Pojęcie finansów w ujęciu ekonomicznym i prawniczym

W ujęciu ekonomicznym finanse publiczne oznaczają pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych. Mechanizm ten polega na gromadzeniu i wydatkowaniu przez określone podmioty zasobów pieniężnych w tym ujęciu finanse występują tylko wówczas, gdy stosunki pieniężne towarowe mają znaczenie wyłączne lub dominujące w gospodarce danego kraju.

W ujęciu prawniczym pojęcie finansów publicznych można zdefiniować jako zjawisko ekonomicznie związane z mechanizmem podziału dochodu narodowego poprzez gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez podmioty publiczne, a podmioty publiczne to państwo i jednostki samorządu terytorialnego.

Rola państwa w sferze finansów - skoro państwo ma suwerenność, to ma pełne władztwo finansowe, które wyraża się w trzech atrybutach:

1) prawo do ustanawiania i emitowania pieniądza państwowego jako obowiązującego środka płatniczego. W Polsce złotówka jest legalnym środkiem płatniczym. Wszelkiego rodzaju świadczenia pieniężne muszą być wyrażone w złotówkach - zasada nominalizmu i walutowości. Chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Będzie nim ustawa prawo dewizowe z lipca 2002r - prawo reglamentacyjne, prawo typu administracyjnego. Jeżeli to prawo dewizowe nie pozwala, żeby jakaś umowa figurowała na inną walutę niż złotówki, to umowa jest bezskuteczna, a strony umowy narażone są na konsekwencje - przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa.

2) prawo do ustanawiania i pobierania w trybie publicznym dochodów oraz administrowania nimi. Państwo może część swoich kompetencji w sferze finansów publicznych przekazać innym podmiotom (samorządom, głównie gminom). Wszystkie podatki nakłada sejm, ale część dochodów z podatków i prawo ich wydatkowania przekazano samorządom. Gminy obok podatków i opłat lokalnych pobierają: podatek od nieruchomości i podatek od środków transportu, a także opłata targowa, klimatyczna, opłata pobierana w miejscowościach o statusie uzdrowiskowym, w gminach, w których występują kopaliny pobiera się opłatę eksploatacyjną. Gminy mogą pobierać opłaty administracyjną planistyczną od podwyższenia wartości nieruchomości w wyniku udoskonaleń infrastruktury, za zajęcie pasa ruchu, za ścięcie drzew i krzewów nie owocowych. Oprócz tego ze szczebla centralnego w ramach decentralizacji zaczęto przekazywać różne zadania, a na nie dotacje i subwencje. Wcześniej dochody z niektórych podatków (rolnego, leśnego, od czynności cywilnoprawnych, darowizny) przekazuje się samorządom (gminom). Subwencje ogólne (wsparcie) i różnego rodzaju dotacje (danie pieniędzy).

Mamy trzy formy samoograniczenia władztwa finansowego państwa:

a) autonomia finansowa - występuje w państwach o federacyjnej strukturze terytorialnej, wszelkie obciążenia finansowe nakłada parlament, ale parlamenty poszczególnych regionów mogą nakładać własne obciążenia, obowiązujące tylko na obszarze działania danego parlamentu lokalnego.

b) decentralizacja finansowa - wszystko nakłada państwo, ale część dochodów przekazuje się samorządom lokalnym

c) dekoncentracja finansowa - prawna forma przekazywania środków finansowych jakiemuś organowi na sfinansowanie pewnych zadań, ale odbywa się to pod nadzorem i kontrolą podmiotu publiczno-prawnego (organu reprezentującego podmiot publiczny).

3) prawo dokonywania wydatków związanych z wypełnianiem funkcji publicznych.

System finansowy państwa to zespół urządzeń i instytucji prawnych o charakterze publicznym połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System finansów państwa składa się z kilku członów:

1) systemu budżetowego

a) systemu dochodów publicznych, w tym także długu publicznego i zasad jego obsługi

b) wydatków publicznych - chodzi o środki finansowe przeznaczone na cele publiczne, w tym także udzielanie pożyczek i gwarancji Skarbu Państwa.

2) system bankowo-kredytowy wraz z reglamentacją dewizową.

3) system finansowy ubezpieczeń społecznych i gospodarczych

4) system finansowy przedsiębiorstw państwowych

Funkcje finansów publicznych:

1) funkcja fiskalna - zapewnienie budżetowi państwa samorządom terytorialnym nieprzerwanego dopływu środków pieniężnych

2) funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza) - świadome i celowe wykorzystywanie instytucji finansowych państwa do przemieszczania zasobów pieniężnych celem wtórnego podziału dochodu narodowego. Tę funkcję można też określić jako wyrównawczą, ponieważ może służyć wyrównywaniu dysproporcji rozwoju poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej oraz różnych części państwa w układzie terytorialnym.

3) funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu za pomocą instytucji finansowych oraz strumieni pieniądza na zachowanie poszczególnych podmiotów w celu ich pobudzenia do określonych działań, lub też do zaniechania innych działań.

