KARTA ZIEMI

Preambuła

Znajdujemy się w krytycznej chwili w historii Ziemi, w czasie, gdy ludzkość musi wybrać swoją przyszłość. Jako że świat staje się coraz bardziej współzależny i wrażliwy, przyszłość wskazuje na wielkie niebezpieczeństwo, jak również na wielkie obietnice. Aby posuwać się naprzód, musimy uznać, iż pośrodku wspaniałej różnorodności kultur i form życia stanowimy jedną rodzinę ludzką i jedną wspólnotę Ziemską ze wspólnym przeznaczeniem. Musimy zjednoczyć się, aby wydać na świat zrównoważone społeczeństwo globalne oparte na poszanowaniu przyrody, uniwersalnych prawach ludzkich, sprawiedliwości ekonomicznej i kulturze pokoju. Aby to osiągnąć, koniecznym jest abyśmy jako mieszkańcy Ziemi zadeklarowali naszą odpowiedzialność za pozostałych, za większe społeczności i za przyszłe pokolenia.

Ziemia, nasz dom

Ludzkość jest częścią ogromnego ewoluującego wszechświata. Ziemia, nasz dom, zamieszkana jest przez unikalną, społeczność życia. Siły przyrody powodują, iż istnienie jest wymagającą i jednocześnie niepewną przygodą, jednakże Ziemia przewidziała te warunki jako niezbędne do ewolucji życia. Prężność społeczności życia i pomyślność ludzkości zależy od zachowania zdrowej biosfery ze wszystkimi jej systemami ekologicznymi, bogactwem roślin i zwierząt, żyznymi glebami, czystymi wodami i powietrzem. Globalne środowisko ze swoimi skończonymi zasobami jest wspólną troską wszystkich ludzi. Ochrona witalności, zróżnicowania i piękna Ziemi jest uświęconym celem.

Globalna sytuacja

Dominujące wzory produkcji i konsumpcji powodują dewastację środowiska, zubożenie zasobów i masowe ginięcie gatunków. Prowadzi się działalność na niekorzyść społeczności. Korzyści wynikające z rozwoju nie są dzielone równo i przepaść pomiędzy bogatymi a biednymi powiększa się. Powszechna jest niesprawiedliwość, bieda, ignorancja i brutalne konflikty, co powoduje cierpienie. Bezprecedensowy wzrost populacji ludzkiej stał się zbyt dużym ciężarem dla ekologicznych i socjalnych systemów. Zagrożone zostały fundamenty bezpieczeństwa globalnego. Wspomniane trendy są niebezpieczne, jednakże możliwe do uniknięcia.

Przyszłe wyzwania

Wybór należy do nas: stwórzmy globalne partnerstwo mające na celu dbałość o Ziemię i resztę ludzi lub zaryzykujemy zniszczenie nas samych oraz różnorodności życia. Fundamentalne zmiany naszych wartości, instytucji i trybu życia są konieczne. Musimy zdać sobie sprawę, że kiedy podstawowe potrzeby zostały spełnione, rozwój ludzkości dotyczy tego, aby bardziej "być" niż "mieć". Mamy wiedzę i technologię, które zapewnią nam wszystko i zredukują nasz wpływ na środowisko. Pojawienie się globalnego społeczeństwa obywatelskiego tworzy nowe szanse zbudowania demokratycznego i humanitarnego świata. Nasze środowiskowe, ekonomiczne, polityczne, socjalne i duchowe wyzwania są ze sobą powiązane i wspólnie możemy wypracować globalne rozwiązania.

Uniwersalna odpowiedzialność

Aby zrealizować powyższe aspiracje, musimy zdecydować się na życie w poczuciu uniwersalnej odpowiedzialności, identyfikując się z całą społecznością Ziemi, jak również ze swoimi społecznościami lokalnymi. Jesteśmy równocześnie przedstawicielami różnych narodów oraz jednego świata, które są ze sobą powiązane. Każdy dzieli współodpowiedzialność za obecną i przyszłą pomyślność rodziny ludzkiej i większego, żyjącego świata. Duch ludzkiej solidarności i pokrewieństwa z całością życia wzmacnia się, gdy żyjemy oddając cześć tajemnicy istnienia, będąc wdzięcznymi za dar życia i uznając ze skromnością miejsce człowieka w przyrodzie.

Pilnie potrzebujemy wspólnej wizji podstawowych wartości, które zapewnią etyczne podstawy pojawiającej się światowej społeczności. Dlatego też, wspólnie w HOPE potwierdzamy następujące zasady zrównoważonego stylu życia jako wspólny standard, według którego ma być prowadzona działalność i ocena wszystkich osób, organizacji, przedsiębiorstw, rządów i instytucji ponadnarodowych.

ZASADY

I. SZANOWAĆ I DBAĆ O SPOŁECZNOŚĆ ŻYCIA

1. Szanować Ziemię i życie z całą ich różnorodnością.

a) Uznawać, że wszystkie istoty są od siebie zależne i że każda z form życia ma wartość, niezależnie od jej znaczenia dla człowieka.

b) Potwierdzać wiarę we wrodzoną godność wszystkich istot ludzkich i intelektualny, artystyczny, etyczny i duchowy potencjał ludzkości.

2. Troszczyć się o społeczność życia ze zrozumieniem, współczuciem i miłością.

a) Zaakceptować, iż prawu posiadania, zarządzania i korzystania z zasobów naturalnych towarzyszy odpowiedzialność za zapobieganie szkodom środowiskowym i ochronę praw ludzi.

b) Potwierdzać, że zwiększonej wolności, wiedzy i władzy towarzyszy zwiększona odpowiedzialność za promocję wspólnego dobra.

3. Budować demokratyczne społeczeństwa, które są sprawiedliwe, aktywne, zrównoważone i pokojowe.

a) Zapewnić, że społeczności na wszystkich poziomach gwarantują prawa ludzkie i fundamentalne wolności, oraz dają możliwość każdemu wykorzystania w pełni swojego potencjału.

b) Promować socjalną i ekonomiczną sprawiedliwość, umożliwiając każdemu osiągnięcie bezpiecznych i odpowiednich warunków do życia, które są odpowiedzialne środowiskowo.

4. Zabezpieczyć szczodrość i piękno Ziemi dla obecnych i przyszłych generacji

a) Uznawać, że wolność działania każdej generacji jest określana potrzebami przyszłych generacji.

b) Przekazywać przyszłym generacjom wartości, tradycje i instytucje wspierające długookresowy rozkwit ludzkości na Ziemi i społeczności ekologicznych.

Ażeby wypełnić powyższe cztery zobowiązania, konieczna jest:

II. INTEGRALNOŚĆ EKOLOGICZNA

5. Chronić i przywracać integralność ziemskich systemów ekologicznych, ze szczególną troską o różnorodność biologiczną i procesy, które utrzymują życie.

a) Wdrożyć na wszystkich poziomach zrównoważonego rozwoju plany i regulacje które uczynią z ochrony i odnowy środowiska integralną część wszystkich inicjatyw rozwoju.

b) Ustanowić rezerwaty ochrony przyrody i biosfery, włączając w to dzikie tereny i obszary morskie, aby chronić systemy podtrzymujące życie na Ziemi, zachować bioróżnorodność i nasze naturalne dziedzictwo.

c) Promować odradzanie się zagrożonych gatunków i ekosystemów.

d) Kontrolować i eliminować nienaturalne lub genetycznie modyfikowane organizmy, które są szkodliwe dla gatunków naturalnych i środowiska, oraz zapobiegać wprowadzaniu takich szkodliwych organizmów.

e) Zarządzać wykorzystaniem zasobów odnawialnych, takich jak woda, gleba, produkty lasu i życie morskie, w sposób, który uniemożliwia przekraczanie współczynników regeneracji i chroni ekosystemy.

f) Zarządzać wydobyciem i wykorzystaniem nieodnawialnych zasobów, takich jak minerały i paliwa kopalne, w sposób minimalizujący możliwość ich zubażania i nie powodujący poważnego zniszczenia środowiska.

