CZĘŚĆ IX
Odpowiedzialność prawna dziennikarzy i odpowiedzialność karna
Odpowiedzialność karna za zniesławienie i znieważenie
dziennikarz i media publikując materiały prasowe mogą naruszyć wiele przepisów KK, najczęściej odpowiedzialność wiązana jest ze zniesławieniem (art. 212) i znieważeniem
„kto pomawia inną osobę, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie mającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do lat 2”
jeżeli sprawca dopuszcza się wspomnianego czynu za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2
Odpowiedzialność karna za zniesławienie i znieważenie (art. 212, 213 KK)
do zaistnienia przestępstwa zniesławienia wyznacza sama możliwość poniżenia kogoś, nie musi nastąpić rzeczywiste poniżenie przez słowo, druk, obraz, rysunek, karykaturę, gest (np. puknięcie się w czoło)
zniesławioną może być tylko osoba żyjąca a ochrona pamięci osoby zmarłej przeprowadzona jest w procesie cywilnym
art. 213 KK przewiduje okoliczność wyłączającą bezprawność (kontratyp); zniesławienie dokonane w mediach gdy ktoś publicznie rozgłasza prawdziwy zarzut służący obronie społecznej, uzasadniającego interesu
publiczne podniesienie zniesławiającego zarzutu
prawdziwość zarzutów
działanie w społecznie uzasadnionym interesie
Zniewaga, obraza, prowokacja, retorsja
„kto znieważa inną osobę w jej obecności lub pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”
jeżeli sprawca dopuszcza się wspomnianego czynu za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie albo karze karze pozbawienia wolności do do roku
możliwe jest odstąpienie od wymierzenia kary jeżeli zniewaga wywołała wyzywające zachowanie się znieważonego (prowokacja) albo jeżeli znieważony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną (retorsja)
Tryb ścigania
przestępstwa zniesławienia i znieważenia są ścigane w drodze oskarżenia prywatnego - akt oskarżenia wnosi pokrzywdzony
przestępstwa te mogą zostać popełnione jedynie umyślnie, przewidując możliwość popełnienia takiego przestępstwa lub godząc się na jego popełnienie
na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości (art. 215 KK)
w razie skazania za przestępstwo prasowe sąd może orzec jako kare dodatkową przepadek materiału prasowego
Przestępstwa prasowe
penalizacja prawa prasowego to stosowanie sankcji karnych, będących głównym interesem służącym postrzeganiu przepisów ustawy
ustawa nie przewiduje jednak kar za korumpowanie dziennikarzy, ujawnianie danych personalnych świadków pokrzywdzonych lub ich wizerunku, kryptonimu, posługiwania się ukrytą kamerą lub mikrofonem
oprócz zniesławienia i znieważenia w treści materiału prasowego mogą występować inne przestępstwa:
przestępstwa przeciwko RP
publiczne znieważenie Narodu lub RP, Prezydenta RP, głowy obcego państwa lub akredytowanego szefa przedstawicielstwa demokratycznego, godła, sztandaru, chorągwi, bandery, flagi lub innego znaku państwowego, względnie państwa obcego
obszar uczuć religijnych (art. 196 KK)
pornografia (art. 202 KK)
rozpowszechnianie wiadomości z postępowania przygotowawczego lub niejawnej rozprawy sądowej
nawoływanie do lub pochwalanie przestępstw
nielegalne uzyskanie informacji (art. 267 KK)
Przestępstwa porządkowo-prasowe
czyny określające wydawcę dziennika lub czasopisma oraz koncesjonowanie programów radiowych i telewizyjnych (art. 45 prawa prasowego oraz 52 ustawy o radiofonii i telewizji)
czyny zabronione, które precyzują obowiązek lub zakaz publikacji akredytacji materiału prasowego albo zakaz ujawniania określonych informacji (art. 46, 47, 49 w związku z artykułem 14 i 15 prawa prasowego
artykuł 46 prawa prasowego („kto wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy uchyla się od opublikowania sprostowania lub odpowiedzi (..) albo publikuje takie sprostowanie lub odpowiedź wbrew warunkom określonym w ustawie podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności”)