4) funkcja kontrolna - polega na wykorzystywaniu przepływu strumieni pieniądza w ramach systemu finansowego państwa, do sygnalizacji jakości i pozytywnych bądź negatywnych wyników procesów gospodarczych.

5) funkcja interwencyjna - kojarzy się z fiskalizmem - nadany ucisk finansowy ze strony państwa. Państwo nakładając zbyt duży ucisk finansowy na długą metę jest nieopłacalny.

Jeżeli chodzi o prawo finansowe, to wyróżniamy różne instytucje:

1) prawo finansowe konstytucyjne - mówi o nim dział 9 konstytucji

2) Prawo finansowe formalne - dotyczy sposobu pobierania dochodów i dokonywania wydatków - ustawa o finansach publicznych, ordynacja podatkowa

3) Prawo finansowe materialne - sposób nakładania, wymiaru i pobierania danin publicznych - ustawy podatkowe

Ustawa o finansach publicznych reguluje:

Działanie i organizację jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych funduszy celowych, zasady związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków publicznych, tryb opracowania wykonania i wykonania budżetu państwa i budżetów samorządowych, zasady zaciągania długu publicznego i jego obsługi.

Finanse publiczne obejmują kilka najważniejszych procesów:

1) zasady związane z gromadzeniem dochodów i przychodów publicznych

2) zasady związane z wydatkowaniem środków publicznych

3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4) zasada zaciągania zobowiązań angażujących środki publiczne.

5) zarządzanie środkami publicznymi

6) zarządzanie długiem publicznym

7) finanse obejmują procesy związane z rozliczeniami z budżetem UE

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne

2) środki pochodzące z budżetu UE

3) inne zagraniczne środki nie podlegające zwrotowi

4) przychody budżetu państwa i budżetów samorządowych i innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych

b) ze sprzedaży majątku samorządowego

c) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa i samorządu

d) z spłat, pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

e) z otrzymanych pożyczek i kredytów oraz innych operacji finansowych

f) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności

Dochodami publicznymi są:

1) tzw. daniny publiczne:

a) podatki, składki, opłaty, cła

b) wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz Skarbu Państwa, jednostek samorządowych, państwowych funduszy celowych, a także innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw

c) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych

d) dochody z majątku jednostek sektora finansów publicznych uzyskiwanych z umów najmu i dzierżawy

e) odsetki od środków na rachunkach bankowych

f) odsetki od udzielonych pożyczek i posiadanych papierów wartościowych

g) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych

h) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych

i) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych

j) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

k) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

l) środki pochodzące z Funduszy Europejskich - Europejski Fundusz Rybacki, środki na realizację wspólnej polityki rolnej

Środki publiczne są przeznaczane na:

1) wydatki publiczne

2) rozchody publiczne - w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów samorządowych. Są to takie wydatki jak:

a) spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek

b) wykup papierów wartościowych

c) udzielone pożyczki i kredyty

d) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

e) operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym

f) płatności związane z udziałem Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych

Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały

2) jednostki samorządu terytorialnego i ich związki

3) 5 form prawno organizacyjnych form gospodarki budżetowej - jednostki budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, zakłady budżetowe oraz państwowe fundusze celowe

4) ZUS, KRUS, NFZ

5) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

6) publiczne szkoły wyższe

7) PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

8) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe

9) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem: przedsiębiorstw, jednostek naukowo-badawczych, banków i spółek prawa handlowego

Jednostki budżetowe - oświata, nauka, kultura, zdrowie, sądy, policja, urzędy publiczne, organy celne, podatkowe, kontroli skarbowej. Świadczą usługi nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie, są połączone z budżetem metodą brutto. Wszystkie zarobione pieniądze odprowadzają do budżetu, z którym są połączone, bo potrzebne pieniądze na prowadzenie działalności dostają z budżetu. Nie mogą zaciągać kredytów ani pożyczek, bo nie mają dochodów. Zadłużenie tych jednostek będzie finansowane z budżetu, z którym ta jednostka jest powiązana.

Zakłady budżetowe - świadczą usługi w pełni odpłatne, są powiązane z budżetem na zasadzie netto. Nadwyżki wpłacają do odpowiedniego budżetu. Mogą zaciągać kredyty i pożyczki, np. stacje ochrony roślin i zwierząt, urzędy kontroli miar i wag, izby wytrzeźwień. Są tylko w samorządach.

Agencje wykonawcze - są tworzone przez szefa Kancelarii Rady Ministrów za zgodą Rady Ministrów. Są powoływane w drodze rozporządzenia i zostają powołane do wykonywania jakichś zadań publicznych. Rozliczają się na zasadzie netto. Świadczą płatne usługi. Podstawą działania jest plan finansowy, który obejmuje:

* przychody z prowadzonej działalności

* dotacje z budżetu państwa

* zestawienie kosztów funkcjonowania agencji wykonawczej, kosztów realizacji zadań ustawowych

* wynik finansowy, środki na wydatki majątkowe

* stan należności zobowiązań na początek i koniec roku

* stan środków finansowych na początek i koniec roku

Agencje wykonawcze poza dotacjami z budżetu państwa mogą zaciągać kredyty i pożyczki na realizację zadań. Rada Ministrów określa zadania agencji. Odpowiedni minister sprawuje nad nią nadzór. Ministerstwo jest jednostką budżetową. Agencja nadwyżki wprowadza na rachunek określonego ministerstwa.

