).

KOTWICZ WŁADYSŁAW (1872-1944)

ałtaista; od 1903 kier. katedry mongolistyki uniw. w Petersburgu, od 1923 prof. uniw. we Lwowie; od 1922 prezes Pol. Tow. Orientalistycznego (z przerwą 1936-37); od 1927 red. „Rocznika Orientalistycznego”; od 1926 czł. PAU; zał. i finansował serię wydawniczą «Collectanea Orientalia» (1932-39); odbył liczne podróże nauk. do Mongolii i na stepy kałmuckie; autor prac o językach mong., tunguskich i tur.; Studia nad językami ałtajskimi (1953), gramatyki: j. mong. (1902) i kałmuckiego (1929).

KOWALEWSKI JÓZEF SZCZEPAN (1801-78)

1. pol. mongolista; filomata, zesłany 1824 do Kazania; 1862-68 prof. Szkoły Gł. w Warszawie, 1869-78 — uniw. tamże; odbył liczne podróże nauk. do Mongolii i Chin; autor Dictionnaire mongol-russe-français (t. 1-3 1844-49), wielu prac językoznawczych, także hist. i literaturoznawczych (Mongolskaja chriestomatija, t. 1-2 1836-37).

KOWALSKI TADEUSZ (1889-1948)

orientalista; znawca j. i kultury ludów muzułm. Bliskiego Wschodu; od 1919 prof. UJ; od 1927 czł. PAU; od 1947 prez. Pol. Tow. Orientalistycznego; członek wielu zagr. towarzystw nauk.; 1939 wraz z profesorami UJ wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, następnie zwolniony; napisał m.in.: Ze studiów nad formą poezji ludów tureckich (1921), Karaimische Texte im Dialect von Troki (1929), Na szlakach islamu (1935), Relacja Ibrahima ibn Ja'kuba z podróży do krajów słowiańskich... (1946), Studia nad Šāh-nāme (t. 1-2 1953).

KOZIEROWSKI STANISŁAW (1874-1949)

historyk i onomasta, ksiądz; od 1936 czł. PAU; od 1938 prof. Uniw. Pozn.; autor dzieł dokumentujących słow. przeszłość Pomorza i ziem nad Odrą, artykułów z zakresu heraldyki; autor serii «Badania nazw topograficznych starej Wielkopolski» (t. 1-8 1913-39) i nie dokończonego Atlasu nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej (1934-39); 1945-47 uczestniczył w akcji ustalania i przywracania nazw pol. na ziemiach zach. i pn.

KRASNOWOLSKI ANTONI (1855-1911)

filolog klas. i polonista; ważniejsze prace: Systematyczna składnia j. polskiego (1897), Słownik frazeologiczny (1899), Słownik staropolski (1914, wraz z W. Niedźwieckim), podręczniki szkolne.

KRATES Z MALLOS (II w. p.n.e.)

gr. filozof stoik i gramatyk z Cylicji (Azja Mniejsza); kier. biblioteki w Pergamonie i przedstawiciel pergameńskiej szkoły filol.; komentator Iliady i Odysei w duchu alegor.; twórca 1. globusu Ziemi i objaśnień do niego; w 168 p.n.e. poseł w Rzymie; zainteresował Rzymian literaturą gr. i zagadnieniami filolog.

KREJA BOGUSŁAW (ur.1931)

językoznawca, polonista; od 1987 prof. Uniw. Gdań.; prace z zakresu morfologii i słowotwórstwa; Słowotwórstwo rzeczowników ekspresywnych w j. polskim (1968), Studia z pol. słowotwórstwa (1996).

KRISTOFORIDHI KONSTANDIN (1826-95)

działacz alb. Odrodzenia Nar. (Rilindja Kombëtare); dążył do utworzenia języka lit., autor alfabetu alb. dla wersji gegijskiej (1867; opartego na alfabecie łac.) oraz toskijskiej (1868; opartego na alfabecie gr.), pisał w obu wersjach; oprac. gramatykę (1882) i słownik j. alb. (1904); przekłady Nowego i Starego Testamentu (fragmenty); opowiadania.

KRIŽANIĆ JURAJ (ok. 1619-1683)

chorw. pisarz, duchowny katol.; pionier panslawizmu, zafascynowany Rosją; rzecznik zjednoczenia rel. narodów słow. oraz ich solidarności w walce przeciwko Niemcom i Turkom; 1659-77 w Rosji, w tym 1661-76 na zesłaniu; autor rozpraw o reformie państwa ros. Politika... (ok. 1666), pism polit., teol. i językozn., odkrytych w XIX w. (w rękopisach) przez ros. słowianofilów.

KROKIEWICZ ADAM (1890-1977)

filolog klas.; 1923-60 prof. Uniw. Warsz.; od 1930 czł. PAU; autor prac z zakresu filozofii staroż., historii myśli rel. oraz rozwoju pojęć etycznych i j.: Nauka Epikura (1929), Sokrates (1958), Zarys filozofii greckiej... (1971); tłumacz m.in. O rzeczywistości... Lukrecjusza (1923, 1958), Zarysów Pirrońskich... Sekstusa Empiryka (1931), Ennead Plotyna (1959).

KRUCZKIEWICZ BRONISŁAW (1849-1918)

filolog klas.; od 1888 prof. uniw. we Lwowie; od 1902 czł. AU; autor kryt. wydań tekstów pisarzy pol.-łac. (Pawła z Krosna, Jana z Wiślicy — 1887, Pieśni Roizjusza — 1900) oraz prac dotyczących dialektów italskich i j. łac.; red. słownika łac.-pol. (1907).

KRUSZEWSKI MIKOŁAJ (1851-87)

językoznawca; od 1883 prof. uniw. w Kazaniu; współtwórca, wraz z J. Baudouinem de Courtenay, 1. teorii fonologicznej; gł. prace: Über die Lautabwechslung (1881), K woprosu o gunie. Issledowanije w obłasti starosławianskogo wokalizma (1881), Oczerk nauki o jazykie (1883), Wybór pism (1967).

KRYMSKI AHATANHEŁ (1871-1942)

ukr. orientalista i pisarz; 1898-1918 prof. Inst. Łazarewskiego Języków Wsch. w Moskwie, następnie, do 1941 — uniw. w Kijowie; od 1918 czł. Akad. Nauk Ukr.SRR (jej współorganizator); zbiory poezji (Palmowe hilla 1901-22), opowiadania, powieść Andrij Łahowśkyj (1905); prace dot. historii oraz kultury narodów Wschodu (kraje arab., Iran, Turcja), m.in. Istorija musulmanstwa (cz. 1-3 1903-04), także językoznawstwa (Ukrajinśka hramatyka, t. 1-2 1907-08).

KRYŃSKI ADAM ANTONI (1884-1932)

językoznawca, pedagog; od 1908 prof. uniw. we Lwowie i Warszawie; od 1889 czł. AU; współzał. (1907) TNW; od 1915 red. „Wisły”; autor podręczników szkolnych, prac z historii j.; współautor Słownika j. polskiego, zw. warszawskim (t. 1-8 1900-27, wraz z J.A. Karłowiczem i W. Niedźwiedzkim).

KRYSTEW KRYSTIO (1866-1919)

bułg. filozof i krytyk lit.; czołowy teoretyk modernizmu w literaturze bułg.; pozostawał pod wpływem neoidealist. filozofii niem. (zwł. F.W. Nietzschego); rzecznik europeizacji kultury bułg.; zał. grupę lit. i czasopismo „Misył”, którego był red. (1892-1907); autor prac kryt. i teoret. z dziedziny literatury, filozofii, psychologii, historii i językoznawstwa, zebranych w zbiorach: Etiudi i kritiki (1894), Literaturni i fiłosofski studii (1898), Mładi i stari (1906).

KUHN ADALBERT (1812-81)

niem. językoznawca indoeuropeista; współtwórca mitologii porównawczej; zał. (1852) i wyd. 1. czasopisma poświęconego gramatyce porównawczej języków indoeur. „Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung”, zw. „Kuhn's Zeitschrift”; autor m.in. Mythologische Studien (t. 1-2 1885-1912).

KULBAKIN STIEPAN M. (1873-1941)

slawista ros.; od 1905 prof. uniw. w Charkowie, Odessie i w Belgradzie; gł. przedmiotem badań Kulbakina był j. staro-cerkiewno-słow.; ustalił redakcje zabytków bułg., serb. i rus.; autor gramatyki hist. j. ukr. Ukrainskij jazyk (1919) i syntet. pracy Le vieux slave (1929).

KURASZKIEWICZ WŁADYSŁAW (1905-97)

językoznawca; 1936-39 prof. KUL, od 1946 prof. Uniw. Wrocł., od 1950 — uniw. w Poznaniu; od 1948 czł. PAU, od 1967 — PAN; gł. prace z historii j. pol. i dialektologii wschodniosłow.: Studia nad polskimi samogłoskami nosowymi (1932), Gramoty halicko-wołyńskie z XIV-XV wieku (1934), Zarys dialektologii wschodniosłowiańskiej (1954, wyd. rozszerzone 1964); Polski j. literacki (1986).

KURKOWSKA HALINA (1922-83)

językoznawca; od 1973 prof. Uniw. Warsz.; prace z zakresu słowotwórstwa i dotyczące kultury j.: Budowa słowotwórcza przymiotników polskich (1954), Stylistyka polska. Zarys (1959, wspólnie z S. Skorupką), Kultura j. polskiego (t. 1-2 1986, z D. Buttlerową).

KURYŁOWICZ JERZY (1895-1978)

brat Włodzimierza, językoznawca; od 1929 prof. uniw. we Lwowie, od 1946 Uniw. Wrocł., od 1948 UJ; od 1931 czł. PAU, od 1952 PAN; czł. Institut de France i akad. nauk: duń., norw., irl., serb.; autor licznych prac z wielu dziedzin językoznawstwa indoeur., zwł. z fonetyki i morfologii języków indoeur. i semickich; w zakresie językoznawstwa ogólnego wprowadził pojęcie hierarchii funkcji elementów jęz. oraz pojęcie izomorfizmu — paralelizmu struktur należących do 2 planów j.: fonologicznego i morfo-syntaktycznego; 1927 odkrył powiązania między indoeur. głoską szwa) a hetycką głoską há; gł. prace: Études indo-européennes (1952), L'apophonie en indo-européen (1956), Ésquisses linguistiques (1960), The Inflectional Categories of Indo-European (1964), Studies in Semitic Grammar and Metrics (1972), Problčmes de linguistique indo-européenne (1977).

LAROUSSE PIERRE ATHANASE (1817-75)

franc. wydawca, gramatyk, leksykograf i erudyta; założyciel wydawnictwa Librairie L. w Paryżu; wyd. (1852-69 z A. Boyerem, potem z J. Hollierem-Larousse'em) oprac. przez siebie, nowatorskie podręczniki do nauczania języka franc. i innych języków, ćwiczenia ortograf. i gram., książki popularnonauk., poradniki, czasopisma pedag., encyklopedię Grand dictionnaire universel du XIXe siècle (t. 1-17 1866-88).

LASKOWSKI ROMAN (ur. 1936)

językoznawca, slawista; prof. uniw. w Göteborgu; gł. językoznawstwo slawistyczne; współautor Encyklopedii językoznawstwa ogólnego (1993).

LEHR-SPŁAWIŃSKI TADEUSZ (1891-1965)

językoznawca slawista; od 1919 prof. Uniw. Pozn., od 1922 — Uniw. we Lwowie, 1929-62 — UJ; od 1928 czł. PAU, od 1952 — PAN; czł. akad. nauk: bułg., jugosł., serb., niem.; autor prac o rozległej tematyce oraz wielu podręczników akademickich; gł. to: Ze studiów nad akcentem słowiańskim (1917), Stosunki pokrewieństwa języków ruskich (1921), Gramatyka połabska (1929), O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian (1946), Język polski. Pochodzenie, powstanie, rozwój (1947), Problem ugrupowania j. słowiańskich (1955), Słownik etymologiczny języka Drzewian połabskich (1962, t. 1 wraz z K. Polańskim).

LEKOW IWAN (1904-78)

bułg. językoznawca, slawista; od 1948 prof. uniw. w Sofii; od 1945 czł. Bułg. Akad. Nauk; prace z językoznawstwa bułg. i porównawczego słow., m.in. Nasoki w razwoja na fonołogicznite sistemi na sła-wianskite ezici (1960); wydawca słownika pol.-bułg. (1944), współautor i współred. wielu słowników j. bułg.

LESKIEN AUGUST (1840-1916)

niem. slawista i indoeuropeista; od 1870 prof. uniw. w j.; od 1912 czł. AU; współtwórca szkoły młodogramatyków; autor podstawowej gramatyki j. staro-cerkiewno-słow. Handbuch der altbulgarischen (altkirchenslavischen) Sprache (1871), Grammatik der altbulgarischen (altkirchenslavischen) Sprache (1909); także Grammatik der serbokroatischen Sprache (1914) i Slavistische und baltische Forschungen... (t. 1-2 1875-1911, wyd. reprintowe 1975).

LEWICKA HALINA (1906-83)

językoznawca, romanistka; od 1960 prof. Uniw. Warsz.; prace z historii j. franc., j. poezji oraz dramatu, np. Études sur l'ancienne farce française (1970).