jeżeli pokrzywdzony jest osobą fizyczną, ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego
CZĘŚĆ X
Etyka mediów
Etyka mediów, etyka dziennikarska
etyczne jest takie działanie mediów i dziennikarzy, dzięki któremu:
w miarę możliwości i przy najlepszych staraniach dostarczają odbiorcom to, czego mają prawo słusznie oczekiwać
nie wywołuje zbytecznego cierpienia
treść i forma przekazu formowane są zawsze w interesie odbiorcy i zgodnie z jego oczekiwaniami, a nie w interesie nadawcy lub innego „mecenasa”
limity etyki, kodeksy obyczajowe dziennikarzy i mediów różnicują odpowiedzialność i kategorie wykroczeń
Dekalog dziennikarza:
nie kłam, nie rozpowszechniaj nieprawdziwych informacji
służ odbiorcy
szanuj informatora swego - nie wykorzystuj naiwności, nie wymuszaj, nie szantażuj
ucz się - udoskonalaj swój warsztat
nie przelewaj krwi i łez nadaremno
bądź nieprzekupny
milcz, kiedy informator zastrzeże poufność
oddzielaj swój zawód od takich zajęć jak: cenzor, akwizytor, copywriter, propagandysta, piarowiec
dbaj o godność swojego zawodu
bądź lojalny wobec szefa i swojego pracodawcy
Dekalog Magdaleny Środy:
nie judź
nie krzywdź
mów - choć czasem - prawdę
nie folguj ciekawości gawiedzi
nie pijaruj
myśl i skłaniaj do myślenia innych
nie bądź cynikiem
troszcz się o równość
troszcz się o wolność
staraj się lubić bliźnich i zrób wszystko, by mieć szacunek do samego siebie
Media i władza
polski rynek medialny został zdominowany przez pozorujące obiektywizm dziennikarstwo politycznie afiliowane (kampanie wyborcze w mediach publicznych, upolitycznienie mediów prywatnych)
wolność słowa traktowana jest czasem jako swoisty przywilej dziennikarza, wyróżniający go spośród innych obywateli. Inne miary przykładane są przez samych dziennikarzy od wolności słowa im przynależnej, inne do wolności pozostałych ludzi
upolitycznienie zawodu dziennikarskiego - problem dziennikarzy polityków, ich startu w wyborach, kampanii, sympatii politycznych
Media i biznes
zjawisko kryptoreklamy obecnie we wszystkich rodzajach mediów potępiane jest przez dziennikarskie normy obyczajowe
aby uniknąć posądzenia o kryptoreklamę dziennikarze powinni:
w tym samym tekście przedstawiać konkurentów
nie używać przymiotników typu „najlepszy” i „jedyny”
pokazywać wady opisywanego produktu lub usługi
zjawisko PR a podatność środowiska dziennikarskiego na jego treści
Wydawca-dziennikarz. Zasady publikowania materiałów redakcyjnych
pisanie o producentach lub usługodawcach i oferowanych przez nich towarach i usługach musi być zgodne ze standardami dziennikarskimi, a także uzasadnione potrzebami informacyjnymi lub interesom publicznym oraz charakterem tytułu prasowego
materiały redakcyjne zawierające analizy i opinie dotyczące rynku papierów wartościowych nie mogą sugerować, że stanowią rekomendację w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa
materiały pochodzące od agencji PR działów promocji itp. mogą być wykorzystywane w publikacji, ale wymagają zawsze krytycznej oceny, konfrontacji z innymi materiałami lub wiedzą autora; w przypadku wykorzystywania tego typu materiałów należy wskazać źródło pochodzenia
Zasady publikacji materiałów redakcyjnych
informacje powinny być wyraźnie oddzielone od opinii i komentarzy redakcyjnych tak, aby czytelnik mógł ją swobodnie rozróżnić; elementy ilustracyjne (fotomontaże, kolaże, infografiki) wykorzystujące obrazy lub fotografie powinny w ich opisie (lub podpisie) zawierać informacje o fakcie montażu lub przetworzenia, autorze, źródle pochodzenia obrazu lub fotografii
wydawca zobowiązany jest do ochrony autorskich praw osobistych i majątkowych autorów; plagiat (wykorzystywanie utworu w całości bez stosownej zgody autora lub właściciela praw i właściwego oznaczenia oraz wykorzystanie utworu w części bez oznaczenia cudzysłowem, przywołania autora i źródła publikacji) jest niedopuszczalnym naruszeniem kodeksu (etycznego)
