Epoki literackie i formacje kulturowe.

03.10.2008

Temat: Czy możliwa jest globalna charakterystyka literatury polskiej XX wieku?

Pod koniec XX wieku naukowcy chcą przemodelowania tej charakterystyki. Jest ona zbyt posegmentowana, podzielona na okresy i podokresy. Zasłania procesy literackie, które często mają ukryty byt. Tendencja - badaczy.

Problemy periodyzacji.

Dzielenie `żywego' strumienia na odcinki. Akt arbitralnej decyzji. Po co? By ułatwić śledzenie pewnych zjawisk. Odrodzenie ich w segmentach czasu. W miarę zamknięte odcinki, umowny zabieg.

Zasada periodyzacji.

- historyczna- kryteria podziału literatury XX wieku,

daty historyczne:

1918 - pierwsza data, początek II RP, odzyskanie niepodległości, data konwencjonalna. Nie przerywa procesów literackich zaczętych wcześniej - pisarze drugiego pokolenia Młodej Polski. Żeromski, Staff, Nałkowska, Boy-Żeleński, Jeżykowski - pisarze 20-lecia międzywojennego, ale ich genologia tkwi w Młodej Polsce.

Dzieła - odpowiadają na ważne wydarzenia historyczne. Tzw. literatura okolicznościowa - utwory pod wrażeniem chwili. Utwory, które pozostają, z dystansu historycznego. (Powieść I wojny światowej - „Sól ziemi” Józef Wittlin ).

Konwencjonalność dat historycznych. Literatura zrzuca z siebie ciężar dotychczasowych funkcji. Przestaje realizować pewna misję.

- zmiana w zakresie instytucji - odpowiedzialność za losy narodu:

„Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada” Słonimski

- zmiana w zakresie roli pisarza - Zawodowy Związek Literatów Polskich. Pisarstwo zawodem - nie misją.

Nie ma cenzury - ma ona inny charakter.

Symboliczny powrót do Europy.

Pokolenie urodzone w czasie niepodległości - pokolenie wojenne:

Tadeusz Konwicki

Krzysztof Kamil Baczyński

Tadeusz Gajcy

Tadeusz Różewicz.

„20-lecie międzywojenne” - podręcznik - Jerzy Kwiatkowski.

Literatura 20-lecia międzywojennego.

1918 - 1939 - nie ma swojej nazwy, takiej jak romantyzm czy pozytywizm.

Niektórzy autorzy próbowali je nazwać:

K. Czechowski - od 1884 - 1934 (50-lecie) - Ekspresjonizm i neorealizm, 1936 - próba syntezy Walka o nowy realizm.

Syntezy powojenne - zrezygnowano z tych nazw.

Iblowski - Literatura polska 1918 - 1975

Okresy: 1918 - 1932

1933 - 1944 /żaden nie ma nazwy

1045 - 1975

Skąd rezerwa do nazw? Problematyka prądów literackich. Periodyzacja odwołuje się tylko do głównych prądów. W 20-leciu nie ma jednego dominującego prądu, jest wielkoprądowy. Ma wiele tendencji. Niechęć do używania nazw prądowych, potem też tak jest.

1945 - podręczniki rezygnują z nazw prądowych.

1. Nasiłowska - 30-lecie 1914-1944

Z. Jarosiński - Literatura lat '45 - `75

Władysław Maciąg (1969) - Literatura polski ludowej '44-'64

Dzielono na dwie dekady:

Kwiatkowski dzielił na podokresy, różne gatunki twórczości - inaczej się rozwija proza, inaczej poezja; tendencja do kawałkowania.

1. dekada jasna

2. dekada ciemna - niezadowolenie, radykalizm społeczny, 1932 kryzys światowy.

1939 - 45 daty konwencjonalne. Niczego nie przerywają (procesów literackich). Literatura 20-lecia nie kończy się na '39 tylko w '45. II RP nie kończy się w '39 tylko w '45.

1946 - niemożność publikowania w latach okupacji. Dzieła wyszły po wojnie

'45 - '55 - utwory powstałe w latach wojny mówią o wojnie.

Literatura czasów wojny.

Wrzesień '39 - data symboliczna

'45 - data historyczna /traktowane osobno

ważne w historii narodu polskiego.

Temat: PRL. „Literatura Polski Ludowej”. Maciąg.

Konstytucja 1952. nowy ustrój - komunistyczny - ma wpływ na literaturę. Narzucony siłą, fakt traktowany jako interwencje zewnętrzną.

Państwo suwerenne czy z ograniczona suwerennością? Pisarze, którzy umieli znaleźć sobie niszę, w życiu, autonomia pisarska. Literatura się nie zmienia. Nie tzw. przełomów literackich. Jakie warunki muszą być by to się dokonało? Literatura - instytucja kontrolowana przez władzę. Dokładnie.

Socrealizm. Styczeń '49. wykorzystywanie przez ustrój. Cenzura. Zmiana oblicza literatury PRL-u. Wszechmocna troska ze strony państwa. Wewnętrzne rozbicie środowiska pisarskiego. Ciągłe wstrząsy polityczne obejmują także życie publiczne. Ma to wyraźny wpływ na literaturę.

Daty historyczne:

1948 15 XII - polityczne zjednoczenie partii, utwierdzenie systemu komunistycznego w Polsce. Pozyskanie społeczeństwa, pierwszym prezydentem zostaje Bolesław Bierut (procesja na Boże Ciało). Gesty inne światło na rząd.

1949 - realizm socjalistyczny - poparcie ze strony władzy, nie przyjął się do końca.

1953 - śmierć Stalina.

Odwilż.

1955 - poemat Ważyka. (Poemat dla dorosłych)

1956 październik (jak wrzesień '39) - przełom, który rozpalił i zgasił nadzieję, szybko.

