WYŻSZA SZKOŁA SPOŁECZNO-PRZYRODNICZA
im. Wincentego Pola
w Lublinie
Wykorzystanie różnych form aktywności ruchowej w fizjoterapii
Praca zaliczeniowa z przedmiotu: Kształcenie ruchowe i metodyka nauczania ruchu
Opracowali:
Aleksander Cichocki
Anita Skowron
Katarzyna Słabiak
Milena Szymańska
Łukasz Zgardziński
Rafał Żmuda
Katarzyna Żywicka
Wydział Fizjoterapii
kierunek: Fizjoterapia
Lublin 2010
Spis treści:
Wiadomości ogólne
,,Ruch jest życiem - życie jest ruchem”
Słowa te, wypowiedziane przez wybitnego ortopedę A. Singera w sposób skrótowy i syntetyczny wskazują pierwszoplanowe znaczenie ruchu dla zdrowia człowieka. Od ruchu zaczyna się nasze życie i na nim się kończy. Już starożytni zwracali wielką uwagę na wpływ ruchu na organizm. Nauczyciel Hipokratesa Herodikos z Sylymbrii zalecał ćwiczenia fizyczne prawie we wszystkich chorobach. Hipokrates jako pierwszy dokonał próby usystematyzowania ćwiczeń leczniczych i badał ich znaczenie profilaktyczne. Zgodnie z ateńską ideą - kalos - piękny i agathos - mądry - dostrzegał obie płaszczyzny ludzkiego rozwoju, przenosząc ideał człowieka wszechstronnego na grunt medycyny i kultury fizycznej.
Ruch jest to przemieszczanie ciała człowieka w przestrzeni lub przemieszczanie względem siebie części jego ciała spowodowane pracą mięśni w skurczu i rozkurczu.
Możemy wyróżnić:
Ruch czynny - wywołany przez skurcze mięśni szkieletowych pobudzonych przez sygnały z centralnego układu nerwowego;
Ruch bierny - wywołany przyłożeniem sił zewnętrznych
Natomiast przez aktywność ruchową rozumiemy całokształt zachowań, możliwości i właściwości ruchowych człowieka, związanymi z różnymi sposobami i formami przemieszczania się osobnika w przestrzeni. Aktywność ruchową dzielimy na:
Zawodowa aktywność ruchowa - czynności które zabezpieczają nasze materialne warunki bytu
Samoobsługowa aktywność ruchowa - związana z czynnościami dnia codziennego
Rekreacyjna aktywność ruchowa - przyśpieszająca odnowę biologicznych sił i twórczych zdolności człowieka
Sportowa aktywność ruchowa
Rehabilitacyjna aktywność ruchowa - zabiegi ukierunkowane na eliminowanie ujemnych skutków naszego stylu i trybu życia, pracy.
Wpływ aktywności ruchowej na organizm człowieka
Zmiany, jakie zachodzą w organizmie pod wpływem systematycznie wykonywanych ćwiczeń są wszechstronne. Aktywność ruchowa wpływa na poprawę podstawowych cech motorycznych, takich jak: siła, szybkość i wytrzymałość. Korzystne zmiany zachodzą również w tkankach organizmu.
Wpływ na układ mięśniowy
Zmiany przystosowawcze do wysiłku fizycznego w mięśniach dotyczą średnicy włókien mięśniowych i ich odporności na zmęczenie. Trening siłowy wpływa na wzrost aktywności enzymów metabolizmu beztlenowego, co powoduje wzrost potencjału beztlenowego i zwiększenie średnicy włókien mięśniowych i siły ich skurczu. Trening wytrzymałościowy powoduje mniejszy przyrost masy włókien mięśniowych, zwiększenie liczby czynnych naczyń włosowatych, co wpływa na lepsze zaopatrzenie mięśni w tlen, zwiększenie aktywności enzymów metabolizmu tlenowego. Wszystkie te zmiany, osiągane podczas wzmożonej aktywności ruchowej powiększają siłę mięśni, zdolność do pracy, czynią mięśnie bardziej odpornymi na zmęczenie.
Wpływ na układ kostno - stawowy
Podczas systematycznie uprawianych ćwiczeń ruchowych, w tkance kostnej zachodzą istotne zmiany strukturalne, polegające na zwiększeniu warstwy substancji zbitej i wzroście liczby osteonów, tj. elementów architektonicznych i czynnościowych tkanki kostnej zbitej. Korzystnym dla trwałości kości zmianom ulega także struktura i układ beleczek kostnych istoty gąbczastej. Zmienia się też skład chemiczny kości, poprzez zwiększenie ilości substancji organicznych i soli mineralnych. Wszystkie te zmiany zachodzące pod wpływem aktywności ruchowej, czynią kość bardziej wytrzymałą i odporną na urazy mechaniczne oraz zapobiegają osteoporozie. Ponadto ruch wpływa na utrzymanie zakresu ruchu w stawach lub zwiększenie go w przypadku ograniczenia.