6. Zapobiegać szkodom, jako najlepsza metoda ochrony środowiska, i tam, gdzie wiedza jest ograniczona, zachowywać ostrożność.

a) Podejmować działanie aby uniknąć poważnej lub niemożliwej do cofnięcia szkody środowiskowej, nawet wtedy, gdy wiedza naukowa jest niekompletna lub nieprzekonująca.

b) Obciążyć koniecznością dowodu tych, którzy twierdzą, iż proponowane działanie nie spowoduje znaczącej szkody i uczynić strony odpowiedzialne za nie.

c) Dopilnować, iż podejmowanie decyzji obejmuje skumulowane, długookresowe, pośrednie, długodystansowe i globalne konsekwencje działalności człowieka.

d) Zapobiegać zanieczyszczeniom jakiejkolwiek części środowiska i zakazać opracowywania radioaktywnych, toksycznych lub innych niebezpiecznych substancji.

e) Unikać działań militarnych szkodzących środowisku.

7. Zaadaptować wzory produkcji, konsumpcji i rozrodczości które zabezpieczą potencjał regeneracyjny Ziemi, prawa człowieka i pomyślność społeczności.

a) Redukować wykorzystanie, wykorzystywać ponownie i poddawać recyklingowi materiały używane w systemach produkcji i konsumpcji, oraz zapewnić że pozostałości odpadów mogą zostać przyswojone przez systemy ekologiczne.

b) Działać z umiarem i efektywnością przy wykorzystaniu energii, polegać na coraz większym wykorzystaniu źródeł energii odnawialnej, jak np. słoneczna czy wiatrowa.

c) Promować rozwój wdrażanie i sprawiedliwy transfer technologii środowiskowych.

d) Uwzględniać pełne koszty środowiskowe i socjalne towarów i usług w ich cenach, umożliwiając konsumentom rozróżnienie produktów, spełniających najwyższe standardy środowiskowe i socjalne.

e) Zapewnić powszechny dostęp do służby zdrowia, która popiera zdrową i odpowiedzialną rozrodczość.

f) Zaadaptować style życia, które będą kładły nacisk na jakość życia i wystarczające materiały w skończonym świecie.

8. Rozwijać naukę w zakresie ekologicznej równowagi i promować otwartą wymianę oraz szerokie stosowanie nabytej wiedzy.

a) Wspierać międzynarodową współpracę naukową i techniczną w zakresie zrównoważonego rozwoju, ze szczególną uwagą zwróconą w kierunku narodów rozwijających się

b) Uznawać i zachowywać tradycyjną wiedzę i mądrość duchową we wszystkich kulturach mających swój udział w ochronie środowiska i pomyślności człowieka.

c) Zapewnić, że informacje o dużym znaczeniu dla zdrowia ludzkiego i ochrony środowiska, włącznie z informacjami genetycznymi, pozostaną ogólnodostępne.

III. SPRAWIEDLIWOŚĆ SOCJALNA I EKONOMICZNA

9. Eliminować ubóstwo jako etyczny, socjalny i środowiskowy imperatyw.

a) Gwarantować prawo do czystej wody i powietrza, bezpieczeństwa w zakresie dostępności żywności, nie zanieczyszczonej ziemi, schronienia, warunków sanitarnych oraz niezbędnych zasobów krajowych oraz międzynarodowych.

b) Dawać prawo każdemu człowiekowi do edukacji i zasoby, które zabezpieczą zrównoważone warunki życia; zapewnić ubezpieczenie społeczne i zabezpieczenie dla tych, którzy nie są w stanie zatroszczyć się o siebie.

c) uznawać ignorowanych, chronić słabszych, służyć cierpiącym i umożliwić im wykorzystanie potencjału, jak również realizowanie aspiracji.

10. Zapewnić, że działania i instytucje ekonomiczne na wszystkich poziomach promują rozwój ludzkości w sprawiedliwy i zrównoważony sposób.

a) Promować sprawiedliwą dystrybucję dóbr pomiędzy narodami.

b) Powiększać intelektualne, finansowe, techniczne i socjalne zasoby rozwijających się narodów, uwalniając je od uciążliwego zadłużenia międzynarodowego.

c) Zapewnić, że cały handel wspiera zrównoważone wykorzystanie zasobów, ochronę środowiska i postępujące standardy pracy.

d) Wymagać od międzynarodowych korporacji i organizacji finansowych działania w sposób przejrzysty dla dobra ogółu i uznania ich za odpowiedzialne za konsekwencje swoich działań.

11. Potwierdzić równość płci, jako warunku wstępnego względem zrównoważonego rozwoju i zapewnić szanse powszechnego dostępu do edukacji, służby zdrowia i działalności w gospodarce.

a) Zabezpieczyć kobietom prawa człowieka i zakończyć wszelką przemoc stosowaną wobec nich.

b) Promować aktywny udział kobiet we wszystkich aspektach życia gospodarczego, politycznego, obywatelskiego i kulturalnego, jako równych i pełnoprawnych partnerów, osób odpowiedzialnych za podejmowanie decyzji, liderów i beneficjantów.

c) Wzmacniać rodziny i zapewniać bezpieczeństwo i wychowanie w miłości wszystkich członków rodziny.

12. Przestrzegać prawo wszystkich, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, do naturalnego i socjalnego środowiska wspierającego ludzką godność, zdrowie fizyczne i duchową pomyślność, ze szczególną uwagą na prawa rdzennych ludów i mniejszości.

a) Eliminować dyskryminację we wszystkich jej formach, jak te, które bazują na rasie, kolorze, płci, orientacji seksualnej, religii, języku i pochodzeniu narodowym, etnicznym bądź socjalnym.

b) Potwierdzać prawo rdzennych ludów do ich duchowości, wiedzy, ziem i zasobów i do związanych z nimi warunków zrównoważonego bytu.

c) Honorować i wspierać młodych ludzi naszych społeczności, umożliwiając im wypełnienie ich kluczowej roli tworzenia zrównoważonych społeczności.

d) Chronić i przywracać wyróżniające się miejsca o znaczeniu kulturalnym i duchowym.

IV. DEMOKRACJA I POKÓJ

13. Wzmacniać instytucje demokratyczne na każdym poziomie i zapewniać przejrzystość i odpowiedzialność rządzenia, włącznie z udziałem w podejmowaniu decyzji i dostępem do sprawiedliwości.

a) Przestrzegać prawa każdego do uzyskania na czas jasnej informacji w zakresie środowiska, wszystkich planów rozwoju oraz działań, które najprawdopodobniej będą mieć na niego wpływ, lub w których będzie stroną zainteresowaną.

b) Wspierać lokalne, regionalne i globalne społeczeństwo obywatelskie i promować udział wszystkich osób zainteresowanych oraz organizacji w podejmowaniu decyzji.

c) Chronić prawa wolności opinii, wyrażania jej, pokojowych zgromadzeń, stowarzyszeń i protestów.

d) Ustanowić efektywny i wydajny dostęp do administracyjnych i sądowych procedur, włącznie z zaradzaniem i naprawianiem szkód środowiskowych oraz takich zagrożeń.

e) Eliminować korupcję we wszystkich instytucjach publicznych i prywatnych.

f) Wzmacniać społeczności lokalne, umożliwiając im dbanie o środowisko i przyporządkowując odpowiedzialności środowiskowe poziomom rządzenia, na których mogą być najbardziej efektywne.

