STOSOWANA PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA - M.H. DEMBO
CZĘŚĆ 4 - ROZWÓJ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE
rozdział 8 - inteligencja i rozwój poznawczy
perspektywa psychometryczna
- podejście psychometryczne - badanie inteligencji przy użyciu procedur statystycznych zmierzające do wykrycia czynników czy struktur umysłowych odpowiedzialnych za indywidualne zróżnicowanie wyników testu;
- struktura inteligencji:
inteligencja - zdolność lub zbiór zdolności, które pozwalają jednostce na uczenie się, rozwiązywanie problemów i/lub efektywne interakcje ze środowiskiem
dwa punkty widzenia teorii inteligencji:
- inteligencja zależna od jednego czynnika - Spearman - intelekt to czynnik ogólny g leżący u podłoża wszystkich funkcji umysłowych i wiele czynników specyficznych s związanych z określonymi zadaniami;
- inteligencja zależna od wielu czynników - Thorndike - intelekt to suma zdolności specyficznych: abstrakcyjnych, mechanicznych i społecznych;
Guilfordowska struktura intelektu:
- wieloczynnikowa teoria wyróżniająca 180 zdolności;
- intelekt jako system zdolności: w zależności od treści (wzrokowe, słuchowe, symboliczne, semantyczne i behawioralne), w zależności od operacji wykonywanych na treściach (myślenie konwergencyjne - jedna odpowiedź na specyficzne pytanie, dywergencyjne - wiele rozwiązań jednego problemu, ocena, utrzymywanie w pamięci, rejestrowanie w pamięci, poznawanie), w zależności od form przetwarzania informacji (jednostki, klasy, relacje, systemy)
- indywidualne testy inteligencji:
pierwszy test - pocz. XX w. - Binet - oparty na porównaniu dziecka z grupą rówieśników;
wiek umysłowy - pojęcie używane przy badaniu testowym inteligencji dla określenia poziomu funkcjonowania intelektualnego jednostki
obecnie używany - skala Stanford-Bineta
iloraz inteligencji - termin definiowany tradycyjnie jako stosunek wieku umysłowego jednostki do jej wieku chronologicznego (x100)
indywidualny test inteligencji - test przeprowadzany przez wyćwiczonego specjalistę z jedną osobą naraz; najczęściej - zrewidowana skala Stanford-Bineta lub Skala inteligencji Wechslera
skala Wechslera - zawiera podtesty słowne (wiadomości, rozumienie, arytmetyka, podobieństwa, słownik) i bezsłowne (uzupełnianie obrazków, porządkowanie obrazków, wzory z klocków, układanki, kodowanie)
- zastosowanie testów inteligencji:
podejmowanie decyzji o skierowaniu dziecka do odpowiedniej klasy czy szkoły ponieważ testy są dobrymi prognostykami osiągnięć szkolnych
jako jeden ze wskaźników pozwalających określić specyficzny problem utrudniający uczenie się ucznia
pomoc w odkryciu uczniów wybitnie zdolnych
przewidywanie zdolności do podjęcia nauki w przedszkolu
podejmowanie decyzji edukacyjnych obarczone ryzykiem gdy: środowisko domowe nie umożliwia wykonywania zadań występujących w tekście, uczeń ma małą motywację do nauki, uczeń słabo czyta lub ma trudności językowe, uczeń jest źle przystosowany emocjonalnie
- niektóre nieporozumienia dotyczące testów inteligencji
test nie mierzy wrodzonych zdolności, test mierzy aktualne zdolności
umiejętności mierzone testem stanowią tylko część zdolności człowieka;
- stronniczość i sprawiedliwość testów inteligencji
niejasna odpowiedź na pytanie czy kultura wpływa na efektywność testu
świadome lub nieświadome używanie przez nauczyciela wyników testu do etykietowania dzieci jako słabych lub bystrych uczniów mogą stanowić samospełniające się proroctwo
testy jako podstawa praktyk dyskryminacyjnych w szkole, zwłaszcza umieszczania uczniów słabych i z grup mniejszościowych w klasach i szkołach specjalnych
- oddziaływania wychowawcze zmierzające do zwiększenia inteligencji i osiągnięć szkolnych:
programy wyrównywania szans dzieci z rodzin dotkniętych ubóstwem czy posiadających niski status ekonomiczno-społeczny - dzieci wychowywane w strefach ubóstwa nie mają motywacji do nauki i pozbawione są bodów wpływających korzystnie na rozwój intelektualny;
perspektywa piagetowska
- podejście piagetowskie - koncentrowanie się na zmianach rozwojowych w myśleniu dziecka i szukanie różnic w myśleniu między dziećmi a dorosłymi; koncentrowanie się na rozwoju procesów intelektualnych wspólnych wszystkim dzieciom aniżeli na różnicach indywidualnych;
- proces rozwoju poznawczego:
rozwój umysłowy to zmiany jakościowe
założenie - struktury poznawcze które są narzędziem myślenia powstają podczas interakcji jednostki ze środowiskiem
adaptacja - zmiany organizmu w odpowiedzi na wymagania środowiskowe:
