STOSOWANA PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA - M.H. DEMBO

CZĘŚĆ 4 - ROZWÓJ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE

rozdział 8 - inteligencja i rozwój poznawczy

1. perspektywa psychometryczna

- podejście psychometryczne - badanie inteligencji przy użyciu procedur statystycznych zmierzające do wykrycia czynników czy struktur umysłowych odpowiedzialnych za indywidualne zróżnicowanie wyników testu;

- struktura inteligencji:

• inteligencja - zdolność lub zbiór zdolności, które pozwalają jednostce na uczenie się, rozwiązywanie problemów i/lub efektywne interakcje ze środowiskiem

• dwa punkty widzenia teorii inteligencji:

- inteligencja zależna od jednego czynnika - Spearman - intelekt to czynnik ogólny g leżący u podłoża wszystkich funkcji umysłowych i wiele czynników specyficznych s związanych z określonymi zadaniami;

- inteligencja zależna od wielu czynników - Thorndike - intelekt to suma zdolności specyficznych: abstrakcyjnych, mechanicznych i społecznych;

• Guilfordowska struktura intelektu:

- wieloczynnikowa teoria wyróżniająca 180 zdolności;

- intelekt jako system zdolności: w zależności od treści (wzrokowe, słuchowe, symboliczne, semantyczne i behawioralne), w zależności od operacji wykonywanych na treściach (myślenie konwergencyjne - jedna odpowiedź na specyficzne pytanie, dywergencyjne - wiele rozwiązań jednego problemu, ocena, utrzymywanie w pamięci, rejestrowanie w pamięci, poznawanie), w zależności od form przetwarzania informacji (jednostki, klasy, relacje, systemy)

- indywidualne testy inteligencji:

• pierwszy test - pocz. XX w. - Binet - oparty na porównaniu dziecka z grupą rówieśników;

• wiek umysłowy - pojęcie używane przy badaniu testowym inteligencji dla określenia poziomu funkcjonowania intelektualnego jednostki

• obecnie używany - skala Stanford-Bineta

• iloraz inteligencji - termin definiowany tradycyjnie jako stosunek wieku umysłowego jednostki do jej wieku chronologicznego (x100)

• indywidualny test inteligencji - test przeprowadzany przez wyćwiczonego specjalistę z jedną osobą naraz; najczęściej - zrewidowana skala Stanford-Bineta lub Skala inteligencji Wechslera

• skala Wechslera - zawiera podtesty słowne (wiadomości, rozumienie, arytmetyka, podobieństwa, słownik) i bezsłowne (uzupełnianie obrazków, porządkowanie obrazków, wzory z klocków, układanki, kodowanie)

- zastosowanie testów inteligencji:

• podejmowanie decyzji o skierowaniu dziecka do odpowiedniej klasy czy szkoły ponieważ testy są dobrymi prognostykami osiągnięć szkolnych

• jako jeden ze wskaźników pozwalających określić specyficzny problem utrudniający uczenie się ucznia

• pomoc w odkryciu uczniów wybitnie zdolnych

• przewidywanie zdolności do podjęcia nauki w przedszkolu

• podejmowanie decyzji edukacyjnych obarczone ryzykiem gdy: środowisko domowe nie umożliwia wykonywania zadań występujących w tekście, uczeń ma małą motywację do nauki, uczeń słabo czyta lub ma trudności językowe, uczeń jest źle przystosowany emocjonalnie

- niektóre nieporozumienia dotyczące testów inteligencji

• test nie mierzy wrodzonych zdolności, test mierzy aktualne zdolności

• umiejętności mierzone testem stanowią tylko część zdolności człowieka;

- stronniczość i sprawiedliwość testów inteligencji

• niejasna odpowiedź na pytanie czy kultura wpływa na efektywność testu

• świadome lub nieświadome używanie przez nauczyciela wyników testu do etykietowania dzieci jako słabych lub bystrych uczniów mogą stanowić samospełniające się proroctwo

• testy jako podstawa praktyk dyskryminacyjnych w szkole, zwłaszcza umieszczania uczniów słabych i z grup mniejszościowych w klasach i szkołach specjalnych

- oddziaływania wychowawcze zmierzające do zwiększenia inteligencji i osiągnięć szkolnych:

• programy wyrównywania szans dzieci z rodzin dotkniętych ubóstwem czy posiadających niski status ekonomiczno-społeczny - dzieci wychowywane w strefach ubóstwa nie mają motywacji do nauki i pozbawione są bodów wpływających korzystnie na rozwój intelektualny;

2. perspektywa piagetowska

- podejście piagetowskie - koncentrowanie się na zmianach rozwojowych w myśleniu dziecka i szukanie różnic w myśleniu między dziećmi a dorosłymi; koncentrowanie się na rozwoju procesów intelektualnych wspólnych wszystkim dzieciom aniżeli na różnicach indywidualnych;

- proces rozwoju poznawczego:

• rozwój umysłowy to zmiany jakościowe

• założenie - struktury poznawcze które są narzędziem myślenia powstają podczas interakcji jednostki ze środowiskiem

• adaptacja - zmiany organizmu w odpowiedzi na wymagania środowiskowe:

- asymilacja - proces nadawania znaczeń doświadczeniom i spostrzeżeniom przez włączanie ich do wcześniej ukształtowanych struktur poznawczych;

