Metody doboru respondenta ze względu na:

Badaną zbiorowość

Przedmiotem każdego badania jest pewna zbiorowość ludzi. Definicja badanej zbiorowości jest równoważna udzieleniu odpowiedzi na pytanie: kogo badamy czy też kto może być respondentem w konkretnym badaniu. Czasem badanie obejmuje pełną zbiorowość dorosłej ludności Pol­ski. W wielu badaniach zbiorowość ta jest zawężona poprzez podanie dodatko­wych kryteriów. Definicja badanej zbiorowości obejmuje na ogół nie tylko kryteria przedmiotowe lub terytorialne, ale również czasowe. Badanie może trwać od kilku do kilkunastu dni, a także dłużej. W tym okresie skład badanej zbiorowości może ulegać zmianom. Aby uniknąć podobnych dylematów definicja badanej zbiorowości musi być dostatecznie precyzyjna. Z reguły sposób postępowania ankietera określa instrukcja doboru osób. W instrukcji doboru można sformułować reguły, pozwalające w sytuacjach wątpliwych rozstrzygnąć, czy wskazana osoba należy do badanej zbiorowości, czy też nie.

Termin realizacji badania

Każde badanie posiada określony termin jego realizacji. O terminie tym ankie­ter jest informowany podczas szkolenia do badania. Wszystkie wywiady ankieter musi zrealizować w ustalonym terminie. Wywiady zrealizowane poza tym termi­nem są z różnych względów nieprzydatne i ankieterowi nie przysługuje za nie wy­nagrodzenie.

Próbę

W przypadku typowych badań zbiorowość jest zbyt liczna, aby badanie mogło objąć wszystkie osoby, które do niej należą. Badanie takie byłoby zbyt kosztowne i trwałoby za długo. Z podanych powodów wywiadów nie przeprowadza się ze wszystkimi osobami należącymi do badanej zbiorowości, lecz jedynie z niektórymi spośród nich. Wszystkie wybrane osoby tworzą w sumie tzw. próbę. Aby próba stanowiła reprezentację badanej zbioro­wości, muszą być spełnione dodatkowe wymogi. Ich celem jest odpowiednie zróż­nicowanie dobranych osób. Próba składa się z próby zasadniczej- jest to ta część całej próby, która jest realizowana do wyczerpania. Prowadzi to do zrealizowania pewnej liczby wywiadów, na ogół mniejszej od wymaganej. Pozostałe brakujące wywiady realizowane są z osobami z próby uzupełniającej. Dokumentacja doboru próby - W celu dobrania osób do przeprowadzenia badania ankieter zostaje wyposażony w 2 rodzaje dokumentów:

-instrukcja doboru- zawiera najważniejsze informacje o sposobie doboru respondentów w badaniu ( termin badania, sposób doboru z próby zasadniczej, zasady doboru z próby uzupełniającej) - Formularz doboru- zawiera informacje takie jak numer respondenta, symbol ośrodka badań, nazwę badania, termin badania, cechy dobranej osoby itp.

Rodzaje prób: - imienna próba osób- próba została dobrana w taki sposób, że znane są dane personalne osób wchodzących w skład badania. - adresowa próba osób- Dobór składa się z dwóch faz, z których pierwsza jest realizowana przez instytut badawczy, a druga przez ankieterów. W pierwszej fazie losowane są adresy gospodarstw domowych (adresy mieszkań lub domów jednorodzinnych). Adresy te otrzymują ankieterzy. Po dotarciu pod wskazany adres do ankietera należy przeprowadzenie drugiej fazy doboru próby, jaką jest wybór jednej osoby spośród tych członków danego gospo­darstwa domowego, którzy należą do badanej zbiorowości. Dopiero w tym mo­mencie wybrana osoba wchodzi w skład próby. - próba na adresach startowych- jest odmianą próby adresowej. Różnica polega na tym, że w formularzu doboru próby adresowej podany jest adres gospodarstwa, w którym należy dobrać respondenta. W próbie na adresach startowych podany jest natomiast adres pewnego miejsca, które dopiero stanowi punkt startowy do po­szukiwania mieszkania, w którym należy dobrać respondenta.- Metoda ustalonej ścieżki - służy znalezieniu mieszkania (domu), w którym zostanie dobrany respondent. Punktem wyjścia jest pewien z góry poda­ny, konkretny adres. Na tej podstawie ankieter znajduje inny adres, pod którym do­biera respondenta. - dobór udziałowy- Ankieter nie otrzymuje dyrektyw określających jednoznacznie, która konkretna osoba wchodzi w skład próby, lecz jedynie dyrektywy ogólne, dotyczące cech społeczno-demogra­ficznych lub konsumenckich osób, z którymi należy przeprowadzić wywiady.