Wpływ na układ krążenia
Wysiłek fizyczny zwiększa siłę skurczów i objętość wyrzutową serca. Podczas wysiłku wzrasta przepływ krwi przez mięśnie szkieletowe, serce i skórę, a maleje przez narządy wewnętrzne (np. nerki, wątroba). Następuje wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Ciśnienie skurczowe wzrasta proporcjonalnie do obciążenia, rozkurczowe zmienia się w niewielkim stopniu.
Pod wpływem wysiłku zwiększa się dopływ krwi do serca. Systematyczny trening zwiększa częstość skurczów serca i ciśnienia krwi w spoczynku. Serce zmuszone do częstego wysiłku podczas ćwiczeń ruchowych wszechstronnie dostosowuje się do nowych, większych wymagań. Objawia się to rozrostem serca i powiększoną zdolnością do przepompowywania krwi.
Wpływ na układ oddechowy
Wysiłek fizyczny, angażując układ ruchu, powoduje zwiększenie zużycia tlenu przez mięśnie szkieletowe i wzrost wytwarzania dwutlenku węgla. Jest to spowodowane dużym wytwarzaniem ATP potrzebnego do skurczów mięśni. O dostawach tlenu do tkanek decyduje czynność układu oddechowego i krążenia. Podczas wysiłku następuje wzrost wentylacji minutowej płuc. Trening powoduje zwiększenie pojemności życiowej płuc, zmniejszenie czestości oddechów i usprawnienie koordynacji oddechowo-ruchową.
Wpływ na układ nerwowy
Każdy wykonywany ruch może być odbierany przez organizm jako bodziec lub może być reakcją układu na bodziec zewnętrzny. Ponadto ruch i napięcie mięśniowe działają na zasadzie bodźca propriocetywnego, polegającego na zmianie ułożenia, rozciągnięcia i napięcia kończyny. Jest on czynnikiem pobudzającym ośrodkowy układ nerwowy. Dodatkowo rozwija pamięć nerwową oraz wzmaga oddziaływania i wrażliwości na bodźce typu ruchowego oraz poprawia równowagę i koordynację ruchową.
Wpływ na układ pokarmowy
Ruch poprawia sprawność mięśniową mięśni gładkich oraz wydolność narządów znajdujących się w jamie brzusznej i miednicy. Wzmaga czynność żołądka, nerek, jelit, wątroby. Zapobiega zaparciom i problemom jelitowym oraz działa profilaktycznie w infekcjach i kamicy nerkowej.
Wpływ na układ hormonalny
Ruch sprawia, że hormony stresu (adrenalina i kortyzol) są skuteczniej metabolizowane i usuwane z organizmu. Hormony szczęścia (endorfiny) są wytwarzane szybciej, dając uczucie zadowolenia i miłego zmęczenia po treningu. Regularne ćwiczenia obniżają poziom estrogenu - hormonu, który powoduje rozrost tkanki nowotworowej raka piersi. Dodatkowo ruch zapobiega insulinooporności komórek, która może być przyczyną cukrzycy.
Podsumowując aktywność ruchowa ma ogromny wpływ na funkcjonowanie i formę całego organizmu człowieka. Wspomaga działanie wszystkich narządów i układów, podnosząc wydolność a co za tym idzie także sprawność. Ruch wpływa także na czynnościowe doskonalenie się organizmu. Praca mięśniowa mobilizuje funkcje ustroju, rozwijając je i dostosowując do szerokiego zakresu zadań. Brak ruchu i aktywności fizycznej czyli hipokinezja prowadzi do powolnego obniżania się wydolności organizmu i do upośledzenia czynności wszystkich układów narządów. Jak podaje A. Zembaty stan bezczynności ruchowej (np. podczas długotrwałego leżenia w szpitalnym łóżku) powoduje katastrofalne zmiany w organizmie człowieka. Najbardziej cierpią na tym układy: kostno-stawowy, mięśniowy, krwionośny i oddechowy.