- asymilacja - proces nadawania znaczeń doświadczeniom i spostrzeżeniom przez włączanie ich do wcześniej ukształtowanych struktur poznawczych;
- akomodacja - modyfikacja czy reorganizacja istniejących struktur poznawczych w odpowiedzi na wymagania środowiskowe - jest rezultatem zakłócenia równowago, gdy jednostka nie może zaadaptować się do środowiska w procesie asymilacji
aspekty rozwoju intelektualnego:
- struktura - zmienia się w trakcie rozwoju
- treść - zmienia się w trakcie rozwoju
- funkcje - pozostają niezmienne w procesie rozwoju; organizacja i adapttacja
- piagetowskie stadia rozwojowe:
czynniki wpływające na przejście do kolejnego stadium:
- dojrzewanie - rozwój fizyczny wpływa na poznawczy
- doświadczenie fizyczne - interakcje z otoczeniem
- przekaz społeczny - język, kształcenie, czytanie, interakcje z osobami
- równoważenie - samoregulacja
stadia rozwoju poznawczego:
1. okres sensoryczno-motoryczny - 0-2 lata - zaczyna naśladować, pamiętać, myśleć; zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie przestają istnieć (rozwija się pojęcie trwałości przedmiotu); przechodzi od pojedynczych reakcji odruchowych do celowej aktywności
2. okres przedoperacyjny - 2-7 lat - stopniowy rozwój języka i zdolności myślenia symbolicznego (konkretność); zdolność do myślenia za pomocą operacji logicznych wykonywanych tylko w jednym kierunku (nieodwracalność); brak pojęcia stałości; centracja (koncentrowanie się na jednym wymiarze, aspekcie); myślenie i język mają charakter egocentryczny (trudność z przyjmowaniem punktu widzenia innej osoby); koncentrowanie się na stanach a nie przekształceniach; rozumowanie transdukcyjne (od szczegółu do szczegółu bez dochodzenia do ogółu)
3. okres operacji konkretnych - 7-11 lat - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów konkretnych (związanych z doświadczeniem własnym; addytywność A+B=AB; łączność; tożsamość 10+0=10, 10-10=0); rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia stałości); zdolność do klasyfikowania i seriacji (szeregowania); opanowanie odwracalności; język nabiera charakteru socjocentrycznego
4. okres operacji formalnych - 11-15 lat - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów abstrakcyjnych; myślenie nabiera naukowego charakteru; rozwiązywanie złożonych problemów werbalnych i weryfikowanie hipotez; egocentryzm dorastających (złudzenie widowni, mit o własnej osobie)
- krytyka teorii Piageta:
krytyka koncepcji odrębności stadiów rozwoju, niedoceniania dziecka przedszkolnego i przeceniania możliwości dorastających i dorosłych (30% dorosłych można zaklasyfikować do stadium operacji formalnych); przyczyną kliniczna metoda badania - odpowiedzi zależą od rodzaju pytania;
brak wyjaśnienia jak dokonują się zmiany strukturalne, jak powstają struktury umysłowe pozwalające na przejście do następnego stadium;
- zastosowanie teorii Piageta do nauczania:
strategia nauczania:
- konfrontowanie dziecka z nielogicznością jego punktu widzenia - wywoływanie stanu zakłócenia równowagi w celu doprowadzenia do akomodacji; formy: pytania, demonstracje, manipulowanie otaczającą rzeczywistością;
- nauczyciel jako katalizator samodzielnego uczenia się dziecka
program nauczania - dostosowany pod względem treści i ich kolejności do poziomu umiejętności uczniów
podejście związane z teorią przetwarzania informacji
- podejście informacyjne - badanie specyficznych procesów myślenia leżących u podłoża inteligentnego zachowania czy poznania
- neopiagetyści:
Fischer - 10 poziomów rozwoju; większy nacisk na środowisko;
Pascual-Leone - przyczyn różnic w myśleniu na różnych poziomach są możliwości pamięciowe;
Case - 4 stadia rozwojowe; każde stadium wymaga bardziej złożonego poziomu funkcjonowania czy integracji nie zupełnie nowych, ale tych samych procesów podstawowych; informacje są aktywnie przetwarzane przez centralną strukturę poznawczą, wewnętrzną sieć pojęć i relacje pojęciowe; tempo rozwoju może być różne w różnych dziedzinach;
- przetwarzanie informacji a zdolności ludzkie:
badanie inteligencji za pomocą testów psychometrycznych niewystarczające
triarchiczna teoria inteligencji - Stenberg
- aspekty inteligencji: komponentowy (operacje umysłowe związane z myśleniem analitycznym: planowanie, organizowanie, pamiętanie, wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach), doświadczeniowy (radzenie sobie w nowych sytuacjach wymagających intuicji, wglądu, twórczości), kontekstowy (związany ze środowiskiem: inteligencja społeczna);