LEWICKI ANDRZEJ Rogala (ur. 1934)

językoznawca, polonista; od 1987 prof. UMCS; gł. zainteresowania nauk.: frazeologia i składnia pol., językoznawstwo ogólne, semiotyka, historia językoznawstwa; współautor Słownika frekwencyjnego współczesnej polszczyzny (t. 1-5 1974-77, t. 6 1990), Encyklopedii językoznawstwa ogólnego (1993); współred. Lexicon Grammaticorum Who's Who in History of World Linguistics (1996).

LEWICKI MARIAN (1908-55)

ałtaista; od 1950 kier. Katedry Ludów Azji Środk. Uniw. Warsz., od 1955 prof.; od 1948 red. „Rocznika Orientalistycznego”; prace gł. z językoznawstwa porównawczego tur.-mong.-mandżursko-tunguskiego, m.in. J. mongolski transkrypcji chińskich XIV w.... (cz. 1-2 1949-59); oprac. Opisanie świata Marco Polo (1954).

LINDE SAMUEL BOGUMIŁ (1771-1847)

leksykograf; pochodził ze zniemczonej rodziny szwedz.; 1792-94 lektor j. pol. na uniw. w Lipsku; od 1805 dyr. Liceum Warsz.; czł. Izby, później Dyrekcji Edukacji Nar. i prezes Tow. do Ksiąg Elementarnych (powstałego 1810); współorganizator Uniw. Warsz. (1817), generalny dyr. bibliotek i gabinetów; czł. Rady Wychowania Publ. 1833-35; czł. warsz. TPN (od 1801) i wielu akad. zagr.; gł. dzieło: Słownik j. polskiego (t. 1-6 1807-14, wyd. 3 1951), o charakterze hist., zawiera 60 tys. haseł z zestawu druków i z j. pot.; stanowi wybitne osiągnięcie nauki pol. doby oświecenia.

LITTRÉ ÉMILE (1801-81)

franc. filolog i filozof; czł. Akad. Franc.; propagator doktryny pozytywistycznej A. Comte'a; jako autor słynnego słownika j. franc. (1863-72) wpłynął na rozwój franc. leksykografii; tłumacz dzieł Hipokratesa (1839-61).

LÖNNROT ELIAS (1802-84)

fiń. zbieracz i wydawca fiń. poezji lud., lekarz; językoznawca; od 1848 wykładowca, 1862 prof. uniw. w Helsinkach; wyd. i red. czasopism, m.in. 1836 1. w j. fiń. „Mehiläinen”; zebrał, oprac. i wyd. zbiór legend i pieśni lud. Kalewala (1835, 1849); runy liryczne zebrał w zbiorze Kanteletar (t. 1-3 1840-41); także autor zbiorów przysłów i zagadek lud.; wprowadził do j. fiń. nowe terminy z zakresu różnych dziedzin, m.in. medycyny i językoznawstwa; wydał słownik fiń.-szwedzki.

LORENTZ FRIEDRICH (1870-1937)

slawista niem.; liczne prace z dialektologii, gramatyki historycznej, toponomastyki i etnografii kaszubskiej; monumentalna Gramatyka pomorska (t. 1-3 1927-37).

LUBAŚ WŁADYSŁAW (ur. 1932)

językoznawca, polonista, slawista; 1976-82 prof. Uniw. Śląskiego, od 1979 Inst. Języka Pol. PAN i od 1995 Uniw. Opol.; prace z zakresu socjolingwistyki, kultury j., onomastyki słow.; Rym Jana Kochanowskiego (1975), Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny (1979), Osobliwości językowe poezji Ignacego Krasickiego (1981), Podręczny słownik poprawnej wymowy polskiej (1994, wspólnie z S. Urbańczykiem).

ŁESIÓW MICHAŁ (ur. 1928)

językoznawca, slawista; od 1980 prof. UMCS w Lublinie; ważniejsze dziedziny zainteresowań: dialektologia, folklor, onomastyka, historia języków wschodniosłow., wzajemne związki językowe pol.-ukr.; gł. prace: Nasze wesele (1966), Terenowe nazwy własne Lubelszczyzny (1972), Naszi imena i Mowni porady (cykl artykułów 1977-85), Cudowny bijak. Bajki ludowe... (1984).

ŁOSIEW ALEKSIEJ F. (1893-1988)

ros. filozof, filolog klas. i muzykolog; badacz filozofii antycznej (Istorija anticznoj estietiki, t. 1-7 1963), średniow. i epoki odrodzenia (m.in. Estietika wozrożdienija 1978); autor prac literaturoznawczych (m.in. Gomier 1960), językoznawczych oraz poświęconych terminologii filoz. i estet.; ponadto zbiory studiów z zakresu teorii muzyki.

ŁOŚ JAN NEPOMUCEN (1860-1928)

językoznawca slawista; od 1902 prof. UJ; czł. AU (od 1905) i akad. wszystkich krajów słow.; twórca gramatyki hist. j. pol., autor fundamentalnej Gramatyki polskiej (t. 1-3 1922-27), bez składni, którą zawiera Krótka gramatyka j. polskiego (1927); wydawca tekstów staropol.; praca syntet. Wiersze polskie w ich dziejowym rozwoju (1920).

MACHEK VÁCLAV (1894-1965)

językoznawca czes.; od 1936 prof. uniw. w Brnie; czł. Czechosł. Akad. Nauk; gł. prace z j. słow. i bałtyckich oraz z etymologii, m.in.: Recherches dans le domaine de lexique balto-slave (1934), Česká a slovenská jména rostlin (1954), Etymologický slovnik jazyka českého a slovenského (1957).

MAJEWSKI-SKOROCHÓD WALENTY (1764-1835)

archiwista, historyk samouk; 1. w Polsce sanskrytolog amator; od 1809 czł. warsz. TPN; autor prac na temat językowych i kulturowych związków słow.-staroind., m.in. O Słowianach i ich pobratymcach (1816), Zbiór rozpraw (1828), Gramatyka sanskrytu (1828).

MALINOWSKI LUCJAN (1839-98)

językoznawca; od 1877 prof. UJ; od 1880 czł. AU; zapocz. nauk. badanie dialektów pol., kontynuowane przez jego uczniów, m.in. K. Nitscha; gł. praca Beiträge zur slavischen Dialektologie. I. Über die Oppelnsche Mundart in Oberschlesien... (1873); wydawca zabytków staropol.

MAŁECKI ANTONI (1821-1913)

badacz literatury, historii i j. pol., filolog klas.; 1850-53 prof. UJ, 1854-56 uniw. w Innsbrucku, 1856-74 uniw. we Lwowie (od 1872 rektor); od 1872 czł. AU; 1876-89 poseł do galic. Sejmu Krajowego, od 1881 czł. Izby Panów w Wiedniu; twórca pol. monografistyki historycznolit., 1. badacz życia i twórczości J. Słowackiego (Juliusz Słowacki, t. 1-2 1866-67, wyd. 4, t. 1-3 1919), zajmował się też gramatyką j. pol. (autor wielokrotnie wznawianych podręczników); studia lit.-biogr. (m.in. pierwsze pol. studium O życiu i pismach Adama Mickiewicza 1842), zbiory szkiców lit. i hist. (Z przeszłości dziejowej, t. 1-2 1897), prace z filologii klas.; utwory sceniczne i przekłady; edycje Biblii królowej Zofii (1871) i Pism pośmiertnych Słowackiego (t. 1-3 1866); wybór pism historycznolit. Od antyku do romantyzmu (1979).

MAŁECKI MIECZYSŁAW (1903-46)

slawista, dialektolog; od 1937 prof. UJ; od 1945 czł. PAU; jeden z pierwszych teoretyków geografii lingwistycznej, współtwórca (z K. Nitschem) pierwszego w słowiańszczyźnie atlasu lingwistycznego Atlas jęz. polskiego Podkarpacia (1934); gł. prace: Archaizm podhalański (1928), Przegląd słowiańskich gwar Istrii (1930), Dwie gwary macedońskie... (1934-36).

MANTEUFFEL-SZOEGE JERZY (1900-54)

filolog klas. i papirolog; twórca podstaw papirologii w Polsce; 1937-41 prof. uniw. we Lwowie, od 1946 — Uniw. Warsz.; od 1946 czł. PAU; wyd. tekstów papirusowych (Papyri Varsovienses 1935); 1936-39 uczestnik ekspedycji archeol. w Idfu w Egipcie (Fouilles Franco-Polonaises. Rapports, t. 1-3 1937-50); po II wojnie świat. współorganizator Inst. Papirologii na Uniw. Warsz., od 1948 współwydawca „Journal of Juristic Papyrology”.

MAŃCZAK WITOLD (ur. 1924)

językoznawca, romanista; od 1965 prof. UJ; od 1992 czł. PAU; prace z zakresu językoznawstwa ogólnego, słow., rom., m.in. Le développement phonétique des langues romanes et la fréquence (1975), gramatyki j.: franc., hiszp., wł.

MARETIĆ TOMISLAV (1854-1938)

filolog chorw.; prof. uniwersytetu w Zagrzebiu; czł. Jugosłow. Akad. Nauk i Sztuk; prace z historii j. lit. serbskochorw.; tłumacz epiki antycznej i Pana Tadeusza.

MARR NIKOŁAJ J. (1865-1934)

ros. filolog, językoznawca i archeolog; od 1900 prof. uniw. w Petersburgu; od 1909 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; autor prac z filologii orm. oraz j. kaukaskich; twórca teorii klasowości i stadialnego rozwoju języków świata (tzw. jafetycka teoria), której tylko pocz. faza znalazła pewną liczbę zwolenników; teoria ta została odrzucona po publicznej dyskusji 1950 w „Prawdzie” (z udziałem Stalina); gł. prace: Grammatika czanskogo (łazskogo) jazyka... (1910), Grammatika driewnielitieraturnogo gruzinskogo jazyka (1925).

MARTINET ANDRÉ (ur. 1908)

językoznawca franc.; 1947-55 prof. Columbia University w N. Jorku, od 1955 prof. Sorbony; przedstawiciel kierunku strukturalno-funkcjonalnego w lingwistyce; gł. prace z fonologii i językoznawstwa ogólnego, germanistyki, romanistyki, m.in. La phonologie du mot en danois (1937), Phonology as Functional Phonetics (1949), Économie des changements phonétiques (1955); La Linguistique synchronique (1965); pol. wybór prac Podstawy lingwistyki funkcjonalnej (1970).

MASPERO HENRI (1883-1945)

syn Gastona, sinolog franc.; od 1911 prof. École Française d'Éxtręme Orient, od 1920 — Collège de France; autor prac językoznawczych i hist. dotyczących Chin i Indochin (La Chine antique 1927, La langue chinoise 1931); zginął w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie.

MATHESIUS VILÉM (1882-1945)

czes. językoznawca, anglista; prof. Uniw. im. Karola w Pradze; jeden z twórców językoznawstwa strukturalistycznego; współzał. Praskiego Koła Lingwistycznego; ważniejsze prace Čestina a obecný jazykozpyt (1947), Jazyk, kultura a slovesnost (1982).

MAYRHOFER MANFRED (ur. 1926)

austr. językoznawca indianista i indoeuropeista; od 1957 prof. uniw. w Würzburgu, od 1966 — w Wiedniu; czł. i sekr. Austr. Akademii Nauk, od 1978 czł. PAN; liczne prace z gramatyki i etymologii j. staro- i średnioind. oraz staropers. (Kurzgefans les etymologisches Wörterbuch des Altindischen 1956-80, Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen 1986 i Indogermanische Grammatik 1986, red.).

MAZON ANDRÉ (1881-1967)

slawista franc.; od 1919 prof. uniw. w Strasburgu, 1924-51 — Collège de France w Paryżu; od 1941 czł. Akad. Napisów i Literatury Pięknej; od 1927 czł. PAU, od 1956 — PAN; od 1928 czł. Akad. Nauk ZSRR i in.; wydawca „Revue des Études Slaves”; liczne prace z literatury ros. XIX w., literatury starorus., językoznawstwa słow. (ros., czes., pol., dialektów maced.), m.in.: Contes slaves de la Macédoine sud-occidentale (1923), Manuscript parisiens d'Ivan Tourgueniev (1930), Grammaire russe (1944).

MĄCZYŃSKI JAN (ok. 1520-przed 1584)

leksykograf; autor 1. wielkiego słownika łac.-pol. Lexicon latino-polonicum... (1564); obfity materiał leksykalny słownika (ok. 21 tys. wyrazów) uzupełniony wiadomościami z kosmografii, historii, mitologii, gramatyki.

MEILLET ANTOINE (1866-1936)

językoznawca franc.; od 1906 prof. Collège de France w Paryżu; czł. Akad. Napisów i Literatury Pięknej oraz wielu akad. zagr., także od 1911 — AU; w językoznawstwie reprezentant tzw. młodogramatyków; stworzył ujęcia syntet. w zakresie historii poszczególnych j. indoeur.; udoskonalił metodę porównawczą; gł. prace: Wstęp do językoznawstwa indoeuropejskiego (1903, wyd. pol. 1958), Le slave commun (1924), Linguistique historique et linguistique generale (t. 1-2 1921-36).

MELICH JÁNOS (1872-1963)

węg. językoznawca, slawista; prof. uniwersytetu w Budapeszcie; prace na temat etymologii, zapożyczeń, substratu; redaktor węg. słownika etymologicznego.