Dochodzi wówczas m. in. do:
Zmniejszenia kurczliwości mięśnia sercowego;
Zmniejszenie wartości ciśnienia tętniczego krwi;
Obniżenie ilości krwi krążącej w ustroju i zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej;
Zwolnienie przepływu krwi w kończynach dolnych i większa skłonność do powstawania zakrzepów;
Zmniejszenie masy i spadek siły mięśni szkieletowych;
Zwiększone wydalanie wapnia z moczem i odwapnienie kości
Zmniejszenie wentylacji i pojemności życiowej płuc
Ruch w fizjoterapii
Fizjoterapia jest działem współczesnej medycyny klinicznej, który stosuje w celach leczniczych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych różne formy energii, przede wszystkim fizycznej, związanej ze środowiskiem przyrodniczym człowieka. Wywodzi się z uprawianego od najdawniejszych czasów przyrodolecznictwa obejmuje tę jego część, która współcześnie uzyskała w całości podbudowę naukową i na jej podstawie została znacznie rozwinięta. Metody stosowane w fizjoterapii zalicza się do tzw. Naturalnych metod leczniczych, ponieważ z jednej strony stanowią naturalny składnik środowiska zewnętrznego, a z drugiej działają na naturalne (fizjologiczne) mechanizmy homeostazy.
Fizjoterapię możemy podzielić na3 główne działy:
Fizykoterapię - wykorzystuje ona czynniki fizyczne występujące naturalnie lub wytworzone przez aparaty. Czynniki te mogą wywierać na organizm bodźce o działaniu miejscowym lub ogólnym
Masaż leczniczy
Kinezyterapię - (kinezis - ruch, therapia - leczenie; leczenie ruchem) A. Zembaty podaje następującą definicję: jest to wiedza o wykorzystaniu ruchu jako środka leczniczego. Znajduje ona najczęściej zastosowanie w rehabilitacji schorzeń narządu ruchu, choć w terapii innych narządów jej przydatność stale rośnie.
Kinezyterapia również dzieli się na 3 główne składowe. Są to:
Kinezyterapia o działaniu miejscowym (lokalnym) - skupia wszystkie lecznicze oddziaływania ruchu i środków pomocniczych, które dotyczą narządu ruchu, czyli miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie. Jej celem jest możliwie pełne przywrócenie utraconych funkcji lub uruchomienie mechanizmów kompensacyjnych które zastąpią te utracone. Ten dział kinezyterapii nie wpływa na wydolność ogólnoustrojową.
Kinezyterapia o działaniu ogólnym - wykorzystuje się w niej do ćwiczeń zdrowe, nie objęte procesem chorobowym części ciała i narządy. Jej podstawowym zadaniem jest przywrócenie funkcji niesprawnych w wyniku choroby narządów organizmu. Te zadania realizuje się najczęściej dzięki kompensacyjnym przerostom wszystkich składowych wydolności ogólnej co w zasadniczy sposób decyduje o końcowych efektach leczenia. To przez tą składową kinezyterapii, fizjoterapia jest mocno związana z kulturą fizyczną. Będzie ona głównym ,,bohaterem” dalszej części tego opracowania.
Metody kinezyterapeutyczne - to dostosowanie dokładnie opracowanych schematów i postępowań oraz wzorców ruchowych do leczniczych potrzeb określonych jednostek chorobowych czy jednorodnych pod względem etiologii schorzeń.
Lecznicze formy ruchu
Każdy ruch leczniczy jest ćwiczeniem ruchowym. Ćwiczenia ruchowe stały się środkiem leczniczym dla dzieci i osób dorosłych, które albo są zagrożone kalectwem albo już są osobami niepełnosprawnymi. Każdy rodzaj schorzenia wymaga ćwiczeń dostosowanych do określonej choroby.
Z punktu widzenia organizacyjnego ćwiczenia lecznicze można podzielić na indywidualne i zbiorowe. Cwiczenia te dzielą się na wiele różnych rodzajów. Mogą to być ćwiczenia prowadzone za pomocą różnych form nauczania: ścisłej, zabawowej, bezpośredniej celowości ruchu. Będą to: elementy sportu i rekreacji, gry i zabawy ruchowe, ćwiczenia kształtujące, ćwiczenia muzyczno-ruchowe itd. Jednak fundamentem, na którym opierają się wszystkie lecznicze formy ruchu jest kinezyterapia o działaniu ogólnym. A. Zembaty dzieli ją na:
Ćwiczenia ogólnokondycyjne;
Ćwiczenia w wodzie;
Ćwiczenia z zakresu gimnastyki porannej;
Sport osób niepełnosprawnych.