Wywiad kwestionariuszowy - Metoda ta polega na uzyskiwaniu danych poprzez zadawanie pytań na podstawie specjalnie przygotowanego kwestionariusza uzyskiwanie odpowiedzi przez ankietera od wybieranych na podstawie odpowiednio dobieranych prób badawczych respondentów. Zasady zadawania pytań: każde pytanie należy odczytać dosłownie, tak jak zostało wydrukowane w kwestionariuszu, pytania powinny być odczytane w tej kolejności w jakiej zostały zapisane, pytania należy odczytywać niezbyt szybko z właściwą intonacją, podczas zadawania pytań należy zwrócić uwagę na przestrzeganie reguł przejścia (instrukcja wskazująca do którego pytania należy przejść w wypadku uzyskania danej odpowiedzi), reguł przejścia ani żadnych innych instrukcji nie odczytujemy respondentowi, po odczytaniu pytania należy pozostawić czas na sformułowanie odpowiedzi.

Rodzaje pytań kwestionariuszowych: Pytania zamknięte, dzielą się na : - dychotomiczne (respondent ma możliwość wyboru jednej spośród dwóch możliwych wzajemnie wykluczających się odpowiedzi) - kafeteryjne (składa się ze wstępu, w którym przedstawione jest czego dotyczy problem, następnie zadanie precyzujące czego od niego oczekujemy oraz możliwe odpowiedzi) -Rangowanie -respondent podkreśla kilka odpowiedzi, w celu poznania jego zainteresowań, - pytania w postaci skali -respondent określa siłę danej cechy, -

Pytania otwarte- (brak możliwych odpowiedzi) Pytania prekategoryzowane (pytania zamknięte dla ankietera, a otwarte dla respondenta)

Pytania o fakty i opinie, -Pytania rozstrzygnięcia i dopełnienia (pyt. rozstrzygnięcia mają zadanie rozstrzygnąć czy dane zdarzenie miało miejsce, zaczynają się od czy; pytania dopełnienia zaczynają się od który i żądają wyboru jednej z logicznie możliwych odpowiedzi), - Pytania historyjki -zawierają opis jakiejś sytuacji społecznej, po zapoznaniu się z historyjką rozmówca jest proszony o odpowiedzenie na kilka pytań związanych z jej treścią - Pytania filtrujące - zadawane są po to aby rozstrzygnąć czy sensowne jest zadawanie następnych pytań -Pytania wykluczające się-pytania zadawane alternatywnie -Pytania sprawdzające -służą do porównania udzielonych odpowiedzi z innym wiarygodnym źródłem informacji lub z poprzednimi odpowiedziami respondenta. -Pytania metryczkowe -dostarczają informacji o danych społeczno demograficznych rozmówcy, -Pytania do ankietera- pytania do ankietera o miejsce i warunki przeprowadzenia wywiadu, czas realizacji, zachowanie rozmówcy itp.

Błędy w formułowaniu pytań: Błędy logiczne- są to błędy, jak wskazuje nazwa, powstałe na skutek nieprzestrzegania reguł logicznych np. pytanie dotyczy więcej niż jednego problemu. Przykładowo pytanie: „Co rodzice sądzą o Twoich planach na przyszłość?" (z kategoriami odpowiedzi typu: a) aprobują całkowicie; b) aprobują częściowo, itp.) zakłada zgodność
opinii obojga rodziców na temat planów respondenta. Ogólnie, błędne są
takie pytania, które odnoszą się do kilku rzeczy jednocześnie, lub zakładają, że
kilka osób będzie zachowywać się w jednakowy sposób lub może być tak samo
ocenianych. Błędy merytoryczne. Są to błędy powstałe głównie na skutek braku ze strony badacza pełniejszego rozeznania sytuacji badań. Najczęstszym tego ro­dzaju błędem jest tzw. błędne założenie znawstwa, tj. przyjęcie, iż badani po­siadają wiedzę na dany temat. Przykładowo pytanie „Co sądzi Pan o ostatnim filmie Wajdy?" zakłada, że wszyscy respondenci ten film obejrzeli. Założenie takie jest niedopuszczalne. Zaleca się stosowanie pytań filtrujących nawet wte­dy, gdy prawdopodobieństwo, że wszystkie badane osoby posiadają wiedzę na dany temat jest wysokie. Błędy sytuacyjne. Do błędów tego typu zaliczyć trzeba przede wszystkim zapytania wprost o sprawy i problemy społecznie nieakceptowane. Nie można pytać wprost czy ktoś jest leniwy, bojaźliwy, konformistyczny, itp. Generalnie, wszystkie pytania o sprawy nieaprobowane społecznie, a także pytania o sprawy osobiste bez odpowiedniego wprowadzenia powinny być formułowa­ne pośrednio. Zadawanie ich wprost jest błędem. Błędy techniczne. Są to błędy w sformułowaniu samych pytań. Błędem są więc pytania zawierające skróty literowe, skróty wyrazów oraz terminy fachowe.

Standaryzacja narzędzia badawczego - procedura zapewniająca, że wszyscy respondenci zostaną przebadani przy pomocy takiego samego narzędzia. Celem standaryzacji narzędzia jest minimalizacja ryzyka błędu systematycznego związanego z narzędziem.