MENIŃSKI, Mesgnien, FRANCISZEK (1623-98)

gramatyk i leksykograf; 1652 poseł w Stambule; 1661 tłumacz dworu cesarskiego w Wiedniu; 1680 nobilitowany przez Jana III Sobieskiego; autor oryginalnej gramatyki pol. dla cudzoziemców Grammatica seu institutio Poloniae linguae (1649), 3 gramatyk: franc., wł. i tur. dla Polaków oraz cennego słownika języków orientalnych Thesaurus linguarum orientalium turcicae, arabicae, persicae... (t. 1-3 1680) z uzupełnieniem Complementum Thesauri linguarum orientalium sive Onomasticon (1687).

MIESZCZANINOW IWAN I. (1883-1967)

ros. językoznawca i archeolog; prof. uniw. w Leningradzie; od 1932 czł. Akad. Nauk ZSRR; gł. prace z językoznawstwa ogólnego i kaukaskiego, m.in. Obszczeje jazykoznanije. K problemie stadialnosti w razwitii słowa i priedłożenija (1940), Głagoł (1948), Grammaticzeskij stroj urartskogo jazyka (z. 1-2 1958-62).

MIKKOLA JOOSEPPI (1866-1946)

mąż Maili Talvio, slawista fiń.; prof. uniw. w Helsinkach; od 1921 czł. PAU; liczne prace, m.in. z zakresu akcentologii słow.; gł. dzieło Urslavische Grammatik (t. 1-3 1913-50).

MIKLOŠIČ FRANC, Franz Miklosich (1813-91)

słoweń. językoznawca slawista; 1849-86 prof. uniw. w Wiedniu; od 1873 czł. AU; twórca gramatyki porównawczej j. słow.; gł. prace z gramatyki porównawczej i słownictwa j. słow. oraz j. staro-cerkiewno-słow. (który uważał za starosłoweń.); Vergleichende Grammatik der slavischen Sprachen (t. 1-4 1852-75), Lexicon Palaeo-Slovenico-Graeco-Latinum (t. 1-2 1862-65), Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen (1886).

MIKO FRANTIŠEK (ur. 1920)

słowac. językoznawca i teoretyk literatury; prowadził m.in. badania z zakresu słowac. stylistyki, tekstu lit. i komunikacji, opierając się na metodzie lingwistyki generatywnej; gł. prace: Text a štýl (1970), Štýlové konfrontácie (1976), Style, Literature, Communication (1978).

MILETICZ LUBOMIR (1863-1937)

slawista bułg.; 1888-92 prof. Wyższej Szkoły (późniejszego uniw.) w Sofii; od 1898 czł. Bułg. Akad. Nauk (od 1926 prezes), od 1924 czł. PAU; zał. i red. czasop. „Izwiestija na seminara po sławianskata fiłołogija”; prace z dialektologii i historii j. bułg.: Das Ostbulgarische (1903), Die Rhodopemundarten (1911), Sedmogradskite byłgari i technijat ezik (1926); wyd. zabytków starobułg.: Kopriwsztenski damaskin (1908), Swisztowski damaskin (1923).

MILEWSKI TADEUSZ (1906-66)

językoznawca; od 1949 czł. PAU; od 1954 prof. UJ; liczne prace o charakterze syntet.-podręcznikowym z zakresu językoznawstwa ogólnego, indoeur., słow., typologii j. (także Indian amer.), m.in.: Zarys językoznawstwa ogólnego (t. 1-2 1947-48), Językoznawstwo (1965), Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego (1969), Indoeuropejskie imiona osobowe (1969).

MIROWICZ ANATOL (1902-96)

językoznawca rusycysta; od 1954 prof. Uniw. Warsz.; prace z językoznawstwa ogólnego i ros., gramatyka opisowa j. ros.; współautor Wielkiego słownika rosyjsko-polskiego (t. 1-2 1970, liczne wznowienia).

MŁADENOW STEFAN (1880-1963)

językoznawca bułg.; 1921-48 prof. uniw. w Sofii; od 1929 czł. Bułg. Akad. Nauk, od 1928 czł. PAU oraz Akad. Nauk ZSRR i Niem. Akad. Nauk; autor 1. historii j. bułg. oraz ponad 1000 prac z dialektologii, historii i kultury j. bułg., m.in. Byłgarski tyłkowen recznik... (t. 1 1927), Geschichte der bulgarischen Sprache (1929).

MORCINIEC NORBERT (ur. 1932)

językoznawca germanista; twórca pierwszych w Polsce studiów niderlandystycznych; Mały słownik niderlandzko-polski i polsko-niderlandzki (1995), Historia literatury niderlandzkiej (1985).

MOSZYŃSKI LESZEK (ur. 1928)

językoznawca, slawista; od 1972 prof. Uniw. Gdań.; od 1989 czł. TNW i od 1992 — PAU; zainteresowania nauk.: j. prasłow., staro-cerkiewno-słow., gramatyka hist. i porównawcza j. słow., wierzenia przedchrześc. Słowian; Geografia niektórych zapożyczeń niemieckich w staropolszczyźnie (1954), Wstęp do filologii słowiańskiej (1984), Język „Kodeksu Zografskiego” (t. 1-2 1975-90), Die vorchristliche Religion der Slaven im Lichte der slavischen Sprachwissenschaft (1992).

MRONGOWIUSZ, Mrongovius, Mrąga, KRZYSZTOF CELESTYN (1764-1855)

pisarz i tłumacz, leksykograf, gramatyk, pastor; popularyzator j. pol., obrońca polskości na Warmii i Mazurach; 1790-97 prof. w szkole katedralnej w Królewcu; od 1797 działał w Gdańsku (m.in. prof. w Gdańskim Gimnazjum Akademickim); czł. TPN w Warszawie i Krakowie, Tow. Hist.-Lit. w Paryżu; spuścizna lit. i nauk. Mrongowiusza obejmuje kilkadziesiąt pozycji: gramatyki i słowniki, m.in. Dokładny słownik polsko-niemiecki krytycznie wypracowany. Ausführliches polnisch-deutsches Wörterbuch (1835), Ausführliche Grammatik der polnischen Sprache (1837), zbiory kazań i pieśni rel. (m.in. Postylla kościelna i domowa, cz. 1-2, 1834-35), przekłady utworów Homera, Ksenofonta, Epikteta z Hierapolis, Teofrasta z Eresos, Platona oraz I. Kanta; Mrongowiusz był 1. badaczem kaszubszczyzny i gwar Warmii i Mazur.

MROZIŃSKI JÓZEF (1784-1838)

językoznawca, wojskowy; od 1829 generał brygady, w powstaniu listopadowym szef sztabu gł.; prace z dziedziny batalistyki Obrona Saragossy... (1819); nowocz. opracowanie polszczyzny Pierwsze zasady gramatyki j. polskiego (1822), Odpowiedź na... recenzję dzieła pt. Pierwsze zasady... (1824), współautor Rozpraw i wniosków o ortografii polskiej... (1830).

MUCHLIŃSKI ANTONI (1808-77)

turkolog; prof. uniw. w Petersburgu; praca o polskich Tatarach; Źródłosłownik wyrazów, które przeszły... do naszej mowy z j. wschodnich.

MYMER FRANCISZEK (ok. 1500-po1564)

tłumacz, poeta, leksykograf; pisał w językach: łac., niem. i pol.; działał na rzecz upowszechniania j. nar.; autor słownika łac.-niem.-pol. Dictionarium trium linguarum (1528); 1 z pionierów j. pol. w szkole; przełożył z j. łac. wiele podręczników do nauki gramatyki i retoryki; wyd. Cathonowe wiersze obyczajne (1535); sporządził edycje łac. utworów Seneki Młodszego, Plauta, Juwenalisa; pisał utwory okolicznościowe.

NAHTIGAL RAJKO (1877-1958)

slawista słoweń.; 1913-19 prof. uniw. w Grazu, od 1919 — uniw. w Lublanie; 1921 założyciel Tow. Nauk Humanist., przekształconego 1938 w Słoweń. Akad. Nauk i Sztuk (1938-42 jej prezes); czł. akad. nauk w Zagrzebiu i Belgradzie; liczne prace ze słow. językoznawstwa porównawczego, m.in. Starocerkvenoslovanske študije (1936), Slovanski jeziki (1938), Uvod v slovansko filologijo (1949).

NEBRIJA ANTONIO de (1444-1532)

hiszpański humanista i językoznawca; prof. uniw. w Salamance i Alcalá de Henares; autor 1. gramatyki hiszp., słownika łac.-hiszp., dzieł z wielu dziedzin nauki.

NIEDŹWIEDZKI WŁADYSŁAW MARCIN (1849-1930)

językoznawca i etnograf; autor wielu rozpraw z etnografii słow. i pol.; od 1891 współred. (wraz z J. Karłowi-czem i A.R. Kryńskim), od 1908 red. Słownika języka polskiego, zw. warsz. (t. 1-8 1900-27).

NIEMINEN EINO VILHO KALERVO (1891-1962)

fiń. językoznawca, slawista i polonista; od 1952 prof. uniw. w Helsinkach, od 1950 czł. Akad. Fiń.; badacz średniow. j. pol. rot sądowych; współtwórca pol. dialektologii hist.; Polska końcówka -och w loc. rzeczowników (1928), Beiträge zur historischen Dialektologie der polnischen Sprache (cz. 1-2 1930-31).

NITSCH KAZIMIERZ (1874-1958)

językoznawca; od 1910 prof. UJ; od 1911 czł. AU, od 1946 prez. PAU, od 1952 czł. i wiceprez. PAN; czł. Bułg. Akad. Nauk, Serb. i Słoweń. Akad. Nauk i Sztuk, Akad. Nauk ZSRR, Akad. Franc. i in.; twórca, wraz z J. Rozwadowskim i J. Łosiem, tzw. krak. szkoły językoznawczej; autor ponad 700 prac z dialektyki, historii j. pol., gramatyki opisowej, onomastyki; liczne monografie gwarowe, syntet. ujęcia dialektów pol.; inicjator i kierownik prac nad atlasem i słownikiem gwar pol. (Mały atlas gwar polskich, t. 1-2 1957-59); red. wielu wydawnictw i czasopism, m.in. od 1919 „Języka Polskiego”; gł. prace: Dialekty polskie Prus Zachodnich (1917), Dialekty języka polskiego (1915, 1923, 1957), Atlas językowy polskiego Podkarpacia (1934, wraz z M. Małeckim), Wybór polskich tekstów gwarowych (1929, 1960), Wybór pism polonistycznych (t. 1-3 1954-58); 1953 nagroda państw. I st. i 1972 — zespołowa, pośmiertnie.

NORDAL SIGURDUR JÓHANNESSON (1886 -1974)

isl. językoznawca i historyk literatury; 1918-51 prof. uniw. w Rejkiawiku; prowadził prace badawcze dot. sag staroskand. (Sagalitteraturen `literatura sag' 1953); twórca tzw. szkoły islandzkiej, wyd. tekstów staroisl.; autor historii kultury Islandii (Íslenzk menning `kultura islandzka' 1942); eseje, artykuły, rozprawy.

OBNORSKI SIERGIEJ P. (1888-1962)

rosyjski językoznawca, rusycysta; prof. uniwersytetu w Permie i Leningradzie; czł. Akademii Nauk ZSRR; liczne prace z historii j. ros., edycje zabytków staroruskich.

OBRĘBSKA-JABŁOŃSKA ANTONINA (1902-94)

językoznawca, polonistka i slawistka; od 1954 prof. Uniw. Warsz.; od 1945 czł. TNW; liczne prace z historii języka i dialektologii, m.in. Studia nad słowiańskimi przysłówkami (1934); przełożyła na j. pol. (z Z. Fedeckim) Słowo o wyprawie Igora (1954); współautorka monografii M. Federowskiego Lud białoruski (t. 5-6 1958-60); współred. Podręcznego słownika polsko-białoruskiego (1962) i Atlasu gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny (t. 1 1980).

OHIJENKO IWAN (1882-1972)

ukr. teolog prawosł., językoznawca, działacz polit. i kult.; 1918 min. oświaty, 1919-21 min. ds. wyznań w rządzie Ukr. Republiki Lud.; 1919-20 organizator i 1. rektor uniw. w Kamieńcu Podolskim; po 1921 na emigracji w Polsce, 1926-34 prof. teologii Uniw. Warsz.; 1940-43 arcybp chełmski i podlaski, od 1943 metropolita Ukr. Cerkwi Prawosł.; od 1947 w Kanadzie, od 1951 zwierzchnik Ukr. Greckoprawosł. Cerkwi w Kanadzie; prace dotyczące historii Cerkwi (m.in. Ukrajinśka cerkwa 1942) oraz prawa kanonicznego; przekłady Pisma Świętego i ksiąg liturgicznych; rozprawy z zakresu językoznawstwa (m.in. Powstanie alfabetu oraz języka literackiego u Słowian 1927, Pamjatky starosłowianśkoji mowy X-XI w. 1929, Istorija ukrajinśkoji literaturnoji mowy 1950); poezje; także red. i wydawca periodyków poświęconych ukr. kulturze.