W każdej leczniczej formie kultury fizycznej należy pamiętać, że chory organizm inaczej może reagować na bodźce ruchowe zawarte w poleconym do wykonania ćwiczeniu. Przedawkowanie ćwiczeń, ich niewłaściwy dobór i niewłaściwe ich przeprowadzenie może nie tylko zaprzepaścić perspektywy lecznicze, ale spowodować pogorszenie stanu zdrowia. Leczenie różnymi formami kultury fizycznej wymaga znajomości metodyki wychowania fizycznego, popartej bogatą wiedzą z rehabilitacji ruchowej.
Ćwiczenia ogólnokondycyjne
Ten rodzaj ćwiczeń jest specjalnie ukierunkowany na wzmocnienie ogólnej kondycji ćwiczących. Zasób tych ćwiczeń jest uzależniony od kryteriów takich jak: rodzaj schorzenia, stanu funkcjonalnego i ogólnego ćwiczących oraz od ogólnych wskazań i przeciwwskazań, itd. Miejscem ćwiczeń powinna być przede wszystkim sala gimnastyczna. Można też prowadzić ćwiczenia na świeżym powietrzu jeśli warunki atmosferyczne na to pozwolą.
Ćwiczenia ogólnokondycyjne powinny być dostatecznie intensywne, gdyż tylko wtedy będą spełniać swoje zadanie - pobudzenie rezerw czynnościowych organizmu niezbędnych do wytworzenia potrzebnych kompensacji zastępstw koniecznych do możliwie jak największego usamodzielnienia się pacjenta. Na przykład pacjent z porażeniem kończyn dolnych będzie miał niezbędne zaopatrzenie ortopedyczne, ale będzie mogł chodzić tylko wtedy, gdy wzmocni mięśnie pasa barkowego i ramion do poziomu znacznie wyższego, niż przed zachorowaniem.
Cel ćwiczeń ogólnokondycyjnych
Główny cel to zapewnienie choremu dobrej kondycji fizycznej poprzez:
Utrzymanie i wzmocnienie siły mięśniowej;
Zachowanie pełnego zakresu ruchu w stawach;
Utrzymanie pełnej długości mięśni;
Utrzymanie właściwej sprawności układu krążenia, oddychania i nerwowego;
Rozwiniecie mechanizmów kompensacyjnych - według uwarunkowań indywidualnych
Wskazania:
Zapobieganie zjawiskom ograniczonej sprawności fizycznej, wynikającej z różnego rodzaju niepełnosprawności narządu ruchu;
Długotrwałe przebywanie w łóżku;
Częściowe ograniczenie poruszania się;
Utrata samodzielności życiowo-bytowej;
Zmniejszenie ogólnej wydolności organizmu.
Przeciwwskazania:
Ciężki ogólny stan chorego;
Niewydolność krążenia
Wysoka temperatura;
Stany zapalne
Ćwiczenia ogólnokondycyjne na łóżku pacjenta
Łóżko powinno być odpowiednio przygotowane, pacjent w luźnym stroju. Zasady prowadzenia ćwiczeń są podobne jak w przypadku ćwiczeń zespołowych. Obowiązuje duża indywidualizacja doboru ćwiczeń według potrzeb ćwiczących. Niektóre ćwiczenia zespołowe na sali chorych muszą być jednak wykonywane indywidualnie, np. jazda na wózkach. Aby uzyskać dobre efekty przy skromnych możliwościach występujących na sali chorych trzeba nadrobić to właściwą instrukcją i możliwie ciekawym doborem ćwiczeń o akcentach ożywiających lekcję.
Ćwiczenia ogólnokondycyjne na sali gimnastycznej
Do grupy ćwiczących dobiera się pacjentow z podobnymi schorzeniami i w miarę możliwości z tym samym stopniem utraty sprawności fizycznej, np. osoby z paraplegią, z dyskopatią, po amputacji w obrębie kończyn górnych lub dolnych.
Pacjentów dzielimy na grupy ze względu na:
Stan funkcjonalny;
Rodzaj schorzenia;
Stan ogólny wydolności;
Wiek i płeć;
Wskazania do ćwiczeń.
Czas trwania ćwiczeń to najczęściej od 30 do 45 min. Dal dzieci, osób starszych i osób z mniejszą tolerancją wysiłkową ćwiczenia trwają 30 min.
Niezbędne przedmioty do ćwiczeń:
Piłki lekarskie;
Hantle;
Laski gimnastyczne;
Szarfy;
Woreczki z grochem lub piachem;
Sprężyny;
Materace gimnastyczne;
Dla dzieci dodatkowo kolorowe przedmioty, np. obręcze do zabaw.