wykorzystywanie jakichkolwiek materiałów i informacji z innych środków przekazu, a także cytatów wymaga wskazania źródła pochodzenia tego materiału lub publikacji. Cytaty oznaczone cudzysłowem muszą być wierne
Konflikt interesów
dziennikarz w związku z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych nie może cytować wypowiedzi, wykorzystywać wizerunku i pisać o członkach własnej rodziny - krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia - oraz z członkami rodziny do tego samego stopnia innych pracowników redakcji, jeśli może to przysporzyć jemu lub im korzyści materialnych lub osobistych
jeżeli krewni lub powinowaci (do drugiego stopnia) dziennikarza są powiązani z partią polityczną, instytucją przedsiębiorczą itp., których dotyczy przygotowana publikacja, ma on obowiązek powstrzymać się od pisania lub redagowania materiałów na temat tych osób, podmiotów oraz zdarzeń z ich udziałem
dziennikarz nie może łączyć wykonywanego zawodu ze sprawowaniem funkcji publicznej a także angażować się w działalność polityczną; nie dotyczy to dziennikarzy zatrudnionych w pismach organizacji politycznych lub zawodowych
dziennikarz zatrudniony przez wydawcę lub współpracujący z wydawcą nie może bez zgodny redaktora naczelnego pełnić funkcji rzecznika prasowego lub doradcy osoby albo organizacji publicznej, rządowej, samorządowej, pozarządowej, politycznej lub przedsiębiorczej
w przypadku publikacji materiałów prasowych pochodzących od rzecznika prasowego lub innej osoby wypowiadającej się w imieniu reprezentowanych przez nią instytucji, przedsiębiorcy, partii politycznych itp., należy wskazać funkcję pełnioną przez autora oraz jednostkę, którą reprezentuje
członkostwo dziennikarza w organizacjach lub instytucjach o charakterze marketingowym lub lobbingowym z wyłączeniem organizacji dziennikarskich oraz organizacji skupiających wydawców i reprezentujących interesy rynku prasowego lub czytelników jest sprzeczne z niezależnością dziennikarską
prowokacja dziennikarska może być przeprowadzona tylko wtedy, gdy przemawia za tym ważny interes publiczny a nieskuteczne okażą się lub mogą się okazać inne środki dziennikarskie i tylko za wiedzą redaktora naczelnego; jeżeli dziennikarska prowokacja może zagrozić czyjemuś życiu lub zdrowiu, wskazane jest jej prowadzenie za wiedzą policji lub prokuratury
dziennikarze i inni pracownicy wydawcy nie mogą pracować dla służb specjalnych jak i żadnych agencji wywiadowczych lub policyjnych; jeżeli dziennikarz lub inny pracownik wydawcy otrzyma propozycję takiej współpracy, niezwłocznie powinien poinformować o tym redaktora naczelnego pisma i wydawcę; poza przypadkiem przewidzianym prawem, dziennikarzowi nie wolno występować w roli informatora policji, prokuratury lub innych organów i organizacji o podobnym charakterze
CZĘŚĆ XI
prawo autorskie, prawa pokrewne, utwór, prawa własności intelektualnej
Prawo autorskie
prawa autorskie - zespół norm prawnych chroniących twórczość literacką, naukową i artystyczną
przedmiotem prawa autorskiego jest każde dzieło literackie, naukowe, artystyczne, ustalone w jakiejkolwiek postaci i będące przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze
prawo autorskie chroni utwory jako dobra niematerialne oraz opracowania cudzych autorów
prawa autorskie dzielą się na osobiste (niezbywalne i nigdy nie wygasające) i majątkowe (zbywalne i dziedziczne, lecz wygasające po 50 latach od śmierci autora - stają się dziedzictwem narodowym) - [prawa majątkowe można przekazać]
Podmiot prawa autorskiego
prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej (art. 8)
twórcą jest osoba, której nazwisko uwidocznione w tym charakterze w egzemplarzach utworu, lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w związku z rozpowszechnianiem utworu
pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe
współtwórcom przysługuje prawo autorskie wspólne (wielkości udziałów są równe)
Prawa pokrewne (np. gdy ktoś chce oryginalny występ teatralny nagrać na DVD)
prawa związane z prawem autorskim dotyczące praw do artystycznych wykonań, praw do fonogramów i wideogramów, do nadań - to prawa pokrewne
prawa te są chronione w Polsce od 29 maja 1994
Konwencja Rzymska o ochronie artystów, wykonawców, producentów, stacji nadawczych zobowiązuje państwa - sygnatariuszy do zagwarantowania ochrony prawnej podmiotów wymienionych powyżej
Utwór
utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze
prawo autorskie chroni oryginalne wytwory ducha i myśli
utwór jest chroniony od momentu jego ustalenia (gdy utwór powstał, można się z nim zapoznać, wspomnienie o nim w rozmowie), a więc od chwili, gdy inne osoby poza twórcą mogą się z nim zapoznać
prawo chroni nie tylko utwory w postaci ostatecznej, lecz także szkice, plany, zarysy
ustawa obejmuje ochroną również opracowania cudzego utworu - tłumaczenia, adaptacje, przeróbki
Prawo autorskie - geneza
prawo autorskie nie było znane systemowi prawa rzymskiego, który ochroną obejmował wyłącznie dobra materialne
pojęcia własności dzieła pojawiało się za czasów encyklopedystów francuskich (XVIII wiek)
Martais, rzymski poeta jako pierwszy użył terminu plagiarus na określenie działalności Fidentinusa, który przywłaszczył jego utwory
ukształtowanie poglądu, iż dzieło jest własnością twórcy oraz że tego prawa nie można bezkarnie naruszać miało miejsce 24 lipca 1793 roku poprzez dekret o własności literackiej i artystycznej
na ziemiach polskich twórcą teorii praw na dobrach niematerialnych był J. Kohler
System prawa własności intelektualnej
do dyscyplin prawniczych obejmujących prawa własności intelektualnej należą:
prawo autorskie
prawo pokrewne
prawo własności przemysłowej (wynalazcze, patentowe, projektów racjonalizatorskich, znaków towarowych, ochrony topografii układów scalonych itd.)
prawo prasowe
prawo radiowe i telewizyjne
prawo reklamy
Dziennikarze a prawo autorskie
twórczość dziennikarska należy do katalogu dóbr intelektualnych, choć specjaliści wskazują, że nie wszystkie utwory dziennikarskie można objąć ochroną; dotyczy to np. informacji prostych, zapowiedzi, tytułów
wergiliuszowa zasada carpent tua poma nepotes - wnuki twoje zbiorą owoc pracy twojej - tak chętnie przytaczana przez twórców, których prawa majątkowe do utworów są dziedziczne, dotyczy także dziennikarzy; prawnicy podkreślają, że o tym czy „zestawianie jednostek informacji w formie wyrażającej myśl” jest czy też nie jest utworem nie decyduje jego wielkość
warto podkreślić, że inwencja może się materializować w formie pisemnej, fonicznej, plastycznej, komputerowej i wizualnej
Prawo autorskie a praktyka redakcyjna
ze względu na udział autora wyróznia się cztery rodzaje utworów:
oryginalny
inspirowany (pochodny)
zależny
redagowany
utwory inspirowane:
parodie, pastisze, imitacje dzieł
analizy, krytyki, rozbiory
utwory polemiczne
utwory wykorzystujące lub nawiązujące do pojedynczego wątku utworu, postaci itd.
Rozpowszechnianie utworów
- artykuł 25 prawa autorskiego, który reguluje problem rozpowszechniania przez media utworów już opublikowanych; prasa, radio i telewizja mogą rozpowszechniać już rozpowszechnione sprawozdanie o aktualnych wydarzeniach, aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne (chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione), aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie, krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, mowy wygłaszane na publicznych zebraniach i rozprawach (nie wolno jednak opublikować np. zbioru mów jednej osoby), krótkie streszczenie rozpowszechnionych utworów.
- za korzystanie z utworów twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia
- rozpowszechnianie utworów jest dozwolone zarówno w oryginale jak i w tłumaczeniu