OLESCH REINHOLD (1910-90)

niem. językoznawca slawista; od 1947 prof. uniw. w Greifswaldzie, od 1953 — uniw. w Kolonii, dyr. Inst. Slawistycznego; od 1980 czł. PAN; prace na temat j. słow., m.in. pol., gwar śląskich (Beiträge zur oberschlesischen Dialektforschung 1937, Der Wortschatz der polnischen Mundart von St. Annaberg 1962), łuż., połabskiego, chorw. (Thesaurus linguae dravaenopolabicae, t. 1, A-O, 1983); wyd. tekstów i słowników (Index a tergo do słownika J. Mączyńskiego 1963, z W. Kuraszkiewiczem).

OLOFF EFRAIM (1685-1735)

badacz języka i literatury pol., bibliofil; pastor ewang.-augsb. w Toruniu i Elblągu, kaznodzieja i pedagog; brał żywy udział w życiu kult.-nauk. obu miast; wydawca pol. tekstów protest. (m.in. Kancjonału toruńskiego 1728); autor prac biogr.-bibliograf. z dziejów oświaty i drukarstwa pol., zwł. 1. syntezy rozwoju pol. pieśni kośc., obejmującej wszystkie wyznania Polnische Liedergeschichte (1744) — osobne części stanowiły słownik biogr. autorów i zarys dziejów kancjonałów pol.

OPPERT JULES (1825-1905)

asyrolog franc. prof. Collège de France; przyczynił się do odczytania pisma klinowego.

OSIŃSKI ALOJZY (1770-1842)

brat Ludwika, filolog i słownikarz, pijar; od 1811 czł. TPN; 1806-24 prof. Liceum Krzemienieckiego; 1833-39 rektor Akad. Duchownej w Wilnie; liczne prace, m.in. o P. Skardze, T. Czackim, Słownik mitologiczny (t. 1-3 1806-12); najcenniejsze prace nieopublikowane: materiały do słownika pisarzy pol. (ok. 20 tomów), słownik j. pol. Bogactwa mowy polskiej, gł. frazeologiczny i o charakterze normatywnym (zachowało się 15 tomów).

OSSOWSKI LESZEK (1905-96)

językoznawca, slawista; prace z dialektologii pol., białorus., ros., studia nad akcentem ros.

OSTROWSKA EWA (1907-77)

językoznawca i historyk literatury pol.; od 1948 związana z UJ (od 1966 prof.); studia nad historią pol. formacji słowotwórczych i dialektami hist. oraz poezją średniow. (O artyzmie polskich średniowiecznych zabytków językowych 1967), utworami J. Kochanowskiego i M. Reja, także poezją współcz. (rozbiory analit. w „Języku Polskim”); Z dziejów języka polskiego i jego piękna (1978).

OTRĘBSKI JAN SZCZEPAN (1889-1971)

językoznawca indoeuropeista; 1921-45 prof. Uniw. Wil., 1945-60 — UAM w Poznaniu; od 1943 czł. PAU; liczne prace dot. j. bałtyckich, słow., klas., m.in.: Wschodnio-litewskie narzecze twereckie (t. 1 1934, t. 3 1932), Indogermanische Forschungen (1939), Gramatyka j. litewskiego (t. 1-3 1956-65).

OWSIANIKO-KULIKOWSKI DMITRIJ N. (1853-1920)

ros. historyk literatury i językoznawca; 1888-1905 prof. uniw. w Charkowie; od 1907 czł. Akad. Nauk w Petersburgu; przedstawiciel tzw. szkoły psychol. w ros. nauce o literaturze; prace z dziedziny psychologii twórczości, językoznawstwa (zwł. dot. sanskrytu), mitologii ind.; monografia o pisarzach ros.; Istorija russkoj intieligiencyi (t. 1-3 1906-11); red. pracy zbiorowej Istorija russkoj litieratury XIX wieka (t. 1-5 1908-10).

PANINI (V lub IV w. p.n.e.)

najstarszy znany gramatyk ind.; twórca oryginalnej gramatyki sanskrytu, ułożonej algebraicznie; wiele pojęć i terminów Paniniego przejęło językoznawstwo eur. XIX w.

PARKOSZOWIC JAKUB, Jacobus Parcossii (?-między 1452 a 1460)

gramatyk; prof. Akad. Krak. i 1439-41 jej rektor; autor 1. pol. traktatu ortograficznego (ok. 1440); oryginalna próba Parkoszowica nie powiodła się, traktat uległ zapomnieniu; odkryty w XIX w. został po raz 1. wyd. 1830 przez J.S. Bandtkiego.

PASSENDORFER ARTUR (1864-1936)

polonista i germanista; nauczyciel i dyr. szkół średnich, m.in. we Lwowie; autor cenionych poradników jęz. i ortograficznych oraz (wraz z H. Gaertnerem) Poradnika gramatycznego (1933, wyd. 5 1964).

PAUL HERMANN (1846-1921)

niem. germanista i teoretyk j.; od 1874 prof. uniw. we Fryburgu Bryzgowijskim, od 1893 uniw. w Monachium; współtwórca i teoretyk szkoły młodogramatyków; współzał. i wyd. (od 1874) «Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur»; fundamentalne prace z teorii j. i językoznawstwa, m.in. Prinzipien der Sprachgeschichte (1880), Mittelhochdeutsche Grammatik (1881), Deutsche Grammatik (t. 1-5 1916-20).

PAWŁOWSKI EUGENIUSZ (1902-86)

językoznawca polonista i pisarz; od 1970 prof. WSP w Krakowie; prace z dialektologii i onomastyki; Gwara podegrodzka (1955), Nazwy miejscowe Sądecczyzny (t. 1-4 1965-84), powieść Chochołowscy (t. 1-3 1934-37).

PETROVICI EMIL (1899-1968)

językoznawca rum.; od 1935 prof. uniw. w Klużu; od 1948 czł. rum. akad. nauk; liczne prace z fonetyki, onomastyki, dialektologii rum.; Atlasul lingvistic român (t. 1-3 1956-61, wraz z I. Patrutem).

PFUL KRĔSĆAN BOHUWĔR (1825-89)

językoznawca łużycki; nauczyciel gimnazjalny w Dreźnie; jeden z pierwszych kodyfikatorów j. górnołuż.; autor 1. słownika górnołuż. oraz kilku gramatyk, m.in. Hornjołužiska serbska rĕčnica na přirunowacym stejišću (1862), Łužiski serbski słownik (1866), Laut und Formenlehre der oberlausitzisch-wendischen Sprache... (1867).

PIEKARSKI EDWARD (1858-1934)

językoznawca i etnograf; znawca j. jakuckiego; od 1931 czł. Akad. Nauk ZSRR, od 1925 Pol. Tow. Orientalist.; zesłany za działalność rewol., 1881-1905 przebywał w kraju Jakutów; autor 13-tomowego słownika j. jakuckiego (1907-30), red. pracy Obrazcy narodnoj litieratury jakutow (t. 1-3 1907-18) oraz autor artykułów, z których kilka ukazało się 1919-34 w języku pol. w „Roczniku Orientalistycznym”.

PISANI VITTORE (1899-1990)

wł. językoznawca indoeuropeista; prof. uniw. w Mediolanie; prace z zakresu etymologii, gramatyki porównawczej j. indoeur., językoznawstwa ogólnego (Linguistica generale e linguistica indeuropea 1947, Le lingue dell' Italia antica oltre il latina 1953, Glottologia indeuropea 1971).

PISAREK WALERY (ur. 1931)

mąż Krystyny Pisarkowej, językoznawca i prasoznawca; od 1969 dyr., od 1982 prof. w Ośr. Badań Prasoznawczych w Krakowie; prace z j. pol., masowej komunikacji i teorii informacji; gł. dzieła: Kultura j. ojczystego (1966), Retoryka dziennikarska (1970), Frekwencja wyrazów w prasie (1972), Słowa między ludźmi (1985).

PISARKOWA KRYSTYNA (ur. 1932)

żona Walerego Pisarka; językoznawca; od 1976 prof. w Inst. Języka Pol. PAN i UJ; od 1990 czł. PAU; prace z zakresu składni, semantyki, pragmatyki językoznawczej i lingwistyki tekstu, m.in.: Funkcje składniowe polskich zaimków odmiennych (1969), Składnia rozmowy telefonicznej (1975), Wyliczanki polskie (1975), Historia składni polskiej (1985).

PLANUDES MAKSYM, Maksimos Planudes (1260-1310)

bizant. gramatyk, filolog i teolog; badacz utworów Plutarcha; ułożył antologię epigramów (Antologia Planudejska, t. 1-7 1494), wydał m.in. Bajki i Żywot Ezopa; ponadto pisma teol., prace z gramatyki, komentarze do dzieł klasyków gr., przekłady z łaciny na j. gr. oraz zbiory przysłów lud.

POBOŻNIAK TADEUSZ (1916-91)

indianista i iranista; prace z językoznawstwa, m.in. Liczebnik w hindi (1960), Grammar of the Lovari dialect (1961), Języki indyjskie w: Języki indoeuropejskie (1986); studium o filozofie Vivekanandzie.

POKORNY JULIUS (1887-1970)

niem. indoeuropeista i celtolog; od 1920 prof. uniw. w Berlinie, Bernie, Zurychu, Monachium; liczne prace z dziedziny celtologii, m.in. Altrische Grammatik (1925), słownik etymologiczny j. indoeur.: Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (t. 1-2 1959-69).

POLAŃSKI EDWARD (ur. 1932)

językoznawca, polonista; od 1988 prof. Uniw. Śląskiego; gł. zainteresownia: dydaktyka j., słownictwo, ortografia; Słownictwo uczniów. Problemy, badania, wnioski (1982), Dydaktyka ortografii i interpunkcji (1989), Nowy słownik ortograficzny PWN (1998).

POLAŃSKI KAZIMIERZ (ur. 1929)

językoznawca; od 1970 prof. Uniw. Śląskiego, od 1990 — UJ; od 1993 czł. PAU; prace z językoznawstwa ogólnego, składni generatywnej (Składnia zdania złożonego w j. górnołużyckim 1967), także słownik j. połabskiego; współautor Słownika terminologii językoznawczej (1970) oraz współautor i red. Encyklopedii językoznawstwa ogólnego (1993).

POPOWSKA-TABORSKA HANNA (ur. 1930)

językoznawca, slawistka; od 1972 prof. Inst. Słowianoznawstwa PAN; od 1982 czł. TNW; prace z porównawczej dialektologii słow. w hist. ujęciu, m.in. Centralne zagadnienie wokalizmu kaszubskiego (1961), red. nauk. (od t. 7) Atlasu językowego Kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich (t. 1-12 1964-75).

POŘÍZKA VINCENC (1905-84)

indolog czes.; prof. Uniw. Karola w Pradze; prace z językoznawstwa indyjskiego, podręczniki j. hindi.

PORZEZIŃSKI JAN WIKTOR (1870-1929)

językoznawca; od 1901 prof. uniw. w Moskwie, 1922-29 — Uniw. Warsz. i KUL; od 1926 czł. PAU; wiele prac z językoznawstwa ogólnego, indoeur., słow., bałtyckiego, m.in. Wwiedienije w jazykowiedienije (1907), Oczierk srawnitielnoj fonietiki driewnieindijskogo, grieczeskogo, łatinskogo i starosławianskogo jazykow (1912).

POTEBNIA OŁEKSANDR (1835-91)

brat Andrija, ukr. filolog slawista; od 1875 prof. uniw. w Charkowie; od 1877 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; odkrywca tzw. nowego jat' i drugiego pełnogłosu w j. ros.; jego koncepcje w zakresie składni przyczyniły się do rozwoju tego działu językoznawstwa w Rosji; liczne prace z językoznawstwa ogólnego, gramatyki hist. ros. i ukr., semazjologii, folkloru, m.in. Zamietki o małorusskom narieczii (1870), Iz zapisok po russkoj grammatikie (t. 1-4 1874-1941), K istorii zwukow russkogo jazyka (t. 1-4 1876-83).

PRICHARD JAMES COWLES (1786-1848)

bryt. antropolog, etnolog i językoznawca, z wykształcenia lekarz; badacz ras ludzkich, dowiódł przynależności wszystkich ludzi do jednego gat. (Natural History of Man 1843); pionier badań chorób psych. — 1835 wyodrębnił pojęcie psychoterapii; autor prac językoznawczych.

PRZYBOROWSKI JÓZEF (1823-96)

językoznawca, historyk literatury, archeolog; czł. AU; prof. Szkoły Gł. w Warszawie; badacz J. Kochanowskiego; redaktor „Wiadomości Archeologicznych”.

PSICHARIS JANIS (1854-1929)

gr. pisarz i językoznawca; od 1903 prof. j. nowogr. w École Nationale des Langues Orientales Vivantes w Paryżu; inicjator wprowadzenia do literatury nowogr. języka lud. (demotyku); autor prac nauk. (Essais de grammaire historique néogrecque, t. 1-2 1886-89), powieści, nowel, sztuk teatr., poezji i szkiców lit.

PUZYNINA JADWIGA (ur. 1928)

językoznawca, polonistka; od 1987 prof. Uniw. Warsz., zajmuje się semantyką, słowotwórstwem, leksykografią oraz kulturą j.; Indeks a tergo do Słownika j. polskiego S.B. Lindego (z R. Grzegorczykową i Z. Kurzową, 1965), Nazwy czynności we współczesnym j. polskim (1969), Słowotwórstwo współczesnego j. polskiego (t.1 z R. Grzegorczykową, 1979), Słowo Norwida (1990), Język a wartości (1992).