Pomimo szczegółowych wskazań, co od doboru pacjentów do poszczególnych grup ćwiczeniowych, zespół ćwiczących pod względem stanu funkcjonalnego i ogólnego nie jest zawsze jednolity. Istnieją większe i mniejsze różnice. Wielkość obciążenia wysiłkiem fizycznym powinna być dostosowana do średnich możliwości zespołu. Jeżeli większość ćwiczących ma małe możliwości ruchowe, to zasób ćwiczeń powinien być do nich dostosowany. Przy dużych różnicach sprawnościowych ćwiczenia należy indywidualizować. Silniejszym pacjentom dać większe obciążenia, a słabszym należy ułatwić wysiłek, a nawet zmienić ćwiczenia na lżejsze i łatwiejsze.
Ćwiczenia w wodzie
Środowisko wodne dzięki swoim właściwościom stwarza dogodne, specyficzne warunki do prowadzenia w nim różnorodnych ćwiczeń. Można je prowadzić w formie indywidualnej lub grupowej. Ćwiczenia te mogą oddziaływać na organizm ludzki lokalnie, odcinkowo bądź ogólnie ale nieco inaczej niż poza wodą, gdyż podczas wykonywania ćwiczeń w wodzie, poza ruchem, na ciało działa wiele dodatkowych czynników fizycznych- tj. Siła wyporu, ciśnienie hydrostatyczne, opór, lepkość, fala i temperatura. .Istotnym elementem ćwiczeń w wodzie jest zapewnienie bezpieczeństwa ćwiczących. Dlatego też Ćwiczenia grupowe muszą odbywać się zawsze w obecności ratownika wodnego, a basen musi być wyposażony w odpowiedni sprzęt ratowniczy.
W edukacji ruchowej istotne miejsce zajmuje zwykła nauka pływania oraz pływanie różnymi stylami. Poprzez tego typu Ćwiczenia w wodzie praktycznie wpływa na kształtowanie wszystkich zdolności motorycznych. Selektywny wpływ na poszczególne zdolności wywierają odpowiednio dobrane Ćwiczenia przygotowawcze, natomiast samo pływanie kształtuje przede wszystkim koordynację, a przy odpowiedniej intensywności i dostatecznie długim dystansie wpływa też wyraźnie na ogólną wydolność ustroju .Poprzez pływanie poszczególnymi stylami można oddziaływać na układ poszczególnych krzywizn kręgosłupa. Wszelkie style na piersiach powodują zwiększenie kifozy piersiowej, a styl grzbietowy powoduje jej zmniejszenie, a ponadto łagodzi odstawanie łopatek. W środowisku wodnym można też oddziaływać na lordozę lędźwiową, często pogłębioną na skutek nadmiernego przodopochylenia miednicy. W skoliozach stosować można na przykład Ćwiczenia wg schematu Klappa, zmodyfikowane odpowiedni dla środowiska wodnego.
Ćwiczenia w wodzie to nie tylko pływanie i tradycyjna gimnastyka przeniesiona do środowiska wodnego, lecz także konkretne metody, stosowane oddzielnie lub jako kombinacja. W fizjoterapii największe zastosowanie mają trzy metody- metoda Hallwick, Bad Ragaz Ring Method oraz Watsu.
Metoda Halliwick, której nazwa pochodzi od miejsca jej powstania, została opracowana przez Jamesa McMillana, jako bezpieczna metoda nauki pływania, rekreacji oraz terapii w wodzie. Ćwiczenia według tej metody mogą by przeprowadzane zarówno w formie indywidualnej, jak i grupowej. Cała metoda opiera się na zasadach hydrodynamiki i mechaniki ciała. Ćwiczenia bazują na efektach rotacyjnych(wokół poszczególnych osi ciała), powstających dzięki sile wyporu, turbulencjom oraz fali. Najogólniej można powiedzieć, że ćwiczenia wg metody Hallwicka polegają na przyjmowaniu i próbach utrzymania określonej postawy lub pozycji. Podczas ćwiczeń nie stosuje się żadnych przyborów ułatwiających utrzymanie się na powierzchni wody, aby zaktywizować mięśnie osoby ćwiczącej. Postępowanie zgodne z założeniami metody Hallwick, zarówno w przypadku nauki pływania, jak i w rehabilitacji, zawsze odbywa się w ściśle określonej sekwencji-wg tzw. Programu 10-punktowego.
Adaptacja do środowiska wodnego. Człowiek przyzwyczajony jest do odczuwania grawitacji .
Uwolnienie, uniezależnienie- oznacza, że ćwiczący jest psychicznie i fizycznie niezależny m.in. od: fizycznego kontaktu(poprzez stopniowe zmniejszanie podtrzymywania), przechodzenie od bezpośredniego(vis a vis) kontaktu wzrokowego, poprzez ustawianie instruktora z boku(ćwiczący i towarzyszące im osoby pełnosprawne ustawione są w linii lub kole), aż do ustawienia z tyłu( instruktor znajduje się za plecami), a także poprzez zmianę osób współćwiczących(od stałego partnera do zmieniających się osób współćwiczących).