- akomodacja - modyfikacja czy reorganizacja istniejących struktur poznawczych w odpowiedzi na wymagania środowiskowe - jest rezultatem zakłócenia równowago, gdy jednostka nie może zaadaptować się do środowiska w procesie asymilacji

• aspekty rozwoju intelektualnego:

- struktura - zmienia się w trakcie rozwoju

- treść - zmienia się w trakcie rozwoju

- funkcje - pozostają niezmienne w procesie rozwoju; organizacja i adapttacja

- piagetowskie stadia rozwojowe:

• czynniki wpływające na przejście do kolejnego stadium:

- dojrzewanie - rozwój fizyczny wpływa na poznawczy

- doświadczenie fizyczne - interakcje z otoczeniem

- przekaz społeczny - język, kształcenie, czytanie, interakcje z osobami

- równoważenie - samoregulacja

• stadia rozwoju poznawczego:

1. okres sensoryczno-motoryczny - 0-2 lata - zaczyna naśladować, pamiętać, myśleć; zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie przestają istnieć (rozwija się pojęcie trwałości przedmiotu); przechodzi od pojedynczych reakcji odruchowych do celowej aktywności

2. okres przedoperacyjny - 2-7 lat - stopniowy rozwój języka i zdolności myślenia symbolicznego (konkretność); zdolność do myślenia za pomocą operacji logicznych wykonywanych tylko w jednym kierunku (nieodwracalność); brak pojęcia stałości; centracja (koncentrowanie się na jednym wymiarze, aspekcie); myślenie i język mają charakter egocentryczny (trudność z przyjmowaniem punktu widzenia innej osoby); koncentrowanie się na stanach a nie przekształceniach; rozumowanie transdukcyjne (od szczegółu do szczegółu bez dochodzenia do ogółu)

3. okres operacji konkretnych - 7-11 lat - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów konkretnych (związanych z doświadczeniem własnym; addytywność A+B=AB; łączność; tożsamość 10+0=10, 10-10=0); rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia stałości); zdolność do klasyfikowania i seriacji (szeregowania); opanowanie odwracalności; język nabiera charakteru socjocentrycznego

4. okres operacji formalnych - 11-15 lat - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów abstrakcyjnych; myślenie nabiera naukowego charakteru; rozwiązywanie złożonych problemów werbalnych i weryfikowanie hipotez; egocentryzm dorastających (złudzenie widowni, mit o własnej osobie)

- krytyka teorii Piageta:

• krytyka koncepcji odrębności stadiów rozwoju, niedoceniania dziecka przedszkolnego i przeceniania możliwości dorastających i dorosłych (30% dorosłych można zaklasyfikować do stadium operacji formalnych); przyczyną kliniczna metoda badania - odpowiedzi zależą od rodzaju pytania;

• brak wyjaśnienia jak dokonują się zmiany strukturalne, jak powstają struktury umysłowe pozwalające na przejście do następnego stadium;

- zastosowanie teorii Piageta do nauczania:

• strategia nauczania:

- konfrontowanie dziecka z nielogicznością jego punktu widzenia - wywoływanie stanu zakłócenia równowagi w celu doprowadzenia do akomodacji; formy: pytania, demonstracje, manipulowanie otaczającą rzeczywistością;

- nauczyciel jako katalizator samodzielnego uczenia się dziecka

• program nauczania - dostosowany pod względem treści i ich kolejności do poziomu umiejętności uczniów

3. podejście związane z teorią przetwarzania informacji

- podejście informacyjne - badanie specyficznych procesów myślenia leżących u podłoża inteligentnego zachowania czy poznania

- neopiagetyści:

• Fischer - 10 poziomów rozwoju; większy nacisk na środowisko;

• Pascual-Leone - przyczyn różnic w myśleniu na różnych poziomach są możliwości pamięciowe;

• Case - 4 stadia rozwojowe; każde stadium wymaga bardziej złożonego poziomu funkcjonowania czy integracji nie zupełnie nowych, ale tych samych procesów podstawowych; informacje są aktywnie przetwarzane przez centralną strukturę poznawczą, wewnętrzną sieć pojęć i relacje pojęciowe; tempo rozwoju może być różne w różnych dziedzinach;

- przetwarzanie informacji a zdolności ludzkie:

• badanie inteligencji za pomocą testów psychometrycznych niewystarczające

• triarchiczna teoria inteligencji - Stenberg

- aspekty inteligencji: komponentowy (operacje umysłowe związane z myśleniem analitycznym: planowanie, organizowanie, pamiętanie, wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach), doświadczeniowy (radzenie sobie w nowych sytuacjach wymagających intuicji, wglądu, twórczości), kontekstowy (związany ze środowiskiem: inteligencja społeczna);

- testy inteligencji mierzą tylko aspekt komponentowy

• teoria wielu inteligencji - Gardner

- uwzględnianie aspektu indywidualnego i społecznego

- poszczególne miary inteligencji są od siebie niezależne

- siedem typów inteligencji: logiczno-matematyczna, językowa, muzyczna, przestrzenna, cielesno-kinestetyczna, interpersonalna, intrapersonalna

