Gerhard Lohfink, Rozumieć Biblię.
Wprowadzenie do krytyki form literackich,
przeł. Bogusław Widła, Warszawa 1987.
WSTĘP
dziecko pyta matkę o niebo, może zapytać o Zwiastowanie.
Stałe formy w życiu codziennym i w literaturze.
List do cioci Pauliny.
list Marka Tulliusza Cicero do Kwintusa, w listach antycznych często brak miejscowości i daty (jeśli już jest, to na końcu), stała formuła: „Cicero pozdrawia swego brata Kwintusa” lub: „Ga-jus do Tytusa”, brak podpisu, tylko „Vale! - Bądź zdrów!”.
Przepis kulinarny starego Katona.
w dziele „O gospodarstwie wiejskim” zawarł przepis na sernik, zwięzłość, forma przepisów nie zmieniła się przez wieki.
Nekrologi.
współczesny Jana Kowalskiego i z 1651 r. Marii Bülgin z Detwang.
na nekrologu XVI-wiecznym: nazwisko zmarłej, krótka charakterystyka, wiek, data śmierci i jej charakterystyka (śmierci), życzenie, by dusza zmarłej dostąpiła zbawienia.
autor stwierdza, że forma nekrologu przez wieki też nie uległa zmianie.
Kazanie.
uroczyste rozpoczęcie kazania.
Rozmowy po pracy.
rozmowy po wyjściu z biura.
Powitanie na pustyni arabskiej.
na pytanie „co nowego?” opowiada się same dobre rzeczy.
Od wiersza do powieści.
Co to jest krytyka form?
odkrywanie i opisywanie stałych form określonego rodzaju w życiu codziennym, w literaturze, słowie, piśmie, przedstawianie zamiaru słownego tych form i ich kontekstu życiowego (Sitz im Leben).
Odkrywanie stałych form.
prognoza pogody.
objawienia biblijne.
1930 r. Andre Jolles „Einfache Formen” - legenda, saga, przysłowie, bajka.
Opisywanie stałych form.
określone zwroty - rozpoznajemy gatunek (list, nekrolog) - styl gatunkowy określonej formy.
trzeba zbadać, czy odnośna forma rozpoczyna się od typowych, stale występujących elemen-tów formalnych (miejsce, data, zwrot do adresata, itp.).
Pojęcie intencji wypowiedzi.
„Jak leci?” „Dobrze” - zawarcie / umocnienie komunikacji.
w dziejach Kościoła - wiele zamieszania i cierpienia z powodu niewłaściwego określenia ga-tunków i form. Biblijne teksty nastawione na przepowiadanie brano za informacje, teksty no-wotestamentalne zmierzające do napomnienia uważano za przepisy prawne.
Tak zwany kontekst życiowy (Sitz im Leben).
Herman Gunkel wprowadził krytykę form jako metodę do biblistyki nowożytnej.
Sitz im Leben - siedlisko życiowe, uwarunkowanie miejsca i czasu, środowisko życiowe, kontekst życiowy.
hymn ma swój kontekst w kulcie świątynnym.
Martin Dibelius - twórca nowotestamentalnej krytyki form, reprezentował pogląd, że teksty (takie jak o zachowywaniu postów Mk 2, 18-20), zanim wprowadzono do Ewangelii, były prze-kazywane ustnie jako przykłady kaznodziejskie. Formę zwięzłego dydaktycznego opowiada-nia, zawierającego w punkcie centralnym słowa Jezusa, nazywa on „paradygmatem” (opo-wiadanie służące jako przykład).
niemal wszystkie teksty starotestamentalne, kiedy posługujemy się nim dzisiaj, mają nowy kontekst życiowy. Bowiem przeminęły instytucje Izraela niegdyś z nimi związane.
saga, dramat, bajka, pieśń miłosna.