RAMOVŠ FRAN (1890-1952)

językoznawca słoweń.; od 1919 prof. uniw. w Lubljanie; od 1938 czł., od 1950 prez. Słoweń. Akad. Nauk i Sztuk; czł. PAU (od 1934); gł. prace z historii i dialektów języka słoweń.: Dialektološka karta slovenskega jezika (1931), Kratka zgodovina slovenskega jezika (1936).

RAMUŁT STEFAN (1859-1913)

językoznawca i etnograf; autor tezy o odrębności językowej kaszubszczyzny jako j. nadbałtyckich Pomo-rzan; gł. prace: Słownik j. pomorskiego, czyli kaszubskiego (1893), Statystyka ludności kaszubskiej (1899).

RASK RASMUS CHRISTIAN (1787-1832)

germanista duń.; prof. uniw. w Kopenhadze; reprezentant metody hist.-porównawczej w językoznawstwie; w gł. pracy Undersøgelse om det gamle nordiske eller islandske sprogs Oprindelse [`badania nad powstaniem j. staronordyjskiego, czyli islandzkiego'] (1918) ustalił odpowiedniości głoskowe w systemie j. staroisl. i innych języków germ. oraz greki, łaciny, j. słow. i bałtyckich.

REDI FRANCESCO (1626-98)

wł. biolog, lek., humanista; czł. Accademia del Cimento we Florencji; zajmował się anatomią i biologią bezkręgowców, gł. owadów i robaków pasożytniczych, odkrył larwy przywr (zw. rediami); prowadził badania jadu węży; wykonał doświadczenia przeczące teorii samorództwa (gł. u owadów); autor poezji lirycznych i poematu mitol.; zajmował się też językoznawstwem.

RENOU LOUIS (1896-1966)

indianista franc.; od 1937 prof. Sorbony; czł. Institut de France; liczne prace o j., literaturze i kulturze Indii; wydał (wraz z J. Filliozatem) L'lnde classique (t. 1-2 1949-58); opublikował m.in. Études védiques et paninéennes (t. 1-7 1955-69).

REŠETAR MILAN (1860-1942)

językoznawca chorwacki; prof. uniw. w Wiedniu i Zagrzebiu; dialektolog i historyk j. (Der stokavische dialekt 1907); wydawca zabytków literatury chorw.

RESZKIEWICZ ALFRED (1920-73)

anglista; od 1973 prof. Uniw. Warsz.; autor pierwszych lekcji radiowych j. ang. (1957-59); liczne prace na temat struktury j. ang., fonetyki i hist. fonologii generatywnej; podręczniki akademickie; gł. prace: The Phonemic Interpretation of Old English Digraphs (1953), Internal Structure of Clauses in English... (1963), Ordering of Elements in Late Old English Prose in Terms of Their Size and Structural Complexity (1966), A Diachronic Grammar of Old English (1973).

RIEGER JANUSZ (ur. 1934)

językoznawca, slawista; od 1989 prof. Inst. Slawistyki PAN; od 1983 czł. TNW; współorganizator (1996, z J. Axerem) Międzynar. Podyplomowej Szkoły Humanist. Europy Środk.-Wsch. (OBTA); zainteresowania badawcze: dialektologia ukr. i pol., kontakty jęz. (zwł. pol.-ukr.), historia j. ros.; ważniejsze prace: Nazwy wodne dorzecza Sanu (1969), Atlas gwar bojkowskich (współautor i współred. t. 1-7 1980-91), Słownictwo i nazewnictwo łemkowskie (1995).

RINCZEN BJAMBYN (1905-77)

mong. pisarz, tłumacz, językoznawca, historyk i etnograf; od 1961 czł. mong. akad. nauk; autor 1. mong. powieści hist. — trylogii Üürijn tujaa [`jutrzenka'] (1951-55), opowiadań, wierszy, esejów, dzienników podróży, 4-tomowej gramatyki j. mong.; wydawca tekstów folklorystycznych i szamańskich; przekłady z 15 literatur, także pol. (m.in. utworów A. Mickiewicza, J. Iwaszkiewicza, J. Andrzejewskiego); w j. pol. praca o dawnej kulturze Mongolii Lamajskie maski taneczne (1970).

ROSPOND STANISŁAW (1906-82)

polonista, językoznawca; od 1945 prof. Uniw. Wrocł.; liczne prace z historii j. pol., onomastyki, m.in.: Studia nad j. polskim XVI wieku (1949), Słownik nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej (t. 1-2 1951), Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna słowiańskich nazw geograficznych (1957), Dzieje polszczyzny śląskiej (1959), Gramatyka historyczna j. polskiego (1971).

ROUSSELT JEAN PIERRE (1846-1924)

językoznawca francuski; twórca fonetyki eksperymentalnej; prof. Institut Catholique i Collège de France; liczne prace, m.in. Principes de phonétique expérimentale (t. 1-2 1897-1908).

ROZWADOWSKI JAN MICHAŁ (1867-1935)

językoznawca, indoeuropeista; od 1899 prof. UJ; od 1903 czł. AU; od 1920 wiceprezes, 1925-29 prez. PAU; członek wielu zagr. akad. nauk i towarzystw nauk.; twórca i organizator językoznawstwa pol.; liczne prace z zakresu polonistyki, slawistyki, celtologii, indoeuropeistyki, językoznawstwa ogólnego, komparatystyki, semazjologii, akcentologii, onomastyki: Wortbildung und Wortbedeutung (1904), Stosunek j. polskiego do innych słowiańskich (1915), O zjawiskach i rozwoju języka (1921), Studia nad nazwami wód słowiańskich (1948); Wybór pism (t. 1-3 1959-61).

RUDNICKI MIKOŁAJ (1881-1978)

językoznawca; od 1919 prof. Uniw. Pozn.; od 1945 czł. PAU; założyciel i red. (1921-48) czasopisma „Slavia Occidentalis”; liczne prace z zakresu slawistyki, indoeuropeistyki, językoznawstwa ogólnego, m.in.: Przyczynki do gramatyki i słownika narzecza słowińskiego (1913), Prawo identyfikacji wyobrażeń niedostatecznie różnych (1927), Językoznawstwo polskie w dobie Oświecenia (1956), Prasłowiańszczyzna. Lechia-Polska (1959-61).

RYMUT KAZIMIERZ (ur. 1935)

językoznawca, polonista; od 1979 prof. Inst. J. Pol. PAN; prace z zakresu historii j. pol. i onomastyki; Patronimiczne nazwy miejscowe w Małopolsce (1971), Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych (t. 1-10 1992-94).

RYSIEWICZ ZYGMUNT (1911-54)

językoznawca, indianista; od 1949 prof. Uniw. Warsz.; prace z językoznawstwa ind. i ogólnego, m.in. Un archaisme de l'accentuation védique (1948), Studia językoznawcze (1956)

RYSIŃSKI SALOMON (ok. 1560-1625)

paremiolog i filolog klas.; kalwin, dworzanin Radziwiłłów; komentator Listów Seneki (Ad epistolas... 1620), autor 1. zbioru przysłów pol. Proverbiorum polonicorum... centuriae decem et octo (1618, wyd. od 1619 pt. Przypowieści polskie); tłumacz psalmów.

SAFAREWICZ JAN (1904-92)

językoznawca; od 1937 prof. UJ; od 1945 czł. PAU, od 1958 — PAN; liczne prace z historii j. łac., j. klas., indeuropeistyki, językoznawstwa ogólnego, m.in.: Le rhotacisme latin (1932), Études de phonétique et de métrique latines (1936), Gramatyka historyczna j. łacińskiego (1950), Studia językoznawcze (1967); Zarys historii j. łacińskiego (1986).

SALONI ZYGMUNT (ur. 1938)

syn Juliusza i Janiny Kulczyckiej-Saloni, językoznawca; od 1988 prof.; zajmuje się gł. gramatyką i leksykografią współcz. j. pol.; Błędy językowe w pracach pisemnych uczniów liceum ogólnokształcącego (1971), Cechy składniowe polskiego czasownika (1976), Składnia współczesnego języka polskiego (wyd. 4. 1998, współautor M. Świdziński); współautor słowników: ortograficznego i ang.-pol. i pol.-angielskiego.

SAPIR EDWARD (1884-1939)

językoznawca amer.; 1927-31 prof. uniw. w Chicago, 1931-39 Uniw. Yale w New Haven; uczeń F. Boasa, badacz j. indiańskich i twórca podstaw ich klasyfikacji; współtwórca amer. strukturalizmu; jego prace dały początek kierunkowi zw. szkołą etnolingwistyczną; gł. dzieło: Language An Introduction to the Study of Speech (1921).

SAUSSURE FERDINAND de (1857-1913)

językoznawca szwajc.; prof. uniw. w Paryżu i Genewie; prekursor strukturalizmu, autor pracy o przełomowym znaczeniu dla językoznawstwa Mémoire sur le systéme primitif des voyelles dans les langues indo-européennes (1879), w której wprowadził pojęcie systemu języka; swoje poglądy sformułował w wykładach głoszonych w Genewie 1906-11, wyd. przez uczniów (Ch. Bally, A. Sechehaye, A. Riedlinger) jako Kurs językoznawstwa ogólnego (1916, wyd. pol. 1961).

SCALIGER , Scaligero, JULES CÉSAR, właśc. Giulio Cesare Scaligero (1484-1558)

ojciec Josepha Juste'a, humanista wł., działający we Francji; pisał w języku łac.; zwolennik cyceronia-nizmu, prowadził zaciętą polemikę z Erazmem z Rotterdamu; autor pracy teoret. Poetices libri septem (1561), w której, ok. 100 lat przed N. Boileau, sformułował zasady poetyki klas.; ponadto pisał komentarze do dzieł klasyków, rozprawy gram. (m.in. De causis linguae latinae... 1540), poezje okolicznościowe.

SCHLAUCH MARGARET (1898-1986)

amer. językoznawca i historyk literatury; prof. uniw., m.in. w N. Jorku i Chicago, od 1951 — Uniw. Warsz.; od 1960 czł. PAN; studia o j. ang. i literaturze, gł. średniowiecza: English Medieval Literature and its Social Foundation (1956), Antecendents of the English Novel 1400-1600 (1963).

SCHLEICHER AUGUST (1821-68)

językoznawca niem.; prof. uniw. w Bonn, Pradze, Jenie; teoretyk językoznawstwa, pierwszy sprecyzował pojęcie rodziny jęz.; gł. dzieło — synteza indoeur. gramatyki porównawczej: Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen (1861-62).

SCHWYZER EDWARD (1874-1943)

szwajc. filolog klas. i indoeuropeista; prof. uniw. w Zurychu, Bonn i Berlinie; gł. prace: Grammatik der pergamenischen Inschriften (1898), Dialectorum Graecarum exempla potiora (1923); fundamentalne dzieło Griechische Grammatik (t. 1-3 1934-53, 2 ostatnie t. wydali pośmiertnie J.A. Debrunner i D.J. Georgacas).

SIATKOWSKI JANUSZ (ur. 1929)

językoznawca, slawista; od 1972 prof. Inst. Słowianoznawstwa PAN; od 1982 czł. TNW; prace z gramatyki hist. i dialektologii pol. i czes., m.in. Bohemizmy fonetyczne w języku polskim (t. 1-2 1965-70).

SIBAWAJHI (?-ok. 793)

filolog arab., pochodzenia pers.; przedstawiciel tzw. basryjskiej szkoły gramat.; jako 1. oprac. zasady gramatyki j. Koranu, hadisów i arab. poezji klas.; autor dzieła Al-Kitab [`księga'], przez wiele pokoleń uznawanego za najbardziej autorytatywny podręcznik gramatyki arab.

SKALMOWSKI WOJCIECH (ur. 1934)

językoznawca, iranista, eseista i krytyk lit.; 1970 prof. uniw. w Leuven; prace z językoznawstwa ogólnego i mat. oraz orientalistyki: Das Nomen im Parthischen (1967), The ergative construction in Pashto (1968), Wheel within wheel: remarks on Bundahišn (1984), Języki nowoirańskie i dardyjskie (1968); wydał pod pseud. Maciej Broński szkice o twórczości T. Parnickiego, S. Kisielewskiego, S.I. Witkiewicza oraz artykuły publicyst. poświęcone zagadnieniom j., wolności i ideologii (Teksty i preteksty 1981).

SKOK PETAR (1881-1956)

chorw. językoznawca, romanista; prof. uniw. w Zagrzebiu; liczne prace z toponomastyki, etymologii, na temat rom. elementów etnicznych i jęz. na Płw. Bałkańskim; Dolazak Slavena na Mediteran (1934), Slavenstvo i romanstvo na jadranskim otocima (1950), Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika (wyd. od 1971).

SKORUPKA STANISŁAW (1906-88)

językoznawca, polonista; uczeń W. Doroszewskiego; od 1961 prof. Uniw. Warsz.; w okresie okupacji niem. brał udział w konspiracyjnym nauczaniu uniwersyteckim; liczne prace z zakresu fonetyki, leksykografii, frazeologii porównawczej, m.in.: Studia nad budową akustyczną samogłosek polskich (1955), Słownik wyrazów bliskoznacznych (1957), Stylistyka polska (1959, wspólnie z H. Kurkowską), Słownik frazeologiczny j. polskiego (t. 1-2 1967-68); zast. red. nacz. Słownika języka polskiego (t. 1-11 1958-69).