4. perspektywa społeczno-kulturowa

- podejście społeczno-kulturowe - wyłoniło się z antropologii, socjologii, psychologii; koncentrowanie się na roli doświadczeń społecznych w rozwoju zdolności umysłowych; uczenie się jako aktywność społeczna która może być zrozumiana na tle kulturowym

- społeczno-kulturowe podejście Wygotskiego

• procesy umysłowe jednostki kształtowane są przez czynniki kulturowe, historyczne i instytucjonalne - zrozumienie myślenia zależy od zrozumienia gdzie myślenie powstało

• wyższe funkcje umysłowe jednostki mają swe źródło w społecznym działaniu, uczenie się poprzedza rozwój, strefa najbliższego rozwoju (różnica miedzy aktualnym poziomem rozwoju a potencjalnym poziomem rozwoju jednostki)

• język stanowi ważny pośrednik między uczeniem się a rozwojem

- nauczanie wzajemne - dialog między nauczycielem a uczniami w którym wymieniają się oni rolami

- budowanie rusztowania - proces indywidualnej opieki, dostarczanie wsparcia w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów;

rozdział 9 - poznanie, kultura i język

1. zmieniające się oblicze ameryki

2. zadania szkoły

3. kultura a inteligencja

- perspektywa psychometryczna - minimalne poświęcanie uwagi różnicom kulturowym - stosowanie testów opartych na badaniu jednej populacji do wyjaśniania różnic występujących w innej;

- perspektywa piagetowska - uznanie istnienia uniwersalnych procesów rozwoju poznawczego niezależnych od kultury, a upatrywanie różnic w tempie przechodzenia przez kolejne stadia rozwojowe - nie potwierdzone badaniami

- podejście związane z teorią przetwarzania informacji - wcześniej nie kładła nacisku na różnice kulturowe jako podstawowy czynniki wpływający na myślenie, ale ostatnio akcentuje rolę tych różnic w myśleniu (uwzględnianie aspektu kontekstowego inteligencji, wiążącego świat jednostki ze środowiskiem)

- perspektywa społeczno-kulturowa - kładzie główny nacisk na rolę społeczeństwa i kultury w uczeniu się; inteligencja różna w różnych kulturach, zależna od różnych rodzajów problemów stawianych przez nie jednostkom;

4. zróżnicowanie osiągnięć szkolnych uczniów z mniejszościowych grup etnicznych

- wyjaśnienia wskazujące na deficyty

• niższość genetyczna

• deficyty kulturowe - źródła problemów leżą w praktykach socjalizacyjnych stosowanych w danej kulturze

• deficyty językowe

- wyjaśnienia wskazujące na różnice

• przyczyną niepowodzeń jest brak dopasowania czy niezgodność między kulturą domu a szkoły

• mniejszości etniczne różnią się od dominującej kultury, umiejętności potrzebne w jednej kulturze nie służą dobrze w innej

• różnice we wzorcach interakcji społecznych i językowych mogą prowadzić do konfliktów kulturowych, które przeszkadzają dobremu funkcjonowaniu dzieci z mniejszości w szkole

- wyjaśnienia odwołujące się do rozróżnienia między mniejszościami dobrowolnymi a przymusowymi

• dzieci z mniejszości dobrowolnych zwykle lepiej się uczą niż dzieci z mniejszości przymusowych

• dla mniejszości przymusowych szkoła oznacza utratę tożsamości kulturowej i narodowościowej, kultura i język to wskaźniki kultury które należy zachować; dzieci nie są zachęcane do nauki;

• dla mniejszości dobrowolnych szkoła oznacza zdobywanie zbioru dodatkowych umiejętności, kultura i język to przeszkody do przezwyciężenia; dzieci są zachęcane do nauki;

- wyjaśnienia wskazujące na interakcję czynników środowiskowych

• wszystkie cechy powstają w specyficznych warunkach środowiskowych,

• aby odnaleźć przyczynę niepowodzeń szkolnych należy badać interakcję wielu czynników: społecznych (środki masowego przekazu, rodzina, społeczność lokalna, status społeczno-ekonomiczny) i szkolnych (metody nauczania, sprawność językowa, obraz własnej osoby, motywacja, kompetencje nauczyciela i oczekiwania) oraz zmiany kulturowe

5. nauczanie w klasach odmiennych kulturowo

- dwa punkty widzenia:

• programy nauczania należy dostosować do właściwości poszczególnych grup - hipoteza zgodności kulturowej

• programy nauczania powinny opierać się na ogólnych, uniwersalnych zasadach uczenia się i nauczania, odnoszących się do wszystkich uczniów - hipoteza uniwersalistyczna

- realizowane w klasie zasady zgodności kulturowej

• organizacja społeczna - forma pracy z grupą (współpraca, praca w grupach czy praca indywidualna)

• socjolingwistyka - sposób uczenia języka

• poznanie - czas czekania (przerwa w interakcji)

• motywacja - sposoby motywowania

- budowanie na kapitale wiedzy wyniesionej z rodziny

• kapitał wiedzy - podstawowe praktyki kulturowe i wiedza wykorzystywane przez rodzinę w celu przetrwania i rozwoju;

• zalety koncentracji na zasobach rodziny:

- obalenie poglądu że mniejszości mają niewiele użytecznych umiejętności

- ukazanie że wiedza posiadana przez społeczność może stać się centralnym obiektem zainteresowania w pracy szkolnej