1968 marzec - inscenizacja „Dziadów” Mickiewicza, rozruchy studenckie, antysemityzm. Nowa generacja pisarzy - pokolenie '68 (Nowa Fala - Barańczak, Zagajewski).

1970 - wybrzeże

połowa lat 70-tych - '75-'76 - podręczniki, umowna data, rozruchy w Polsce, po raz pierwszy ujawnia się opozycja demokratyczna.

1976 - Komitet Obrony Robotników; drugi obieg, poza ingerencją cenzury. Literatura podziemna, konspiracyjna. „Zapis”, czasopismo „Puls” (zapisy cenzury, zapisanie tego co się dzieje w Polsce). Wydania drugoobiegowe - czasopisma, książki, teksty pisarzy emigracyjnych. Zatarcie podziału - literatura krajowa i emigracyjna.

Solidarność.

lata 80-te - stan wojenny, bujny rozkwit literatury drugoobiegowej.

1989 - przełom literacki, zmiana oblicza literatury. Nie ma cenzury. Upadek ustroju. Nowy ustrój - kapitalizm. Istotna zmiana.

Nowa generacja pisarzy.

Kazimierz Wyka - pisarze mają własny kapitał doświadczeń. Gust publiczności literackiej.

Pokolenie Brulion - pisarze, którzy mają wizję literacką po upadku komunizmu. Niechętni opozycji, tworzą literaturę dla siebie.

Wszelkie zabiegi periodyzacyjne mają charakter umowny. Kawałkowanie procesu literackiego na etapy, okresy itp., budzi niedosyt. To co jest istotne w literaturze jest ukryte głębiej.

Kiedy zachodzi przełom? Gdy mówią o tym krytycy, gdy jest wybitny autor. Wtedy, gdy pozornie w literaturze jest cicho - jak w latach 60-tych - mała stabilizacja.

Przełomy czasami dokonują się w sposób niedostrzegalny. Głos publiczności zmienia się. Nowe narasta stopniowo, walka rozłożona na raty. Fakty.

Nie ma odpowiedzi: Jaka jest historia literatury? Są dwa stanowiska:

1. historia literatury jest częścią historii ogólnej (w/w periodyzacje),

2. literatura ma swoją własną historię - własne stadia i etapy.

07.11.2008

Temat: Jak z dzisiejszej perspektywy ocenić literaturę 20-lecia międzywojennego?

20-lecie międzywojenne.

Czy stanowi okres w dziejach literatury, który mógłby być porównywalny z innymi okresami?

Jeśli jest - to w sensie wyodrębnionym w chronologii czysto polityczno-historycznej 1918-1939. Nie należy z tym przesadzać.

Całościowy obraz to nie odpowiedź na wyzwanie historyczne - odzyskanie niepodległości, wybuch wojny. Niezależnie od dat 20-lecie jest okresem przejściowym w dziejach literatury współczesnej. Bo łączy stare z nowym, tak było to odbierane. Rozbudziło nadzieje, że literatura polska może być normalna jak inne literatury europejskie. Dawne zabory, nowa nadzieja unormalnienia literatury. Dorównanie zachodowi - awangardzie.

Z drugiej strony, pewnych wartości trzeba się wyrzec - pozbyć się balastu przeszłości:

- tradycji literatury porozbiorowej XIX wieku

- cienia na literaturze polskiej

- właściwości, że literatura uczestniczy w rozwoju społeczeństwa, jej rozwój zależy od odpowiedzi na wyzwania społeczne, nie było autonomii

- romantyzmu - poddania się tradycji heroiczno-martyrologicznej, powstańczej,

- młodej polski - spadek niemożliwy do kontynuowania - młodopolszczyzna. Właściwość literatury wiązana z okresem Młodej Polski odrywa się od problemów aktualnych, hołduje modzie literatury symbolizmu, ekspresjonizmu, neoromantyzmu - balast.

Co nowe? Rewolucyjne, sprzeciwiające się gustom publiczności? Dziś.

• poezja Skamandra - wychowani na poetach młodopolskich. Leopold Staff zmieniał się, ale był artystą MP - nowe w sposób umiarkowany,

- tendencja zerwania z romantyczną rzeczywistością

- poeta jest człowiekiem z tłumu, jest jednym z nas,

- konkretność,

- sensualizm, intensywne przeżywanie świata,

- grunt rzeczywistości społecznej, itp.

- język - kształtowany w oparciu o polszczyznę codzienną - styl konwersacyjny,

- pokłady żywej mowy, stylizacja mowy codziennej - Słonimski, Tuwim.

• powieść

• Kaden-Bandrowski - pisarz, który był inicjatorem nowego gatunku,

- „Łuk” - historia kobiety, dramatyczne wybory życiowe, jeszcze z okresu MP. Jak i Nałkowska (pokolenie 1885),

- jawność tego, co zakryte przed zwykłymi ludźmi,

- polityka - „Generał Barcz” -pokazuje działaczy politycznych, różne sfery życia, demaskowanie wielkich postaci, ich oblicza, ludzie żywi;

- generał Barcz osobiście mało pociągający człowiek, wielki polityk, mały człowiek.

- radość z odzyskanego śmietnika;

- mit szklanych domów (Przedwiośnie), idealna Polska to śmietnik;

- pisarz był piłsudczykiem

• Boy-Żeleński - „Ludzie żywi”, esej, pokazuje tendencję pisania wbrew towarzyszącej świętym legendzie;

- jawny krytyk, popularny pisarz - liberalizm, walka z przesądami, zacofaniem, hipokryzją, fałszywą moralnością

• Nałkowska - podobne zjawisko, pierwsze powieści młodopolskie. 1923 "Romans Teresy Hennert” - inny stosunek do spraw współczesnego świata, krytyka Polski odrodzonej

- odpowiedź duchowi nowych czasów

- to co było zachodnie - psychologiczna proza francuska

- w polskiej prozie lat 30-tych nie było tak wielkich dzieł jak na zachodzie

- odejście od tradycyjnej koncepcji powieści psychologicznej

- Freud i wykorzystanie psychoanalizy (Breza, Kuncewiczowa).