Połączone ruchy rotacyjne i rotacja wokół osi strzałkowej. Ta pierwsza jest wprawdzie dość skomplikowana, lecz jej umiejętność zapewnia pełną kontrolę nad pozycją ciała w wodzie, a zwłaszcza odzyskanie(małym nakładem sił) bezpiecznej pozycji, umożliwiającej oddychanie. Druga natomiast ma miejsce np. Podczas przechodzenia ze stania do leżenia bokiem na wodzie.
Rotacja wokół osi podłużnej ciała, czyli przejście z leżenia przodem do leżenia tyłem lub nawet pełny obrót o 360 stopni.
Rotacja wokół osi poprzecznej ciała, a więc m.in. Przechodzenia z leżenia tyłem do stania, a czasem nawet do pełnego obrotu o 360 stopni. Rotację tą inicjuje ruch głowy, następnie ramion i kończyn dolnych. Ważna jest tu kontrola oddechu(wydech do wody).
Wypieranie w górę(wypłynięcie). Chodzi tu o uzyskanie u ćwiczącego poczucia wypierania ciała ku powierzchni wody, w miejsce poczucia opadania na dno(tonięcia).
Utrzymanie równowagi w wodzie staje się możliwe dzięki uprzednio nabytym umiejętnościom, bez widocznych przyruchów(ruchów kończynami, tułowiem czy głową). Przejawem opanowania tej umiejętności jest to, że dana osoba jest w stanie np. odpoczywać leżąc w wodzie.
Poślizg, szybowanie w wodzie, czyli przemieszczanie się osoby leżącej na wodzie bez jakichkolwiek ruchów napędowych z jej strony. Ruch ten inicjuje terapeuta(instruktor, osoba współćwicząca), wytwarzając turbulencje za pomocą pracy rąk.
Podstawowy napęd stanowią zazwyczaj z początku ruchy rąk, umieszczonych blisko ciała, w okolicy środka(centrum) równowagi.
Podstawowe uderzenie(odepchnięcie), czyli praca kończyn górnych to w leżeniu tyłem przenoszenie obu ramion nisko i szeroko ponad wodą, a następnie odepchnięcie. Praca nóg może być dołączona, jeśli jest taka potrzeba (i możliwość).
Bad Ragaz Ring Metod (BRRM) jest zaadoptowaną do środowiska wodnego modyfikacją PNF - jednej z metod kinezyterapii. Ćwiczenia te z reguły prowadzone są w pozycji supinacyjnej, aby ćwiczący mógł swobodnie oddychać. Utrzymywanie się na powierzchni wody ułatwiają przybory wypornościowe. Ze względu na utratę stabilności w wodzie, terapeuta musi stosować odpowiedni chwyt(stabilizować odpowiedni odcinek ciała ćwiczącego) oraz stawiać w odpowiednim miejscu opór dla określonego ruchu. Może on stać w miejscu lub przemieszczać się, by w ten sposób zwiększyć prędkość ruchu, a tym samym wielkość oporu.
W Bad Ragaz ring Method wyróżnia się 4 podstawowe techniki wykonywania ćwiczeń - powolnych zmian kierunku ruchu lub pozycji, jednostronnych wzorców z kontr oporem, rytmicznej stabilizacji oraz wzorców wykonywanych w jednym kierunku, zakończonych relaksacją. Metodę tę stosuję się we wszelkich stanach przebiegających z obniżeniem siły mięśni, upośledzeniem ich napięcia(obniżone podwyższone), a także z zaburzeniami koordynacji i ograniczeniami ruchomości.
Watsu jest zbiorem ćwiczeń indywidualnych, o charakterze biernym, w trakcie których dochodzi do rozluźnienia nadmiernie napiętych mięśni, obniżenia dolegliwości bólowych oraz zwiększenia zakresu ruchu. Metodę tę można stosować jako podstawową formę terapii, lub wybiórczo-przed, w trakcie lub bezpośrednio po ćwiczeniach-zwłaszcza, jeśli wymagają wzmożonej aktywności osoby ćwiczącej. Ponieważ ćwiczący nie porusza się czynnie, a co za tym idzie nie produkuje ciepła, koniecznie jest zapewnienie mu tzw. Komfortu cieplnego-wobec czego temperatura wody powinna wynosić 33-34 stopni C. Podczas ćwiczeń wg tej metody, można dodatkowo wykonywać również mobilizację, trakcje ręczne czy strechting.