- poprawienie uczenia się i zwiększenie motywacji uczniów przez powiązanie nauki z doświadczeniem

- zwiększenie zaangażowania rodziców w sprawy szkolne

6. kwestie związane z językiem

- nauczanie dwujęzyczne:

• szkoła może bezpośrednio przyczyniać się do trudności uczniów z grup mniejszościowych naruszając ich tożsamość kulturową, degradując ich pierwszy język

• dwujęzyczność w szkole zmniejsza niepowodzenia uczniów

- opanowywanie języka - metoda naturalna - Krashen

• akcent na to aby treści były interesujące i ważne, a sytuacja w klasie nie wywoływała lęku;

• dwa procesy językowe: uczenie się języka (świadome analizowanie formalnych aspektów języka) i nabywanie mowy (proces nieświadomy zachodzący w celu porozumienia się bez dbania o formę czy reguły)

• i+1

rozdział 10 - rozwój osobowości i rozwój społeczny

1. teoria Eriksona:

- stadia rozwoju osobowości:

1. podstawowa ufność lub nieufność - niemowlęctwo - rozwój ogólnego poczucia bezpieczeństwa, optymizmu, zaufania do innych (przez: zaspokojenie podstawowych potrzeb, opiekę, komfort, minimalną dawkę leku od rodziców)

2. autonomia lub wstyd i zwątpienie - okres poniemowlęcy - rozwój autonomii i ufnej samodzielności, pokonywanie przeszkód (przez: zachęcanie i określanie ograniczeń, bez odrzucenia i obarczania winą, ciepło, akceptację rodziców)

3. inicjatywa lub poczucie winy - wczesne dzieciństwo - rozwój inicjatywy związanej z poznawaniem i manipulacją środowiskiem (przez: tolerancję, zachęcenia i wzmacnianie rodziców)

4. przedsiębiorczość lub poczucie niższości - środkowe dzieciństwo - radość i opanowanie rozwojowych zadań dzieciństwa, w szkole i poza szkołą, poczucia kompetencji, akceptowanie ograniczeń (na podstawie spójnych doświadczeń, sukcesów i uznania dla postępów)

5. tożsamość lub zagubienie tożsamości - dorastanie - osiągnięcie stabilnego i satysfakcjonującego poczucia tożsamości i celu (na podstawie spójnych doświadczeń sukcesu osobistego i satysfakcji związanych ze społeczną akceptacją i uznaniem)

6. intymność lub izolacja - wczesna dorosłość - rozwój zdolności do utrzymywania intymnych, osobistych związków (na podstawie otwartości i zaufania wspieranych spójnymi i nagradzającymi doświadczeniami w intymnych związkach z innymi)

7. produktywność lub stagnacja - dorosłość - zaspokojenie potrzeb osobistych i rodzinnych, uzupełnione rozwojem zainteresowania dobrostanem innych i świata w ogóle (na podstawie osiągnięcia bezpiecznego i nagradzającego życia osobistego, wolnego od nacisków ograniczających jednostkę do zajmowania się tylko sobą)

8. integralność lub rozpacz - starzenie się - rozpoznawanie i przystosowanie się do procesu starzenia się i perspektywy śmierci wraz z poczuciem zadowolenia z własnej przeszłości i gotowością na spotkanie przyszłości (na podstawie spójnych sukcesów w poprzednich stadiach, które tworzą realną podstawę do satysfakcji z pełnego i dobrego życia i akceptacji śmierci bez chorobliwych lęków i poczucia przegranej)

- tożsamość a różnice związane z płcią:

• niezbyt trafne opisanie przez teorię kobiet

• budowanie tożsamości: kobiety - skoncentrowanie na aspektach interpersonalnych; mężczyźni - na aspektach intrapersonalnych;

• Erikson - tendencje rozwojowe w osiąganiu tożsamości: kobiety - tożsamość i intymność są związane; mężczyźni - przechodzenie od tożsamości do intymności

- cztery stadia poczucia tożsamości - Marcia:

• rozproszona - gdy jednostka nie podjęła jeszcze żadnych zobowiązań związanych z jakąś ideologią, zawodem, związkiem interpersonalnym

• moratorium - gdy jednostka rozważa różne wybory, doświadcza różnych ról, ale nie podjęła żadnych ostatecznych decyzji dotyczących własnej tożsamości

• tymczasowa - gdy jednostka wybiera dogodny zestaw przekonań i celów nie rozważając jednak dokładnie innych możliwości

• osiągnięta - gdy jednostka po dokładnym rozważenia różnych możliwości ma silne poczucie że dokonała życiowych wyborów

- wnioski wynikające z teorii Eriksona dla wychowania:

• możliwość zrozumienia typów konfliktów u uczniów w różnych okresach rozwoju

• możliwość troszczenia się o zdrową akceptację we wszystkich stadiach rozwojowych

• wytworzenie w klasie klimatu w którym porażka jest naturalną częścią procesu uczenia się, a zrozumienie innych właściwym zachowaniem

• zapewnienie możliwości doświadczania różnych sytuacji

2. różnice związane z płcią:

- rozwój stereotypów związanych z płcią - różnice w socjalizacji płci od wczesnego dzieciństwa