pieśń pogrzebowa:
2 Sn 1, 19-27 Dawid śpiewa nad Saulem i Jonatanem.
pieśń pogrzebowa staje się pieśnią satyryczną - Iz 14, 4-21, śpiewa o śmierci obcego im-peratora za jego życia - przykład świadomej zmiany kontekstu życiowego określonej for-my.
studenci portugalscy puścili w obieg ulotkę z prowokacyjną wypowiedzią na temat Jezusa.
określenie samej tylko formy nie wystarcza w krytyce form. Należy określić także funkcję da-nej formy i jej aktualny kontekst życiowy. Forma może być użyta w zupełnie innym celu, dla-tego że może być ona przedmiotem manipulacji, może otrzymać całkowicie nową funkcję i zupełnie nowy kontekst życiowy.
Stałe formy w Biblii.
Wielość gatunków i form biblijnych.
większość książek zawiera zawsze (bez wyjątków) tylko jeden gatunek literacki.
w Biblii znajdują się teksty z różnych stuleci i różnych autorów, należące do najróżniejszych gatunków: Ewangelie, listy, zbiory listów, księgi prorockie, pisma apokaliptyczne, pisma dyda-ktyczne, księgi mądrościowe, śpiewnik, księgi historyczne. Wielkie gatunki obejmują gatunki pomniejsze: relacja historyczna, saga, mit, bajka, baśń, paradygmat, kazanie, napomnienie, wyznanie, opowiadanie dydaktyczne, przypowieść, parabolę, alegorię, sentencję proroka, sentencję prawniczą, sentencję mąrościową, przysłowie, zagadkę, mowę, wykład, spis, mod-litwę, pieśń.
stara Biblia Eckera (do 1957 r. służyła Niemcom do nauki religii i katechizm) - księgi dydakty-czne i prorockie na plan dalszy, w ogólnym spisie dziejów są fragmenty nie znajdujące się w Biblii (św. Paweł po uwolnieniu na Wschód).
Owieczka biedaka.
przypowieść o siewcy MK 4, 3-9.
przypowieści opowiadają o wydarzeniach typowych i codziennych lub jednorazowych i niezwykłych (parabole), np. o synu marnotrawnym, roztropnym rządcy, owieczce biedaka.
są przypowieści, które można rozpoznać jako przypowieści już po wstępie lub po typie ich tre-ści, oraz takie, które ukrywają z początku swój gatunek, posługują się świadomie formą relacji i można je zindentyfikować jako przypowieści dopiero na podstawie sytuacji i okoliczności to-warzyszących.
przypowieści biblijne mówią o faktach rzeczywistych, ale nie w sposób historyczny, lecz obra-zowy.
Jonasz i jego Bóg.
opowiadanie dydaktyczne ma na celu pouczenie, autor posługuje się typizacją.
księga kończy się pytaniem, na które słuchacz / czytelnik sam musi odpowiedzieć: „czy słusz-nie się oburzasz?” (dotyczy jednostki).
Saga o ofiarowaniu Izaaka.
staratestamentalista Gerhard von Rad nazywa księgę Rodzaju „najdoskonalszą pod wzglę-dem formy i najbardziej treściwą ze wszystkich”.
opowiadanie poucza i przedstawia autentyczną historię.
prawdziwe opowiadanie przekazywane początkowo ustnie.
fragment historii rodzinnej.
saga - tekst, który zmierza do ukazania historii narodu za pomocą historii jednostki i jej rodzi-ny, który odzwierciedla wielorakie doświadczenia całego narodu, który zanim został spisany, przekazywany był ustnie.
Bunt Absaloma.
opowiadanie historyczne.
historia sukcesji tronu Dawida - wtórnie kanoniczna.
opowiadanie obszerne, większa liczba osób, konkretne szczegóły, brak typizacji, historia do-czesna.
prawdziwa historia z całym splotem jej jednostkowych bohaterów, grup i sił społecznych z jej „nielogicznością”; z tym wszystkim, co w niej przypadkowe.
historyk rzymski Salustiusz „Sprzysiężenie Katyliny”.
klasyczne opowiadanie musi wciąż poddawać rzeczywistość stylizacji, musi wiele opuszczać, upraszczać. Zezwala pośrednio na wyrażenie opinii autora. Nie podaje źródeł, koloryt, życie, dramatyzm, poglądowość, potrafi zaabsorbować i skłonić do myślenia.