Plan badań

Głównymi celami badań społecznych są eksploracja, opis oraz wyjaśnianie.

Eksploracja to próba wstępnego, ogólnego zrozumienia jakiegoś zjawiska.

Opis to dokładne sprawozdanie i/lub po­miar cech badanej populacji albo zjawiska.

Wyjaśnianie jest odkrywaniem i opisywa­niem związków między różnymi aspektami badanego zjawiska. Badania opisowe od­powiadają na pytanie „jak jest?", badania wyjaśniające natomiast odpowiadają na pytanie „dlaczego?".

Błąd ekologiczny polega na wyciąganiu wniosków z analizy cech grup i odnoszeniu ich do jednostek. Redukcjonizm jest próba, wyjaśnienia złożonego zjawiska w kategoriach wąskiego ze­stawu pojęć; przykładem jest próba wyjaśniania rewolucji amerykańskiej wyłącznie w kategoriach ekonomicznych Badania przekrojowe są oparte na obser­wacjach prowadzonych w jednym punkcie w czasie. W badaniach dynamicznych przeprowadza się obserwacje w różnych okresach. Takie obserwacje mogą być prowadzone na pró­bach dobranych z populacji generalnej (ba­dania trendów), na próbach dobranych z pewnej liczby określonych subpopulacji (badania kohort demograficznych) albo za każdym razem na tej samej próbie (badania panelowe).

Planowanie badań- zaczyna się od począt­kowych zainteresowań badacza, idei lub oczekiwali teoretycznych i zmierza poprzez serię wzajemnie powiązanych etapów w celu zawężenia zakresu badań. -Konceptualizacja -wyjaśnianie pojęć będących przedmiotem badań - wybór metody badawczej - Operacjonalizacja -wybór technik pomiaru -Dobór próby -Obserwacje- zbieranie danych empirycznych -Przetwarzanie danych -Faza przetwarzania danych obejmuje kodowanie wpisanych odpowiedzi oraz przeniesienie wszystkich informacji do komputera -Analiza-Wyciągnięcie wniosków z danych, które mają odpowiednią formę -Zastosowanie-Wykorzystanie przeprowadzonych badań oraz wypływających z nich wniosków.

Zogniskowane wywiady grupowe jakościowa metoda zbierania danych w trakcie dyskusji, prowadzonej przez moderatora. Fokusy są stosowane w celu ujawnienia postaw i przekonań decydujących o wyborach i zachowaniach, poszukiwania nowych zastosowań znanych produktów itp.

Etapy badania fokusowego: a) definicja problemu badawczego (określenie czego badacz chce się dowiedzieć i jakie informacje są potrzebne do rozwiązania określonego problemu)

b) planowanie (określenie uczestników badania, liczba grup, lokaliza­cja, wybór moderatora itp.)

c) przygotowanie (rekrutacja, przygotowanie scenariusza, przygoto­wanie materiałów badawczych, np. techniki projekcyjne);

d) realizacja (moderowanie);

e) analiza i interpretacja wyników;

f) opracowanie raportu.

Zasady selekcji uczestników: Uczestnicy w idealnym przypadku nie powinni nigdy wcześ­niej brać udziału w badaniu marketingowym, w praktyce ograniczenie dotyczy w zależności od agencji badawczej kilku ostatnich miesięcy, uczestnicy nie powinni znać szczegółowych celów i przedmiotu badania (jedynie ogólnie sformułowany temat), uczestnicy nie powinni znać się nawzajem; uczestnicy nie powinni być znajomymi osób rekrutujących.

Realizacja wywiadu: Prowadzenie wywiadu to przede wszystkim zadawanie odpowiednich pytań, tak aby uzyskać jak najwięcej poszukiwanych informacji. Pytania powinny być zadawane w sposób swobodny, w języku potocznym i bez skrępowania. Należy bardzo uważać, żeby danym sformułowaniem nie sugerować odpowiedzi. Pytania powinny być sformułowane w sposób jasny, zwięzły i kon­kretny. Pytania powinny dotyczyć jednego zagadnienia. Pytania powinny być sformułowane tak, aby uczestnicy mogli je zrozumieć.

Zasady szeregowania pytań: należy uszeregować w kolejności poruszanych zagadnień,

kolejność powinna stanowić logiczną całość dla problemu badania, od neutralnych i pogodnych do bardziej krępujących (od pozytywnych do negatywnych), od łatwiejszych do trudniejszych, od ogólnych do szczegółowych.

Funkcje i rodzaje pytań: Pytania wstępne, otwierające jedna, dwie rundki, które dają możliwość wypowiedzenia się każdej osobie, przełamanie strachu (przedstawienie się uczestników), pytania raczej o fakty, a nie o opinie Pytania wprowadzające pytania rozpoczynające problem dyskusji zazwyczaj dotyczą ogólnych doświadczeń związanych z problemem dyskusji, nie powinny mieć krytycznego znaczenia dla analizy (dlatego nie powinny być zbyt „poważne", „głębokie", „zagrażające") Pytania zasadnicze pytania ważne dla problemu badania (4-5 pytań), wymagają więcej uwagi i skupienia od moderatora, na każde pytanie powinno być przeznaczone ok. 15 minut Pytania zamykające.