SŁAWSKI FRANCISZEK (ur. 1916)

językoznawca slawista; od 1956 prof. UJ; od 1969 czł. PAN, od 1989 — PAU, od 1994 — TNW; liczne prace językoznawcze, m.in. Miejsce enklityki odmiennej w dziejach języka bułgarskiego (1946), Słownik etymologiczny j. polskiego (z. 1-25 1952-82); red. nacz. Słownika prasłowiańskiego (t. 1 1974).

SŁOŃSKI STANISŁAW (1879-1959)

językoznawca slawista; od 1915 organizator i kier. seminarium slawistycznego Uniw. Warsz., od 1924 prof. Uniw. Warsz.; od 1908 czł. TNW, od 1934 czł. PAU; 1927-39 współred. „Prac Filologicznych”; liczne prace językoznawcze, m.in. w jego opracowaniu Psałterz puławski (1916), Historia języka polskiego w zarysie (1934), O języku Jana Kochanowskiego (1949), Gramatyka j. starosłowiańskiego (1950).

SMAL-STOCKI ROMAN (1893-1969)

syn Stepana, ukr. językoznawca i działacz polit.; 1919-21 wicemin. spraw zagr. w rządzie Zachodnioukr. Republiki Lud.; 1923-25 prof. Ukr. Wolnego Uniw. w Pradze, 1926-29 — Uniw. Warsz.; współpracownik Ukr. Inst. Naukowego (zał. 1930); po II wojnie świat. na emigracji w Niemczech i USA; prof. uczelni amer.; autor prac z dziedziny słowotwórstwa i etymologii, prekursor badań nad polityką władzy sowieckiej wobec j. narodów b. ZSRR (Ukrajinśka mowa w Sowitśkij Ukrajini 1936).

SMUŁKOWA ELŻBIETA (ur. 1931)

językoznawca, slawistka; od 1988 prof. Uniw. Warsz.; 1991-95 ambasador na Białorusi; gł. zaintereso-wania nauk.: fonetyka, fonologia, pogranicze jęz. pol.-białorus.-litew.; Studia nad akcentem j. białoruskiego (1978), Fonetyka i fonologia j. białoruskiego z elementami fonetyki i fonologii ogólnej (1988, wspólnie z W. Czekmanem); współred. (z K. Teleszko) Problemów językoznawstwa konfrontatywnego (1988).

SOBOLEWSKI ALEKSIEJ I. (1857-1929)

ros. filolog i językoznawca; prof. uniwersytetu w Kijowie i Leningradzie; gł. praca Oczerki po istorii russkogo jazyka.

STANG CHRISTIAN SCHWEIGAARD (1900-77)

językoznawca norw.; badacz j. bałtyckich, słow. i indoeur.; od 1938 prof. uniw. w Oslo; Die Sprache des litauischen Katechismus von Mazvydas (1929), Das slavische und baltische Verbum (1942), Vergleichende Grammatik der baltischen Sprachen (1966), Lexikalische Sonderübereinstimmungen zwischen dem Slavischen, Baltischen und Germanischen (1972).

STANISŁAWSKI JAN (1893-1973)

anglista, leksykograf; 1928-39 i 1945-58 lektor j. ang. na UJ; autor podręczników, m.in. Gramatyki j. angielskiego (t. 1-2 1950-51), słownika ang.-pol. i pol.-ang. (wersja rozszerzona pt. Wielki słownik... 1964-69, liczne uzupełniane wznowienia); przekłady.

STANKIEWICZ JANKA, pseud. Braczysłau Skarynicz, P. Wajciulewicz (1891-1976)

białorus. językoznawca, historyk, działacz oświat. i polit.; organizator szkół białorus., współtwórca Białorus. Tow. Nauk. w Wilnie (1918), poseł na Sejm w II RP (1928-30); po 1944 w Niemczech, od 1946 prof. Ukr. Wolnego Uniw. w Monachium, od 1949 mieszkał w USA, zał. fundację na rzecz wspomagania białorutenistyki; gł. prace językoznawcze (Jak prawilna hawaryć i pasać po biełarusku 1937, Historyja biełaruskaha jazyka 1939, Dola mowy biełaruskaje u roznyja pieryjady historyi Biełarusi 1954, Wialitouska-rasijski słounik 1990), hist. (Etnahraficznyja i histarycznyja terytoryi i hranicy Biełarusi); autor (wspólnie z M. Gitlinem) białorus. przekładu Biblii.

STATORIUS STOJEŃSKI PIOTR (?-1591)

gramatyk, pisarz reformacyjny, pochodzenia franc.; uczeń J. Kalwina i T. Bezy, w Polsce związany z kalwinizmem i braćmi pol. (nauczyciel w szkole ariańskiej w Pińczowie); autor 1. gramatyki pol. Polonicae gramatices institutio (1568), jeden z tłumaczy Biblii brzeskiej (1563).

STEFFEN AUGUSTYN (ur. 1901)

badacz folkloru warmińskiego, językoznawca; po 1945 na emigracji, gł. w Londynie; inicjator serii tekstów folklorystycznych; Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmii (t. 1-3 1931-37).

STEINTHAL HEYMANN (1823-99)

niem. językoznawca i filozof; uczeń J.F. Herbarta; prof. uniw. w Berlinie; współtwórca tzw. asocjacyjnej psychologii ludów, którą chciał oprzeć na danych jęz. (Einleitung in die Psychologie und Sprachwissenschaft 1871); kilkakrotnie podejmował próby klasyfikacji j. świata, łącząc czynniki typologiczne z genetycznymi.

STERNBACH LEON (1864-1940)

filolog klas.; 1892-1935 prof. UJ; od 1895 czł. AU; autor wydań kryt. wielu tekstów z literatury gr. i rzym., rozpraw z zakresu literatury bizant. (zwł. dotyczących dzieł Grzegorza z Nazjanzu) oraz paremiologii pol.; zginął w obozie w Sachsenhausen.

STIEBER ZDZISŁAW (1903-80)

językoznawca slawista; od 1937 prof. uniw. we Lwowie, od 1945 — Uniw. Łódz. i Uniw. Warsz., od 1961 kier. Zakładu Słowianoznawstwa PAN; 1941-44 brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim we Lwowie; od 1945 czł. PAU, od 1954 PAN; liczne prace językoznawcze, gł. z fonologii, dialektologii i gramatyki porównawczej j. słow., m.in. Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych (1938), Toponomastyka Łemkowszczyzny (cz. 1-2 1948-49), Rozwój fonologiczny j. polskiego (1952), wyd. poszerzone: Historyczna i współczesna fonologia j. polskiego (1966), Zarys gramatyki historycznej j. słowiańskich (cz. 1-3 1969-73), Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich (pod red. Stiebera z. 1-12 1964-75); 1980 otrzymał nagrodę państw. I stopnia.

STOPA ROMAN (1895-1995)

językoznawca afrykanista; od 1962 prof. UJ; wieloletni wykładowca j. afryk. (suahili, hausa, ewe, hotentockich, buszmeńskich) i muzykologii porównawczej Afryki; Teksty hotentockie (1936), Die Schnalze (1939), Structure of Bushman and its traces in Indo-European (1972).

STRZELECKI WŁADYSŁAW (1905-67)

filolog klas.; 1946-60 prof. Uniw. Wrocł., następnie UJ; znawca leksykografii, gramatyki i metryki łac. oraz rzym. literatury archaicznej; autor m.in. Studia prosodiaca et metrica (cz. 1-2 1946-49), wydawca m.in. Bellum Punicum Newiusza (1959).

ŠWJELA BOGUMIŁ (1873-1948)

łużycki językoznawca, slawista i działacz kult., pastor; red. czasopism „Serbski Czasnik” (1916-18 i 1921-22) i „Pratyja” (1896-99 i 1931-37); gł. prace: Lehrbuch der niederwendischen Sprache (1906), Evangelska wĕra mjez Słowianami (1915, w pracy tej ostro piętnuje akcję germanizacyjną na Mazurach), Vergleichende Grammatik der oberund niedersorbischen Sprache (1926), Die Flurnamen des Kreises Cottbus (1958).

SYCHTA BERNARD (1907-82)

badacz j. i folkloru kaszubskiego, ksiądz; opracował Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej (t. 1-6 1967-74, t. 7 — suplement 1976); Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej (t. 1-3 1981-85); utwory scen. (Szopka kaszubska 1925, Budzta spiącëch 1933, Hanka się żeni 1937, Wesele kociewskie 1959).

SZACHMATOW ALEKSIEJ A. (1864-1920)

ros. językoznawca, historyk kultury; od 1908 prof. uniw. w Petersburgu; od 1897 czł. Petersburskiej Akad. Nauk, od 1910 czł. AU; organizator życia nauk. w Rosji, twórca szkoły badań latopisarstwa; red. m.in. wydawnictwa Słowar' russkogo jazyka (1894-1916); gł. prace z zakresu gramatyki hist. i opisowej: Issledowanije o jazykie nowgorodskich gramot XIII i XIV wieka (1886), K woprosu ob obrazowanii russkich narieczij i russkich narodnostiej (1899), Oczerk sowriemiennogo litieraturnogo russkogo jazyka (1913), Sintaksis russkogo jazyka (1925-27).

SZCZERBA LEW W. (1880-1944)

ros. językoznawca, slawista i romanista; uczeń J. Baudouina de Courtenay; od 1916 prof. uniw. w Petersburgu; od 1924 czł. Akad. Nauk ZSRR; liczne prace językoznawcze z fonologii i fonetyki eksperymentalnej, morfologii, składni, m.in.: Izbrannyje raboty po russkomu jazyku (1957), Izbrannyje raboty po jazykoznaniju i fonietikie (1958).

SZEWELOW JURIJ (ur. 1908)

ukr. językoznawca, eseista i krytyk lit.; od 1943 na emigracji w Niemczech, potem w W. Brytanii, od 1952 w USA; prof. Uniw. Londyńskiego, Uniw. Harvarda w Cambridge i Uniw. Columbia w N. Jorku; autor prac z dziedziny językoznawstwa (m.in. Narys suczasnoji ukrajinśkoji mowy 1951, Predistorija słowjanśkych mow 1964, Ukrajinśka mowa w 1 poł. XX st.... 1987) oraz esejów poświęconych współcz. literaturze i sztuce ukr., pod pseud. Jurij Szerech (Ne dla ditej 1964, Druha czerha 1978, Tretia storoża 1991).

SZINNYEI JÓZSEF (1857-1943)

węgierski językoznawca, hungarysta; prof. uniw. w Budapeszcie; czł. Węg.Akademii Nauk; prace z zakresu słownictwa, gramatyki i historii literatury węg.

SZOBER STANISŁAW (1879-1938)

językoznawca, pedagog; 1905-19 nauczyciel i wykładowca, od 1919 prof. Uniw. Warsz.; od 1938 czł. PAU; liczne prace językoznawcze z gramatyki pol., kultury języka i metodyki, m.in. O podstawach psychicznych zjawisk językowych (1907), Gramatyka j. polskiego (cz. 1-3 1914-16), Życie wyrazów (cz. 1-2 1929-30), Słownik ortoepiczny... (1937), wyd. uzupełnione: Słownik poprawnej polszczyzny (1958); Wybór pism (1959).

SZULC ALEKSANDER (ur. 1924)

germanista; od 1971 prof. UJ; od 1991 czł. PAN i PAU; prace na temat struktury języka niem., skand. i teorii nauczania j. obcych, m.in. Lingwistyczne podstawy programowania j. (1971), Diachronische Phonologie und Morphologie des Althochdeutschen (1974), Der Fremdsprachenunterricht. Theorien, Konzeptionen, Methoden (1976), Gramatyka języka szwedzkiego (1979), Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego (1984), Historische Phonologie des Deutschen (1987).

SZYLARSKI WALENTY (1730-ok. 1770)

językoznawca, ksiądz; od 1759 dr nauk wyzwolonych w Akad. Krak., prof. wymowy w kolegium Kanoników Regularnych w Krakowie; wydał 2 dzieła: retorykę (w języku łac.) oraz gramatykę pol. Początki nauk dla narodowej młodzieży... (1770).

SZYMCZAK MIECZYSŁAW (1927-85)

językoznawca, polonista; od 1974 prof. Uniw. Warsz.; od 1978 przewodn. Kom. Językoznawstwa PAN i Komisji Kultury J. PAN; od 1976 prezes Tow. Kultury Języka; prace z zakresu semantyki, słowotwórstwa i dialektologii pol. i słow., m.in. Gwara wsi Domaniewka (1961); red. nauk. Słownika ortograficznego j. polskiego (1976) oraz Słownika j. polskiego (t. 1-3 1979-81).

SZYRWID KONSTANTY, Konstantinas Sirvydas (ok. 1579-1631)

litew. leksykograf, kaznodzieja, jezuita; prof. teologii w Akad. Wil.; wyd. książki w j. pol. i litew. (dwujęzyczny zbiór kazań Punkty kazań, cz. 1-2 1629-44); autor 1. (niezachowanej) gramatyki j. litew. i słownika łac.-pol.-litew. Dictionarium trium linguarum in usum studiosae juventutis (1619).