14. Włączyć w formalną edukację i ciągłe doskonalenie wiedzy, wartości i umiejętności niezbędnych do życia w sposób zrównoważony.

a) Zapewnić wszystkim, w szczególności dzieciom i młodzieży, szanse edukacyjne, które dadzą możliwość aktywnego przyczynienia się do zrównoważonego rozwoju.

b) Promować udział sztuki, nauk humanistycznych, jak również innych, w edukacji w zakresie rozwoju zrównoważonego.

c) Zwiększać rolę masmediów w podnoszeniu świadomości ekologicznej i wyzwaniach socjalnych.

d) Uznać znaczenie edukacji moralnej i duchowej w zakresie prowadzenia zrównoważonego życia.

15. Traktować wszystkie istoty żywe z szacunkiem i uznaniem.

a) Zapobiegać okrucieństwu względem zwierząt trzymanych przez ludzi i chronić przed cierpieniem.

b) Chronić dzikie zwierzęta przed takimi metodami polowania, łapania i łowienia, które powodują skrajne, przedłużone lub możliwe do uniknięcia cierpienie.

c) Unikać lub wyeliminować jak tylko jest to możliwe wyłapywanie lub niszczenie gatunków nie będących pod ochroną.

16. Promować kulturę tolerancji i pokoju.

a) Zachęcać do wspierania wzajemnego zrozumienia, solidarności i współpracy pomiędzy ludźmi i narodami.

b) Wdrożyć kompleksowe strategie zapobiegania konfliktom i wspólnego rozwiązywania problemów aby rozstrzygać spory międzynarodowe.

c) Zdemilitaryzować narodowe systemy bezpieczeństwa do poziomu broni obronnej i przekształcić zasoby militarne do celów pokojowych, włącznie z odnawianiem środowiska.

d) Wyeliminować bronie nuklearne, biologiczne i toksyczne oraz inne bronie masowego rażenia.

e) Zapewnić, iż wykorzystanie przestrzeni orbitalnej i kosmicznej wspierać będzie ochronę środowiska i pokój.

f) Uznać, iż pokój stanowi całość stworzoną poprzez właściwe związki ze sobą, z innymi osobami, innymi kulturami, innym życiem, Ziemią, oraz większą całością, której są częścią.

18 marca 1997

Projekt przedłożony do globalnej konsultacji 18 marca 1997 na Konferencji Rio+5 Forum

Ziemia jest naszym domem i domem wszystkich istot żyjących. Ziemia jako taka jest również żywa. Jesteśmy częścią ewoluującego wszechświata. Istoty ludzkie są członkami współzależnej społeczności życia z wspaniała różnorodnością form żyjących i kultur. pochylamy się przed pięknem Ziemi i dzielimy cześć dla życia i źródeł naszego istnienia. Dziękujemy za dziedzictwo które otrzymaliśmy od poprzednich pokoleń i obejmujemy naszą odpowiedzialnością obecne i przyszłe pokolenia.

Społeczność światowa znalazła się w szczególnym momencie. Nie zważając na własne ryzyko ignorujemy prawa którymi rządzona jest biosfera. Ludzkość osiągnęła zdolność do czynienia radykalnych zmian w środowisku i procesach ewolucyjnych. Brak przewidywania i niewłaściwe używanie wiedzy i władzy zagraża strukturze życia i fundamentom lokalnego i światowego bezpieczeństwa. Na świecie istnieje ogrom przemocy, nędzy i cierpienia. Staje się oczywiste, że potrzebna jest fundamentalna zmiana.

Stoi przed nami wybór: zaopiekować się Ziemią lub uczestniczyć w destrukcji samych siebie i różnorodności życia. Musimy ponownie przemyśleć podstawy cywilizacji przemysłowo-technicznej, znaleźć nowe drogi zrównoważenia jednostki i społeczności, bycia i posiadania, różnorodności i jedności, spojrzenia krótko-dystansowego i długo-dystansowego, używania konsumpcyjnego i rozwoju duchowego.

Pośród całej naszej różnorodności jesteśmy jedną ludzkością i jedną ziemską rodziną dzieląca przeznaczenie. Wyzwania jakie przed nami stoją wymagają spojrzenia etycznego. Musi być ukształtowane partnerstwo, a współpraca na lokalnym, regionalnym, narodowym i międzynarodowym poziomie rozwijana. W solidarności między sobą i między społecznością żyjąca, my ludzie całego świata zobowiązujemy się do działania według następujących wzajemnie powiązanych zasad:

Respektowanie Ziemi i wszelkiego życia. Ziemia, każda forma życia i wszystkie istoty żyjące posiadają wewnętrzną wartość i gwarantowane poszanowanie niezależnie od ich użytecznej wartości dla ludzkości.

Dbanie o Ziemię, ochrona i odnowa różnorodności, integralności i piękna ekosystemów planety. Gdziekolwiek istnieje ryzyko nieodwracalnych lub poważnych zniszczeń, muszą być podjęte działania profilaktyczne zabezpieczające przed szkodą.

Życie w sposób zrównoważony, promowanie i przyjęcie modelu konsumpcji, produkcji i reprodukcji który zabezpiecza prawa człowieka i możliwości regeneracyjne Ziemi.

Ustanowienie sprawiedliwości, i obrony bez dyskryminacji, prawa wszystkich ludzi do życia, wolności i osobistego bezpieczeństwa w środowisku odpowiednim dla ludzkiego zdrowia. Ludzie mają prawo do wody pitnej, czystego powietrza, niezanieczyszczonej gleby i bezpiecznej żywności.

Równy udział w zyskach z korzystania z zasobów naturalnych i zdrowego środowiska pomiędzy narodami, między bogatymi a biednymi, kobietami a mężczyznami, między obecnym a przyszłymi pokoleniami oraz internalizacja wszystkich środowiskowych, społecznych i ekonomicznych kosztów.

Promowanie rozwoju społecznego i systemu finansowego który kreuje i zapewnia zrównoważone środki utrzymania, wykorzenia nędzę i wzmacnia społeczności lokalne.

Niestosowanie środków przemocy uznając, że pokój jest powszechnie tworzony dzięki harmonijnym i wyrównanym relacjom z samym sobą, innymi osobami, innymi formami życia i Ziemią.

Wzmocnienie procesów dających ludziom możliwość efektywnego uczestniczenia w podejmowaniu decyzji oraz zapewnienie klarowności i możliwości oceny zarządzania i administrowania we wszystkich sektorach społeczeństwa.

Ponowne uznanie, ze ludność tubylcza i plemienna pełni żywotną rolę w opiece i ochronie Matki Ziemi. Ma ona prawo do zachowania swojej duchowości, wiedzy, ziemi, terytoriów i źródeł surowców.

Potwierdzenie, że równość płci jest zasadniczym warunkiem zrównoważonego rozwoju.

Zapewnienie prawa do zdrowia reprodukcyjnego i płciowego, szczególnie dla kobiet i dziewcząt.

Promowanie udziału młodzieży jako liczącego się czynnika zmian w kierunku lokalnego, ponad regionalnego i globalnego zrównoważonego rozwoju.

Rozwijanie i wprowadzanie w życie naukowej i innych typów wiedzy oraz technologii która promują zrównoważone modele życia i chronią środowisko.

Zapewnienie ludziom w trakcie ich życia możliwości nabycia wiedzy, wartości oraz praktycznych zdolności potrzebnych do zbudowania zrównoważonych społeczności.