Kronika dworska i dziennik podróży.
spis (królów, podbitych miast, przodków), dziennik, rocznik / annał.
kronika prywatna: na małej przestrzeni duża liczba rzeczowo uszeregowanych faktów, wy-mienione są fakty niezależne od siebie, pozbawione ewentualnej przydatności dla wątku epi-ckiego.
dziennik - podróże Pawła.
Aresztowanie Jezusa.
opowiadanie historyczne poddaje interpretacji ówczesne zdarzenia, logicznie porządkuje po-jedyncze fakty, tym samym je interpretując, nie cofa się przed włożeniem w usta Jezusa słów naświetlających i interpretujących historyczne zdarzenie.
komentarz i interpretacja mogą uwydatnić głębię historii, jej tajemnicę i wewnętrzny sens.
Zwiastowanie narodzin Jezusa.
schemat zwiastowania:
pojawienie się istoty niebiańskiej.
zapowiedź narodzin syna.
określenie jego imienia.
objawienie jego przyszłości - sens główny.
schemat powołania:
Bóg wypowiada słowa powołania - sens główny.
powołany wyraża wątpliwości.
Bóg rozprasza te wątpliwości, udzielając odpowiednich wyjaśnień.
na potwierdzenie wyjaśnień Bóg daje znak.
punkt kulminacyjny (główny sens).
opowiadanie chrystologiczne, opowiadanie-wyznanie.
Mowa objawiająca.
gatunki, które nie opowiadają o wydarzeniach, lecz odtwarzają słowa i mowy.
samoprezentacja i obietnica Jezusa u Jana.
schematy kaznodziejskie.
paralelizm obietnicy i groźby
mowa objawiająca Odkupiciela - stanowi późniejszą kompozycję pojedynczych wypowiedzi, pierwotnie istniejących oddzielnie. Poszczególne wypowiedzi należą do różnych gatunków: wypowiedź prorocka, przepowiednia, przypowieść.
mowa prorocka - dominuje w trzech pierwszych Ewangeliach.
Ewangelia św. Jana - własna tematyka, własny styl, kompozycja wczesnochrześcijańskiego teologa, rozwija obraz.
Słowa o rozwodzie.
sama krytyka form i gatunków nigdy nie może rozstrzygać problemów historycznych, ma ona pomóc odczytać cel i intencję danego tekstu.
Jezus stawia kobietę i mężczyznę na równi (partnerstwo).
język prawniczy.
oddalenie żony to cudzołóstwo, które zaczyna się od pierwszego pożądliwego spojrzenia.
prowokacja do realizacji prawdziwej woli Bożej.
„Pieta” z Muzeum Niemieckiego w Nürnbergu (pocz. XV w.) i „Pieta” artysty współczesnego - Maxa Waltera, Vasbühl.
podziękowanie dla Maxa Waltera za godziny spędzone przed dziełami sztuki.
Jak odczytywać formy biblijne?
Reinhold Schreider „Ukryty dzień” - Biblii nie można czytać jak ćwiczeń św. Ignacego. Można ją tylko wprowadzić w czyn.
Ćwiczenia I, II, III:
formę danego opisu określa zawsze jego cel.
listy Pawłowe - zakończone wystylizowanym błogosławieństwem.
opisując stałą formę językową trzeba uwzględnić jej główną intencję: informacja, opis, po-lecenie, zakaz, wyznanie, napomnienie, wezwanie, ogłoszenie.
wiele gatunków świata starożytnego miało swój kontekst życiowy w instytucjach społecz-nych.
opracowały Aleksandra Araszkiewicz i Katarzyna Wielbowicz
1
1