TARASZKIEWICZ BRONISŁAW (1892-1938)

przywódca białorus. ruchu nar. w Polsce, językoznawca, tłumacz; od 1917 czł. KC Białorus. Socjalist. Hromady; od 1918 działacz Białorus. Partii Socjaldemokr.; 1921 współorganizator i prezes Tow. Szkoły Białorus.; 1922-27 poseł na Sejm II RP, 1922-25 prezes Klubu Białorus., następnie Klubu Poselskiego Hromady; od 1928 czł. Białorus. Akad. Nauk; od XII 1925 czł. KP Zach. Białorusi; 1928 skazany na 12 lat więzienia (ułaskawiony), 1932 — na 8 lat więzienia; 1933 w ramach wymiany więźniów wyjechał do ZSRR, pracował w Międzynar. Inst. Agrarnym; 1937 aresztowany, rozstrzelany w Mińsku. Autor 1. podręcznika gramatyki j. białorus. (1918); przełożył na j. białorus. m.in. Iliadę Homera i Pana Tadeusza A. Mickiewicza.

TASZYCKI WITOLD (1898-1979)

językoznawca; twórca pol. dialektologii hist.; od 1928 prof. uniw. w Wilnie i od 1929 — Lwowie, od 1946 — UJ; od 1939 czł. PAU, od 1956 — PAN; od 1939 red. serii «Rozprawy z Onomastyki Słow.», od 1955 — «Prace Onomastyczne PAN»; liczne prace z onomastyki pol. i słow. oraz historii języka pol., m.in. Najdawniejsze zabytki j. polskiego (1927, wiele wydań), Słowiańskie nazwy miejscowe (1946), Najdawniejsze polskie imiona osobowe (t. 1-7 1956-85); oprac., wspólnie z S. Jodłowskim, Zasady pisowni polskiej (1936 i nast.).

TOKARSKI JAN (1909-82)

językoznawca, pedagog; od 1972 prof. Uniw. Warsz.; liczne prace z zakresu fleksji, leksykologii, dialektologii, metodyki nauczania, m.in. Czasowniki polskie (1951), Gwara Serpelic (1964), Słownictwo (1971), Fleksja polska (1973).

TOŁSTOJ NIKITA I. (ur. 1923)

ros. językoznawca, slawista; od 1987 prof. Uniw. im. M.W. Łomonosowa w Moskwie; czł. Ros. Akad. Nauk; początkowo zajmował się paleoslawistyką i dialektologią, później także historią słow. j. lit. oraz szeroko pojętą kulturą duchową Słowian; uprawia także etnolingwistykę; ważniejsze prace: Iz opytow tipołogiczeskogo issledowanija sławianskogo słowarnogo sostawa (1963-66), Sławianskaja gieograficzeskaja terminołogija (1969), Litieraturnyj jazyk u sierbow w konce XVIII — naczało XIX w. (1978-79), Leksika Polesja (1968-71).

TOMASZEWSKI ADAM (1895-1945)

językoznawca, pedagog, działacz oświat.; uczestnik powstania wielkopol. 1919; od 1936 pracownik nauk. Uniw. Pozn.; badacz gwar wielkopol., j. łużyckich, m.in.: Gwara Łopienna i okolicy... (1930), Mowa ludu wielkopolskiego (1934), Mowa tzw. Mazurów wieleńskich (1936); aresztowany przez gestapo i zamordowany.

TOPOLIŃSKA ZUZANNA (ur. 1931)

językoznawca, slawistka; od 1974 prof. Inst. Języka Pol. PAN; od 1983 czł. TNW, od 1991 — PAU; czł. Maced. Akad. Nauk i Sztuk; prace z zakresu fonologii, iloczasu, składni, dialektologii pol. i słow., m.in.: Stosunki iloczasowe polsko-pomorskie (1964), Remarque on the Slavic Nounphrase (1981); Polski-macedoński. Gramatyka konfrontatywna (1984, wspólnie z B. Vidoeskim).

TRAUTMAN REINHOLD (1883-1951)

niemiecki językoznawca; prof. uniwersytetu w Królewcu, Lipsku, Jenie; prace na temat j. słowiańskich i bałtyckich (Baltisch-slavisches Wörterbuch).

TRÁVNIČEK FRANTIŠEK (1888-1961)

językoznawca czes.; od 1921 prof. uniw. w Brnie, od 1953 czł. Czechosł. Akad. Nauk; liczne prace z historii j., dialektologii, językoznawstwa ogólnego, m.in. Historická mlůvnice československá (1955).

TROTZ, Troc, MICHAŁ ABRAHAM (ok. 1689-1769)

leksykograf, tłumacz; od 1726 wykładowca j. pol. na uniw. w Lipsku; wyd. serii «Bibliotheca Polono-Poetica», w której m.in. wznowił 1728 Argenidę W. Potockiego; przy poparciu i współpracy J.A. Załuskiego ułożył obszerny słownik, stanowiący dokument XVIII-wiecznego pol. j. potocznego (t. 1-2, część franc.-niem.-pol., 1744-47; t. 3 pt. Nowy dykcjonarz to jest mownik polsko-francusko-niemiecki... 1764; t. 4, część niem.-pol. 1772).

TRUBIECKOJ, Trubiecki, NIKOŁAJ S., książę (1890-1938)

językoznawca ros.; od 1922 prof. uniw. w Wiedniu; jeden z założycieli (1926) Praskiego Koła Językoznawczego, współtwórca praskiej szkoły fonologicznej; liczne prace na temat ogólnej teorii j., j. słow., kaukaskich, paleosyberyjskich, fonologii i morfonologii j. ros. i połabskiego, chronologii procesów jęz. prasłow. oraz periodyzacji epoki prasłow.; pełny wykład teorii fonemu zawiera praca Podstawy fonolo-gii (1939, wyd. pol. 1970); inne prace: Essai sur la chronologie de certains faits phonétiques du slave com-mun (1922), Polabische Studien (1929), Das morphonologische System der russischen Sprache (1934).

TRYJARSKI EDWARD (ur. 1923)

turkolog; od 1974 prof. Inst. Historii Kultury Materialnej PAN; 1979 odczytał nieznane pismo typu runicznego napisów z Murfatlar (Rumunia) i Pliski (Bułgaria); autor ponad 200 prac z filologii i językoznawstwa tur., dotyczących języka kipczackiego pol. Ormian, tekstów w piśmie runicznym z Mongolii, dialektów tur. z Rumunii i Bułgarii, kultury ludów tur. (Protobułgarów, Pieczyngów, Kumanów) oraz kontaktów Polski z muzułm. Wschodem; Dictionnaire arménokiptchak... (t. 1, cz. 1-4 1968-72), Nieznany alfabet („Problemy” 1980, z. 3).

TRYPUĆKO JÓZEF (1910-83)

językoznawca, slawista, tłumacz; od 1939 w Szwecji, od 1940 związany z uniw. w Uppsali, od 1966 prof., 1966-77 dyr. instytutu języków słow. tamże; badacz pol. j. lit. XIX w. (m.in. prace o języku W. Mickiewicza i W. Syrokomli); bibliograf (Bibliografi över svenska polonica 1918-1939 `bibliografia szwedzkich poloników', t. 1-2 1955); Ten Years of Polish Linguistics, w „Studia Slavica Upsaliensia” 1973; autor słowników szwedz.-pol. i pol.-szwedz.; przekłady z literatury pol. (m.in. B. Prus).

UŁASZYN HENRYK (1874-1956)

językoznawca slawista; od 1919 prof. uniw. we Lwowie i Poznaniu, od 1945 — Uniw. Łódz.; twórca terminu morfonem przejętego przez N.S. Trubieckiego; liczne prace na temat teorii fonemu, fonetyki, słowotwórstwa, gwar środowiskowych (uczniowskiej, łowieckiej, złodziejskiej), m.in.: Słowotwórstwo (1923), J. staro-cerkiewno-słowiański (1928), Ze studiów nad grupami spółgłoskowymi w j. polskim (1956).

URBAŃCZYK STANISŁAW (ur. 1909)

językoznawca; od 1946 prof. UMK w Toruniu, od 1948 uniw. w Poznaniu, od 1956 — UJ; od 1989 czł. PAU; prezes Tow. Miłośników J. Pol.; liczne prace z zakresu historii j., dialektologii, leksykografii, m.in.: Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich (1946), Religia pogańskich Słowian (1947), Zarys dialektologii polskiej (1953, wyd. 5 1976), Prace z dziejów j. polskiego (1979); red. Słownika staropolskiego (t. 1-9 1953-84).

USPIENSKI BORIS A. (ur. 1937)

ros. językoznawca i semiotyk kultury; prof. Uniw. im. M.W. Łomonosowa w Moskwie; 1 z czołowych reprezentantów tartusko-moskiewskiej szkoły strukturalnej; zajmuje się historią j. ros. w ujęciu strukturalnym i semiotycznym (gł. prace: Iz istorii russkogo litieraturnogo jazyka XVIII-naczała XIX wieka 1985, Istorija russkogo litieraturnogo jazyka XI-XVII wieka 1988), historią kultury, m.in. zagadnieniami 2-języczności, 2-wyznaniowości, kultem D. Samozwańca, oraz interpretacją ikon i obrzędów rel. (Poetika kompozicyi 1970, Kult świętego Mikołaja na Rusi 1982, wyd. pol. 1985).

USZAKOW DMITRIJ N. (1873-1942)

językoznawca ros.; od 1907 prof. uniw. w Moskwie; od 1939 czł. Akad. Nauk ZSRR; liczne prace etnogr., hist., językoznawcze (Tołkowyj słowar' russkogo jazyka, t. 1-4 1935-40); twórca ortoepii ros.

VAILLANT ANDRÉ (1890-1977)

franc. językoznawca slawista; prof. Collège de France; red. „Revue des Études Slaves”; liczne prace z gramatyki porównawczej j. słow., serbskochorw., staro-cerkiewno-słow., m.in. Grammaire de la langue serbo-croate (1924, wspólnie z A. Meilletem), Manuel du vieux slave (t. 1-2 1948), Grammaire comparée des langues slaves (t. 1-5 1950-77).

VASMER MAX (1886-1962)

niem. językoznawca slawista i etnolog; od 1917 prof. uniw. w Piotrogrodzie, od 1919 — w Tartu, od 1921 — w Lipsku i Berlinie; czł. niem. akad. nauk, od 1928 — Akad. Nauk ZSRR; liczne prace na temat stosunków między j. słow. i innymi, etymologii, onomastyki, historii etnologii wsch. Europy; gł. dzieło Russisches etymologisches Wörterbuch (1950-58).

VENDRYES JOSEPH (1875-1960)

językoznawca franc.; od 1907 prof. Sorbony; czł. wielu akad. nauk, m.in. od 1947 PAU, od 1959 PAN; przedstawiciel szkoły socjol. w językoznawstwie; gł. prace na temat językoznawstwa indoeur. i ogólnego, j. klas. i celt., m.in.: Traité d'accentuation grecque (1904), Grammaire du vieil-irlandais (1908), Traité de grammaire comparée des langues classiques (1924, wspólnie z A. Meilletem), Język (1921, wyd. pol. 1956).

VERDIANI CARLO (1905-75)

wł. slawista, tłumacz literatury pol.; od 1960 prof. uniw. we Florencji; prace dotyczące literatur słow. okresu średniowiecza oraz językoznawcze (m.in. podręcznik La lingua polacca 1956); przekłady utworów A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego oraz współcz. prozaików (M. Dąbrowskiej, S.I. Witkiewicza, L. Buczkowskiego), antologia pol. poezji współcz. (1961).

VIDOESKI BOŽIDAR (ur. 1920- 96)

maced. językoznawca, slawista; od 1961 prof. uniw. w Skopiu; od 1969 czł. Maced. Akad. Nauk i Sztuk; od 1994 czł. PAU; zasłużony dla pol.-maced. kontaktów kult.; prace z fonologii, słowotwórstwa, dialektyki, onomastyki, m.in. Porečkiot govor (1950), Makedonskite dijalekti vo svetlinata na lingvisticĕskata geografija (1962), Studia lingvistica polono-jugoslavica (1982), Polski-macedoński. Gramatyka konfrontatywna (1984, z Z. Topolińską), Słownik polsko-macedoński i macedońsko-polski (1990, z Topolińską i W. Pianką).

VOLCKMAR MIKOŁAJ (?-1601)

leksykograf, pochodzenia niem.; 1584 przybył do Polski; nauczyciel języka pol. i łac. w gimnazjum gdań.; autor słownika łac.-niem.-pol. Dictionarium quadrilingue (t. 1-3 1594-96, wyd. jako Dictionarium trilingue), gramatyki j. pol. Compendium linguae Polonicae (1594) oraz rozmówek pol.-niem. Viertzig Dialogi und nützliche Gespräche (1602).

VONDRÁK VÁCLAV (1859-1925)

czes. językoznawca, slawista; prof. uniw. w Wiedniu i Brnie; liczne prace z gramatyki porównawczej j. słow., j. staro-cerkiewno-słow. i czes., m.in. Vergleichende slavische Grammatik (t. 1-2 1906-08), Altkirchenslavische Grammatik (1900); Vyvoj současného spisovného jazyka českého (1926); wyd. zabytków piśmiennictwa starosłowiańskiego.

VOSSLER KARL (1872-1949)

romanista niem.; prof. m.in. 1911-37 i 1945-47 uniw. w Monachium (rektor od 1946); czł. wielu akad. nauk; prace z literatury rom., teorii literatury, językoznawstwa ogólnego, m.in. Positivismus und Idealismus in der Sprachwissenschaft (1904), Gesammelte Aufsätze zur Sprachphilosophie (1923); Frankreichs Kultur und Sprache (1929).