Traktowanie wszystkich stworzeń ze współczuciem i ich ochrona przed okrucieństwem bezpodstawną destrukcją.

Nie czynienie środowisku innych tego czego byśmy nie chcieli dla naszego środowiska.

Chronienie i restauracja miejsc o szczególnym ekologicznym, kulturowym, estetycznym, duchowym i naukowym znaczeniu.

Kultywowanie i działanie z poczuciem wspólnej odpowiedzialności za poziom bogactwa społeczności światowej. Każda osoba, instytucja i rząd ma obowiązek dążenia do osiągnięcia niepodzielnych celów sprawiedliwości dla wszystkich, zrównoważonego rozwoju, pokoju światowego, poszanowania i opieki nad szeroką rozumianą społecznością żyjącą.

Zawierając powyższe wartości w tej Karcie, możemy wzrastać do rodziny kultur która pozwala rozwijać się potencjałowi wszystkich osób w harmonii ze Społecznością Światową . Musimy zachować mocną wiarę w możliwości ludzkiego ducha i głębokie przekonanie przynależności do wszechświata. Nasze najlepsze działania będą ucieleśniać integrację wiedzy i współczucia.

***

Aby rozwinąć i wdrożyć zasady tej Karty narody świata powinny najpierw przyjąć międzynarodową konwencję która zapewni zintegrowane ramy prawne dla istniejących i przyszłych polityk i praw zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska.

CZYM JEST CZYSTA PRODUKCJA?

ZASADY JEJ WDRAŻANIA

Towarzystwo Społeczno - Kulturalne „Jesteśmy”

W dniach 3-14 czerwca 1992 roku odbyła się w Brazylii w Rio de Janerio II Konferencja ONZ pt. „Środowisko i Rozwój”. Wśród przyjętych kilku dokumentów znalazła się Deklaracja z Rio tzw. Karta Ziemi, która otworzyła nowy etap rozwoju ludzkości. Po kilkusetletnim okresie nastawionym na zdobywanie Ziemi i jej zasobów przyszedł czas na powrót do harmonijnego życia z przyrodą. Okazało się, że tzw. myślenie naukowo - techniczne doprowadziło ludzkość i świat na skraj katastrof ekologicznych i zniszczenia struktur społecznych. Deklaracja ta wprowadziła pojęcie zrównoważonego rozwoju inaczej nazywanego ekorozwojem. Ma on na celu nie naruszanie równowagi człowiek - przyroda i jawi się jako jedyna, prawdziwie racjonalna i dalekowzroczna strategia organizowania działalności gospodarczej społeczeństw i państw. Można ją urzeczywistniać wieloma metodami np. przez Czystą Produkcje. Deklaracja z Rio podważyła główne zasady dotychczasowej gospodarki światowej i wiarę w nieomylność kartezjańskiego podejścia naukowo - technicznego. Zakwestionowano założenia, które doprowadziły do rozkwitu ery przemysłowej. Deklaracja z Rio ogłosiła początek ery ekologicznej. Stało się tak ponieważ technokratyczne podejście do rozwiązywania problemów ochrony środowiska, polegające na usuwaniu negatywnych skutków działalności gospodarczej nie spełniło oczekiwań w zakresie poprawy stanu środowiska przyrodniczego.

W okresie ostatnich 30 lat praktyczne wykorzystanie działalności badawczej doprowadziło do powstania nowej specjalności - inżynierii środowiska. Wychodziła ona naprzeciw rosnącym potrzebom społecznym poprawy pogarszającego się stanu środowiska przyrodniczego. Cele realizacyjne tej specjalności były nastawione przede wszystkim na usuwanie skutków naruszeń równowagi w przyrodzie powodowanych przez przemysłową działalność człowieka. Budowa wszelkiego rodzaju oczyszczalni ścieków, gazów i innych zanieczyszczeń i rozwój procesów technologicznych są tego praktycznym wyrazem. Silne przeświadczenie, że w ten sposób uda się rozwiązać problemy zanieczyszczenia środowiska stało się powszechne. To usuwanie skutków lub inaczej określane „oczyszczanie na końcu rury” stało się wiodącym modelem ochrony środowiska naturalnego w świecie w latach 60 i nadal wiele krajów opierając się na tym modelu definiuje najważniejsze cele swojej polityki ekologicznej. Zdecydowana większość obecnych problemów ekologicznych tj. globalne ocieplenie, skażenia toksycznymi związkami, czy spadek różnorodności biologicznej są spowodowane przez sposób w jaki produkujemy i konsumujemy zasoby.

Zasady „czystej produkcji” zmieniają dotychczasowe podejście rządów do zagadnień ochrony środowiska, które polegały na ustaleniu limitów emisji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby. Przemysł dotychczas zgodnie z zasadą ograniczeń zanieczyszczeń był zobowiązany do instalowania filtrów i innych urządzeń „kontrolujących zanieczyszczenia. Podejście takie było błędne, ponieważ zakładało ono, że pewien poziom skażeń jest przez środowisko tolerowany, a że woda, powietrze i gleby podlegają różnym instytucją decyzyjnym nikt nie uwzględnił transferu zanieczyszczeń. Typowymi przykładami takich działań jest np. składowanie na wysypiskach zanieczyszczonych filtrów, które skażają zarówno glebę jak i wody gruntowe. Innym przykładem jest spalony szlam z oczyszczalni ścieków, który w wyniku spalania zatruwa powietrze (również glebę i wody gruntowe, gdy popioły ze spalarni trafiają na wysypiska lub spadną wraz z opadami atmosferycznymi). Dlatego najskuteczniejszą strategią jest eliminowanie toksycznych substancji w procesach przemysłowych poprzez wprowadzanie administracyjnych zakazów. Często niestety, nie da się ich wprowadzić globalnie przez co skażenie nadal występuje, zarówno z dawnych emisji, jak i nowych z obecnej produkcji.

W programie Czystej Produkcji prowadzonym w ramach UNEP-u (Program ONZ Ochrony Środowiska) ustalono następującą definicje:

„Czysta Produkcja” jest konceptualną i proceduralną strategią, która wymaga, aby wszystkie etapy cyklu życiowego produktu lub procesu produkcyjnego uwzględniały cel prewencij lub minimalizacji przejściowego bądź trwałego ryzyka dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego. Ogólne zaangażowanie społeczne jest niezbędne we wdrażaniu tej złożonej strategii w celu osiągnięcia stabilnych społeczeństw”.

Jednak szybciej i dokładniej zrozumiemy te pojęcie posługując się założeniami Zrównoważonego Rozwoju, które jednocześnie mogą stać się podstawą filozofii Czystej Produkcji. Są to:

- Powściągliwość - a więc ukształtowanie innych niż dotychczas postaw ludzkich i innej hierarchii wartości.

- Dominować muszą prawa jakościowe, a nie ilościowe (zasobność materialna), a jakość życia musi stać się powszechnym dążeniem człowieka.

- Cele człowieka muszą zostać zharmonizowane z możliwościami rozwojowymi całej przyrody, której człowiek musi na powrót stać się integralną częścią.

- Nieodwracalne zasoby przyrody i jej różnorodność muszą być zachowane zarówno w skali globalnej jak i lokalnej, a ich eksploatacja ograniczona.

- Konieczne czerpanie z nieodnawialnych zasobów przyrody musi być wysoko efektywne z maksymalnym zachowaniem zasady zamkniętych cykli.

- Wymagania ochrony środowiska przyrodniczego muszą być włączone do ogólnych celów i szczegółowych decyzji polityki państwa i narodu.

- Procesy decyzyjne - zarówno na szczeblu centralnym jak i lokalnym - muszą odbywać się z powszechnym udziałem społecznym.