Instytucje gospodarki budżetowej - wykonują zadania odpłatnie, rozliczają ze z budżetem na zasadzie netto. Mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa. Są tworzone przez szefa Kancelarii Premiera za zgodą Rady Ministrów. Odpowiedni minister sprawuje nad nią nadzór. Podstawą gospodarki finansowej jest plan finansowy. O wszelkich zmianach dokonywanych w planie finansowym przez ministra nadzorującego trzeba zawiadamiać ministra finansów. W razie likwidacji jednostki minister sprawujący nad nią nadzór w porozumieniu z ministrem skarbu decydują Ce się stanie z majątkiem tej instytucji. Instytucja działa na podstawie statutu, który zatwierdza nadzorujący minister. Instytucja ma osobowość prawną, uzyskuje ją z chwilą wpisu do KRS (wpis ma charakter konstytutywny).

Państwowe fundusze celowe - są tworzone w formie ustawy sejmowej, która zawiera 4 dane:

* nazwa funduszu

* cel jego utworzenia

* wielkość środków wydzielonych z budżetu państwa, by fundusz rozpoczął działalność

* źródła zasilania funduszu.

Fundusze są połączone z budżetem państwa na zasadzie netto. Jest ich kilkanaście, np. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Alimentacyjny.

Jawność i przejrzystość finansów publicznych

Gospodarowanie środkami publicznymi powinno być jawne. Debaty nad budżetem są jawne. Od 2010r. trzeba podawać do publicznej wiadomości wielkości środków umorzonych osobom prawnym i fizycznym - w Dzienniku Urzędowym rady województwa. Opłata prolongacyjna - oplata za odroczenie terminu płatności lub rozłożenie na raty zaległości podatkowej. Jest to opłata w wysokości 50% odsetek od należności podatkowej. Te odsetki wynoszą 200% odsetek od kredytu lombardowego, jaki NBP udziela bankom komercyjnym. Płaci się ją zamiast odsetek.

NBP udziela 3 rodzajów kredytów:

1) refinansowych - udzielany jest z przeznaczeniem na spłatę zaciągniętych wcześniej kredytów

2) redyskontowych - NBP odkupuje od banków komercyjnych weksle, które zostały przez nie uprzednio zdyskontowane. Bank komercyjny może przedstawić weksel do redyskonta w banku centralnym jeżeli chce zwiększyć swoją płynność, aby następnie zwiększyć akcję kredytową

3) lombardowych - udzielany przez NBP bankom komercyjnym na bardzo krótkie terminy (kilkudniowe) pod zastaw papierów wartościowych, przedmiotów wartościowych, najniżej oprocentowany, ok. 7%.

Art. 213 Konstytucji - deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3/5 PKB, ustawa o finansach publicznych - deficyt nie może przekroczyć 60% dochodu narodowego.

Rola ministra finansów

W imieniu Skarbu Państwa zaciąga kredyty, pożyczki, emituje papiery wartościowe - zaspokaja potrzeby kredytowe. Zajmuje się obsługą długu publicznego. Co roku w formie obwieszczenia podaje do wiadomości wielkość zadłużenia i jego strukturę. W formie rozporządzenia podaje do wiadomości publicznej

4-letnią strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz oddziaływania na państwowy dług publiczny. Opracowując tą strategię uwzględnia:

1) uwarunkowania zarządzania długiem publicznym związane ze stabilnością makroekonomiczną gospodarki

2) analizę poziomu państwowego długu publicznego

3) prognozy poziomu państwowego długu i długu Skarbu Państwa

4) prognozy kosztów obsługi długu Skarbu Państwa

5) kształtowanie się struktury zadłużenia

6) prognozy i analiza zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji Skarbu Państwa

Minister finansów zaciąga zobowiązania imieniu Skarbu Państwa, żeby sfinansować potrzeby budżetu. Emituje on skarbowe papiery wartościowe. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane tylko w granicach limitu określonego w ustawie budżetowej. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane lub wystawiane przez ministra finansów, natomiast papiery opiewające na świadczenia niepieniężne emituje minister finansów w porozumieniu z ministrem skarbu. Minister finansów w drodze rozporządzenia określa warunki emisji danego rodzaju skarbowych papierów wartościowych. Określa on jednostkową wartość nominalną, walutę, w której następuje emisja, zasady i tryb sprzedaży, podmioty, którym skarbowe papiery wartościowe będą oferowane do nabycia, ograniczenia, co do swobody obrotu danym rodzajem papieru wartościowego. Poza tym rozporządzeniem minister finansów wydaje tzw. list emisyjny, który dotyczy treści świadczeń wynikających z danego rodzaju papieru wartościowego. Określa datę emisji, podstawę prawną, cenę zbycia, stopę procentową, sposoby i terminy wypłaty należności głównej oraz należności ubocznych termin wykupu papierów wartościowych.