Ćwiczenia w środowisku wodnym mogą stanowić doskonałe uzupełnienie terapii, choć w niektórych przypadkach mogą być jedyną możliwą formą aktywności fizycznej. Zazwyczaj ćwiczenia w wodzie stanowią przygotowanie do dalszych ćwiczeń w środowisku suchym-bez ułatwień, jakie daje woda.
Ćwiczenia w wodzie są powszechnie stosowane w fizjoterapii-praktycznie we wszystkich jej działach. Mogą być przydatne w zwiększeniu aktywności ruchowej w życiu codziennym, a także-bardziej szczegółowo- w korygowaniu nieprawidłowego układu ciała, w redukacji chodu, w zwiększeniu ruchomości stawów, w przywracaniu prawidłowej siły mięśni oraz ich napięcia, w łagodzeniu bólu o różnym podłożu, a także w polepszeniu ogólnej wydolności organizmu poprzez poprawę parametrów oddechowo-krążeniowych. Obecny postęp techniki pozwala nawet na monitorowanie tego typu ćwiczeń (wydolnościowych), przeprowadzanych w wodzie, co czyni je bezpieczniejszymi, a tym samym dostępnymi dla większego kręgu chorych.
Gimnastyka poranna
Ma ona doprowadzić do stanu dziennej aktywności czynność narządów i organów pacjenta, których normalny rytm działania został spowolniony przez odpoczynek nocny związany ze snem. Sen bowiem zwalnia częstotliwość skurczów serca i oddechu, zmniejsza aktywność procesów nerwowych. Obniża się spoczynkowe napięcie mięśni. Ulega spowolnieniu perystaltyka jelit, a w konsekwencji spada tempo procesów trawiennych. Spada przemiana materii i metabolizm prawie wszystkich układów.
Ćwiczenia gimnastyki porannej ze względu na krótki czas trwania nie wymagają pisania konspektów, a ich celem nie jest poprawa wyznaczników zdolności kondycyjnych i ogólnej wydolności fizycznej. Ponadto nie wymagają one specjalnych obiektów, bo prowadzić te ćwiczenia można w salach chorych lub na korytarzach szpitalnych. Są one bardzo często wykonywane w sanatoriach, uzdrowiskach, zakładach rehabilitacji i na koloniach zdrowotnych.
Głównym zadaniem gimnastyki porannej jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego i mięśniowego oraz przyśpieszenie działania układu krażeniowo-oddechowego. Należy także podkreślić duże znaczenie aspektu porządkowo-dyscyplinującego tej formy ćwiczeń.
Wykonywane ćwiczenia powinny być ożywiające, wszechstronne, mało wysiłkowe, proste w konstrukcji, nieoporopwe, z przewagą ćwiczeń oddechowych, w wolnym i średnim tempie. Jeśli nie ma przeciwwskazań, powinno się stosować ćwiczenia w marszu, truchcie i w pozycjach wysokich, z ruchami ramion lub nóg, łączone z oddechami.
Sport osób niepełnosprawnych
Rola ruchu i jego korzystne oddziaływanie na organizm znane są od bardzo dawna. Swoją aktywność fizyczną człowiek może przejawiać w różnych dziedzinach życia. Należą do nich także sport i rekreacja. Dla osób niepełnosprawnych ruch ma szczególne znaczenie. Ruch i aktywność fizyczna wpływają na ogólny stan zdrowia i mają wpływ terapeutyczny na skutki wielu chorób. Stosując właściwy trening u osoby niepełnosprawnej, można w dość krótkim czasie uzyskać dobre wyniki w kompensacji utraconych funkcji. Pozytywne i szybkie efekty można uzyskać uprawiając odpowiednio dobrane dyscypliny sportu.
Ukazując pozytywny wpływ zwiększonej aktywności ruchowej osób niepełnosprawnych, należy wyraźnie podkreślić aspekt psychiczny. U tych osób utrata zdrowia w wyniku urazu lub choroby prowadzi do zmian nie tylko fizycznych ale i psychicznych. Taki stan może doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych, napadów agresji, apatii lub silnych depresji. Aktywność fizyczna i sport spełniają w procesie rehabilitacji psychicznej zadania:
Działają tonizująco na psychikę;
Ułatwiają akceptację kalectwa;
Wytwarzają nawyk uprawiania sportu;
Korzystnie wpływają na osobowość i cechy wolicjonalne człowieka.