- testy inteligencji mierzą tylko aspekt komponentowy
teoria wielu inteligencji - Gardner
- uwzględnianie aspektu indywidualnego i społecznego
- poszczególne miary inteligencji są od siebie niezależne
- siedem typów inteligencji: logiczno-matematyczna, językowa, muzyczna, przestrzenna, cielesno-kinestetyczna, interpersonalna, intrapersonalna
perspektywa społeczno-kulturowa
- podejście społeczno-kulturowe - wyłoniło się z antropologii, socjologii, psychologii; koncentrowanie się na roli doświadczeń społecznych w rozwoju zdolności umysłowych; uczenie się jako aktywność społeczna która może być zrozumiana na tle kulturowym
- społeczno-kulturowe podejście Wygotskiego
procesy umysłowe jednostki kształtowane są przez czynniki kulturowe, historyczne i instytucjonalne - zrozumienie myślenia zależy od zrozumienia gdzie myślenie powstało
wyższe funkcje umysłowe jednostki mają swe źródło w społecznym działaniu, uczenie się poprzedza rozwój, strefa najbliższego rozwoju (różnica miedzy aktualnym poziomem rozwoju a potencjalnym poziomem rozwoju jednostki)
język stanowi ważny pośrednik między uczeniem się a rozwojem
- nauczanie wzajemne - dialog między nauczycielem a uczniami w którym wymieniają się oni rolami
- budowanie rusztowania - proces indywidualnej opieki, dostarczanie wsparcia w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów;
rozdział 9 - poznanie, kultura i język
zmieniające się oblicze ameryki
zadania szkoły
kultura a inteligencja
- perspektywa psychometryczna - minimalne poświęcanie uwagi różnicom kulturowym - stosowanie testów opartych na badaniu jednej populacji do wyjaśniania różnic występujących w innej;
- perspektywa piagetowska - uznanie istnienia uniwersalnych procesów rozwoju poznawczego niezależnych od kultury, a upatrywanie różnic w tempie przechodzenia przez kolejne stadia rozwojowe - nie potwierdzone badaniami
- podejście związane z teorią przetwarzania informacji - wcześniej nie kładła nacisku na różnice kulturowe jako podstawowy czynniki wpływający na myślenie, ale ostatnio akcentuje rolę tych różnic w myśleniu (uwzględnianie aspektu kontekstowego inteligencji, wiążącego świat jednostki ze środowiskiem)
- perspektywa społeczno-kulturowa - kładzie główny nacisk na rolę społeczeństwa i kultury w uczeniu się; inteligencja różna w różnych kulturach, zależna od różnych rodzajów problemów stawianych przez nie jednostkom;
zróżnicowanie osiągnięć szkolnych uczniów z mniejszościowych grup etnicznych
- wyjaśnienia wskazujące na deficyty
niższość genetyczna
deficyty kulturowe - źródła problemów leżą w praktykach socjalizacyjnych stosowanych w danej kulturze
deficyty językowe
- wyjaśnienia wskazujące na różnice
przyczyną niepowodzeń jest brak dopasowania czy niezgodność między kulturą domu a szkoły
mniejszości etniczne różnią się od dominującej kultury, umiejętności potrzebne w jednej kulturze nie służą dobrze w innej
różnice we wzorcach interakcji społecznych i językowych mogą prowadzić do konfliktów kulturowych, które przeszkadzają dobremu funkcjonowaniu dzieci z mniejszości w szkole
- wyjaśnienia odwołujące się do rozróżnienia między mniejszościami dobrowolnymi a przymusowymi
dzieci z mniejszości dobrowolnych zwykle lepiej się uczą niż dzieci z mniejszości przymusowych
dla mniejszości przymusowych szkoła oznacza utratę tożsamości kulturowej i narodowościowej, kultura i język to wskaźniki kultury które należy zachować; dzieci nie są zachęcane do nauki;
dla mniejszości dobrowolnych szkoła oznacza zdobywanie zbioru dodatkowych umiejętności, kultura i język to przeszkody do przezwyciężenia; dzieci są zachęcane do nauki;
- wyjaśnienia wskazujące na interakcję czynników środowiskowych
wszystkie cechy powstają w specyficznych warunkach środowiskowych,
aby odnaleźć przyczynę niepowodzeń szkolnych należy badać interakcję wielu czynników: społecznych (środki masowego przekazu, rodzina, społeczność lokalna, status społeczno-ekonomiczny) i szkolnych (metody nauczania, sprawność językowa, obraz własnej osoby, motywacja, kompetencje nauczyciela i oczekiwania) oraz zmiany kulturowe
nauczanie w klasach odmiennych kulturowo
- dwa punkty widzenia:
programy nauczania należy dostosować do właściwości poszczególnych grup - hipoteza zgodności kulturowej
programy nauczania powinny opierać się na ogólnych, uniwersalnych zasadach uczenia się i nauczania, odnoszących się do wszystkich uczniów - hipoteza uniwersalistyczna
- realizowane w klasie zasady zgodności kulturowej