• trening pasywności i zależności dziewczynek prowadzący do obniżenia celów, uzależnienia sukcesu od posiadania partnera;

• trening chłopców w uwalnianiu się od zależności

- androgynia:

• podział na cechy męskie i kobiece

• inwentarz ról-płciowych: 4 kategorie osób (silne cechy męskie, silne cechy kobiece, silne cechy kobiece i męskie, słabe cechy kobiece i męskie)

• androgynia - przejawianie zarówno męskich jak kobiecych cech

- różnice międzypłciowe w zdolnościach poznawczych - niewielkie różnice w zdolnościach poznawczych kobiet i mężczyzn

- zróżnicowanie psychospołeczne związane z płcią:

• agresja - mężczyźni mają większą tendencją do przejawiania agresywności, ale różnice te są większe w przypadku dzieci

• nadzieja na sukces - kobiety mają tendencję do wchodzenia w sytuacje związane z uczeniem się z mniejsza nadzieją na powodzenie i mniejszą ufnością w sukces; mężczyźni porażkę tłumaczą za małym wysilcie, kobiety - brakiem zdolności;

- reakcja szkoły na zróżnicowanie związane z płcią:

• większość świadomych lub nieświadomych decyzji podejmowanych przez nauczyciela zwiększa, uwydatnia różnice między płciowe (wybór materiału nauczania, treści programowe, podział zadań w klasie, zróżnicowanie interakcji z płciami)

• postulaty:

- uświadamianie uczniom stereotypów związanych z płcią, czynników wpływających na postawy, sposób myślenia i zachowanie

- zmiana zwyczajów szkolnych

- pomoc w zrozumieniu jak definicje ról płciowych zmieniają się z czasem i w różnych kulturach

- zachęcanie do wspólnej pracy, zabawy, doświadczania różnych ról w grupie

3. obraz Ja

- obraz ja - poglądy lub spostrzeżenia dotyczące własnej osoby, wpływające na zachowanie;

- właściwości obrazu Ja:

• zorganizowany - zawiera wiele informacji zorganizowanych w kategorie

• wielopoziomowy - obszary (aprobata społeczna, atrakcyjność fizyczna, zdolności szkolne)

• hierarchiczny - elementy o różnym stopniu ogólności

• stabilny - im niższa ranga obrazu Ja w całej hierarchii tym bardziej zależny od specyficznych sytuacji i mniej stabilny

• hierarchia rozwojowa

• wartościujący - samoocena (wartość przypisywana przez jednostkę własnym zachowaniom)

- obraz Ja a osiągnięcia:

• trudności w ustaleniu co jest pierwotne: wysokie osiągnięcia czy wysoka samoocena

• pozytywne zmiany w osiągnięciach ułatwiają powstanie pozytywnych zmian w samoocenie i odwrotnie

• samospełniające się proroctwo - zjawisko polegające na tym że postawy nauczycieli mogą doprowadzić do przejawiania przez ucznia oczekiwanych zachowań

- czynniki szczególnie wpływające na obraz Ja uczniów:

• rozwój fizyczny:

- silny związek między obrazem siebie i obrazem własnego ciała

- społeczny wzorzec ciała i stopień w jakim mu odpowiada jednostka wpływa na jej obraz samej siebie

- tempo rozwoju - pojawienie się zmian biologicznych związanych z dojrzewaniem płciowym ma istotne znaczenie społeczne i psychologiczne; preferowane jest wcześniejsze dojrzewanie u chłopców

• doświadczenia szkolne:

- nauczyciele - tworzenie środowiska nauki, komunikowanie się z uczniami, dobór celów nauczania

- organizacja szkoły

- wpływ pracy na rozwój młodzieży:

4. socjalizacja a rodzina:

- style rodzicielskie:

• styl wychowawczy rodziców ma wpływ na zachowania dziecka;

• teoria formowania się tożsamości Eriksona wskazuje rolę rodziców - dostarczanie pewności siebie, pozwalanie dzieciom na eksplorację środowiska, zachęcanie do nowych doświadczeń, wsparcie przy porażce;

• Coopersmith - akceptacja rodziców, przestrzeganie jasnych zasad i ograniczeń, poszanowanie swobody dziecka

• style rodzicielskie - Baumrid:

- autorytarny - metoda wychowywania dzieci polegająca na kontrolowaniu zachowań i postaw dziecka tak, aby odpowiadały one surowym zasadom dotyczącym wychowania; wartość - posłuszeństwo; metoda wychowawcza - kara; dzieci - niezadowolone, wycofujące się, nieufne;

- permisywny - metoda wychowywania dzieci polegająca n stawianiu dziecku niewielu wymagań; dzieci - nieufne we własne siły, nieeksplorujące, niekontrolujące się

- autorytatywny- metoda wychowywania dzieci polegająca na kierowaniu aktywnością dziecka poprzez ustalenie stałych reguł i standardów, przy jednoczesnej skłonności do dyskutowania z dzieckiem na temat ich uzasadnień; dzieci - ufne we własne siły, samokontrolujące się, eksplorujące, zadowolone;

• wadliwe metody wychowawcze źródłem zachowań antyspołecznych dzieci: słaba dyscyplina i kontrola rodzicielska (niekonsekwencja) -> kłopoty z zachowaniem się dziecka -> odrzucenie przez normalnych rówieśników, niepowodzenia szkolne -> zaangażowanie się w dewiacyjne grupy rówieśnicze -> przestępczość nieletnich;