Poczucie przełomowości chwili, przesilenia w kulturze. Przyspieszenie, dynamika, śmiałe zerwanie z konsekwencjami typowymi dla awangardy. Nie było powszechnie aprobowane. Nie byli przygotowani na tą rewolucyjną nowość. Nie byli gotowi na awangardowe -izmy lat 20-tych.

Margines.

Futuryści, awangarda - dziwactwa dla zwykłego czytelnika - nie był na to przygotowany. Po wojnie tak.

20-lecie enklawa Awangardy - wyczerpała swój potencjał we własnym zakresie.

Zmienia się nie tylko literatura. Zależy od warunków sposób funkcjonowania literatury w społeczeństwie. Zmiana roli pisarza, Związek Zawodowy Pisarzy Polskich (inicjatorem był Żeromski), pisarstwo stało się zawodem. W '49 zmiana - Związek Literatów Polskich, odtąd nie wchodzili do związków zawodowych. Ekspert w twórczości Kaden-Bandrowski pisał:

Pisarz musi opierać swoje utwory na dogłębnej znajomości sprawy, środowiska.

Pisarz-ekspert specjalista od spraw o których chce pisać. Nie talent, lecz coś więcej.

Powstaje po raz pierwszy rynek książki - znormalnienie literatury, wartość rynkowa książki zależy od jej powodzenia. Powstaje rynek literacki, wydawnictwa prywatne, zaczyna się konkurencja. Książki zaczynają być reklamowane przez krytykę. Wcześniej nie było rynku, bo była cenzura.

Krytyka literacka pełni różne funkcje:

1. ułatwia odbiór literatury - czynnik mediując między publiką, a pisarzem;

2. nie dotyczy funkcji społecznej, koncentruje się na dziełach - autonomia sztuki - dzieło samo w sobie jest wartościowe; specyfika literatury;

3. projektująca - wizja dotychczasowych osiągnięć, literatura, której jeszcze nie ma.

4. rola krytyki. Nr 1 był Karol Irzykowski, licząca się postać, autorytet dla innych.

5. ogromne różnice, ograniczona po wojnie w porównaniu z tą sprzed wojny

Mało osób korzystało z dóbr kultury - analfabetyzm itp. Doszło do emancypacji warstw dotychczas spychanych na margines (w 20-leciu):

- chłopi i robotnicy; rząd, środowiska naukowe i szkolne organizowały konkursy na pamiętniki chłopskie i robotnicze - wejście do literatury pisarzy chłopskiego pochodzenia. Grupa „Przedmieście”

- społeczności regionalne - tendencja decentralizacji życia kulturalnego. Lata 30-te ożywienie prowincji - Lublin, Łódź, Wilno, Lwów, Chełm (pismo „Kamena” '33); powstają drobne grupy.

- mniejszości narodowe - przed wojną znaczny procent ludności stanowili: Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Czesi. Po wojnie - państwo jednoetniczne. Żydzi wydawali pisma w hebrajskim i w jidysz, Ukraińcy mieli ponad 50 pism, przerwane przez wojnę.

- kobiety - zwyżkuje rola kobiety, ich napływ do literatury nie dziwi i nie szokuje. Normalne zjawisko. Kobiece czasopisma : Bluszcz, Tęcza, As itp.

Modernizacja obszarów życia nie była tak silna jak na zachodzie - liberalna filozofia życia - emancypacja - obalanie tabu. Boy-Żeleński prowadził front walki z zacofaniem w życiu społecznym i obyczajowym. Nieugięty wojownik o prawa kobiet. Aborcja? Szokował, ale był aprobowany przez innych.

Literatura stała się narzędziem walki politycznej - pluralizm postaw politycznych. W XIX wieku dominowała ideologia niepodległościowa w oczach społeczeństwa politycznego. Różnice przed wybuchem I Wojny Światowej.

20-lecie przynosi polityzację życia, też w literaturze. Polityczne zaangażowanie pisarzy stało się zjawiskiem normalnym. Literatura - narzędzie walki politycznej na usługach ideologii.

Front lewicowy stanowili pisarze walczący z dotychczasowym systemem rządów w Polsce. Też przejaw polityzacji.

Nowe pokolenie - urodzeni około 1910 roku. Gombrowicz, Brezaj, Brodnicki, Uniłowski Z., Wyka K. Pokolenie wychowane w Polsce odrodzonej, normalnej. Cechuje je niezależność, krytycyzm, otwartość na współczesność, wiąże się z ich normalnym trybem życia.

Ważne na polu literackim:

- nierównomierność rozwoju gatunków

Promotor zmian po 1918 roku. Poezja- lata 20-ste -prymat poezji otwiera perspektywy rozwoju w dziedzinie literackiej. Jerzy Kwiatkowski - (podręcznik) nowe elementy w literaturze dzięki poezji.

Lata 30-ste - prymat prozy, Gombrowicz, Schultz, jeszcze nie dorównuje zachodowi.

Koniec lat 30-tych - teatr i dramat - Jerzy Szaniawski- wielka reforma teatralna. Schiller Leon - nowe tendencje, patronat. Juliusz Osterwa - teatr „Reduta”; Stanisławski. Twórczość dramaturgiczna - nowe podejście do teatru. Nowatorskie spektakle „Dziady” Mickiewicza, „Nie-boska komedia”, dramaty Wyspiańskiego - stare utwory w odmianie awangardowej. Witkacego jako dramaturga w 20-leciu nie znano, nie wystawiano „Iwony, księżniczki Burgunda” Gombrowicza.