organizacja społeczna - forma pracy z grupą (współpraca, praca w grupach czy praca indywidualna)
socjolingwistyka - sposób uczenia języka
poznanie - czas czekania (przerwa w interakcji)
motywacja - sposoby motywowania
- budowanie na kapitale wiedzy wyniesionej z rodziny
kapitał wiedzy - podstawowe praktyki kulturowe i wiedza wykorzystywane przez rodzinę w celu przetrwania i rozwoju;
zalety koncentracji na zasobach rodziny:
- obalenie poglądu że mniejszości mają niewiele użytecznych umiejętności
- ukazanie że wiedza posiadana przez społeczność może stać się centralnym obiektem zainteresowania w pracy szkolnej
- poprawienie uczenia się i zwiększenie motywacji uczniów przez powiązanie nauki z doświadczeniem
- zwiększenie zaangażowania rodziców w sprawy szkolne
kwestie związane z językiem
- nauczanie dwujęzyczne:
szkoła może bezpośrednio przyczyniać się do trudności uczniów z grup mniejszościowych naruszając ich tożsamość kulturową, degradując ich pierwszy język
dwujęzyczność w szkole zmniejsza niepowodzenia uczniów
- opanowywanie języka - metoda naturalna - Krashen
akcent na to aby treści były interesujące i ważne, a sytuacja w klasie nie wywoływała lęku;
dwa procesy językowe: uczenie się języka (świadome analizowanie formalnych aspektów języka) i nabywanie mowy (proces nieświadomy zachodzący w celu porozumienia się bez dbania o formę czy reguły)
i+1
rozdział 10 - rozwój osobowości i rozwój społeczny
teoria Eriksona:
- stadia rozwoju osobowości:
podstawowa ufność lub nieufność - niemowlęctwo - rozwój ogólnego poczucia bezpieczeństwa, optymizmu, zaufania do innych (przez: zaspokojenie podstawowych potrzeb, opiekę, komfort, minimalną dawkę leku od rodziców)
autonomia lub wstyd i zwątpienie - okres poniemowlęcy - rozwój autonomii i ufnej samodzielności, pokonywanie przeszkód (przez: zachęcanie i określanie ograniczeń, bez odrzucenia i obarczania winą, ciepło, akceptację rodziców)
inicjatywa lub poczucie winy - wczesne dzieciństwo - rozwój inicjatywy związanej z poznawaniem i manipulacją środowiskiem (przez: tolerancję, zachęcenia i wzmacnianie rodziców)
przedsiębiorczość lub poczucie niższości - środkowe dzieciństwo - radość i opanowanie rozwojowych zadań dzieciństwa, w szkole i poza szkołą, poczucia kompetencji, akceptowanie ograniczeń (na podstawie spójnych doświadczeń, sukcesów i uznania dla postępów)
tożsamość lub zagubienie tożsamości - dorastanie - osiągnięcie stabilnego i satysfakcjonującego poczucia tożsamości i celu (na podstawie spójnych doświadczeń sukcesu osobistego i satysfakcji związanych ze społeczną akceptacją i uznaniem)
intymność lub izolacja - wczesna dorosłość - rozwój zdolności do utrzymywania intymnych, osobistych związków (na podstawie otwartości i zaufania wspieranych spójnymi i nagradzającymi doświadczeniami w intymnych związkach z innymi)
produktywność lub stagnacja - dorosłość - zaspokojenie potrzeb osobistych i rodzinnych, uzupełnione rozwojem zainteresowania dobrostanem innych i świata w ogóle (na podstawie osiągnięcia bezpiecznego i nagradzającego życia osobistego, wolnego od nacisków ograniczających jednostkę do zajmowania się tylko sobą)
integralność lub rozpacz - starzenie się - rozpoznawanie i przystosowanie się do procesu starzenia się i perspektywy śmierci wraz z poczuciem zadowolenia z własnej przeszłości i gotowością na spotkanie przyszłości (na podstawie spójnych sukcesów w poprzednich stadiach, które tworzą realną podstawę do satysfakcji z pełnego i dobrego życia i akceptacji śmierci bez chorobliwych lęków i poczucia przegranej)
- tożsamość a różnice związane z płcią:
niezbyt trafne opisanie przez teorię kobiet
budowanie tożsamości: kobiety - skoncentrowanie na aspektach interpersonalnych; mężczyźni - na aspektach intrapersonalnych;
Erikson - tendencje rozwojowe w osiąganiu tożsamości: kobiety - tożsamość i intymność są związane; mężczyźni - przechodzenie od tożsamości do intymności
- cztery stadia poczucia tożsamości - Marcia:
rozproszona - gdy jednostka nie podjęła jeszcze żadnych zobowiązań związanych z jakąś ideologią, zawodem, związkiem interpersonalnym
moratorium - gdy jednostka rozważa różne wybory, doświadcza różnych ról, ale nie podjęła żadnych ostatecznych decyzji dotyczących własnej tożsamości
tymczasowa - gdy jednostka wybiera dogodny zestaw przekonań i celów nie rozważając jednak dokładnie innych możliwości
osiągnięta - gdy jednostka po dokładnym rozważenia różnych możliwości ma silne poczucie że dokonała życiowych wyborów
- wnioski wynikające z teorii Eriksona dla wychowania:
możliwość zrozumienia typów konfliktów u uczniów w różnych okresach rozwoju
możliwość troszczenia się o zdrową akceptację we wszystkich stadiach rozwojowych
wytworzenie w klasie klimatu w którym porażka jest naturalną częścią procesu uczenia się, a zrozumienie innych właściwym zachowaniem
zapewnienie możliwości doświadczania różnych sytuacji
różnice związane z płcią:
- rozwój stereotypów związanych z płcią - różnice w socjalizacji płci od wczesnego dzieciństwa
trening pasywności i zależności dziewczynek prowadzący do obniżenia celów, uzależnienia sukcesu od posiadania partnera;
trening chłopców w uwalnianiu się od zależności
- androgynia:
podział na cechy męskie i kobiece
inwentarz ról-płciowych: 4 kategorie osób (silne cechy męskie, silne cechy kobiece, silne cechy kobiece i męskie, słabe cechy kobiece i męskie)
androgynia - przejawianie zarówno męskich jak kobiecych cech
- różnice międzypłciowe w zdolnościach poznawczych - niewielkie różnice w zdolnościach poznawczych kobiet i mężczyzn
- zróżnicowanie psychospołeczne związane z płcią:
agresja - mężczyźni mają większą tendencją do przejawiania agresywności, ale różnice te są większe w przypadku dzieci
nadzieja na sukces - kobiety mają tendencję do wchodzenia w sytuacje związane z uczeniem się z mniejsza nadzieją na powodzenie i mniejszą ufnością w sukces; mężczyźni porażkę tłumaczą za małym wysilcie, kobiety - brakiem zdolności;
- reakcja szkoły na zróżnicowanie związane z płcią:
większość świadomych lub nieświadomych decyzji podejmowanych przez nauczyciela zwiększa, uwydatnia różnice między płciowe (wybór materiału nauczania, treści programowe, podział zadań w klasie, zróżnicowanie interakcji z płciami)
postulaty:
- uświadamianie uczniom stereotypów związanych z płcią, czynników wpływających na postawy, sposób myślenia i zachowanie
- zmiana zwyczajów szkolnych
- pomoc w zrozumieniu jak definicje ról płciowych zmieniają się z czasem i w różnych kulturach
- zachęcanie do wspólnej pracy, zabawy, doświadczania różnych ról w grupie
obraz Ja
- obraz ja - poglądy lub spostrzeżenia dotyczące własnej osoby, wpływające na zachowanie;
- właściwości obrazu Ja:
zorganizowany - zawiera wiele informacji zorganizowanych w kategorie
wielopoziomowy - obszary (aprobata społeczna, atrakcyjność fizyczna, zdolności szkolne)
hierarchiczny - elementy o różnym stopniu ogólności
stabilny - im niższa ranga obrazu Ja w całej hierarchii tym bardziej zależny od specyficznych sytuacji i mniej stabilny
hierarchia rozwojowa
wartościujący - samoocena (wartość przypisywana przez jednostkę własnym zachowaniom)
- obraz Ja a osiągnięcia:
trudności w ustaleniu co jest pierwotne: wysokie osiągnięcia czy wysoka samoocena
pozytywne zmiany w osiągnięciach ułatwiają powstanie pozytywnych zmian w samoocenie i odwrotnie
samospełniające się proroctwo - zjawisko polegające na tym że postawy nauczycieli mogą doprowadzić do przejawiania przez ucznia oczekiwanych zachowań
- czynniki szczególnie wpływające na obraz Ja uczniów:
rozwój fizyczny:
- silny związek między obrazem siebie i obrazem własnego ciała
- społeczny wzorzec ciała i stopień w jakim mu odpowiada jednostka wpływa na jej obraz samej siebie
- tempo rozwoju - pojawienie się zmian biologicznych związanych z dojrzewaniem płciowym ma istotne znaczenie społeczne i psychologiczne; preferowane jest wcześniejsze dojrzewanie u chłopców
doświadczenia szkolne:
- nauczyciele - tworzenie środowiska nauki, komunikowanie się z uczniami, dobór celów nauczania
- organizacja szkoły
- wpływ pracy na rozwój młodzieży:
socjalizacja a rodzina:
- style rodzicielskie:
styl wychowawczy rodziców ma wpływ na zachowania dziecka;
teoria formowania się tożsamości Eriksona wskazuje rolę rodziców - dostarczanie pewności siebie, pozwalanie dzieciom na eksplorację środowiska, zachęcanie do nowych doświadczeń, wsparcie przy porażce;
Coopersmith - akceptacja rodziców, przestrzeganie jasnych zasad i ograniczeń, poszanowanie swobody dziecka
style rodzicielskie - Baumrid:
- autorytarny - metoda wychowywania dzieci polegająca na kontrolowaniu zachowań i postaw dziecka tak, aby odpowiadały one surowym zasadom dotyczącym wychowania; wartość - posłuszeństwo; metoda wychowawcza - kara; dzieci - niezadowolone, wycofujące się, nieufne;
- permisywny - metoda wychowywania dzieci polegająca n stawianiu dziecku niewielu wymagań; dzieci - nieufne we własne siły, nieeksplorujące, niekontrolujące się