- wykorzystywanie i zaniedbywanie dzieci:

• fizyczne i psychiczne ranienie, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub złe traktowanie dziecka poniżej osiemnastu lat, przez osobę, która jest odpowiedzialna za jego pomyślność (dobrobyt), stwierdzone w sytuacji, która wskazuje na krzywdę dziecka lub zagrożenie jego pomyślności (dobrobytu)

• osoby wykorzystujące dzieci pochodzą ze wszystkich typów grup religijnych, etnicznych, zawodowych, społeczno-ekonomicznych; wiele z nich było w dzieciństwie wykorzystywanych i zaniedbywanych

• czynniki przyczyniające się do wykorzystywania dziecka:

- trudne dziecko lub uważane za trudne

- skłonność rodziców do wykorzystywania

- stresujące wydarzenie

- odchylenia od normy rozwojowej dziecka, niepełnosprawność

- kłopoty rodzinne i problemy osobowościowe rodziców

- stres, izolacja, niedostatek informacji o wychowaniu, nierealistyczne oczekiwania co do rozwoju dziecka, poważne problemy małżeńskie, bezrobocie,

• przejawy wykorzystywania

- widoczne, powtarzające się zranienia

- nowe rany pojawiające się zanim zagoiły się poprzednie

- częste skarżenie się na bóle brzucha

- widoczne siniaki

- siniaki i blizny z różnych okresów

- podkrążone oczy

- blizny oparzeniowe

- blizny spowodowane środkami żrącymi

- odmrożenia

- oparzenia papierosami

• przejawy zaniedbywania:

- ubrania niedostosowane do pogody

- podarte, stare, brudne ubrania

- brak higieny skóry

- silny, brzydki zapach

- brak dbałości o potrzeby typu: okulary, leczenie dentystyczne, aparat słuchowy

- stałe zmęczenie lub senność

- bardzo wczesne przychodzenie do szkoły

- częste nieobecności lub spóźnianie się

- stres uczniów:

• sposoby reakcji na środowisko wynikające z osobowości jednostki:

- typ A - tendencja do bycia ambitnym i agresywnym, poczucie że nie ma czasu do stracenia w dążeniu do osiągnięć

- typ B - również ambitne i agresywne ale spokojniejsze i bardziej zrelaksowane w dążeniu do doskonałości

• pospieszne dzieci - wychowane we wspieraniu do zachowań typu A; zmuszane do dorosłych zachowań; narażone na zbyt duży stres

• kontrolowanie stresu metodą relaksacji - łagodzenie symptomów;

- samobójstwa:

• gromadzenie stresów w dużej ilości, dla której jedynym rozwiązaniem wydaje się być samobójstwo

• sygnały ostrzegawcze:

- grożenie samobójstwem

- wcześniejsze próby samobójcze

- depresja

- znaczące zmiany zachowania dotyczące wzorców jedzenia i spania, nieadekwatne reakcje, ryzykowne zachowania

- kończenie swoich spraw, żegnanie się z osobami, przedmiotami

- praca zawodowa matek:

• dzieci pracujących matek mają mniej stereotypów dotyczących płci

• pracujące matki uczą dzieci większej niezależności

• praca jest potencjalnym źródłem wzrostu zadowolenia matki z życia

• w dziedzinie kontaktów rodzic-dziecko stwierdzono niewiele różnic między matkami pracującymi a niepracującymi

- rozwód:

• chłopcy gorzej znoszą rozwód rodziców niż dziewczynki

• czynniki wpływające na reakcję na rozwód u dziecka:

- wiek dziecka

- osobowość dziecka

- rozmiar konfliktu między rodzicami

- sytuacja ekonomiczna rodzica, z którym dziecko mieszka

- jakość relacji między dzieckiem a rodzicem z którym mieszka

• starsze dzieci cierpią bardziej z powodu rozwodu

• reakcje na rozwód:

- 3-4 lata - tendencja do cofania się w rozwoju w dziedzinie , którą ostatnio dziecko opanowało (trening czystości, ubieranie się, chodzenie do przedszkola); obawa przy rutynowych rozstaniach; kłopoty ze spaniem; obawa przed porzuceniem; wzrost podrażnienia i wymagań;

- 5-8 lat - częsty płacz, silne poczucie odrzucenia; chłopcy odczuwają brak ojca, wyrażają złość na matkę; obniżenie osiągnięć szkolnych;

- 9-12 - wściekłość; tendencja do sprzymierzania się z jednym z rodziców przeciwko drugiemu; rozpacz, niepokój; czasem kłopoty w szkole;

- młodzież - niepokój, obawa o przyszłość; lęk przed własnymi, możliwymi niepowodzeniami małżeńskimi; tendencja do odrywania się od rodziny, poszukiwanie wsparcia u rówieśników lub innych znaczących dorosłych

- dzieci z „kluczem na szyi”:

• dzieci lub młodzież pozostająca bez opieki przez długi czas przed lub po szkole;

• wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia problemów psychologicznych i niewłaściwych zachowań (lęki, niepokoje, kłopoty szkolne i społeczne, podatność na nacisk grupy związany z zachowaniami antyspołecznymi, narażenie na używanie szkodliwych substancji)