- Rozwój gospodarczy musi uwzględniać wymagania i możliwości środowiska przyrodniczego - lokalnie i globalnie - i nie może się odbywać kosztem potrzeb przyszłych pokoleń.

- Jest konieczne inne ukształtowanie stosunków w skali lokalnej i międzynarodowej w celu stworzenia jednakowych szans rozwoju i życia dla wszystkich ludzi.

W praktyce realizacja ww. filozofii oznacza przeniesienie zainteresowań nauki i praktyki w zakresie poprawy i zatrzymania degradacji środowiska przyrodniczego „z końca rury” na jej początek. To nowe podejście dla odróżnienia od „oczyszczania na końcu rury” określa się jako „działanie u źródła”. Przeciwstawiamy filozofii usuwania skutków znacznie szerzej rozumianą filozofię zapobiegania ich powstawaniu.

Podsumowując czysta produkcja kładzie nacisk na ograniczenie zanieczyszczeń u źródła, czyli w momencie ich powstawania w procesie produkcyjnym, zamiast budowy kolejnych, coraz to nowocześniejszych „ oczyszczalni na końcu rury”. Czysta Produkcja jest przeciwstawieniem idei ograniczania skutków działalności przemysłowej w środowisku naturalnym przez budowę: oczyszczalni ścieków, instalacji oczyszczania gazów, bezpiecznych składowisk odpadów stałych, urządzeń likwidujących inne zagrożenie. Nie oznacza to jednak wykluczenia oczyszczania - jest ono traktowane jednak jako rozwiązanie ostateczne, w stosunku do tych odpadów, których powstaniu nie da się jeszcze zapobiec. Zmniejszenie uciążliwości dla środowiska jest jednym z głównych aspektów Czystej Produkcji. Kolejnym jest tzw. dodatkowy efekt ekonomiczny. Oznacza to, że projekty czystej produkcji przynoszą korzyści zarówno przyrodzie jak i przedsiębiorstwu. Dla przykładu: zamykając obieg wody przy zwilżaniu lub chłodzeniu redukuje się zużycie wody (jako zasobów przyrody), ale równocześnie zmniejsza opłaty za jej zużycie. Z kolei zmniejszenie emisji toksycznych substancji ogranicza opłaty za korzystanie ze środowiska. Jest to zatem droga do zmniejszenia kosztów przedsiębiorstwa. Należy pamiętać, że Czysta Produkcja nie jest działaniem jednorazowym. Przedsiębiorstwa decydujące się na dobrowolne wdrażanie strategii Czystej Produkcji stale dążą do redukcji zanieczyszczeń, zmniejszenia zużycia energii oraz kosztów związanych z opłatami środowiskowymi poprzez opracowywanie i wdrażanie tzw. projektów Czystej Produkcji. Inwestycje takie zwracają się bardzo szybko nawet po okresie kilku miesięcy, wszystko jednak zależy od projektu Czystej Produkcji.

Projektowanie i wdrażanie pilotowego projektu Czystej Produkcji w zakładzie zakończone jest opracowaniem końcowego raportu. Projekty są konsultowane okresowo przez ekspertów Czystej Produkcji i przedstawiane pod publiczną obronę, z udokumentowaniem efektów ekologicznych i ekonomicznych. Członkowie zespołów, które obroniły swoje projekty otrzymują Dyplomy Ekspertów Czystej Produkcji. Zakład jest wpisywany do rejestru przedsiębiorstw, które ukończyły szkolenie. Projekt zaś zostaje wpisany do Rejestru Projektów Czystej Produkcji. W strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa powstają specjalne grupy projektowe ds. Czystej Produkcji. Najistotniejsze jest więc zainteresowanie się tą strategią naczelnego kierownika i stworzenie Systemu Zarządzania Środowiskiem opartego o strategię Czystej Produkcji.

SZKOŁY CZYSTEJ PRODUKCJI

Przedsiębiorstwa mogą skorzystać z dwóch dróg uzyskania Świadectwa Przedsiębiorstwa Czystszej Produkcji. Pierwszą jest udział w Szkole Czystej Produkcji. Drugą jest przejście przez indywidualny cykl szkoleniowy prowadzony przez Ekspertów Czystej Produkcji z danego makroregionu. Szkolenie w ramach Szkoły Czystej Produkcji przebiega w dwóch fazach:

Faza przygotowawcza

Z inicjatywy Polskiego Centrum Czystej Produkcji, jednego z Centrów Regionalnych lub Samorządu Lokalnego zostaje podjęta decyzja o organizacji Szkoły w określonym regionie (mieście). Organizowane jest seminarium marketingowe dla przedsiębiorstw z danego regionu oraz władz regionalnych. Przedsiębiorstwa zgłaszają udział w szkole Czystej Produkcji.

Faza szkoleniowo - projektowa

Obejmuje ona zajęcia teoretyczne z ćwiczeniami wg wzorcowego harmonogramu ( wykłady plenarne, ćwiczenia grupowe). Na zakończenie tej części szkolenia przedsiębiorstwa decydują się na udział w części projektowej, prezentują propozycje tematów pilotowych projektów, które po zaakceptowaniu są opracowywane w ciągu następnych miesięcy przez powołane w tym celu zespoły projektowe.

Czysta produkcja staje się proces zarządzania i sterowanie produkcją, zmierzający ku zapobieganiu emisji zanieczyszczeń do środowiska i ograniczaniu powstawania marnotrawstwa zasobów pracy ludzkiej. Dotyczy ona produkcji bezodpadowej. Utrzymanie zrzutów zanieczyszczeń do środowiska poniżej dopuszczalnych norm jest ideałem usuwania skutków oddziaływania przez oczyszczanie w otoczeniu, jako ostatnie ogniwo działania, jeżeli wszystkie inne sposoby i możliwości, które daje koncepcje czystej produkcji, zostały wyczerpane. Strategia Czystej Produkcji ujmuje nie tylko problemy ekologiczne, ale także oddziaływanie na środowisko wszystkich czynników produkcji. Konsekwencją jest śledzenie cyklu życia produktu i poszukiwanie nowatorskich rozwiązań konstrukcyjno - technologicznych, które zredukują do minimum ilość odpadów w każdej z jego faz, od uzyskania surowca do etapu końcowego. Cykl ten określa etapy powstawania produktu, jego sprzedaż, konsumpcję i fazę pokonsumpcyjną.

CYKL „ŻYCIA” PRODUKTU

CECHY PRODUKTÓW, KTÓRE POWSTAŁY W WYNIKU CZYSTEJ PRODUKCJI

¨ Faza projektowania produktu, bądź technologii

¨ Wykonane z surowców odnawialnych, które są uzupełniane i wydobywane w sposób zachowujący żywotność¨ ekosystemu, z którego są pobierane (możliwe jest dopuszczenie produktów wytworzonych z materiałów nieodnawialnych, takich które pochodzą z odzysku i są możliwe sposoby ich utylizacji w sposób nietoksyczny i energooszczędny)

¨ Wyrób surowców i faza produkcji

¨ Energooszczędne

¨ Faza końcowej obróbki i montażu

¨ Nietoksyczne i nie skażone pozostałościami chemicznymi

¨ Faza użytkowania przez konsumentów

¨ Zaprojektowane w sposób umożliwiający ponowne wprowadzenie do systemów produkcyjnych lub przyrody, gdy już nie spełniają pierwotnie zamierzonej funkcji, dzięki temu są łatwe do demontażu, naprawy lub przeróbki

¨ Faza zagospodarowania pozostałości produktu po zakończeniu jego użytkowania

¨ Minimalne i właściwe pakowane do dystrybucji z wykorzystaniem materiałów używanych i nadających się do ponownego użytku

¨ Wytrzymałe i nadające się do wielokrotnego użytku

Zarządzanie nim jest jednym z podstawowych i nowoczesnych podejść do ochrony środowiska, które polega na dążeniu do redukcji lub minimalizacji odpadów związanych z powstawaniem, sprzedażą, konsumpcją i/lub eksploatacją produktu. W fazie projektowania produktu należy również uwzględnić kwestię minimalizacji i recyrkulacji jego pozostałości w fazie pokonsumpcyjnej.