Sport inwalidzki jest działalnością podejmowaną dobrowolnie. Główną motywacją do jego uprawiania jest chęć doznania radości z wykonywania sportowych ruchów, które zwłaszcza dla osób niepełnosprawnych są bardzo silnym czynnikiem psychoterapeutycznym. W sporcie inwalidzkim rekord nie jest celem i wysiłki sportowe nie mogą być podejmowane za cenę utraty zdrowia.
Stosowanie elementów sportu w rehabilitacji inwalidów upowszechnił w Europie niemiecki teoretyk sportu H. Lorenzen. Sformułował on cele tej gałęzi sportu. Są one następujące:
Cele sportu osób niepełnosprawnych:
Leczniczy;
Biologiczny;
Anatomiczno-fizjologiczny;
Higieniczno-zdrowotny;
Hedonistyczny;
Wychowawczo-psychologiczny;
Ekonomiczny;
Estetyczny;
Społeczny.
Sport wpływa również na integrację osób niepełnosprawnych ze sobą i z osobami pełnosprawnymi. Ponadto pozwala on maksymalnie szybko i sprawnie przywrócić osobę niepełnosprawną do czynnego życia w społeczeństwie.
Obecnie sport osób niepełnosprawnych należy również rozpatrywać w czysto sportowych kategoriach. Z grupy ludzi niepełnosprawnych wyłania się grono ludzi, którzy w uprawnianiu sportu widzą sposób na dalsze życie. Podejmując się trenowania wybranej przez siebie dyscypliny sportu, chcą osiągać jak najlepsze wyniki i ustanawiać rekordy. Należy pamiętać jednak, że uprawnianie sportu wyczynowego niesie ze sobą również pewne niebezpieczeństwa, a jednym z nich może być utrata zdrowia lub pogorszenie jego stanu, co u osób niepełnosprawnych może mieć szczególnie negatywne następstwa.
Obecnie w Polsce nadrzędnymi organizacjami zajmującymi się sportem inwalidzkim są Polski Komitet Paraolimpijski (PKPar) i Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych ,,START”.
Do głównych zadań PKParu należą:
Przygotowanie reprezentacji narodowej na igrzyska paraolimpijskie;
Propagowanie i promowanie idei paraolimpizmu;
Rozpowszechnianie i rozwijanie sportu osób niepełnosprawnych.
W skład członków PKPar wchodzą organizacje o zasięgu ogólnopolskim, takie jak:
Polski Związek Sportu Niepełnosprawnych ,,START”
Stowarzyszenie Sportowe dla Osób Upośledzonych Umysłowo ,,Olimpiady Specjalne Polska”
Polskie Towarzystwo Społeczno-Sportowe ,,Sprawni Razem” (PTSS)
Polski Związek Sportowy Głuchych PZSG
Stowarzyszenie Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki Niewidomych i Niedowidzących ,,CROSS”
Polski Związek Tenisa na Wózkach
Stowarzyszenie Grupa Aktywnej Rehabilitacji
Klasyfikacja w sporcie niepełnosprawnych
Problem odpowiedniego klasyfikowania zawodników w sporcie niepełnosprawnych jest bardzo złożony i próbouje się go rozwiązać op wielu lat. Najpowszechniejszy jest podział zawodników ze względu na rodzaj schorzenia według ogólnej klasyfikacji medycznej. Wyodrębniono w niej 6 grup startowych:
Inwalidzi narządu wzroku (B - blind);
Inwalidzi narządu słuchu;
Inwalidzi z amputacjami kończyn górnych i dolnych (A);
Inwalidzi z uszkodzeniem rdzenia kręgowego;
Inwalidzi z innymi uszkodzeniami narządu ruchu (LA - Les Autres);
Inwalidzi z porażeniem mózgowym (CP - Cerebral Palssy);
Widoczny jest na całym świecie stały rozwój różnego rodzaju instytucji, federacji, zrzeszeń i organizacji sportowych zajmujących się sportem inwalidzkim. Dodatkowo liczne rzesze niepełnosprawnych sportowców świadczą, że jest to forma działań kinezyterapeutycznych bardzo odpowiadająca zainteresowanym w realizacji wielu celów życiowych, nie tylko zdrowotnych.
Wykorzystana literatura:
Zembaty A. ,,Kinezyterapia”, Wyd. Kasper, 2003;
J. Bahrynowska-Fic ,,Właściwości ćwiczeń fizycznych, ich systematyka i metodyka”, Wyd. PZWL, 1987;
J. Nowotny ,,Edukacja i reedukacja ruchowa”, Wyd. Kasper;
A. Straburzyńska-Lupa, G. Straburzyński ,,Fizjoterapia z elementami klinicznymi”, Wyd. Lekarskie PZWL, 2008.
11