5. telewizja jako czynnik socjalizacyjny

- pozytywny wpływ: nauka umiejętności szkolnych i poznawczych, zachowań społecznych

- negatywny wpływ: traktowanie dzieci jako odbiorców reklam zabawek, odżywek, słodyczy; przekaz stereotypów

- rady dla rodziców:

• musisz wiedzieć co i kiedy oglądają dzieci

• wybieraj programy do oglądania

• ustal ograniczenia

• oglądaj z dzieckiem

• czas przed telewizorem spędzaj w sposób korzystny dla dziecka

rozdział 11 - nietypowe dzieci

1. nietypowe dzieci - ogólne spojrzenie

- etykietowanie - za:

• wiązanie diagnozy ze specyficznymi rodzajami oddziaływania

• prowadzi do reakcji ochronnych - większe akceptowanie pewnych zachowań u niepełnosprawnych niż u pełnosprawnych

• pomoc w porozumiewaniu się między specjalistami oraz w klasyfikowaniu i ocenie wyników

• finansowanie specjalnych programów nauczania często dotyczy określonej formy nietypowości

• pomoc w uczynieniu szczególnych potrzeb dzieci nietypowych bardziej widocznymi dla społeczeństwa

- etykietowanie - przeciw:

• dotyczą negatywnych cech dziecka powodując że myśli się o nim jedynie w kategoriach defektu

• determinują reakcje i oczekiwania - samospełniające się proroctwo

• etykiety pełnią funkcję wyjaśnień

• sugerowanie że trudności w nauce związane są z czymś złym w dziecku

• możliwość wytworzenia negatywnego obrazu Ja

• odrzucenie lub ośmieszanie przez rówieśników

• szczególna trwałość

• podstawa do niedopuszczenia do normalnego szkolnictwa

• etykietowanie mniejszości etnicznych

• marnotrawienie czasu na etykietowanie

2. kategorie dzieci wymagających specjalnego nauczania:

- upośledzenie umysłowe:

• definicja - istotne obniżenie funkcjonowania intelektualnego w stosunku do średniej (<70), współistniejąca z deficytami zachowań adaptacyjnych i przejawiające się w okresie rozwoju;

• etiologia - infekcje i zatrucia, urazy i czynniki fizyczne; poważne choroby mózgu; anomalie chromosomowe, zaburzenia przebiegu ciąży

• charakterystyka: trudności w funkcjonowaniu społecznym i nauce szkolnej

• sugestie:

- podzielenie uczenia się na małe kroki, ułożenie we właściwej kolejności, uczenie jednorazowo jednej umiejętności

- stosowanie ćwiczeń i powtórzeń

- polecenie powtarzani słownego

- różne strategie motywujące

- spójny system wzmocnień

- stała ocena postępów, by można było dokonywać zmian celów i metod

- stałe natychmiastowe informacje zwrotne

- zaburzenia uczenia się:

• definicja - szeroki zakres zaburzeń powodujących trudności w nauce szkolnej, które nie mogą być przypisywane problemom emocjonalnym, upośledzeniu czy defektom sensorycznym

• metody klasyfikacji:

- rozbieżność między możliwościami a osiągnięciami dziecka

- kryterium wyłączności

- potrzeba specjalnej pomocy w kształceniu

• charakterystyka:

- nadpobudliwość

- zaburzenia percepcyjno-motoryczne

- labilność emocjonalna

- deficyty w koordynacji ogólnej

- zaburzenia uwagi

- impulsywność

- zaburzenia pamięci i myślenia

- specyficzne kłopoty szkolne

- zaburzenia mowy i słuchu

- niejasne symptomy neurologiczne

• etiologia:

- mikrouszkodzenia mózgu

- brak równowagi biochemicznej

- czynniki środowiskowe - jakość nauczania, tan emocjonalny i motywacja ucznia

• sugestie:

- wyznaczanie rozsądnych celów

- udzielanie jasnych instrukcji

- organizowanie środowiska fizycznego (ustawienie ławki, ilość materiałów)

- przygotowanie na emocjonalne wybuchy uczniów

- zaburzenia zachowania:

• definicja - kategoria obejmująca dzieci które przejawiają poważne i trwałe niewłaściwe zachowania powodujące konflikty społeczne i poczucie osobistego nieszczęścia co ma wpływ na osiągnięcia szkolne

• metody klasyfikacji:

- przejawianie niezdolności uczenia się niemożliwej do wyjaśnienia czynnikami intelektualnymi, sensorycznymi ani zdrowotnymi

- przejawianie niezdolności do nawiązania lub utrzymania zadowalającego kontaktu z rówieśnikami

- niewłaściwe typy zachowań przejawiane w normalnych warunkach

- ogólne poczucie nieszczęścia lub depresja

- tendencja do ujawniania symptomów fizycznych lub lęku w związku z trudnościami osobistymi lub szkolnymi

• charakterystyka - współistnienie ekscesów (zachowania przejawiane w nadmiarze) i deficytów (zachowania przejawiane niezwykle rzadko lub wcale)

• etiologia:

- biologia - płodowy zespół alkoholowy

- szkoła - niewłaściwe środowisko

- społeczeństwo - ubóstwo, rozpad rodziny, przemoc

- rodzina - niewłaściwe interakcje

• sugestie:

- zwrócenie się o poradę do nauczyciela nauczania specjalnego

- uświadomienie uczniom oczekiwania utrzymania rozsądnych standardów zachowania

- przekaz oczekiwań w jasny i stanowczy sposób

- ustalenie spójnych i odpowiednich konsekwencji dla określonych zachowań;

- sformułowanie realistycznych oczekiwań dotyczących celów

- empatia wobec uczniów

- uszkodzenie słuchu:

• definicja - utrata słuchu na tyle poważna że wymaga specjalnego kształcenia lub ćwiczeń

• metody klasyfikacji:

- niesłyszący - defekt wyklucza skuteczne odbieranie informacji językowych za pomocą słuchu przy użyciu aparatu i bez niego

- słabosłyszący - defekt pozwala na skuteczne odbieranie informacji językowych z pomocą słuchu najczęściej przy pomocy aparatu

• etiologia:

- różyczka

- zapalenia opon mózgowych

- wcześniactwo

- komplikacje okresu ciąży

- dziedziczenie

• sugestie:

- zezwolenie na dowolną zmianę miejsca siedzenia w klasie

- ograniczanie czynników zakłócających

- optymalizowanie czytania z ust - odległość, w kierunku twarzy, w sposób naturalny

- budowanie zaufania uczniów do siebie

- świadomość technik radzenia sobie uczniów

- zachęcanie do zadawania pytań

- używanie pomocy wizualnych

- osłabienie wzroku:

• definicja - trudności w dokładnym wzrokowym rozróżnianiu kształtów lub odróżnianiu szczegółów z określonej odległości

• metody klasyfikacji:

- niewidomi - prawie zupełne pozbawieni wzroku

- słabowidzący - wzrok pozwala zobaczyć druk

• etiologia:

- wadliwa refrakcja - niewłaściwa budowa oka

- nadmierne ciśnienie w oku (jaskra)

- zmętnienie soczewki (zaćma)

- czynniki genetyczne

• sugestie:

- wymaganie samodzielności w dbaniu o własne rzeczy

- wyznaczenie uczniów-przewodników

- stawianie tych samych wymagań

- zachęcanie do kontaktów osobistych

- zachęcanie do uczestniczenia w wielu zajęciach

- dawanie tych samych zadań specjalnych i obowiązków

- zaburzenia w porozumiewaniu się:

• definicja - problemy w porozumiewaniu się wynikające z mowy różniącej się od innych, wymagającej skupienia się na niej samej, zaburzającej komunikat lub powodującej zaniepokojenie słuchacza czy mówiącego

• metody klasyfikacji:

- zaburzenia mowy - problemy związane z wytwarzaniem ustnych symboli językowych

- zaburzenia języka - trudności związane z kodem lingwistycznym lub zasadami i zwyczajami związanymi z łączeniem symboli i ich sekwencji

• etiologia:

- czynniki biologiczne - uszkodzenie mózgu, nerwów odpowiedzialnych za artykulację, anomalie w budowie narządu mowy

- warunki środowiskowe

- zaburzenia emocjonalne

- utrata słuchu

• sugestie:

- akceptacja

- zachęcanie do opowiadania

- prawidłowa wymowa

- nie przerywanie, nie wywieranie nacisku, nie kończenie

- pytania otwarte

- słuchanie uważne, okazywanie zainteresowania

- problemy zdrowotne i wady fizyczne:

• definicja - szeroki zakres niepełnosprawności łącznie z zaburzeniami funkcjonalnymi, medycznymi, dodatkowymi zaburzeniami związanymi z potrzebami emocjonalnymi, społecznymi, szkolnymi

• sugestie:

- sprawdzenie dokumentacji uczniów na początku roku, zrozumienie problemu, zmiana środowiska klasowego, konsultacja z poprzednim nauczycielem;

- traktowanie jako dzieci wartościowe, kompetentni uczniowie; ustalenie rozsądnych wymagań i oczekiwanie ich wypełniania

- kształtowanie właściwych postaw wobec kalectwa

- ograniczenia czasowe, sugerowanie rodzicom pomocy w nauce

- zapewnienie przyjaznej atmosfery

- dzieci uzdolnione i utalentowane:

• definicja - kategoria dzieci wymagających specjalnego nauczania, obejmująca jednostki które przejawiają wysokie zdolności do osiągania sukcesów w określonych obszarach

• sugestie:

- przeglądanie charakterystyk uczniów

- analizowanie programu nauczania z punktu widzenia uzdolnionych uczniów

- używanie metod nauczania zachęcających do twórczości i badania własnego środowiska

- bycie modelem

3. prawa nietypowych dzieci i ich rodziców

- prawa powszechne:

- indywidualne programy nauczania:

4. rodzice nietypowych dzieci:

- włączenie rodziców w kształcenie dzieci daje wymierne efekty

5. wnioski dla nauczania:

- zidentyfikowanie uczniów zagrożonych ryzykiem niepowodzenia

- stosowanie formalnych i nieformalnych metod oceny

- podejmowanie decyzji dotyczących skierowań do specjalistów

- wnoszenie wkładu w rozważania zespołu oceniającego na temat rodzaju nauczania

- wprowadzanie programu w życie

11

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb

---