Analiza danych powinna być: Systematyczna, skoncentrowana na celach badania, powinna zawierać zarówno opis danych, jak i ich interpretację, być trafna wewnętrznie (na podstawie tych samych danych niezależne osoby powinny dojść do tych samych wniosków), trafna zewnętrznie (wnioski, do których dochodzi badacz powinny być odzwierciedleniem rzeczywistości, nie mogą dawać błędnego obrazu rzeczywistości), rzetelna (pomiar powinien być obciążony jak najmniejszym błędem)

Zalety: Technika ta jest zorientowaną społecznie ,metodą badawczą, polegającą na zbieraniu danych z realnego życia w środowisku spo­łecznym, Jest elastyczna, Ma wysoką trafność fasadową, Szybko daje wyniki, Jest tania.

Wady: W grupie fokusowej kontrola sprawowana przez badacza jest słabsza niż w przypad­ku wywiadów indywidualnych, Analiza danych jest trudna, Moderator musi mieć specjalne umiejęt­ności, Różnice między grupami mogą sprawiać kłopot, Zebranie grupy jest trudne, Dyskusja musi być prowadzona w sprzy­jającym otoczeniu.

Jakościowe badania terenowe - umożliwiają badaczom obserwowanie życia społecznego w jego naturalnym środowisku, czyli tam gdzie toczy się jakiś proces i gdzie możemy go obserwować, doskonale nadają się do badania procesów społecznych dziejących się w czasie.

Badacz może być uczestnikiem pełnym lub tylko udawać uczestnika i prowadzić obserwacje w tajemnicy przed badanymi osobami.

Paradygmaty stosowane w badaniach terenowych:

Naturalizm - opiera się na opisywaniu społeczności takimi jakie one naprawdę są.

Etnometodologia - badacz opisują swój świat nie takim jakim on jest, lecz takim jakie badane jednostki nadają mu znaczenie.

Teoria ugruntowana - jest próbą wyprowadzania teorii z analizy wzorców, tematów i wspólnych kategorii ujawnionych w obserwacjach.

Studium przypadku skupia się na jednym lub kilku zjawisk społecznych np. wioska, rodzina.

Etnografia instytucjonalna -badacz dąży do odkrycia instytucjonalnych relacji władzy badając doświadczenia jednostek.

Zalety: Są bardzo efektywne gdy stosuje się je do badania subtelnych niuansów w postawach i zachowaniach oraz do badania procesów w czasie, umożliwia głębokie zrozumienie problemu, elastyczność (projekt badań można modyfikować w dowolnym momencie), są tanie (mogą być realizowane przez 1 badacza wyposażonego w ołówek i notes)

Wady: nie nadają się do statystycznego opisywania wielkich populacji, wyniki mogą być subiektywne, wymagają bezpośredniej obserwacji zjawisk społ. W ich naturalnym środowisku.

Badania ewaluacyjne - są formą stosowa­nych badań społecznych, w których przed­miotem zainteresowania są skutki inter­wencji społecznych. Staranne sformułowanie problemu, u, z odpowiednimi pomiarami i krytej sukcesu lub porażki, to podstawa ewaluacyjnych. W szczególności ewaluator musi starannie określić wyniki, dokona pomiaru kontekstu eksperymentu, określa badaną interwencję i grupę docelową do której jest skierowana, oraz zadecydować czy korzystać z istniejących mierników, czy opracować nowe. Ewaluatorzy korzystają na ogół ze schematów eksperymentalnych (np. wprowadzanie nowej terapii) lub quasi eksperymentalnych (brak losowego przypisania badanych do grup kontrolnych). Przykłady schematów quasi-eksperymentalnych obejmują badania sze­regów czasowych (badania zakładające pomiar w czasie) oraz wykorzystanie nierównoważnych grup kontrolnych (grupa podobna do grupy eksperymentalnej). Wnioski z badań ewaluacyjnych nieko­niecznie muszą być zastosowane w prakty­ce, zwłaszcza gdy są sprzeczne z oficjalny­mi poglądami.

Źródła w badaniach - źródłem jest każdy przedmiot materialny umożliwiający formułowanie wniosków o rzeczywistości społecznej.

Podział źródeł: pierwotne- wszystkie wytwory ludzkiej działalności, Wtórne - źródła opracowane, Zastane- wszystkie materiały i informacje, które badacz zastał w momencie przystąpienia do badania (kroniki, pamiętniki, informacje urzędowe) -Wywołane - informacje które badacz zebrał samodzielnie lub których powstanie spowodował np. przez wysłanie w teren ankieterów (np. kwestionariusze wywiadów, ankiety itp.), - Historyczne - dokumenty powstałe przed urodzeniem badacza -Współczesne - dokumenty powstałe za życia badacza

Zalety mater. zastanych - niski ich koszt ze względu na to, że już istnieją; zawierają w wielu przypadkach informacje kompletne dotyczące wszystkich jednostek badanej zbiorowości; posiadają często znaczną wiarygodność np. dane urzędowe; znane są badaczowi zasady gromadzenia takich źródeł co umożliwia ustalenie ich wiarygodności.