Zjawisko - klasykami literatury 20-lecia współcześnie są ci, którzy wtedy byli zauważeni, ale stanowili pewien margines, osobliwość. Po wojnie urośli do rangi klasyków nowego modernizmu.

- Witkacy - osobliwość literacka, wszechstronny artysta, malarz, teoretyk sztuki, filozof.

- Leśmian - w poezji osobliwość, nie wiadomo do jakiego okresu go zaliczyć.

- Bruno Shultz - odkryty przez Nałkowską, tuż przed wybuchem wojny zginął.

- Gombrowicz - dziwactwo.

Wtedy dziwacy teraz klasycy - cecha okresu przejściowego.

Uznanie i kontynuacja po wojnie:

• poezja awangardowa

• powieść psychologiczna

• powieść historyczna (Berent)

• literatura faktu/reportażowa (Mackiewicz)

• krytyka literacka (Iżykowski)

• II Awangarda

• Katastrofizm

Co się skończyło:

• poezja skamander

• odmiana realizmu (powieść Marii Dąbrowskiej)

• koniec dramatu użytkowego

Tadeusz Boy-Żeleński felietonista teatralny „Flirt z Melpomeną”, relacjonował Warszawskie teatry, życie teatralne. Bez większych ambicji.

Temat: Jak z dzisiejszej perspektywy ocenić wartość literatury powstałej w latach II Wojny Światowej?

Wybuch II WŚ oznacza (dla kraju):

1. radykalne zahamowanie (zewnętrzne) - twórczości literackiej. Przestały istnieć instytucje literackie i kulturalne. Zeszły do podziemia. Co wtedy może powstać? Nie można było publikować. Nie mam muzeów, teatrów, pisarze jeśli żyją…

2. zahamowania wewnętrzne - publiczność chciała dzieł odpowiadających oczywistym nastrojom - pokrzepienie serc itp., w takiej chwili nietaktowne. Nastąpił rozkwit twórczości okolicznościowej, folkloryzacja, powrót do tradycji; prymityw anonimowa twórczość pod pseudonimami. Konspiracja, podziemie - literatura odpowiada na zapotrzebowanie.

Tendencja by utrzymać wysokie standardy, mimo takiej sytuacji. Pisarze nie tracili poczucia wartości form literackich. Opór wewnętrzny - zachowanie niezależności, wartości nadal kontynuowanych.

Miłosz - okupacja w Warszawie w '40-'42:

„Miasto” „O Warszawie” - stylizacje biblijne

poemat „Rzeka” „Błądząc” „Baśń wigilijna” „Ranek”

Miłosz oceniał je krytycznie; zjawisko w przypadku wielkich wydarzeń historycznych ofiarą padają artyści, gdyż muszą tworzyć pod publikę, wyrzekają się własnych wartości itp., by odpowiedzieć na apel publiczności.

Poeta w nowej roli. Tradycyjnej w czasach okupacji - Syrokomla. 1943 - wyraźny przełom u Miłosza. Poemat „Świat” krytykował Elliota. Poezja metafizyczna wewnętrzna potrzeba człowieka, który chce ocalić głębsze potrzeby, metafizyka. Aspiracje:

- żyć w świecie uporządkowanym,

- stwarzać taką iluzję.

Cykl „Głosów ludzi”- nowy typ wiersza, operuje personą, wiersz w ustach postaci, wiersz jako dialog tej postaci z autorem. („Campo di fiori”)

Pawlikowska-Jasnorzewska - „Nie czas żałować róż” - wszystko było w gruzach.

Konflikt między przekonaniem o narzuceniu roli, a ocaleniu sztuki i jej wartości. (Gajcy, Baczyński)

Konflikt wewnętrzny.

Przyboś - „Póki my żyjemy” - wojna dostarczyła mu uzasadnień dla poetyki poprzedniej, tej którą praktykował.

Nowa generacja pisarska - ciekawe zjawisko. Debiut nowej generacji - następstwo pokoleń (pokolenie literackie nie odpowiada pokoleniu metrykalnemu). Mniej więcej w odstępach 10-letnich.

Pokolenie 1910 - debiut w latach 30-tych.

Pokolenie 1920 - debiut ok. 30/40. Zachowane następstwo pokoleń.

Chęć mówienia własnym głosem, odcięcie się od poprzedników, próba oderwania się od Dwudziestolecia międzywojennego. Borowski, Gajcy, Baczyński, Trzebiński. Kontynuacja Awangardy, poetyki Przybosia, zależność od Witkacego - Brzozowski - wraca, duchowy patron.

Dyskusje na temat dramatu itd. Normalny proces następstwa pokoleń.

Obczyzna:

- wygasanie tradycji dwudziestolecia, poezja skamandrycka umiera. Lechoń, Tuwim „Kwiaty polskie” poemat dygresyjny, Słonimski, Baliński, Pieczyński - odnowa po wojnie.

- nie istniały zahamowania wewnętrzne - reguła narzuconej roli, pielgrzyma, tułacza, uchodźcy, emigranta - tradycje romantyczne. Fala uchodźctwa „Księgi narodu i pielgrzymstwa” Mickiewicza - kończy się. (Herling-Grudziński napisał wstęp)

- ograniczenie środków wyrazu.

- kontynuacja tendencji w prozie w latach wojny - silna Nałkowska „Węzły życia” 1984, Iwaszkiewicz „Stara cegielnia”.

W ZSRR, Lwów zjawisko polskich pisarzy - Przyboś, Brodnicki, Jastrun i inni.