3 rodzaje skarbowych papierów wartościowych:

1) bon skarbowy - krótkoterminowy papier wartościowy, oferowany do sprzedaży w kraju

2) obligacja skarbowa - może być sprzedawana na rynku krajowym i zagranicznym na okresy 1-10 lat

3) skarbowy papier oszczędnościowy - może być sprzedawana osobom fizycznym, a także stowarzyszeniom, organizacjom społecznym i zawodowym oraz fundacjom wpisanym do KRS. Mogą je nabywać również nierezydenci wpisani do rejestru urzędowego. Nierezydenci to osoby fizyczne i prawne, które nie mają miejsca zamieszkania lub siedziby na terenie Polski.

W styczniu 2010 zaczął funkcjonować wieloletni plan finansowy państwa, a w terenie wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządowej. Wieloletni plan finansowy jest to plan dochodów i wydatków państwa sporządzany na 4 lata. Tam opracowuje się 4-letnią strategię rozwoju kraju, kierunki rozwoju polityki społeczno-gospodarczej itp. Opracowuje go minister finansów, zatwierdza Rada Ministrów, przesyłany do Sejmu. Zawiera prognozę dochodów budżetu państwa, dochodów podatkowych i nie podatkowych, ale głównie prognozę dochodów z podatków pośrednich. Plan stanowi podstawę do opracowania projektu ustawy budżetowej. Rada Ministrów może w miarę potrzeby go aktualizować.

Ustawa budżetowa jest podstawą gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym. Składa się z budżetu państwa i szeregu załączników. Skarb Państwa jest podmiotem praw i obowiązków wynikających z części majątku narodowego. Pierwszy polski budżet - 1793r.

Podstawą gospodarki finansowej państwa jest ustawa budżetowa, która jest rocznym planem dochodów i wydatków państwa. Ustawa budżetowa powinna być opracowana, uchwalona i wykonywana według pewnych zasad:

1) zasada równowagi budżetowej - strona dochodowa i wydatkowa powinny się bilansować. Wszelki deficyt jest symptomem kryzysu finansów publicznych - tak uważano przez 150 lat. Zaczęto odchodzić od równowagi budżetowej w okresach rocznych na rzecz równowagi w okresach wieloletnich. W końcu zrezygnowano z równowagi budżetowej.

2) zasada powszechności - postuluje, żeby każdy podmiot był w jakiś sposób powiązany z budżetem.

3) zasada szczegółowości - oznacza to, że dochody i wydatki powinny być klasyfikowane w przejrzysty sposób. Dochody są grupowane wg tego, z jakich źródeł przychodów pochodzą - kryterium przedmiotowe (obrót, majątek, dochód), albo od tego kto płaci (kryterium podmiotowe). Wydatki powinny być sklasyfikowane wg tego kto ma prawo do ich dokonywania (kryterium podmiotowe), na jakie rodzaje działalności wydatki są przeznaczane (kryterium przedmiotowe). Dochody i wydatki są grupowane wg pewnych podziałek klasyfikacyjnych:

a) część - podstawowa podziałka. Określa dochody i wydatki ministerstw, Kancelarii Sejmu, Senatu, Trybunału Stanu, Trybunału Konstytucyjnego, w odrębnych częściach budżetu ujmuje się subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną, rezerwy celowe, środki własne UE, środki na obsługę długu Skarbu Państwa.

b) dział - podziałka o charakterze przedmiotowym, określa wydatki na poszczególne gałęzie gospodarki narodowej

c) rozdział d) paragraf e) pozycje

4) zasada jawności - wszelkie sprawy związane z budżetem są podawane do publicznej wiadomości - publikacja w Dzienniku Ustaw, Dzienniku Urzędowym Urzędu Województwa - budżety lokalne.

5) zasada jedności - budżet stanowi jedną pulę środków, jako kwota jest ulokowany na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa w NBP. Środki budżetowe nie powinny być rozproszone, ale tę zasadę narusza instytucja funduszy celowych. Do ustawy budżetowej dołącza się globalną strukturę dochodów i wydatków, funduszy celowych.

Budżet jest to instytucja wtórna w stosunku do Skarbu Państwa. Skarb Państwa jako fikcyjna osoba prawna reprezentuje w obrocie te jednostki prawno-organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej. Jest uosobieniem całości interesów majątkowych i finansowych państwa. Budżet jako plan finansowy jest tylko fragmentem Skarbu Państwa dotyczącym tylko części finansów, które w obrocie reprezentuje Skarb Państwa.