Wady mat. zastanych - zebrane zostały na ogół w innych celach niż te które są ważne dla badacza; posiadają na ogół duży stopień ogólności a tymczasem badacza mogą interesować dane szczegółowe; często nie wiadomo w jakich celach ani w jakich warunkach powstały co obniża ich wiarygodność. Materiał zastany bywa przydatny do: monografii i ogólnych charakterystyk zbiorowości, do analiz porównawczych , do wyznaczania obiektywnych determinant zachowań i postaw ludzi, do wykorzystania go w formie uzupełniającej.

Sondaż ankietowy- polega na bezpośrednim kontakcie z osobami bądź też z próba osób, których cechy bądź postawy są istotne z punktu widzenia problemu badawczego. Stosujemy go w wypadku, kiedy nie możemy zdobyć potrzebnych informacji w sposób łatwiejszy. Sondaż umożliwia systematyczne zbieranie danych od członków pewnych zbiorowości.

Typy sondaży: jednorazowe na próbie nieważonej - określa cechy populacji w danym momencie czasu, ma za zadanie wyciągnięcie wniosków o związkach przyczynowych. Sondaże jednorazowe na próbie ważonej - Oznacza to świadome „nadreprezentowanie" pewnych podgrup badanej zbiorowości mających spe­cjalne znaczenie z punktu widzenia naszego badania bądź też takich, które stanowią niewielki odsetek całości populacji. Nadreprezentowanie pewnych grup jest szczególnie użyteczne w sonda­żach badających problemy podziału i wykorzystania dochodu oraz oszczędno­ści. Wszędzie tam, gdzie stosujemy owe metody nadreprezentacji, jest rzeczą niezbędną przy analizowaniu materiałów dotyczących całej populacji przeliczyć odpowiednio dane dotyczące grupy nadreprezentowanej sprowadzając jej wagę do właściwej proporcji. Sondaże na próbach kontrastowych. Niekiedy jest rzeczą bardziej wła­ściwą pobranie prób z grup różniących się z punktu widzenia pewnej ważnej w danym badaniu zmiennej. Przesłanką doboru próby złożonej z grup kontrastowych jest przekonanie, że skutki bądź też korelaty pewnej zmiennej uznanej za ważną, mogą być stwierdzone najwyraźniej wtedy, kiedy badamy sytuacje różniące się w sposób możliwie skrajny z punktu widzenia występowania owej zmiennej. Sondaże powtarzane. Badania zmian wymagają dokonywania pomiarów w kolejnych odcinkach czasu. W badaniach sondażowych stosuje się dwie pro­cedury kolejnego pobierania próby z tej samej populacji: schemat badań pole­gający na dokonaniu pomiaru przed i po zaistnieniu pewnego zdarzenia oraz badanie trendów. Wywiady przeprowadzane kilkakrotnie z tymi samymi respondenta­mi. Metodę powtarzalnych wywiadów stosuje się wtedy, kiedy chcemy śledzić działalność bądź też postawy tych samych osób w ciągu określonego odcinka czasu. Rodzaje danych w badaniach sondażowych: dane osobiste (celem jest badanie zależności między płcią, zawodem a innymi danymi uzyskanymi w sondażu) -dane o środowisku respondenta (poznanie faktów dotyczących środowiska respondenta umożliwia wyjaśnienie zachowań będących przedmiotem badania).

-dane o zachowaniu oraz o posiadanych opiniach czy oczekiwaniach

Rodzaje analizy - badanie związków postaw z zachowaniem, badanie motywacji, przewidywanie przyszłych zdarzeń i zachowań.

Etapy badań sondażowych: 1.zadania ogólne -należy sformułować problem oraz określić ogólne cele badań, 2.Bliższa precyzja zadań- określamy wyraźnie zakres potrzebnych nam danych oraz hipotezy jakie mają być poddane kontroli, 3.Próba - procedura doboru próby do badania 4.Kwestionariusz - należy ustalić metody kontaktu z członkami próby oraz przygotować kwestionariusz ankiety lub wywiadu, 5.Praca w terenie -zaopatrujemy ankieterów w pisemną instrukcję wyjaśniającą im znaczenie każdego pytania, należy zapewnić sobie dostateczną kontrolę nad ankieterami. 6.Analiza treści- kodowanie informacji i wprowadzanie danych do komputera 7. Plan analiz statystycznych - należy przygotować plan analizy statystycznej niezbędny do zweryfikowania hipotez, 8.Obliczenia maszynowe -

Wyniki kodowania przenosi się na karty perforowane i przeprowadza się obliczenia statystyczne, 9.Analiza danych i pisemne sprawozdanie - analizujemy uzyskane wyniki, określamy ich rzetelność i piszemy sprawozdanie z uzyskanych rezultatów.