Lwów - 1441- Hitler '44, rola Piemontu kulturalnego. Zjednoczenie Włoch 1880 - Piemont zalążek państwa niepodległego. Nowa formacja pisarska - poligon doświadczalny - realizm, po wojnie socjalistyczny i praktykowany.

Na Zachodzie - zalążki literatury łagrowej, od '40 wywózki na azjatyckie tereny ZSRR.

Literackie utwory wydane w czasie wojny:

- literatura łagrowa:

• Naglerowa Hermina „Kazachstańskie noce”

• Herling-Grudziński Gustaw - obóz w Jercewie - zapiski „Inny świat”

• Czapski Józef - Starobielsko - „Wspomnienia starobielskie” wydane w '45.

• Krakowiecki Anatol „Książka o Kołymie” wyd. 1987

- dzienniki i eseje:

• Wyka Kazimierz - eseje „Życie na niby. Szkice z lat 1939-1945” wydane 1957. pochodził z Krzeszowic, ojciec jego miał tartak, panowały osobliwe stosunki społeczne w Generalnej Guberni - formuła życia na niby, mimo okupanta.

• Nałkowska Zofia „Dziennik z lat wojny” nowe doświadczenie, szok, dotąd żyła w środowisku ludzi pióra, bywała na salonach władzy, teraz pozbawiona wszystkiego. Po raz pierwszy spotyka zwykłych ludzi z normalnym życiem w okupacji (prowadziła sklepik z papierosami). Wyznanie samokrytyczne - jej literatura brała się z obserwacji ludzi enklawy, literatura kameralna - mikrospołeczna - teraz otworzył się przed nią świat.

• Koniński Karol Ludwik - pamiętnik o charakterze konfesyjnym. Po wojnie ukazał się on w dwóch tomach: Nox atra `61 i Ex labyrintho `62. Zapiski te stanowią przykład interesujących wyznań na temat sensu istnienia wiary chrześcijańskiej w obliczu wojennej katastrofy. Pisał dziennik, w którym analizował kolejne przyczyny klęski wrześniowej 1939 r. W notatkach tych znajduje się także wiele spostrzeżeń o charakterze metafizycznym. Był protestantem.

"Sól ziemi"

Dla Józefa Wittlina wojna może być uważana za moment właściwy do wyzwolenia i zjednoczenia Polski, uzyskania przez nią niepodległości. Równocześnie jest to moment, w którym ostatecznie rozpada się dotychczasowy świat, XIX-wieczna Europa ze swoimi tradycjami.

Autor powieści, Józef Wittlin, urodził się jeszcze w XIX wieku, w 1896 roku na Podolu. Ukończył gimnazjum we Lwowie, a w roku 1915 roku, już podczas pierwszej wojny, podjął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Studiował filozofię i językoznawstwo - szybko jednak je przerwał, a właściwie był zmuszony to zrobić. Wittlin wziął udział w walkach jako ochotnik w Legionie Wschodnim, natomiast z czasem został wcielony do armii austriackiej. Już po wojnie pisarz kontynuował przerwane studia we Lwowie. Od 1920 roku związany był ze Skamandrem. Natomiast w roku 1935 otrzymał nagrodę Pen Clubu za przekład "Odysei".

Jego "Sól ziemi" jest częścią trylogii, która nosi tytuł "Powieść o cierpliwym piechurze" - jest jej pierwszą i zarówno jedyną opublikowaną częścią.

Akcja powieści rozgrywa się głównie w dwóch miejscach: w jednej z huculskich wiosek oraz w małym miasteczku węgierskim. Pomimo tego, jest to powieść o Europie i jej losach. Mówi o upadku Zachodniej cywilizacji, o odchodzeniu w przeszłość XIX-wiecznej Europy. To, co wydawało się do tej pory wieczne, ustabilizowane i trwałe, nagle, z dnia na dzień, przestaje istnieć.

"Sól ziemi" opisuje przypadki Piotra Niewiadomskiego, hucuła, który w ciągu pierwszych czterech tygodni wojny przygląda się zupełnemu rozpadowi huculskiego świata. Rozpad tego świata oraz przemiany, jakie się dokonują, opisane są w sposób groteskowy. Piotr Niewiadomski jest analfabetą i zupełnie nie rozumie przebiegu wypadków dziejowych, staje się zwykłą ofiarą wojny.

Wojenne przygody Niewiadomskiego mają wymiar mitologiczny - pomimo swojej głupoty, jest on wszak reprezentantem tytułowej "soli ziemi". Sól jest tu naturalnie minerałem symbolizującym, to, co trwałe, umożliwia ona konserwowanie, przechowywanie tego, co wartościowe. To właśnie dzięki Piotrowi i jemu podobnym możliwe jest przechowanie podstawowej zasady wspólnoty ludzkiej: wzajemności zobowiązań między ludźmi.

Utwór ma wymowę pacyfistyczną, jest to typowo ekspresjonistyczna opowieść dotycząca wojny. Ekspresjonizm zawarty jest w warstwie ideowej powieści.

Przewrotność utworu. Świadomość prostaczka, jakim jest Piotr umieszczona zostaje w samym centrum epickiej wizji świata.

Epizody homeryckie pojawiające się w utworze Wittlina. Przyroda przemawiająca do głównego bohatera. Silne namiętności wstrząsające bohaterem, jego fascynacja cywilizacją. Marzenie o noszeniu cesarskiej czapki kolejowej.

Symbolika tytułu:

Tytułową "solą ziemi" jest sam Piotr Niewiadomski. Jako motto powieści wybrany został biblijny werset: Wy jesteście sól ziemi. Jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże solić będą? Do niczego się już nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i od ludzi podeptana".

Sól ma zdolność przechowywania tego, co wartościowe, pożywne, natomiast eliminuje to, co nie ma wartości i co jest przyczyną zepsucia.