Aby mógł powstać budżet państwa, najpierw musiała powstać instytucja Skarbu Państwa. Potem musiał istnieć parlamentaryzm, który uchwalałby ustawę budżetową. Parlamentaryzm rozwinął się w połowie XIXw. Wtedy rozwinęła się instytucja Skarbu Państwa i budżetu. W 1688r. pierwszy budżet uchwalono w Anglii - data powstania nowoczesnego budżetu i parlamentaryzmu. Wtedy wydano tzw. ustawę o prawach, w której określono kompetencje parlamentu, która i rządu w zakresie finansów. 1215r. - Jan bez ziemi nałożył nowe podatki, ludzie się zbuntowali i wydał Wielką Kartę Wolności (prawa klas posiadających), król zobowiązał się, że nie będzie nakładał nowych podatków bez zgody rady panów. 1370r. - zażądano, by król co roku rozliczał się na co wydaje pieniądze.

POLSKA: 1504-1507 - podzielenie dochodów z podatków - dochody z jakich podatków będą utrzymywały skarb nadworny i skarb koronny (na cele publiczne). 1793r. - pierwszy polski budżet, był to budżet nowoczesny, z podziałkami. Był uchwalany nieprzerwanie do powstania styczniowego (1863r.)

Prowizorium budżetowe - jeśli z różnych względów parlament nie uchwali budżetu lub rząd nie wniesie projektu budżetu w określonym czasie. Prowizorium budżetowe to budżet skrócony na okres krótszy niż 1 rok (np. na kwartał).

Ustawa budżetowa jest ustawą wyjątkową, druga najważniejsza po Konstytucji, bo:

1) jedyna ustawa z powodu nie uchwalenia której we właściwym terminie można rozwiązać Sejm i Senat

2) prezydent musi podpisać każdą ustawę w ciągu 21 dni, w wypadku ustawy budżetowej ma 7 dni

Budżet państwa określa:

1) łączną kwotę planowanych dochodów i wydatków państwa zarówno podatkowych i nie podatkowych

2) kwotę deficytu budżetu państwa wraz z podaniem źródeł jego pokrycia

3) prognozowaną kwotę dochodów i wydatków budżetu środków europejskich

4) limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych

Dochodami budżetu państwa są:

1) daniny publiczne - podatki, opłaty w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi źródła dochodu jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych

2) cła - określone w części do budżetu państwa, część do budżetu UE

3) wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

4) tzw. wpłaty z tytułu dywidendy

5) wpłaty z zysku NBP

6) wpłaty, nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych

7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe

8) dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa

9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych

10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa

11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych

12) kary, mandaty i grzywny, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej

13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa

14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

15) środki europejskie pochodzące z budżetu UE, z różnych funduszy, a także inne pieniądze zagraniczne nie podlegające zwrotowi

Wydatki z budżetu państwa są przeznaczane na:

1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów

2) na zadania wykonywane przez administrację rządową

3) na subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

4) na dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

5) wpłaty do budżetu UE, co nazywa się środkami własnymi Unii

6) subwencje dla partii politycznych

7) dotacje na zadania zlecone odrębnymi ustawami

8) wydatki na obsługę długu publicznego

9) wydatki na wkład krajowy (20-50%)na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

Z budżetu państwa są wydzielone środki, którymi dysponuje Bank Gospodarstwa Krajowego, który obsługuje środki unijne przekazywane stronie krajowej i udziela samorządom i innym jednostkom pożyczek na wkład własny. Taka pożyczka nie może być zwrócona.

10) wydatki na zadania określone w umowach międzynarodowych

Deficyt budżetu państwa może być pokryty dochodami ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym lub zagranicznym, przychodami z kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych i przychodami z pożyczek, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Załączniki do ustawy budżetowej:

1) plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych, państwowych osób prawnych

2) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty tych dotacji

3) wykaz programów finansowanych z udziałem środków europejskich

4) zakres kwoty dotacji przedmiotowych

5) wykaz programów wieloletnich, które będą finansowane z budżetu państwa

Wydatki z budżetu państwa można sklasyfikować w 7 grup:

1) dotacje i subwencje:

subwencje - forma pomocy jednostkom samorządu terytorialnego, które otrzymują tzw. subwencję ogólną, która składa się z części wyrównawczej, równoważącej i oświatowej. W budżetach wojewódzkich także część regionalna, która wiąże się z ograniczaniem bezrobocia.

Dotacje - są to wydatki z budżetu państwa lub budżetów samorządowych i państwowych funduszy celowych, które podlegają szczególnym zasadom rozliczania.

Tzw. dotacje celowe przeznaczone na:

* finansowanie lub dofinansowanie zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych samorządom.

* Wydatki przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą realizowanych przez jednostki inne niż samorządy.

* Środki przeznaczone na finansowanie bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego.

* Na dofinansowanie zadań agencji wykonawczych,

* Na dofinansowanie zadań zleconych do realizacji jednostkom pozarządowym.

* Na sfinansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

* Dotacjami celowymi są także dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych.

* Dotacjami celowymi są również środki przeznaczane na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

* wydatki na finansowanie lub dofinansowanie zadań realizujących przez jednostki samorządu terytorialnego.

* Wydatki na współfinansowanie programów finansowych z udziałem środków europejskich.

Środki muszą być przeznaczone na zadania, na które zostały przyznane. Jeżeli ktoś wyda je na inne cele, to musi oddać całą kwotę dotacji wraz z odsetkami jak od zaległości podatkowej w ciągu 2 tygodni od dnia ujawnienia faktu, że została wykorzystana na inny cel.