Efekt redukcji u źródła można osiągnąć w wyniku:

- zmian w produkcie przez jego zastąpienie, zróżnicowanie zarówno składu, jak i oszczędność,

- zmian w materiale wyjściowym przez oszczędność oraz zastąpienie surowca,

- zmian technologii przez innowacje procesu, uzupełnianie wyposażenia instalacji, dodatkową automatyzację, zmniejszanie parametrów operacji,

- stosowania poprawnych praktyk eksploatacyjnych, czyli przestrzeganie parametrów procesu, zapobieganie stratom, poprawne zarządzanie, segregacje strumieni odpadów, dokładne planowanie produkcji.

Recyrkulacja u źródeł ma na celu zmniejszenie lub eliminacje powstawania odpadów, natomiast recyrkulacja zagospodarowuje powstałe odpady w formie składnika lub produktu pośredniego do wytworzenia wyrobu. Z punktu widzenia ochrony środowiska redukcja u źródła jest bardziej preferowana niż recyrkulacja.

REALIZACJA PROGRAMU CZYSTSZEJ PRODUKCJI

Podejmowanie działań minimalizujących powstanie odpadów jest wynikiem funkcjonowania następujących bodźców:

- ekonomicznych (np. oszczędność surowców i kosztów wytwarzania),

- prawnych (np. rosnące wymagania dla przeróbki odpadów),

- społecznych (np. potencjalne zmniejszenie odpowiedzialności producenta za problemy środowiskowe eksploatacji zakładowych instalacji ochrony środowiska, poprawa opinii społeczności lokalnej o zakładzie).

Realizacja Programu Czystszej Produkcji jest bardzo korzystna dla wielu zakładów. Korzyści te wyrażono w formie wymiernej i niewymiernej:

- oszczędność pieniędzy przez redukcję kosztów oczyszczania lub usuwania odpadów, zmniejszenie zakupów surowca i innych kosztów operacyjnych,

- dostosowanie do lokalnej i krajowej polityki ochrony środowiska,

- zredukowanie potencjalnej odpowiedzialności prawnej za skażenie środowiska,

- ochrona zdrowia społeczeństwa oraz bezpieczeństwo i higiena pracy zatrudnionych

- ochrona środowiska,

- poprawa wydajności produkcji zakładu.

Niektóre z najdoskonalszych ulepszeń ochrony środowiska można uzyskać w wyniku gospodarności. Woda, energia i surowce są często nadmiernie eksploatowane z powodu niewłaściwej ich gospodarki. Ścisłe kontrolowanie wytwarzania tych zasobów oraz analizowanie pod kątem oszczędności i poprawy znajduje odzwierciedlenie w ulepszaniu ich natury ekonomicznej, a także ekologicznej.

W zakładach wymagających poprawy wyników w zakresie ochrony środowiska należy uwzględnić:

- miejsce powstawania odpadów i zanieczyszczeń,

- miejsca o wyższym od niezbędnego zużyciu surowców i energii,

- ilości odpadów i zanieczyszczeń powstających na różnych etapach procesu,

- sposób powstawania strumieni odpadów jako ciągły lub w partiach,

- problem minimalizacji strumieni odpadów.

Powyższe zagadnienia wymagają opracowania bilansu materiałowego oraz energetycznego dla całego procesu i poszczególnych jego etapów w zakładzie. Skuteczność i opłacalność działań zwiększa się w miarę ich podjęcia jak najbliżej źródła ze względu na skuteczność unieszkodliwiania odpadów. Zrozumienie cech Czystszej Produkcji, czyli pozytywnych stron, jest jednym z najważniejszych czynników dla wielu polskich przedsiębiorstw w kwestii, czy warto ją wdrożyć lub nie.

Czystsza Produkcja jest zatem podejściem systematycznym, prewencyjnym i kompleksowy, gdyż ma na celu zmniejszenie zagrożenia ludzi, środowiska ze strony procesów oraz produktów. Systematyczność dotyczy stopniowej, ale ciągłej realizacji celów, wynikających z hasła „myśl o wielkim, zacznij od małego”.

„Wielkim” celem jest maksymalna redukcja negatywnych oddziaływań. Cele cząstkowe, prowadzące do coraz czystszych procesów i produktów, są formułowane i realizowane w dążeniu do niego. Ten „wielki cel” jest w praktyce trudny do osiągnięcia. Nowe potrzeby i możliwości osiągania jeszcze większej czystości produkcji pojawiają się z postępem technicznym, zaostrzeniem wymogów środowiskowych i działaniami konkurencji. Dzięki temu uzyskiwanie coraz czystszych produktów wytworzonych bardziej ekologicznymi metodami cechuje systematyczny postęp.

Prewencja polega na dążeniu do zapobiegania „u źródła” możliwym negatywnym oddziaływaniom na środowisko ze strony procesów i produktów. Dotyczy to głównie zwiększania trwałości produktów oraz zmniejszania: zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa użytkowników, ilości zużywanych surowców, zwłaszcza nieodnawialnych, energii, toksyczności odpadów, zanieczyszczeń, a także innych uciążliwości takich jak np. hałas, wibracje, radiacje.

Kompleksowość podejścia wiąże się z całościowym traktowaniem środowiska jako systemu wzajemnych powiązań między jego elementami. Przy rozpatrywaniu negatywnych oddziaływań na środowisko należy uwzględnić możliwy przepływ uciążliwości z jednego komponentu do drugiego np. z powietrza do wód czy gleby oraz skutki mogące pojawić się w różnej odległości od miejsca powstawania zagrożeń. Kompleksowość dotyczy również rozpatrywania negatywnych oddziaływań na środowisko we wszystkich etapach cyklu życia produktów. Skuteczne osiąganie celów cząstkowych i nadrzędnego wymaga włączenia ich w strategię rozwoju danego podmiotu gospodarczego.

Powyższe cele zostaną zrealizowane w wyniku:

- stosowania technologii wykorzystujących surowce i materiały w sposób efektywniejszy i oszczędniejszy,

- zastępowania surowców nieodnawialnych odnawialnymi oraz materiałów, a także technologii uciążliwych dla środowiska bardziej bezpiecznymi,

- recyrkulacji surowców i odpadów wewnątrz przedsiębiorstwa lub przekazaniu ich do wykorzystania przez innych producentów,

- odzyskiwania cennych składników z odpadów.

Podsumowując wszelkie strategie zmierzające w jakimś stopniu w kierunku Czystej Produkcji określane są często jako minimalizacja odpadów, technologia małoodpadowa lub bezodpadowa, czystsza technologia, czystsza produkcja lub redukcja odpadów. Wszelkie te strategie charakteryzują się wspólną zasadą odrzucającą rozcieńczanie czy rozpraszanie odpadów, jak również usuwanie lub przemieszczanie powstałych zanieczyszczeń.