Obserwacja- proces gromadzenia informacji o danym zjawisku bez ingerencji w jego przedmiot. Dzięki obserwacji poznajemy zjawiska w ich naturalnym przebiegu.

Typy obserwacji: -systematyczna- stosowana wtedy gdy kategorie obserwacji są strukturalnie uporządkowane i dotyczą określonych sekwencji zachowań w zdefiniowanej sytuacji społecznej. -niesystematyczna- odnosi się do mało usystematyzowanych kategorii obserwacji w sytuacjach, w których specyfika jest mało jasna dla badacza. Poziom usystematyzowania zależy od: -specyfiki i rodzaju pytań badawczych; cech modelu teoretycznego będącego podstawą obserwacji; wiedzy badacza o systemie społecznym, którego elementy bada;

Systematyczna różni się od niesystematycznej: tym, że na podstawie rozwiniętej teorii wyodrębnia się pewne zmienne zachowań, teoria obejmuje empiryczne sprawdzenie twierdzenia na temat związków między zmiennymi. Przebieg obserwacji podporządkowany jest precyzyjnie zdefiniowanym kategoriom, które określają przedmioty obserwacji. Warunki początkowe określające sytuacje w jakiej pojawia się zachowanie są kontrolowane aby umożliwić przeprowadzenie obserwacji.

-uczestnicząca-obserwator bierze bezpośredni udział w badanych procesach i wchodzi w rolę członka danej grupy. Celem jest nawiązanie kontaktu z badanymi osobami.

-nieuczestnicząca -badacz nie staje się członkiem badanej zbiorowości. Nie wymaga systematycznego planu obserwacji. Badacz może poświęcić się całkowicie na własnych celach np. na robieniu notatek. Wadą tego typu obserwacji jest to, że sama obecność badacza może wpłynąć na zachowanie badanych osób. -jawna- to metoda badawcza polegająca na tym, że badane osoby wiedzą iż są przedmiotem zainteresowania obserwatora, przy czym nie muszą być poinformowane o przedmiocie i celu badania. -niejawna - metoda badań polegająca na tym, że badacz nie ujawnia się w badanym środowisku społecznym i ma możliwość obserwacji zjawisk i procesów społecznych bez ingerowania w badany układ.

Cechy obserwacji: -obiektywna. - adekwatna (musi ujmować fakty, które zostały zniekształcone) -wyczerpująca ( musi zawierać pełen kompleks cech, które dotyczą badanego zjawiska) -wnikliwa (musi zawierać odniesienie do elementów znajdujących się na różnych poziomach). Zalety obserwacji uczestniczącej: - zanik stosunku obecności do obserwatora co pozwala na opisywanie naturalnych postaw osób badanych, -obserwator przez aktywne uczestnictwo przyswoić może sobie wiele elementów osobowościowych znamiennych dla członków grupy, -traktowanie obserwatora jak „swojego” ułatwia obserwację, -możliwość poszerzenia obszaru rzeczowego informacji przez konieczność czasowego przedłużenia informacji. Wady obserwacji uczestniczącej: -obserwator wchodząc w życie obserwowanej zbiorowości, zajmuje w jej hierarchii określony szczebel co pociąga za sobą niekorzystne skutki ( jeżeli obserwator zajmuje wysokie miejsce w hierarchii wpływa na zachowania członków na niższych szczeblach); -obserwator wchodząc do grupy przyswaja sobie jej stereotypy przez co może niezauważać odmienności członków badanej grupy; - obserwator może zaangażować się emocjonalnie co rodzi niebezpieczeństwo przedstawiania i interpretowania faktów na korzyść lub niekorzyść grupy zależnie od stosunku badacza do badanej grupy; -możliwe jest zjawisko korzystnego przedstawiania grupy pod wpływem nacisków wewnętrznych. Osiągnięcia w stosowaniu obserwacji uczestniczącej: - badania małżeństwa Lyndów nad strukturą społeczności lokalnej małego miasteczka w USA - Middletown; -badania W.F. Whyte, który wstąpił w szeregi gangu nieletnich przestępców aby ustalić strukturę społeczną tej nieformalnej grupy; -badania U. Dubrenila, który odbył incognito podróż po USA pracując jako robotnik w największych fabrykach lat dwudziestych; - badania B. Chmielewskiej, która przez rok pracowała jako nauczycielka opisując nie tylko życie szkoły lecz także strukturę społeczną w miejscowości gdzie mieściła się szkoła; - badania B. Klepajczuka, który przebywał przez ponad pół roku na statku rybackim rejestrując zachowania jednostkowe i zbiorowe marynarzy.

Metoda biograficzna - są to takie badania, w których do rozwiązania postawionego zagadnienia zbiera się tylko relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach stanowiących przedmiot badań a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów i stawia się hipotezy wyjaśniające. Badania skupiają się na materiałach biograficznych albo metoda jest uzupełnieniem do innych metod badań.