- autorytatywny- metoda wychowywania dzieci polegająca na kierowaniu aktywnością dziecka poprzez ustalenie stałych reguł i standardów, przy jednoczesnej skłonności do dyskutowania z dzieckiem na temat ich uzasadnień; dzieci - ufne we własne siły, samokontrolujące się, eksplorujące, zadowolone;
wadliwe metody wychowawcze źródłem zachowań antyspołecznych dzieci: słaba dyscyplina i kontrola rodzicielska (niekonsekwencja) -> kłopoty z zachowaniem się dziecka -> odrzucenie przez normalnych rówieśników, niepowodzenia szkolne -> zaangażowanie się w dewiacyjne grupy rówieśnicze -> przestępczość nieletnich;
- wykorzystywanie i zaniedbywanie dzieci:
fizyczne i psychiczne ranienie, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub złe traktowanie dziecka poniżej osiemnastu lat, przez osobę, która jest odpowiedzialna za jego pomyślność (dobrobyt), stwierdzone w sytuacji, która wskazuje na krzywdę dziecka lub zagrożenie jego pomyślności (dobrobytu)
osoby wykorzystujące dzieci pochodzą ze wszystkich typów grup religijnych, etnicznych, zawodowych, społeczno-ekonomicznych; wiele z nich było w dzieciństwie wykorzystywanych i zaniedbywanych
czynniki przyczyniające się do wykorzystywania dziecka:
- trudne dziecko lub uważane za trudne
- skłonność rodziców do wykorzystywania
- stresujące wydarzenie
- odchylenia od normy rozwojowej dziecka, niepełnosprawność
- kłopoty rodzinne i problemy osobowościowe rodziców
- stres, izolacja, niedostatek informacji o wychowaniu, nierealistyczne oczekiwania co do rozwoju dziecka, poważne problemy małżeńskie, bezrobocie,
przejawy wykorzystywania
- widoczne, powtarzające się zranienia
- nowe rany pojawiające się zanim zagoiły się poprzednie
- częste skarżenie się na bóle brzucha
- widoczne siniaki
- siniaki i blizny z różnych okresów
- podkrążone oczy
- blizny oparzeniowe
- blizny spowodowane środkami żrącymi
- odmrożenia
- oparzenia papierosami
przejawy zaniedbywania:
- ubrania niedostosowane do pogody
- podarte, stare, brudne ubrania
- brak higieny skóry
- silny, brzydki zapach
- brak dbałości o potrzeby typu: okulary, leczenie dentystyczne, aparat słuchowy
- stałe zmęczenie lub senność
- bardzo wczesne przychodzenie do szkoły
- częste nieobecności lub spóźnianie się
- stres uczniów:
sposoby reakcji na środowisko wynikające z osobowości jednostki:
- typ A - tendencja do bycia ambitnym i agresywnym, poczucie że nie ma czasu do stracenia w dążeniu do osiągnięć
- typ B - również ambitne i agresywne ale spokojniejsze i bardziej zrelaksowane w dążeniu do doskonałości
pospieszne dzieci - wychowane we wspieraniu do zachowań typu A; zmuszane do dorosłych zachowań; narażone na zbyt duży stres
kontrolowanie stresu metodą relaksacji - łagodzenie symptomów;
- samobójstwa:
gromadzenie stresów w dużej ilości, dla której jedynym rozwiązaniem wydaje się być samobójstwo
sygnały ostrzegawcze:
- grożenie samobójstwem
- wcześniejsze próby samobójcze
- depresja
- znaczące zmiany zachowania dotyczące wzorców jedzenia i spania, nieadekwatne reakcje, ryzykowne zachowania
- kończenie swoich spraw, żegnanie się z osobami, przedmiotami
- praca zawodowa matek:
dzieci pracujących matek mają mniej stereotypów dotyczących płci
pracujące matki uczą dzieci większej niezależności
praca jest potencjalnym źródłem wzrostu zadowolenia matki z życia
w dziedzinie kontaktów rodzic-dziecko stwierdzono niewiele różnic między matkami pracującymi a niepracującymi
- rozwód:
chłopcy gorzej znoszą rozwód rodziców niż dziewczynki
czynniki wpływające na reakcję na rozwód u dziecka:
- wiek dziecka
- osobowość dziecka
- rozmiar konfliktu między rodzicami
- sytuacja ekonomiczna rodzica, z którym dziecko mieszka
- jakość relacji między dzieckiem a rodzicem z którym mieszka
starsze dzieci cierpią bardziej z powodu rozwodu
reakcje na rozwód:
- 3-4 lata - tendencja do cofania się w rozwoju w dziedzinie , którą ostatnio dziecko opanowało (trening czystości, ubieranie się, chodzenie do przedszkola); obawa przy rutynowych rozstaniach; kłopoty ze spaniem; obawa przed porzuceniem; wzrost podrażnienia i wymagań;
- 5-8 lat - częsty płacz, silne poczucie odrzucenia; chłopcy odczuwają brak ojca, wyrażają złość na matkę; obniżenie osiągnięć szkolnych;
- 9-12 - wściekłość; tendencja do sprzymierzania się z jednym z rodziców przeciwko drugiemu; rozpacz, niepokój; czasem kłopoty w szkole;
- młodzież - niepokój, obawa o przyszłość; lęk przed własnymi, możliwymi niepowodzeniami małżeńskimi; tendencja do odrywania się od rodziny, poszukiwanie wsparcia u rówieśników lub innych znaczących dorosłych
- dzieci z „kluczem na szyi”:
dzieci lub młodzież pozostająca bez opieki przez długi czas przed lub po szkole;
wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia problemów psychologicznych i niewłaściwych zachowań (lęki, niepokoje, kłopoty szkolne i społeczne, podatność na nacisk grupy związany z zachowaniami antyspołecznymi, narażenie na używanie szkodliwych substancji)
telewizja jako czynnik socjalizacyjny
- pozytywny wpływ: nauka umiejętności szkolnych i poznawczych, zachowań społecznych
- negatywny wpływ: traktowanie dzieci jako odbiorców reklam zabawek, odżywek, słodyczy; przekaz stereotypów
- rady dla rodziców:
musisz wiedzieć co i kiedy oglądają dzieci
wybieraj programy do oglądania
ustal ograniczenia
oglądaj z dzieckiem
czas przed telewizorem spędzaj w sposób korzystny dla dziecka
rozdział 11 - nietypowe dzieci
nietypowe dzieci - ogólne spojrzenie
- etykietowanie - za:
wiązanie diagnozy ze specyficznymi rodzajami oddziaływania
prowadzi do reakcji ochronnych - większe akceptowanie pewnych zachowań u niepełnosprawnych niż u pełnosprawnych
pomoc w porozumiewaniu się między specjalistami oraz w klasyfikowaniu i ocenie wyników
finansowanie specjalnych programów nauczania często dotyczy określonej formy nietypowości
pomoc w uczynieniu szczególnych potrzeb dzieci nietypowych bardziej widocznymi dla społeczeństwa
- etykietowanie - przeciw:
dotyczą negatywnych cech dziecka powodując że myśli się o nim jedynie w kategoriach defektu
determinują reakcje i oczekiwania - samospełniające się proroctwo
etykiety pełnią funkcję wyjaśnień
sugerowanie że trudności w nauce związane są z czymś złym w dziecku
możliwość wytworzenia negatywnego obrazu Ja
odrzucenie lub ośmieszanie przez rówieśników
szczególna trwałość
podstawa do niedopuszczenia do normalnego szkolnictwa
etykietowanie mniejszości etnicznych
marnotrawienie czasu na etykietowanie
kategorie dzieci wymagających specjalnego nauczania:
- upośledzenie umysłowe:
definicja - istotne obniżenie funkcjonowania intelektualnego w stosunku do średniej (<70), współistniejąca z deficytami zachowań adaptacyjnych i przejawiające się w okresie rozwoju;
etiologia - infekcje i zatrucia, urazy i czynniki fizyczne; poważne choroby mózgu; anomalie chromosomowe, zaburzenia przebiegu ciąży
charakterystyka: trudności w funkcjonowaniu społecznym i nauce szkolnej
sugestie:
- podzielenie uczenia się na małe kroki, ułożenie we właściwej kolejności, uczenie jednorazowo jednej umiejętności
- stosowanie ćwiczeń i powtórzeń
- polecenie powtarzani słownego
- różne strategie motywujące
- spójny system wzmocnień
- stała ocena postępów, by można było dokonywać zmian celów i metod
- stałe natychmiastowe informacje zwrotne
- zaburzenia uczenia się:
definicja - szeroki zakres zaburzeń powodujących trudności w nauce szkolnej, które nie mogą być przypisywane problemom emocjonalnym, upośledzeniu czy defektom sensorycznym
metody klasyfikacji:
- rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami dziecka
- kryterium wyłączności
- potrzeba specjalnej pomocy w kształceniu
charakterystyka:
- nadpobudliwość
- zaburzenia percepcyjno-motoryczne
- labilność emocjonalna
- deficyty w koordynacji ogólnej
- zaburzenia uwagi
- impulsywność
- zaburzenia pamięci i myślenia
- specyficzne kłopoty szkolne
- zaburzenia mowy i słuchu
- niejasne symptomy neurologiczne
etiologia:
- mikrouszkodzenia mózgu
- brak równowagi biochemicznej
- czynniki środowiskowe - jakość nauczania, tan emocjonalny i motywacja ucznia
sugestie:
- wyznaczanie rozsądnych celów
- udzielanie jasnych instrukcji
- organizowanie środowiska fizycznego (ustawienie ławki, ilość materiałów)
- przygotowanie na emocjonalne wybuchy uczniów
- zaburzenia zachowania:
definicja - kategoria obejmująca dzieci które przejawiają poważne i trwałe niewłaściwe zachowania powodujące konflikty społeczne i poczucie osobistego nieszczęścia co ma wpływ na osiągnięcia szkolne
metody klasyfikacji:
- przejawianie niezdolności uczenia się niemożliwej do wyjaśnienia czynnikami intelektualnymi, sensorycznymi ani zdrowotnymi
- przejawianie niezdolności do nawiązania lub utrzymania zadowalającego kontaktu z rówieśnikami
- niewłaściwe typy zachowań przejawiane w normalnych warunkach
- ogólne poczucie nieszczęścia lub depresja
- tendencja do ujawniania symptomów fizycznych lub lęku w związku z trudnościami osobistymi lub szkolnymi
charakterystyka - współistnienie ekscesów (zachowania przejawiane w nadmiarze) i deficytów (zachowania przejawiane niezwykle rzadko lub wcale)