Dotacje podmiotowe - jakoś podmiot jako całość dostaje kwotę bez określenia na jaki cel. Dotacje przedmiotowe - środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług. Mogą to być dotacje dla przedsiębiorców wytwarzających określone towary, podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa.

Dotacje na finansowanie inwestycji - inwestycje realizowane przez jednostki budżetowe są w 100% finansowane z budżetu państwa. Budżet państwa finansuje również inwestycje nowo tworzonych zakładów budżetowych. Państwo może dofinansować inne podmioty publiczne i ich inwestycje - art. 133 ustawy o finansach publicznych - maksymalnie 50% wartości inwestycji bez względu na czas jej trwania.

2) świadczenia na rzecz osób fizycznych - chodzi o świadczenia, które są wydatkami z budżetu państwa nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę. Premie, nagrody itd.

3) wydatki bieżące jednostek budżetowych - obejmują wynagrodzenia i uposażenia osób zatrudnionych w pewnych jednostkach budżetowych oraz składki od nich naliczane, zakupy towarów i usług przez jednostki budżetowe, koszty związane z funkcjonowaniem, utrzymaniem jednostek budżetowych, realizacją ich statutowych zadań. Koszty zadań zleconych do realizacji przez jednostki budżetowe innym podmiotom nie należącym do sektora finansów publicznych.

4) wydatki majątkowe - wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego. Wydatki, inwestycje państwowych jednostek budżetowych. Koszty związane z emisją skarbowych papierów wartościowych.

5) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - to wypłaty z budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

6) wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

7) środki własne UE, czyli co wpłacamy do budżetu UE - udziały we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych, środki obliczone na podstawie podatku VAT, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów UE, środki obliczone na podstawie wartości rocznego PKB. Odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone należności.

Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa

Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia do projektu budżetu państwa na rok następny. Uwzględnia w tym ustalenia przyjęte w wieloletnim planie finansowym państwa. Teoretycznie to Rada Ministrów przygotowuje budżet. Projekt budżetu państwa powinien być wniesiony do Sejmu do 30 września. Jeżeli rząd nie dotrzyma tego terminu, to powinien wnieść do Sejmu projekt ustawy o prowizorium budżetowym. Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują poszczególni ministrowie, a szerzej dysponenci części budżetowych, czyli ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, szefowie Kancelarii Sejmu, Senatu, Trybunału Stanu, Trybunału Konstytucyjnego. Kierownicy poszczególnych jednostek organizacyjnych podlegających określonemu ministrowi opracowują plany finansowe własnych jednostek i przedkładają je właściwym ministrom. Minister finansów w drodze rozporządzenia określa sposób, tryb i terminy opracowania materiału przez poszczególnych ministrów. Na etapie opracowywania budżetu wydziela się środki na tzw. rezerwę ogólną na nieprzewidziane wydatki, która jest utworzona w wysokości 1% planowanych wydatków budżetu. Tą rezerwą teoretycznie zarządza Rada Ministrów, ale praktycznie premier. W poszczególnych częściach budżetu mogą być tworzone rezerwy celowe, ale suma rezerw celowych w całym budżecie nie może przekroczyć 3% wydatków budżetu. Do projektu dołącza się uzasadnienie zawierające np.:

1) główne cele polityki społecznej, gospodarczej zgodne z wieloletnim planie finansowym

2) założenia makroekonomiczne na rok budżetowy, który się jeszcze nie skończył i 3 kolejne lata. W tych założeniach ujmuje się np. przewidywane PKB, informacje o kursie walutowym, poziomie cen towarów i usług konsumpcyjnych, poziom zatrudnienia i bezrobocia, informacje o saldzie obrotów bieżących, przewidywane przeciętne wynagrodzenie brutto w gospodarce

3) uzasadnienie o kierunkach polityki fiskalnej

4) przewidywane wykonanie budżetu za rok, który się jeszcze nie skończył

5) uzasadnienie dotyczące przewidywanych dochodów, wydatków, nadwyżki, deficytu, informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach z tytułu poręczeń i gwarancji, omówienie środków własnych UE

Gdy projekt budżetu wpłynął do 30 września to do 25 października dysponenci części budżetowych przekazują informację o przyjętych w projekcie ustawy budżetowej kwotach. Te informacje ministrowie przekazują podległym sobie jednostkom. Te informacje dotyczą:

1) dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń

2) o dotacjach na zadania z zakresu administracji rządowej, na zadania inspekcji, straży, dotacji na realizację zadań

własnych oraz informacje o kwotach dochodów związanych z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej

3) informacje dla zarządów województw o wysokości środków na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

Te podmioty w terminie do 1 grudnia opracowują i przekazują dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych na następny rok budżetowy, ale zgodne z projektem ustawy budżetowej. Jeżeli ustawa budżetowa, albo ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną uchwalone przez Sejm do końca roku, to podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony projekt ustawy budżetowej. Jeżeli projekt został przyjęty, to w ciągu 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej w Dzienniku Ustaw dysponenci części budżetowych przekazują samorządom informacje o przyjętych kwotach dotacji w ustawie budżetowej, a także przekazuje informacje samorządom województwa o środkach na realizację programów finansowanych ze środków UE.