Założenia metody: - rzeczywistość składa się z obiektywnych wartości jak i subiektywnych postaw jednostki; -wartości te i postawy są ze sobą mocno splecione; -czynniki subiektywne odgrywają ważną rolę w życiu społecznym a ich przejawy są ważna informacją o procesach i zjawiskach; - materiały biograficzne dają szanse poznania subiektywnej rzeczywistości społecznej. Wady: - nie można wyciągnąć szerszych wniosków z tego, co subiektywne;

- nie można sprawdzić różnych twierdzeń zawartych w tych materiałach; -brak reprezentatywności; -możliwość oszustwa; -zawodność pamięci; -dokumenty o literackim charakterze; -interpretacja autora dokumentu. Zalety: ważne jest poznawanie subiektywnego elementu; - korzystanie z różnych źródeł podnoszące wiarygodność; -najlepszy sposób na poznanie świadomości społecznej; -pozwala poznać mechanizmy kształtowania się postaw i ich zmiany pod wpływem stosunków społecznych; -bada motywacje, dążenia, oceny moralne;

-bada mechanizmy kontroli społecznej; -przewidywanie sekwencji historycznych składających się na życie jednostek

Metoda monograficzna - opis pojedynczego obiektu. Opisując rozwój ruchu społecznego umożliwia uzyskanie informacji szczegółowych opartych na własnych spostrzeżeniach. Metoda ta nadaje się do stosowania w niedużych zbiorowościach. Założenia metody:

-systematyczne badanie dowolnej społeczności lub instytucji w naturalnym lub społecznym środowisku; -uwzględnia wszystkie zjawiska jakie zachodzą w badanym obiekcie i relacje miedzy nimi; -staramy się wykryć występujące prawidłowości, analiza zjawisk kulturalnych, gospodarczych i historycznych; -przedstawiamy fakty wolne od uprzedzeń, nie dokonujemy oceny; -umożliwia badanie powiązań strukturalno-funkcjonalnych, ich dynamikę i przeobrażenia; -często korzystamy z danych zastanych; -badania sięgają do innych nauk pod względem technik. Cechy: - badania najczęściej poświęcone są społecznością lokalnym; -przyjmuje całościowy punkt widzenia (holizm); -opisuje pojedynczy obiekt; -podstawą jest określony typ kultury jako wyznacznik środowiska; -badanie zakłada dłuższy kontakt badacza z badanymi jednostkami; -na czas badania badacz misi stać się członkiem zbiorowości; -złożoność przedmiotu badania wymaga silnego zróżnicowania metod i technik. Typy monografii: -przedmiotowe np. badania konkretnej miejscowości; -problemowe- przestępczość nieletnich, patologie rodzinne; -studium przypadku (case study) -badania skupiają się na konkretnym obiekcie np. grupie politycznej, sekcie. Funkcje badań: Heurystyczna- wzbogacanie wiedzy o konkretnych zjawiskach; Metodologiczna- rozwijanie metod i technik badania konkretnych zjawisk czy przedmiotów; Wyjaśniająca- wyjaśnia skąd się biorą dane zjawiska. Zalety: -długotrwały i bezpośredni kontakt z rzeczywistością społeczną lub przedmiotem badań; -łączenie metod ilościowych z jakościowymi (możliwość badania głębinowego); -elastyczność, możemy w trakcie badania zmodyfikować lub dodać narzędzie nowe; -pozwalają sięgać do czasów minionych ze względu na posługiwanie się danymi zastanymi. Wady: -nie ma możliwości uogólniania wyników na całą populację czy zbiorowość; -nie można zastosować procedur statystycznych; -obiekty badań nie są reprezentatywne.

Metoda eksperymentalna - Polega ona na celowym wywoływaniu lub zmianie przebiegu zjawisk czy procesów przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i rejestrowaniu zmian powstałych w skutek jego działania. Pozwala nam sprawdzić czy dana zmienna jest rzeczywista przyczyna innej zmiennej traktowanej jako skutek, a jeśli tak to jaka jest między nimi zależność. Celem jest sprawdzenie hipotez o związkach przyczynowych.