Streszczenie utworu:

Główny bohater: Piotr Niewiadomski, pracownik kolei - tragarz, dróżnik. Jego bracia: prości ludzie, ciężką pracą zarabiający na własne utrzymanie.

Czas akcji: panowanie Franciszka Józefa, będącego cesarzem Austrii i królem Węgier. Wojna z Moskalami.

Miejsce akcji: Topory - Czarnielica.

Krótki opis życia Piotra, jego związku z Magdą, której nie kocha. Próba naszkicowania genealogii Piotra - matka, hucułka, ojciec - Polak. Z licznego rodzeństwa nie zachowuje się wiele dzieci. Najukochańszym stworzeniem Piotra jest jego pies - Bas.

Piotr dostaje powołanie do wojska, pobór wygląda jak sąd ostateczny, rekruci stoją nago i są oceniani przez komisję. Decydująca jest tu tężyzna fizyczna, zatracona zostaje cała indywidualność człowieka, jego osobowość.

Odtąd Piotr przynależy zarówno do Boga, jak i do cesarza.

Piotr zostaje wcielony do armii, składa przysięgę, zostaje wysłany na front. Przed wyjazdem spędza jeszcze noc ze swoją kochanką Magdą. W tej scenie pokazany zostaje dziwny charakter Piotra i jego wstydliwość. Tej nocy umiera papież Pius X.

Zaćmienie słońca jako wizja końca świata.

Trzy podstawowe rozkosze, które chronić mają mężczyznę od piekła wojny i rozpaczy, to kobieta, wódka i religia, jak się dowiadujemy

Opis wojskowych zwyczajów. Racje żywnościowe: 700 gramów chleba oraz 300 gramów mięsa na dobę dla każdego żołnierza. Kary, np. za zgubienie łuski od naboju - grozi jeden dzień karniaka. Szpangi - skuwanie prawej ręki z lewą nogą lub odwrotnie i pozostawianie żołnierza w takiej pozycji nawet na kilka godzin. Skutek: spuchnięcie wątroby.

Opis transportu pociągiem na Węgry.

Opis Bachmatiuka, którego całe życie to wojsko. Żyje wojskowym regulaminem, całe życie zajmuje się szkoleniem żołnierzy, natomiast sam nigdy nie walczył na froncie. Jest śmieszny - farbuje codziennie wąsy na czarno, jakby bał się oznak starości. Postrach całego wojska, człowiek niezwykle surowy.

Różne rodzaje śmierci żołnierza: a) śmierć naturalna wskutek przebytej choroby, b) nagła śmierć, pomimo oznak zdrowia, c) śmierć nienaturalna, która następuje bez niczyjej winy, d) śmierć samobójcza, e) na skutek nieszczęśliwego wypadku, f) śmierć poniesiona na skutek działalności innego człowieka. Zdrowa śmierć to wedle Bachmatiuka śmierć żołnierza na froncie.

Opis życia żołnierskiego - ciągła musztra i informacje o potencjalnym końcu wojny.

Nienawiść Bachmatiuka do każdego żołnierza z osobna.

Opis jego agresji, brutalnego zachowania wobec podwładnych: kiedy brakuje wody do schładzania karabinów Bachmatiuk rozkazuje jednemu z żołnierzy "lać" na nie. Gdy żołnierz odmawia, Bachmatiuk nakazuje Piotrkowi rozpiąć mu spodnie. Żołnierz odpycha Piotrka, a tedy do akcji przystępuje sam Bachmatiuk. Skazuje żołnierza na karne ćwiczenia i maltretuje do tego stopnia, że ten umiera w szpitalu.

Opis innych zwyczajów wojskowych.

Cytat: "Ojczyzna moja wolna, wolna... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada" pochodzi z wiersza Antoniego Słonimskiego p.t. "Czarna wiosna". Obrazuje on tendencje, jakie po roku 1918, po odzyskaniu niepodległości po ponad stuletniej niewoli, zdominowały literaturę piękną. Poeci doszli do wniosku, że nadszedł czas zarzucenia poezji tyrtejskiej, że nadszedł czas, by położyć kres tematyce patriotycznej, narodowościowej i wyzwoleńczej. Nowa ojczyzna - nowa poezja głosili.

dotyczący IBL-u (Instytutu Badań Literackich)

utworzenie PZPR podczas kongresu zjednoczeniowego PPS i PPR.

właśc. Adam Wagman (1905-1982), poeta, prozaik, eseista, tłumacz; związany z ruchem awangardy poet., 1924-1925 czł. red. "Almanachu Nowej Sztuki", współpracownik "Zwrotnicy"; po wybuchu II wojny świat. we Lwowie, 1942-1944 w pol. siłach zbrojnych w ZSRR, wrócił do kraju z 1 armią WP; 1946-1950 współred. "Kuźnicy", 1950-1954 red. "Twórczości". Wyróżnikiem wczesnej poezji Ważyka, inspirowanej gł. osiągnięciami fr. awangardy poet. o orientacji kubistycznej, jest luźny, skojarzeniowy sposób obrazowania i dominacja konkretu zmysłowego; w prozie przeszedł od eksperymentów formalnych (zbiór opowiadań Człowiek w burym ubraniu 1930) do realizmu (powieść psychol.-obyczajowa Mity rodzinne 1938, obrazująca kryzys tradycyjnego, mieszczańskiego wzorca egzystencji); podczas wojny uprawiał lirykę patriotyczną i polit. (zbiór Serce granatu 1943); w latach powojennych propagował realizm socjalist. (szkice W stronę humanizmu 1949, klasycyzująca liryka społ.-polit.), następnie w głośnym Poemacie dla dorosłych (druk 1955 w "Nowej Kulturze") podjął próbę rozrachunku z epoką stalinizmu w Polsce; w poemacie Labirynt (1961) oraz w zbiorach wierszy Wagon (1963) i Zdarzenia (1977) kontynuował linię swej wczesnej liryki, wzbogacając ją o refleksję filoz.-egzystencjalną; do artyst. i intelektualnych doświadczeń młodości nawiązywał w autobiografii lit. Kwestia gustu (1966) oraz eseju Dziwna historia awangardy (1976); ponadto szkice lit. Gra i doświadczenie (1974), przekłady i opracowania, gł. poezji fr. (antologia Od Rimbauda do Eluarda 1965, wyd. 2 rozszerzone 1973, zbiór manifestów lit.-artyst. Surrealizm 1973), także przekłady powieści A. Malraux, Eugeniusza Oniegina A.S. Puszkina, ód Horacego (Do Leukonoe 1973); Poezje wybrane (1973), Szkice literackie (1982).