WACKERNAGEL JACOB (1853-1938)

niem. językoznawca, indoeuropeista; od 1881 prof. uniw. w Bazylei, 1902-15 w Getyndze; liczne prace ze składni j. indoeur., gramatyki staroind., m.in. Vorlesungen über Syntax... (t. 1-2 1920-24), fundamentalna Altindische Grammatik (t. 1-2 1896-1905, t. 3 1930 wyd. przez A. Debrunnera); wspólnie z F. Andreasem dokonał pierwszej próby rekonstrukcji pierwotnej postaci staroirań. tekstów Gatha z Awesty.

WAHYŁEWYCZ IWAN (1811-66)

ukr. poeta, etnograf i filolog; czł. ugrupowania lit. Ruśka Trijcia; w almanachu „Rusałka Dnistrowaja” ogłosił utwory poet. Madej i Żułyn i Kałyna (1837), zawierające idee wyzwoleńcze; autor przeglądu piśmiennictwa ukr. Zamitky o ruśkij literaturi (1848); wydał w j. pol. Gramatykę języka małoruskiego (1845), przełożył na j. ukr. i pol. Słowo o wyprawie Igora.

WALDE ALOIS (1869-1924)

językoznawca austriacki; prof. uniwersytetu w Innsbrucku; liczne prace na temat j. italskich, celtyckich; autor słowników etymologicznych, łac. i indoeuropejskiego.

WEBSTER NOAH (1758-1843)

amer. językoznawca i leksykograf; twórca An American Dictionary of the English Language (1828).

WEINREICH MAX (1894-1969)

żyd. historyk literatury i językoznawca; pochodził z Kurlandii; 1 z założycieli (1926) i kier. Żydowskiego Instytutu Naukowego w Wilnie; od 1940 w Nowym Jorku; oprac. syntezę Bilder fun der jidiszer literatur geszichte [`obrazy z historii literatury jidysz'] (1928) oraz 1. i podstawową historię języka jidysz Geszichte fun der jidiszer szprach (t. 1-4 1973); bibliografia prac w księdze pamiątkowej Max Weinreich zu zajn zibecikstn gebojrn tog [`Maxowi Weinreichowi na 70. urodziny'] (Haga 1964).

WHITNEY WILLIAM DWIGHT (1827-94)

amer. językoznawca i sanskrytolog; od 1854 prof. Uniw. Yale w New Haven; prezes American Oriental Society; prace z indologii, m.in. fundamentalna A Sanscrit Grammar (1879, suplement 1885); wydawca (wraz z R. Rothem) tekstu sanskr. Atharwawedy (t. 1-2 1855-56) i autor jej przekł. (1905).

WIECZORKIEWICZ BRONISŁAW (1904-74)

językoznawca polonista; od 1966 prof. Uniw. Warsz.; liczne prace z metodyki nauczania, leksykografii, gwar środowiskowych, m.in. Słownik gwary warszawskiej XIX wieku (1966).

WIERZCHOWSKA BOŻENA (1923-80)

żona Józefa, językoznawca, fonetyk; pracownik nauk. Uniw. Warsz. (1947-57 i od 1970), UAM w Poznaniu (1957-61) i UMCS w Lublinie (1961-67); prace z zakresu fonetyki artykulacyjnej; Opis fonetyczny j. polskiego (1965), Analiza eksperymentalno-fonetyczna polskich dźwięków nosowych (1966), Wymowa polska (1971).

WIERZCHOWSKI JÓZEF (ur. 1927)

mąż Bożeny, językoznawca; 1988-97 prof. Uniw. Warsz., następnie w Białymstoku; zainteresowania nauk. skupia na ogólnych zagadnieniach struktury j. oraz słowotwórstwa; Językoznawstwo współczesne (1972), Leksykologia i leksykografia (1973), Wyraz (1976), Leksykalna i frazeologiczna struktura języka (1990).

WIJK NIKOLAS van (1880-1941)

językoznawca hol.; od 1913 prof. uniw. w Lejdzie; od 1921 czł. PAU; przedstawiciel szkoły młodogramatyków, w ostatnich latach życia zwolennik strukturalizmu; gł. prace z j. bałtyckich, słow., m.in.: Die baltischen und slawischen Akzent- und Intonations Systeme (1923), Les langues slaves: de l'unité à la pluralité (1939).

WILLMAN-GRABOWSKA HELENA (1870-1957)

indianistka i iranistka; 1920-27 wykładowca Sorbony, od 1930 prof. UJ; współzałożycielka ZNP; od 1945 czł. PAU; liczne prace z językoznawstwa, literatury, kultury Indii i Iranu przekłady z sanskrytu, m.in. Mahabharata (1957), O cnocie i niecnocie niewieściej (1960).

WILSON HORACE HAYMAN (1786-1860)

indianista ang.; od 1808 urzędnik Kompanii Wschodnioind.; od 1833 prof. uniw. w Oksfordzie; autor słownika sanskr.-ang. (1819), gramatyki sanskr. (1841), pracy o teatrze ind. Select Specimens of the Theatre of the Hindus (t. 1-3 1826-27), wydawca tekstów.

WINOGRADOW WIKTOR W. (1895-1969)

językoznawca ros.; od 1920 prof. uniw. w Piotrogrodzie (Leningradzie) i Moskwie; od 1946 czł. Akad. Nauk ZSRR, od 1959 — PAN; red. nacz. pisma „Woprosy jazykoznanija”; liczne prace z historii ros. j. lit., stylistyki, poetyki, frazeologii, współcz. j. ros., m.in.: Oczerki po istorii russkogo litieraturnogo jazyka XVII-XIX w. (1934), Osnownyje poniatija russkoj frazieołogii kak lingwisticzeskoj discypliny (1946), Russkij jazyk (1947), Stilistika. Tieorija poeticzeskoj rieczi. Poetika (1963).

WOJTASIEWICZ OLGIERD ADRIAN (1916-95)

językoznawca sinolog, tłumacz; od 1972 prof. Uniw. Warsz.; od 1982 czł. TNW; gł. prace: Wstęp do teorii tłumaczenia (1960), Towards a General Theory of Sign System (1962-67), Formalna i semantyczna analiza polskich spójników... (1972); przekłady lit. z j. chiń. i ang.

WOSTOKOW ALEKSANDR Ch. (1781-1864)

ros. filolog, językoznawca; 1 z twórców ros. slawistyki; od 1841 czł. Petersburskiej Akad. Nauk; autor klas. prac z różnych dziedzin językoznawstwa, m.in. Opyt o russkom stichosłożenii (1812), Russkaja grammatika (1831), Słowar' cerkowno-sławianskogo jazyka (t. 1-2 1858-61), Rassużdienije o sławianskom jazykie... (1865); wyd. z komentarzami i słownikiem Ewangeliarz Ostromira (1843).

ZABOROWSKI STANISŁAW (?-1529)

prawnik, gramatyk; kanonik uniejowski, proboszcz sandom., od 1506 pisarz skarbu koronnego; autor Tractatus de natura iurium et bonorum Regis (1507); ujednolicił pol. pisownię; wielokrotnie wyd. traktat łac. Ortographia seu modus... (ok. 1513, przekład pol. 1825)

ZABROCKI LUDWIK (1907-77)

językoznawca, germanista i indoeuropeista; od 1953 prof. uniw. w Poznaniu; od 1971 czł. PAN; red. nacz. czasopism: „Lingua Posnaniensis”, „Biuletyn Fonograficzny”, „Glottodydactica”; prace gł. z językoznawstwa ogólnego, indoeur., germ., metodyki nauczania: Gwara Borów Tucholskich (1934), Usilnienie i lenicja w j. indoeuropejskich i w ugrofińskim (1951), Wspólnoty komunikatywne w genezie i rozwoju j. niemieckiego (1963), U podstaw struktury i rozwoju j. (1980).

ZAJĄCZKOWSKI ANANIASZ (1903-70)

orientalista, turkolog; od 1935 prof. Uniw. Warsz., 1945-50 — Uniw. Wrocł.; od 1948 czł. PAU, od 1952 czł. PAN; od 1948 red. „Rocznika Orientalistycznego” i serii «Prace Orientalist. PAN», zał. i 1948-52 red. „Przeglądu Orientalist.”; prace z zakresu językoznawstwa, literatury, epigrafiki, gł. ludów tur. (Słownik arab.-kipczacki..., cz. 1 1958, cz. 2 1964, Najstarsza wersja turecka Husräv u Šīrīn Quţba, cz. 1-3 1958-61, Karaims in Poland... 1963), a także arabistyczne i iranistyczne (Gazele wybrane Hafiza 1957).

ZAMENHOF LUDWIK (1859-1917)

twórca j. międzynar. esperanto, poliglota, lekarz; 1887 wyd. pod pseud. Dr Esperanto podręcznik esperanto wraz ze słownikiem pt. Język międzynarodowy; liczne prace na temat problematyki j. sztucznego; przełożył na esperanto wiele utworów z literatury świat.; wydał antologię tekstów lit. przetłumaczonych na esperanto Fundamenta krestomatio... (1904).

ZARĘBA ALFRED (1921-88)

językoznawca slawista; od 1965 prof. UJ; gł. prace z dialektologii i onomastyki, m.in.: Słownictwo Niepołomic (1954), Polskie imiona ludowe (1957), Atlas językowy Śląska (t. 1 1969, t. 7 1989), Pisma polonistyczne i slawistyczne (1983).

ZAWILIŃSKI ROMAN (1855-1932)

językoznawca, pedagog; zajmował się dydaktyką j. pol., etnografią; założyciel i wieloletni red. „Poradnika Językowego”; gł. prace: Gwara brzezińska w starostwie ropczyckim (1880), Brzeziniacy (1881), Gramatyka j. polskiego dla szkół średnich (1907, wraz z I. Steinem), Dobór wyrazów. Słownik wyrazów bliskoznacznych i jednoznacznych... (1926).

ZIERHOFFER KAROL LEOPOLD (ur. 1924)

syn Augusta, językoznawca, polonista; od 1988 prof. UAM w Poznaniu; zajmuje się onomastyką (zwł. toponomastyką): Nazwy miejscowe północnego Mazowsza (1957), Studia z historii i geografii słownictwa polskiego i słowiańskiego (1963), Formowanie się nazewnictwa od terminów topograficznych na przykładzie wyrazu łęg (1986); badania nad historią i geografią wyrazów pol. na szerokim tle języków słow. (Studia z historii i geografii słownictwa polskiego i słowiańskiego 1963).

ŽIVANOVIĆ DJORDJE (1908-95)

polonista serb.; od 1954 prof. uniw. w Belgradzie; autor prac popularyzatorskich o pol. literaturze i związkach lit. pol.-serb.; tłumacz i wydawca Pamiętników Janczara Konstantyna Mihailovicia (1959), dzieł H. Sienkiewicza, W.S. Reymonta, S. Żeromskiego, J. Iwaszkiewicza i in.; oprac. podręcznik do nauki j. pol. i słownik pol.-serbski.

ZSIRAI MIKLOS (1892-1955)

węgierski językoznawca ugrofinista; prof. uniw. w Budapeszcie; czł. Węg. Akad. Nauk; prace z gramatyki i dialektologii j. węg. i ugrofińskich.

ZUBATÝ JOSEF (1855-1931)

językoznawca czes.; od 1891 prof. uniw. w Pradze; czł. Czes. Akad. Nauk i Sztuk, od 1923 — PAU; liczne prace z gramatyki porównawczej j. indoeur., etymologii, leksyki; przekłady z sanskrytu, m.in. dramatów Kalidasy; gł. prace zebrane w Studie a články (t. 1-2 1945-54).

ZWOLIŃSKI PRZEMYSŁAW (1914-81)

językoznawca, slawista; od 1953 prof. Uniw. Warsz.; liczne prace z gramatyki hist. j. pol. i ukr., komparatystyki, onomastyki, m.in. Liczebniki zespołowe typu samotrzeć w j. polskim na tle słowiańskim i indoeuropejskim (1954), Uwagi o j. Marcina Bielskiego (1960); red. nacz. pracy Hydronimia Wisły (cz. 1 1965).

ŻABA AUGUST (1800-94)

brat Napoleona Feliksa, orientalista; pracownik ros. dyplomacji; 1848-66 konsul w Turcji; od 1856 w porozumieniu z Ros. Akad. Nauk gromadził i badał materiały lit. i jęz. dotyczące Kurdów; gł. prace: Recueil des notices et récits de la litterature et des tributs du Kourdistan (1860), Dictionnaire kurde-français (1879).

ŻYRMUNSKI WIKTOR M. (1891-1971)

ros. historyk literatury i językoznawca, germanista; od 1917 prof. uniw. w Saratowie i Leningradzie; od 1939 czł. Akad. Nauk. ZSRR; przedstawiciel ros. szkoły formalnej (w latach 20.); prace z historii i teorii literatury, zwł. poezji, językoznawstwa ogólnego, j. germ., m.in. Wstęp do poetyki (1925, wyd. pol. 1934), Niemiecka dialektologia (1956), O synchronii i diachronii w jazykoznanii (1958).

ŻYTECKI PAWŁO (1830-1911)

ukraiński językoznawca i historyk literatury; czł. Petersburskiej Akad. Nauk i Nauk. Tow. im. T. Szewczenki; zapocz. badania nad historią ukr. j. lit.; prace folklorystyczne i dot. teorii przekładu.

---