Funkcje: umożliwia stwierdzenie hipotez przyczynowych ( między 2 zdarzeniami zachodzi związek przyczynowy gdy jedno ze zdarzeń jest warunkiem wystarczającym lub niezbędnym bądź niezbędnym i wystarczającym zarazem lub niezbędnym składnikiem warunku wystarczającego do zajścia drugiego ze zdarzeń). Przeprowadzanie eksperymentu - powinnyśmy mieć dwie grupy maksymalnie do siebie zbliżone. W obu grupach dokonuje się pomiaru (pretest) zmiennej zależnej np. wyniku nauczania uczniów. W grupie eksperymentalnej wprowadza się bodziec np. nową metodę nauczania i przeprowadza ponowny pomiar (posttest). Posttest wykonuje się też w grupie kontrolnej, w której nie wprowadzono żadnych zmian. Następnie porównujemy wyniki testów. Czasem badacz może zrezygnować z grupy kontrolnej i badać tylko grupę eksperymentalną. Czasem stosuje się metodę szeregów czasowych (wielokrotne pomiary) lub schemat z grupą kontrolną bez pretestu. Zalety: -naddaje się do sprawdzania hipotez przyczynowych; -służy wzbogacaniu doświadczeń badawczych; -umożliwia pokazywanie rzeczywistości jako układu względnie uproszczonego; -badacz ma pełną kontrolę nad badaną sytuacją; -eksperyment łączy teorię z empirią; -ustalenia eksperymentu są podstawą do konstruowania teorii. Wady: -konieczność precyzyjnego ustalenia liczby zmiennych, które oddziaływują na grupy; -konieczność precyzyjnego zaplanowania badań; -wyniki eksperymentu nie zawsze pozwalają określić czy wynik jest bezpośrednią konsekwencją bodźca czy też stanowi efekt uwarunkowań niezależnych od badacza.

Porównanie badań jakościowych i ilościowych: Cel b.ilościowych- celem jest ustalenie głównych zależności, które klasyfikowane są jako zmienne zależne bądź niezależne; Cel badań. Cel b. Jakościowych- celem jest zrozumienie i poznanie, a nie uchwycenie tendencji czy związków. Zrozumienie i poznanie dotyczy znaczenia jakie działające jednostki nadają swoim działaniom. Celem jest dotarcie do subiektywnego sensu. Rola badacza w b.ilościowych - badacz jest niezależny od badanego przedmiotu, sytuacji, społeczności. Posiada dystans do badania, nie modyfikuje badań, nie wywołuje presji. Rola badacza w b.jakościowych - badacz przez samo badanie wywiera nieuchronny wpływ na badaną rzeczywistość. Badacz oddziaływuje na badanego ale i badany oddziaływuje na badacza.

Pojęcia w b.ilościowych - pojęcia przyjmuje się z góry, w fazie konceptualizacji badania, to pojęcia, które są rezultatem przyjęcia określonej teorii przez badacza np. dla teorii marksistowskiej: stosunek produkcji, klasy itp. Pojęcia w b.jakościowych - badacz musi dostrzec i wyodrębnić pojęcia w trakcie postępowania badawczego, pojęcia te nie pochodzą z jakiejś określonej teorii, są to pojęcia, które wyłaniają się podczas badania. Technika w b.ilościowych - podstawą badań jest procedura pomiarowa, która określa natężenie badanej cechy. Technika w b.jakościowych - standardowe techniki takie jak wywiad otwarty, narracyjny, obserwacja, doświadczenie przez uczestnictwo. Narzędzia badawcze w b.ilościowych - narzędziem badawczym jest np. kwestionariusz, ankieta. Narzędzia badawcze w b.jakościowych- np. zbiór zagadnień do przeprowadzenia rozmowy, hierarchizacja problemów. Wyjaśnianie w b.ilościowych - udzielanie odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie oraz na pytanie czy hipoteza jest prawdziwa czy fałszywa. Wyjaśnianie w b.jakościowych - nie przyjmuje się hipotez żeby nie ograniczać badacza, a także dlatego, że najpierw należy zgłębić temat i zobaczyć jakie są źródłowe problemy danego tematu. Uwarunkowania zjawisk w b.ilościowych - determinizm ( dla danego zjawiska badacz stara się znaleźć przyczynę). Uwarunkowania zjawisk w b.jakościowych- indeterminizm (brak stałych reguł rządzących pewnymi prawidłowościami, kładzie się nacisk na wiedzę, którą uzyskać można poprzez wywiady). Wady b.ilościowych - opierają się na treści problemu, które zostały sformułowane na początku badania; redukcjonizm. Wady b.jakościowych - każde badanie jakościowe daje inny rodzaj wiedzy, a ich wyników nie daje się ze sobą porównywać.

Wpływ ankieterski- jest to wpływ jaki ankieter wywiera na respondenta podczas realizacji wywiadu. Wpływ ten nie wynika z celowych działań ankietera, lecz z jego mimowolnych sygnałów, którymi daje do zrozumienia która odpowiedź jest pożądana oraz sposobu interpretacji i antycypacji jego cech społecznych przez respondenta. Jednym z takich czynników jest przede wszystkim płeć ankietera, ale także czasami jego światopogląd czy nawet poglądy polityczne, co rzutować może na sposób zadawania pytań respondentowi, a w konsekwencji na udzielane przez respondenta odpowiedzi. Aby niwelować wpływ ankieterski ośrodki badawcze czy poszczególni badacze starają się porównywać odpowiedzi udzielane różnym typom ankieterów i przeprowadzają również tzw. ankiety dla ankieterów. Ankieter także bywa nieświadomy dokładnego celu badania. W metodologii nauk społecznych regułą jest zlecenie weryfikacji hipotezy osobie innej niż jej autor.

---