etiologia:
- biologia - płodowy zespół alkoholowy
- szkoła - niewłaściwe środowisko
- społeczeństwo - ubóstwo, rozpad rodziny, przemoc
- rodzina - niewłaściwe interakcje
sugestie:
- zwrócenie się o poradę do nauczyciela nauczania specjalnego
- uświadomienie uczniom oczekiwania utrzymania rozsądnych standardów zachowania
- przekaz oczekiwań w jasny i stanowczy sposób
- ustalenie spójnych i odpowiednich konsekwencji dla określonych zachowań;
- sformułowanie realistycznych oczekiwań dotyczących celów
- empatia wobec uczniów
- uszkodzenie słuchu:
definicja - utrata słuchu na tyle poważna że wymaga specjalnego kształcenia lub ćwiczeń
metody klasyfikacji:
- niesłyszący - defekt wyklucza skuteczne odbieranie informacji językowych za pomocą słuchu przy użyciu aparatu i bez niego
- słabosłyszący - defekt pozwala na skuteczne odbieranie informacji językowych z pomocą słuchu najczęściej przy pomocy aparatu
etiologia:
- różyczka
- zapalenia opon mózgowych
- wcześniactwo
- komplikacje okresu ciąży
- dziedziczenie
sugestie:
- zezwolenie na dowolną zmianę miejsca siedzenia w klasie
- ograniczanie czynników zakłócających
- optymalizowanie czytania z ust - odległość, w kierunku twarzy, w sposób naturalny
- budowanie zaufania uczniów do siebie
- świadomość technik radzenia sobie uczniów
- zachęcanie do zadawania pytań
- używanie pomocy wizualnych
- osłabienie wzroku:
definicja - trudności w dokładnym wzrokowym rozróżnianiu kształtów lub odróżnianiu szczegółów z określonej odległości
metody klasyfikacji:
- niewidomi - prawie zupełne pozbawieni wzroku
- słabowidzący - wzrok pozwala zobaczyć druk
etiologia:
- wadliwa refrakcja - niewłaściwa budowa oka
- nadmierne ciśnienie w oku (jaskra)
- zmętnienie soczewki (zaćma)
- czynniki genetyczne
sugestie:
- wymaganie samodzielności w dbaniu o własne rzeczy
- wyznaczenie uczniów-przewodników
- stawianie tych samych wymagań
- zachęcanie do kontaktów osobistych
- zachęcanie do uczestniczenia w wielu zajęciach
- dawanie tych samych zadań specjalnych i obowiązków
- zaburzenia w porozumiewaniu się:
definicja - problemy w porozumiewaniu się wynikające z mowy różniącej się od innych, wymagającej skupienia się na niej samej, zaburzającej komunikat lub powodującej zaniepokojenie słuchacza czy mówiącego
metody klasyfikacji:
- zaburzenia mowy - problemy związane z wytwarzaniem ustnych symboli językowych
- zaburzenia języka - trudności związane z kodem lingwistycznym lub zasadami i zwyczajami związanymi z łączeniem symboli i ich sekwencji
etiologia:
- czynniki biologiczne - uszkodzenie mózgu, nerwów odpowiedzialnych za artykulację, anomalie w budowie narządu mowy
- warunki środowiskowe
- zaburzenia emocjonalne
- utrata słuchu
sugestie:
- akceptacja
- zachęcanie do opowiadania
- prawidłowa wymowa
- nie przerywanie, nie wywieranie nacisku, nie kończenie
- pytania otwarte
- słuchanie uważne, okazywanie zainteresowania
- problemy zdrowotne i wady fizyczne:
definicja - szeroki zakres niepełnosprawności łącznie z zaburzeniami funkcjonalnymi, medycznymi, dodatkowymi zaburzeniami związanymi z potrzebami emocjonalnymi, społecznymi, szkolnymi
sugestie:
- sprawdzenie dokumentacji uczniów na początku roku, zrozumienie problemu, zmiana środowiska klasowego, konsultacja z poprzednim nauczycielem;
- traktowanie jako dzieci wartościowe, kompetentni uczniowie; ustalenie rozsądnych wymagań i oczekiwanie ich wypełniania
- kształtowanie właściwych postaw wobec kalectwa
- ograniczenia czasowe, sugerowanie rodzicom pomocy w nauce
- zapewnienie przyjaznej atmosfery
- dzieci uzdolnione i utalentowane:
definicja - kategoria dzieci wymagających specjalnego nauczania, obejmująca jednostki które przejawiają wysokie zdolności do osiągania sukcesów w określonych obszarach
sugestie:
- przeglądanie charakterystyk uczniów
- analizowanie programu nauczania z punktu widzenia uzdolnionych uczniów
- używanie metod nauczania zachęcających do twórczości i badania własnego środowiska
- bycie modelem
prawa nietypowych dzieci i ich rodziców
- prawa powszechne:
- indywidualne programy nauczania:
rodzice nietypowych dzieci:
- włączenie rodziców w kształcenie dzieci daje wymierne efekty
wnioski dla nauczania:
- zidentyfikowanie uczniów zagrożonych ryzykiem niepowodzenia
- stosowanie formalnych i nieformalnych metod oceny
- podejmowanie decyzji dotyczących skierowań do specjalistów
- wnoszenie wkładu w rozważania zespołu oceniającego na temat rodzaju nauczania
- wprowadzanie programu w życie
11
http://members.lycos.co.uk/nonameuwb