Minister finansów kieruje i nadzoruje wykonanie budżetu, teoretycznie Rada Ministrów.

Minister finansów sprawuje ogólną kontrolę nad:

1) realizacją dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa

2) kontroluje efektywność i skuteczność realizacji budżetu państwa w tzw. układzie zadaniowym

3) kontroluje wykorzystanie środków europejskich

4) kontroluje poziom deficytu sektora finansów publicznych.

Kontrolę nad poszczególnymi częściami budżetu sprawują ich dysponenci. W trakcie wykonywania budżetu państwa można dokonywać zmian. Najczęściej jest to przenoszenie kredytów budżetowych. Przeniesienie poziome - między ministerstwami, dokonuje togo minister finansów, lub przeniesienie pionowe - w obrębie ministerstwa, dokonuje go właściwy minister, dysponent części budżetowej, bądź kierownicy jednostek podległych mu jednostek. Blokowanie kredytów dokonywane jest w razie stwierdzenia niegospodarności, opóźnień w realizacji zadań, naruszenie zadań gospodarki finansowej. Blokuje się dostępność do środków budżetowych, do czasu usunięcia nieprawidłowości. Jeżeli podmiot narusza to jest możliwe cofnięcie kredytów. Zadanie i pieniądze przeznaczone na jego realizację odbiera się danemu podmiotowi i przekazuje innemu. Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu i NIK. Minister finansów do 10 września przedstawia NIK i komisji sejmowej właściwej do spraw finansów publicznych sprawozdanie z wykonania budżetu za półrocze, sprawozdanie za cały rok składa do 31 maja - expose budżetowe. Zwykłą większością głosów udziela się rządowi absolutorium z wykonania budżetu. Po 31 maja rząd może przystąpić do przygotowywania projektu budżetu na rok następny.

Budżet środków europejskich

Minister finansów odpowiada za obsługę pieniędzy. Bank Gospodarstwa krajowego otrzymuje z budżetu pieniądze, z których udziela pożyczek.

Obsługa bankowa budżetu - budżet państwa jako kwota jest ulokowany na centralnym rachunku budżetu państwa w NBP. Tam też otwierane są rachunki bankowe dla różnych jednostek organizacyjnych. Obsługą zajmuje się Bank Gospodarstwa Krajowego, banki komercyjne w terenie, każda instytucja która przyjmuje jakieś wpłaty, dokonuje wypłat na rzecz budżetu, zajmuje się bakową obsługą budżetu.

Budżety jednostek samorządu terytorialnego

Podobnie jak budżet państwa budżety samorządowe są rocznym planem dochodów i wydatków danej jednostki. Jest uchwalany przez organ stanowiący samorządu. Rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy. Podstawą gospodarki finansowej jest uchwała budżetowa. Do budżetu samorządowego dołącza się szereg załączników. Uchwała budżetowa określa łączną kwotę planowanych dochodów i wydatków budżetu samorządowego, kwotę planowanego deficytu ze wskazaniem źródeł jego pokrycia, limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych, kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, a także wydatków z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.

Wydatki z budżetu jednostek samorządu są przeznaczane na realizację określonych zadań z zakresu administracji rządowej oraz zadania zlecone samorządom odrębnymi ustawami, na zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu oraz na pomoc rzeczową i finansową dla innych samorządów, na zadania finansowane z udziałem środków zagranicznych. Z budżetu samorządu może być przyznana dotacja przedmiotowa dla samorządowych zakładów budżetowych. W budżetach samorządowych też tworzy się rezerwę ogólną na nieprzewidziane wydatki, stanowiącą 1% planowanych wydatków. Mogą być tworzone rezerwy celowe. Suma rezerw celowych nie może przekroczyć 5% planowanych wydatków.

Wieloletnia prognoza finansowa jednostek samorządowych powinna uwzględniać bieżące dochody i wydatki budżetu lokalnego dla określonego roku objętego prognozą, określać dochody majątkowe, w tym ze sprzedaży majątku samorządowego, sposób sfinansowania deficytu. Uchwała podejmowana przez radę w sprawie wieloletniej prognozy finansowej powinna zawierać upoważnienie dla organu wykonawczego do zaciągania zobowiązań finansowych oraz do spłaty zaciągniętych zobowiązań. W terenie istnieje także instytucja prowizorium budżetowego. Projekt uchwały budżetowej powinien być wniesiony do rady do 15 listopada, jeżeli organ wykonawczy nie wniosą uchwały, to powinni wnieść projekt prowizorium budżetowego. W prognozie powinien być plan dochodów bieżących i wydatków bieżących - wydatki jednostek budżetowych, dotacje dla zakładów budżetowych, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji, oraz wydatki na programy finansowane ze środków europejskich.