Nowa Fala, formacja literacka, przede wszystkim poetycka, która powstała na przełomie lat 60. i 70., skupiona głównie wokół redakcji czasopisma Student i dodatku do niego pt. Młoda Kultura, a także krakowskiej grupy poetyckiej Teraz. Rozwijała się do ok. połowy lat 70., później drogi jej twórców zaczęły się rozchodzić.

Zalicza się do niej m.in. S. Barańczaka, A. Zagajewskiego, J. Kornhausera, S. Stabrę, K. Karaska, a spośród krytyków T. Nyczka.

Nowa Fala wywarła znaczny wpływ na współczesną poezję polską, propagując ściślejsze i krytyczne związki z rzeczywistością, przeciwstawianie się tzw. nowomowie polityczno-propagandowej oraz konstruktywną nieufność do zastanych form kultury. W 2. połowie lat 70., a następnie w stanie wojennym (1981-1983), większość twórców popadła w konflikt z władzami PRL, niektórzy zaś wyjechali za granicę (Barańczak, Zagajewski).

Pokolenie "BruLionu", poeci i prozaicy, przeważnie urodzeni w latach 60., których oficjalne debiuty książkowe miały miejsce po 1989, związanych z czasopismem "bruLion", jak poeci M. Świetlicki, K. Koehler, M. Baran, J. Podsiadło, M. Sendecki, J. Klejnocki, prozaicy: M. Gretkowska, O. Tokarczuk, A. Stasiuk, M. Tulli. Wspólną cechą ich twórczości był bunt przeciw romantycznie pojmowanemu posłannictwu literatury, odejście od metafizyki, wzniosłości i poezji obywatelskiej, którym przeciwstawiali anarchizm, banalność, prowokację, codzienność.

Skamander to grupa poetycka utworzona po 1918 roku wokół miesięcznika "Skamander" (działającego w latach 1920-1928 i 1935-1939) i tygodnika "Wiadomości Literacke" (1924-1939). Swoją nazwę wzięła od mitologicznej rzeki opływającej Troję. Jednocześnie jednak zawarta jest w niej aluzja do słynnego zdania z "Akropolis" Stanisława Wyspiańskiego: "Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą".

Pomimo bardzo silnego utrwalenia się w ogólnej świadomości funkcjonowania poetów Skamandra jako grupy, ta "grupowość" właśnie w przypadku Tuwima, Lechonia, Słonimskiego, Wierzyńskiego i Iwaszkiewicza nie jest tak oczywista. Michał Głowiński formułuje sąd, że Skamandryci to grupa sytuacyjna, czyli taka, której głównym spoiwem jest rzeczywistość pozaliteracka (wpólna działalność kabaretowa, odczyty i działalność "Pod Picadorem", stolik na półpiętrze w Ziemiańskiej, obracanie się w tych samych kręgach towarzyskich).

Historię grupy Skamander można podzielić na trzy okresy , z których każdy rozpada się na kolejne podokresy. I tak pierwszy okres, to okres integracji grupy. Przypada on na lata 1916-1919, przy czym da się wyraźnie zauważyć wewnętrzna cezura tego okresu w roku 1918. Tak więc lata 1916-1918 to formowanie się grupy na Uniwersytecie Warszawskim wokół czasopisma "Pro arte et studio". Nie ma jeszcze wspólnych wystąpień, ani samoświadomości grupy, ale przy pracy w redakcji rysuje się podobieństwo poetów i ich odrębność od innych grup (głównie na gruncie opozycji antymodernistycznej). Na cezurę 1918 roku składa się wiele czynników. Po pierwsze w tym roku w marcu w "Pro arte et studio" zostaje opublikowany wiersz "Wiosna" Juliana Tuwima. Wiersz ten wywołuje wielkie kontrowersje obyczajowe, które prowadzą do zmian w redakcji pisma w wyniku których redakcję obejmują osoby związane ze Skamandrem. Wtedy też stało się "Pro arte" (ze skróconą nazwą od stycznia 1919) "bojowym organem", gdzie poeci występowali przeciwko modernistycznym epigonom. Po drugie dwudziestego dziewiątego listopada 1918 roku otwarta zostaje kawiarnia poetów Pod Picadorem. To głównie podczas tutejszych występów ukształtowała się "wielka piątka", czyli Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński i Jarosław Iwaszkiewicz. Tu też wykrystalizowały się wspólne dążenia grupy, wspólne sojusze i fobie. Poprzez specyficzny kontakt z publicznością jaki zaistniał po raz pierwszy w historii, właśnie Pod Picadorem (stałe odczyty, czy występy kabaretowe za które należało uiścić opłatę) grupa wzięła udział w procesie profesjonalizacji i instutucjonalizacji zawodu literata. W latach 1918-1919 ukazały się także debiutanckie tomiki wszystkich członków grupy. Julian Tuwim - "Czyhanie na Boga" (1918 r.), Jan Lechoń - "Karmazynowy poemat" (1920 r.), Antoni Słonimski - "Sonety" (1918 r.), Kazimierz Wierzyński - "Wiosna i wino" (1919 r.), Jarosław Iwaszkiewicz - "Oktostychy" (1918 r.)