Czysta Produkcja jest sposobem na dostarczanie żywności, towarów i usług w systemach zaprojektowanych rozważnie, tak aby uniknąć stosowania niebezpiecznych substancji i produkcji toksycznych odpadów. Wprowadzone surowce i energia są odnawialne, wykorzystywane ponownie i zachowywane. Przy projektowaniu i wprowadzaniu takich systemów bierze się także pod uwagę zdrowie pracowników i społeczeństwa oraz miejscową sytuację ekonomiczną, geograficzną i kulturową.

Upowszechnianie wdrażania czystszej produkcji przynosi wymierne korzyści społeczeństwu. Wynikają one ze spełniania głównych celów tej koncepcji dotyczących: mniejszego zanieczyszczenia środowiska odpadami, ściekami, emisją substancji niebezpiecznych do powietrza, a także oszczędną eksploatacją zasobów, wyższą jakością produktów w celu ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa wytwórców i użytkowników. Czystsza Produkcja wymaga szerokiego upowszechniania, a także wspierania przez właściwą politykę państwa oraz działania samorządów, różnych organizacji i instytucji. Realizacja powyższych zamierzeń, w możliwych warunkach ekonomicznych oraz technicznych, ułatwi osiągnięcie zrównoważonego rozwoju niezbędnego do egzystencji człowieka i dla przyszłych pokoleń.

TOWARY WYTWARZANE W PROCESACH CZYSTEJ PRODUKCJI

Towary wytwarzane w procesach Czystej Produkcji są:

- nieszkodliwe dla ekosystemów i procesów biologicznych przez cały cykl ich istnienia uwzględniający: koncepcję, projekt, dobór, wydobycie i przetworzenie surowców, wszystkie etapy transportu, produkcję, pakowanie, montaż, obrót i użycie w gospodarstwie domowym, a także końcowy los produktów po ich wykorzystaniu,

- energooszczędne,

- wyprodukowane z odnawialnych materiałów, które są na bieżąco uzupełniane i uzyskiwane w sposób zachowujący żywotność ekosystemu, z którego zostały pobrane,

- wytworzone z uprzednio uzyskanych nieodnawialnych materiałów, które zachowują zdolność do przetwarzania w sposób energooszczędny i nietoksyczny,

- łatwe do demontażu, naprawy i przetworzenia,

- minimalnie i odpowiednio opakowane do dystrybucji.

Podsumowując korzyści produkcji w systemach Czystej Produkcji otrzymamy:

- brak zanieczyszczeń środowiska na każdym etapie produkcji i cyklu życia produktu,

- zachowaną bioróżnorodność i bogactwo kulturowe,

- umożliwienie przyszłym pokoleniom zaspokajania ich potrzeb.

Aby spełnić wymogi Czystej Produkcji należy:

- przeprowadzić nadzór ekologiczny, w celu zapewnienia racjonalnego zużycia surowców, wody i energii oraz wykazania, że zastosowane metody przemysłowe wraz z ich produktami końcowymi na żadnym etapie nie zagrażają środowisku ani zdrowiu ludzkiemu,

- rozpoznać produkty i związane z nimi kłopotliwe odpady, w celu wskazania piorytetów dla badań podejmowanych przez rządy i korporacje, a dotyczących możliwości wprowadzenia Czystej Produkcji,

- przygotować plan działania z konkretnymi celami i ramami czasowymi pozwalający na szybkie wycofanie niebezpiecznych produktów i odpadów.

Czystsza Produkcja stała się prewencyjną strategią ochrony środowiska w przedsiębiorstwach przemysłowych i komunalnych, zgodną z zasadami ekorozwoju. Polega na minimalizacji u źródła strumienia zanieczyszczeń z procesów produkcyjnych poprzez odpowiednie zarządzanie organizacją, dobór nowoczesnych - czystszych technologii oraz edukację ekologiczną kadry menadżerskiej wszystkich szczebli. Dzięki zastosowaniu procedury minimalizacji odpadów Czystsza Produkcja pozwala przy nieznacznych nakładach osiągnąć wysokie efekty ekologiczne oraz wymierne korzyści ekonomiczne.

Czysta Produkcja kieruje się kilkoma głównymi zasadami. Są to główne założenia, które umożliwiają poprawne funkcjonowanie systemów Czystej Produkcji.

Należą do nich:

- zasada ostrożności - postulat konieczności udowodnienia przez podejrzanego o zatruwanie środowiska, że jego działalność, bądź produkty nie przynoszą szkody dla otoczenia (to producent musi udowodnić, a nie lokalna społeczność, czy produkcja powoduje szkody). Zasada ta odrzuca stosowanie ilościowego wyliczania stopnia ryzyka jako jedynego czynnika przy podejmowaniu decyzji o użyciu jakiejś substancji chemicznej, bądź wprowadzeniu nowej technologii. Nie ignoruje ona nauki, zauważa jednakże, że skoro proces produkcji przemysłowej wywiera ogromny wpływ na społeczeństwo, to oprócz badaczy i naukowców, także inni ludzie powinni mieć wpływ na te decyzje.

- podejście zapobiegawcze - zawsze zapobieganie szkodom i zagrożeniom dla środowiska będzie tańsze niż próby oczyszczania tego środowiska po zanieczyszczeniu. Zapobieganie wiąże się z koniecznością spojrzenia na początek procesu produkcyjnego, tak aby usunąć potencjalne źródło problemów, zamiast kontrolować szkody jakie mogą powstać. Przykładem jest powstrzymanie powstawania ogromnych ilości odpadów (w procesie produkcji). Gdy występuje brak takich działań, w następstwie koniecznej redukcji powstałych odpadów tworzy, się coraz nowsze modele spalarni. Podobnie powinno stać się przy zużyciu energii, zamiast domagania się wydobycia nowych kopalnych źródeł energii, trzeba promować jej oszczędzanie.

- demokratyczna kontrola - „Czysta Produkcja” umożliwia dostęp do informacji i zaangażowanie w podejmowanie decyzji wszystkich zainteresowanych, a więc pracowników, konsumentów i społeczności lokalne (wzmacnia demokratyczną kontrolę). Minimum dla społeczności lokalnych jest udostępnienie im informacji o emisjach zanieczyszczeń przemysłowych oraz wglądu do rejestrów, a także planów redukcji toksycznych substancji w toku produkcji oraz przede wszystkim do danych o składzie produktów.

- promocja zintegrowanego podejścia - społeczeństwo musi zaakceptować zintegrowane podejście do spraw użycia zasobów naturalnych i konsumpcji. Współczesny schemat ignorujący wzajemne powiązania i zależności w sposobie produkcji umożliwia przemieszczenie się zanieczyszczeń pomiędzy powietrzem, wodą i glebą. Redukcja emisji zanieczyszczeń towarzyszących produkcji, nie prowadzi absolutnie do zmniejszenia szkodliwości samego produktu. Ryzyko takie można zmniejszyć tylko po uwzględnieniu całego życia produktu, zwracając uwagę na użyte materiały, przepływ wody i energii, oraz względy ekonomiczne przestawienia się na „Czystą Produkcję”.

Podsumowując systemy Czystej Produkcji są opracowane w sposób zapobiegający wytwarzaniu toksycznych odpadów przez wyeliminowanie stosowania toksycznych substancji. Nie dopuszcza ona kontroli zanieczyszczeń metodami „ końca rury ” uciekającymi się do następujących środków:

- instalacja filtrów i płuczek wieżowych, które gromadzą i tworzą toksyczne odpady,

- gospodarka odpadami lub metody obróbki, które zdaniem wnioskodawcy redukują masę odpadów, a faktycznie przenoszą zanieczyszczenia z gleby do powietrza i wody poprzez spalanie, koncentracje lub odparowywanie,

- działalność ukrywająca ryzyko poprzez rozcieńczanie, rozproszenie lub dyfuzję toksycznych materiałów w środowisku.