Dochody majątkowe:

1) dotacje i środki przeznaczone na inwestycje

2) dochody ze sprzedaży majątku

3) dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

Wydatki majątkowe - na inwestycje, na zakup i objęcie akcji i udziałów oraz wnoszenie wkładu do spółek prawa handlowego.

Uchwałę budżetową rada przyjmuje do 31 stycznia. Jeżeli ten termin nie będzie dotrzymany, to wtedy do 31 marca powinna być podjęta uchwała budżetowa.

Wykonywanie budżetu

W terminie 7 dni od przedstawienia projektu uchwały budżetowej organom stanowiącym zarząd samorządu przekazuje podległym jednostkom informacje niezbędne do opracowania planów finansowych. Te jednostki mają 30 dni na opracowanie projektów planów finansowych, nie później niż do 22 grudnia. W terminie 21 dni od podjęcia uchwały budżetowej zarząd samorządu przekazuje podległym jednostkom informacje o dochodach i wydatkach przyjętych w uchwale budżetowej.

Sprawozdanie z wykonania budżetu za półrocze do 31 lipca, informacje przekazywane radzie, regionalnej izbie obrachunkowej i do końca marca przedstawia radzie i regionalnej izbie obrachunkowej sprawozdanie za cały rok. Istnieje też instytucja blokowania, przenoszenia kredytów budżetowych, cofanie ich. Do 30 czerwca rada podejmuje uchwałę o udzieleniu absolutorium.

Naruszanie dyscypliny finansów publicznych

Podstawą jest ustawa z grudnia 2004r. np. dokonywanie wydatków niezgodnie z przeznaczeniem, przekraczanie granicy wydatków, zaniechanie ściągania należności na rzecz budżetu, pobieranie tych dochodów w kwotach niższych od należnych, naruszanie przepisów o przyznawaniu i wykorzystaniu dotacji, nie opłacanie składek na rzecz ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych, na Fundusz Pracy, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych czy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, naruszanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych. Są 4 kary:

1) upomnienie 2) nagana

3) kara pieniężna w wysokości od jednokrotności do pięciokrotności przeciętnego wynagrodzenia

4) zakaz pełnienia funkcji związanych dysponowaniem środkami publicznymi.

W sprawie o naruszenie dyscypliny finansów publicznych orzekają komisje orzekające:

1) komisja orzekająca przy RIO - w sprawach organów samorządowych

2) Wysoka komisja orzekająca - w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, w sprawie dysponentów części budżetowych

3) resortowe komisje orzekające przy ministerstwach

4) komisja orzekająca przy szefie kancelarii premiera - orzeka w zakresie dotyczącym realizowaniu budżetu Rady Ministrów, Samorządowych Kolegiów Odwoławczych, jednostek i organów nadzorowanych przez premiera, osób pełniących funkcje sekretarzy i podsekretarzy

5) główna komisja orzekająca przy ministerstwie finansów

Dochody samorządu - Dz.U.88 z 2008r.:

1) dochody własne; dochody spoza terenu

2) dochody podatkowe; dochody nie podatkowe

3) dochody zwrotne; dochody bezzwrotne

Podatek dochodowy od osób fizycznych zamieszkujących na danym terenie: gmina - 39,34%, powiat - 10,25%, województwo - 1,60%.

Podatek dochodowy od osób prawnych mających siedzibę na danym terenie: gmina - 6,71%, powiat - 1,40%, województwo - 14%.

Udziały w subwencji ogólnej - gmina, powiat w części wyrównawczej, równoważącej (wypłacane do 25 każdego miesiąca), oświatowej, województwo w części wyrównawczej (do 15), regionalnej (dotyczy finansowania działań związanych z ograniczaniem bezrobocia), oświatowej (do 25).

Wpływy podatkowe posiada tylko gmina, a udziały w podatkach dochodowych, gmina, powiat i województwo. Inne dochody samorządu:

1) dochody uzyskiwane przez samorządowe jednostki budżetowe

2) dochody ze sprzedaży majątku samorządu

3) spadki, zapisy, darowizny na rzecz samorządu

4) dochody z kar pieniężnych i grzywien

5) odsetki od poręczeń udzielonych przez samorząd

6) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochodów samorządu

7) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych samorządu

8) dotacje udzielone z innych budżetów samorządowych

Strona dochodowa budżetu

Głównym dochodem budżetu państwa są podatki i opłaty, które określamy jako daniny publiczne.

Podatek - świadczenie pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, pod tytułem darnym

Opłaty - świadczenie zwrotne, ekwiwalentne

Podatki za względu na to z jakiego źródła pochodzą są dzielone na:

1) podatki od osób fizycznych

2) podatki od osób prawnych

3) podatki od jednostek prawno-organizacyjnych nie mających osobowości prawnej

W zależności od tego do jakiego budżetu idą, podatki dzielimy na:

1) państwowe

2) lokalne

W zależności z jakiego źródła przychodu płacony jest podatek:

1) przychodowe

2) dochodowe

3) majątkowe

Podmiot opodatkowania

Finanse publiczne - ćwiczenia gr.1 , dr Edward Georgjew

9

---