Drugi okres działalności grupy to lata 1919-1926/28. W tym okresie grupa w najpełniejszy sposób przybiera swoją formę. Skupiona wokół miesięcznika "Skamander" (pojawia się w styczniu 1920 r.) osiąga programową jednomyślność. W tym też okresie dołącza formalnie do grupy Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Józef Wittlin, Stanisław Baliński, Kazimiera Iłłakiewiczówna, jak również pojawiają się poeci-satelici czy powieściopisarze i krytycy (min. Wilam Horzyca).

Lata 1929-1939 to okres dezintegracji grupy. Zanikają wtedy tak charakterystyczne dla Skamandra tendencje optymistyczno-witalistyczne oraz zaczyna słabnąć więź grupowa. Dochodzi do tego głównie na tle stosunku poszczególnych poetów do obozu sanacyjnego - zamachu majowego i autorytarnych rządów Piłsudzkiego, wyborów brzeskich, rozpadu obozu sanacji po śmierci Marszałka. Pomimo to w świadomości społecznej znacznie dłużej utrzymuje się przeświadczenie o ścisłym powiązaniu grupy. Wojna i emigracja dokończyły dzieła rozkładu grupy.

Kaden-Bandrowski Juliusz, właściwie Juliusz Bandrowski, pseudonim Juliusz Kaden (1885-1944), polski prozaik i publicysta, działacz społeczno-polityczny. Studia pianistyczne we Lwowie, Krakowie, Lipsku i Brukseli ukończył z wyróżnieniem, ale z powodu ciężkiego uszkodzenia ręki musiał zrezygnować z kariery muzyka. Od 1907 publikował korespondencje z Belgii.

Tamże przystąpił do ruchu niepodległościowego J. Piłsudskiego. W 1913 wrócił do Krakowa, rok później wstąpił do Legionów, uzyskał rangę kapitana, był adiutantem Piłsudskiego i kronikarzem I Brygady. W latach 1918-1920 kierownik Biura Prasowego Naczelnego Dowództwa i redaktor czasopisma Żołnierz Polski. Atakowany przez koła endeckie o rzekome nadużycia, został z zarzutów oczyszczony, co znalazło echo w powieści Generał Barcz. W 1920 odbył podróż propagandową do USA.

Jedna z czołowych osobistości życia kulturalnego i literackiego w okresie międzywojennym, szczególnie po przewrocie majowym 1926. W latach 1923-1926 prezes Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Kierownik działu literackiego w prorządowej Gazecie Polskiej (1928-1939). Od 1933 sekretarz generalny Polskiej Akademii Literatury. Współzałożyciel Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej.

W czasie okupacji aresztowany przez gestapo, zginął w powstaniu warszawskim. Zginęli także, jako żołnierze Armii Krajowej, dwaj jego synowie, których upamiętnił w książkach Wakacje moich dzieci (1925) i Aciaki z 1a (1932).

Przedmieście - grupa literacka dwudziestolecia międzywojennego, założona w 1933 r. przez Helenę Boguszewską i Jerzego Kornackiego pod nazwą Zespół Literacki "Przedmieście", rozwiązana w 1937 r. Poza założycielami należeli do niej także: Zofia Nałkowska, Władysław Kowalski, Gustaw Morcinek, Sydor Rey, Halina Krahelska. Oprócz ośrodka warszawskiego grupy istniał także oddział lwowski, do którego zaliczano m.in. Halinę Górską, Annę i Jerzego Kowalskich, Jana Brzozę.

Przedmieście nie było grupą poetów, lecz prozaików, co było zjawiskiem nietypowym w polskiej literaturze. Ponadto Zespół był czymś pośrednim między grupą literacką a instytucją społeczną o ambicjach naukowych, np. prowadzono działalność społeczno-polityczną, współpracowano z Ligą Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz naukowcami. Ponadto program grupy został sformułowany przez Jerzego Kornackiego w siedmiu punktach - na wzór statutu, którego autorami byli Boguszewska i Kornacki, a który przyjęli wszyscy członkowie Zespołu.

Program literacki

Członkowie grupy głosili prymat faktu i obserwacji, która powinna zmienić utwór literacki w narzędzie społecznego badania. Przedmiotem szczególnego zainteresowania uczynili proletariat, margines społeczny i ludzi bezrobotnych, organizowali wycieczki do fabryk i sądów dla nieletnich. Żądali od pisarzy "skierowania reflektora uwagi i talentu na elementy życia proletariackiego" ze szczególnym uwzględnieniem "tragicznej postawy bezrobotnego proletariatu". Pragnęli także nawiązywać kontakty z twórcami mniejszości narodowych.

Ich program literacki - lewicujący, chociaż zdecydowanie poza nurtem marksistowskim lat 30. - był bardzo zbieżny z Zolowskim naturalizmem (nazywano go nawet "neonaturalistycznym", chociaż od naturalizmu różnił się dystansem w ukazywaniu brutalności i brzydoty świata), inspirował się francuskim populizmem, niemiecką Nową Rzeczowością czy rosyjską grupą Lefu i Nowego Lefu. Członkowie grupy nawiązywali również do dyskusji o reportażu, toczonej kilka lat wcześniej na łamach Miesięcznika Literackiego.

Proza realizmu społecznego lat 30. - bo do takiego nurtu zalicza się grupę Przedmieście - nastawiona była przede wszystkim na opis warstw i środowisk upośledzonych - zarówno jeśli chodzi o dostęp do dóbr materialnych, jak i duchowych.

---