Wszyscy powinniśmy brać udział w propagowaniu Czystej Produkcji, ponieważ ona jest jedyną realną strategią ochrony środowiska XXI wieku. Pamiętajmy, że każdy z nas może mieć swój osobisty wkład w jej propagowanie poprzez przyjęcie następujących założeń i działań, które towarzyszą nam w codziennym życiu.

Są to:

- Konsumować świadomie i konsumować mniej,

Ludzie muszą zmienić postawy i nawyki. Beztroska konsumpcja światowych zasobów powinna zostać zaniechana. Konsumenci odmawiający kupowania toksycznych, jednorazowych i nadmiernie opakowanych produktów, żywności produkowanej na nawozach sztucznych, niewydajnych przyrządów oraz paliwa kopalnego - mogą zmienić rynek.

- Oszczędzać zasoby i zużywać tylko te, które są odnawialne

Nasza zależność od paliwa kopalnego musi się skończyć. Zobowiązuje to do globalnego zaangażowania w rozwój odnawialnych, zdecentralizowanych źródeł energii; konsumpcji w rozsądnych granicach odnawialnych zasobów; uzupełniania w ustalony sposób tego, co zostało wydobyte, a także szanowania i wspierania biologicznej różnorodności i miejscowych kultur w ich wzajemnym powiązaniu.

- Zapewnić społeczny udział w podejmowaniu decyzji

Lokalni mieszkańcy mają prawo decydować o rodzaju przedsięwzięć przemysłowych,, które będą operować na ich terenie.

- Żądać publicznego dostępu do informacji

Dokładne dane dotyczące towarów, usług i produkcji żywności winne być udostępniane społeczeństwu celem zapewnienia odpowiedzialności ponoszonej przez przemysł i rząd. Przedsiębiorstwa powinny ujawniać produkty toksyczne oraz używane, produkowane i usuwane środki chemiczne, a obywatele muszą mieć zapewnioną możliwość wykonywania próbnych analiz toksyczności.

- Zapewnić ochronę pracowników

Ludziom zaangażowanym w proces wytwarzania toksycznych środków chemicznych i produktów należy zapewnić rekompensatę, przekwalifikowanie i nową pracę w ramach programu likwidacji toksycznego przemysłu.

- Przestawić się na wolną od chemikaliów żywność i materiały tekstylne

Żywność i tkaniny muszą być produkowane bez stosowania nawozów sztucznych i pestycydów, czy organizmów tworzonych przez inżynierię genetyczną.

- Uprawomocnić kontrole rewizyjne czystej produkcji”

Aby zapewnić czystość przedsięwzięć przemysłowych od początku do końca, wszystkie etapy procesów produkcyjnych powinny podlegać ocenie.

- Ograniczenie toksycznych środków chemicznych

Należy opracować plan stopniowego wycofywania wszelkich źródeł toksycznych środków chemicznych. Wydawanie zezwoleń na ekspansje urządzeń technicznych lub nowych instalacji zanieczyszczających środowisko jest niedopuszczalne.

- Wstrzymać usuwanie odpadów toksycznych

Należy zaniechać budowy nowych instalacji służących do usuwania i spalania odpadów. Istniejące urządzenia muszą być stopniowo eliminowane. Należy również ustalić ramy czasowe całkowitej eliminacji odpadów i wdrożenia Czystej Produkcji.

- Stopniowo wycofywać produkcję toksycznych substancji chemicznych

- Organiczne związki chloru, które zaliczane są do najbardziej toksycznych i trwałych substancji na świecie powinny zostać natychmiast wycofane.

- Zakazać ryzykownych technologii i handlu odpadami

Niezbędny jest międzynarodowy zakaz przerzucania toksycznych odpadów, zakazanych produktów i przestarzałych technologii do biednych krajów, gdy w krajach uprzemysłowionych obowiązują bardziej surowe przepisy.

- Zabronić odzysku odpadów toksycznych

Odzyskiwanie odpadów toksycznych powoduje powstawanie nowych toksycznych substancji, które są ponownie wprowadzane do obiegu i niepotrzebnie wystawia się zatrudnionych w procesie pracowników na działanie toksycznych czynników.

- Ścigać sądownie zbiorowych przestępców

Obecnie i byłe zarządy i rady nadzorcze muszą ponosić odpowiedzialność za spowodowanie zagrożenia środowiska i miejsc pracy przez emisję toksycznych substancji oraz produkcję, stosowanie i dystrybucję toksycznych produktów i procesów. Akty oskarżenia, wyroki, grzywny i procesy sądowe winny być podawane do wiadomości publicznej.

PODSUMOWANIE

Współczesne społeczeństwa przemysłowe zerwały więzy, które tradycyjnie łączyły człowieka z ziemią. Wzrastający pęd ku dominacji i „poskramianiu” natury dla materialnego zysku narzucił to rozszczepienie i prowadzi obecnie do naszej zagłady. Ochrona środowiska musi być podstawową przesłanką wszystkich decyzji w sprawie produkcji, a nie przedmiotem refleksji po fakcie dokonanym. Indywidualne i społeczne potrzeby mogą i powinny być zaspokajane przy zastosowaniu metod zgodnych z ekosystemami Ziemi. Wymaga to jednak całkowitej zmiany sposobu myślenia oraz wymiany stosowanych urządzeń w każdej dziedzinie społecznej działalności.

W ramach podsumowania oto główne założenia i cele jakie stawiają przed sobą systemy Czystej Produkcji. Podejmując wszelką działalność powinno się unikać zanieczyszczania środowiska, ochraniać różnorodność przyrodniczą i kulturową, a także wspierać zdolność zaspokajania potrzeb przez przyszłe pokolenia.

Systemy oparte na Czystej Produkcji stosują właśnie te zasady. Opracowywane są one w sposób umożliwiający zastosowanie wyłącznie surowców odnawialnych lub wielokrotnego użytku, a także oszczędność energii, wody, gleby i innych surowców. Unika się w nich używania i produkcji toksycznych substancji, jak również wytwarzania toksycznych odpadów. Poczynając od wczesnego etapu planowania, zwolennicy modelu Czystej Produkcji dążą do zachowania równości i sprawiedliwości społecznej we wszystkich środowiskach gdzie wydobywa się zasoby, produkuje się towary i dostarcza usługi. Zatrudnieni pracownicy i lokalni mieszkańcy mają decydujący głos w sprawach dotyczących ich gospodarki, zdrowia i kultury.

Czysta Produkcja wychodzi od badania produktów bądź usług w celu ustalenia czy służą one istotnej społecznej potrzebie lub funkcji. Następnie opracowuje się system produkcyjny wspierający długoterminową żywotność ekosystemu i społeczności, w której granicach każda faza ma być uruchamiana. Powoduje to konieczność podejmowania rozważnych decyzji w sprawie zasięgu i lokalizacji danego przedsięwzięcia; selekcji, wydobywania i przetwarzania surowców; wytwarzania, montażu czy uprawy produktów; transportu materiałów; opakowań zbiorczych i jednostkowych; przemysłowego i domowego użytku oraz końcowego przeznaczenia produktu.

Każdy z nas powinien aktywnie zmierzać w kierunku ekorozwoju i sprawiedliwości społecznej. Wymaga to jednocześnie dzielenia się informacjami z innymi i wywierania nacisku na rząd i przemysł. Pamiętajmy, że Ziemia nie należy do nas tylko My należymy do Ziemi, więc wszyscy powinniśmy zadbać ojej czystość.

Prace wykonały:

• Kamila Dorsz gr. IIa Ochr. Środ.

• Agata Pawlowska gr. IIb Ochr. Środ.

---