Przedmiot i metody psychologii rozwojowej.
Psychologia rozwojowa - to dziedzina psychologii zajmująca się badaniem rozwoju człowieka w ciągu całego życia w kategoriach ciągłości, stałości i zmian zachodzących w rozwoju fizycznym i psychicznym, które cechują funkcjonowanie człowieka od narodzin do końcowych etapów życia. Metody: strategia porównań, strategia porównań poprzecznych, metody obserwacji sytuacyjnej, metody eksperymentalne, testy psychologiczne.
Definicje rozwoju człowieka.
biologiczne
psychologiczne
socjologiczne
filozoficzne
teologiczne
Co to jest periodyzacja rozwoju. Wskaż kryteria periodyzacji.
Periodyzacja rozwoju, czyli podział całego życia człowieka na okresy jest różnie ujmowana przez różnych autorów. Przyjmowane kryteria podziału są niewątpliwie zależne od poglądów na temat istoty zmian rozwojowych i czynników pod wpływem których przebiega rozwój. Periodyzacja rozwoju ma znaczenie praktyczne - porządkuje zjawiska rozwojowe w czasie.
Kryteria oceny rozwoju.
tempo
dynamika
charakter
efekt zmian
Scharakteryzuj czynniki i mechanizmy rozwoju.
Przebieg i efekty kolejnych okresów rozwojowych człowieka zależą od czynników zarówno tkwiących w nim samym, jak i w jego otoczeniu. Do najbardziej znaczących czynników rozwojowych o charakterze wewnętrznym należą zadatki dziedziczne, przekazywane za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie. Duże znaczenie w procesie rozwoju człowieka ma środowisko zewnętrzne.
Etapy rozwoju człowieka w okresie niemowlęcym.
Do trzeciego tygodnia - okres noworodka.
Szybki przyrost wagi i wzrostu.
Niemowlak - zmiany związane z przyst. się do środowiska.
Rozwój lokomocji.
Zmiana proporcji ciała.
Bardzo mocny rozwój kory mózgowej.
Charakterystyczne odruchy:
Drażniona stopa.
Odruch chwytliwy.
Stąpanie.
Odruch Moro.
Fazy chwytania.
Zmiana motoryki.
Rozwój zabawy.
Rozwój procesów poznawczych.
Rozwój mowy:
Krzyk.
Głużenie, gruchanie.
Gaworzenie.
Wymowa sylab.
Rozwój myślenia:
Przyswajanie pierwszych słów.
Rozwój uczuć:
Stan radosnego ożywienia.
Teratogeny i ich działanie.
Teratogeny są to czynniki powodujące niekorzystne zmiany w rozwoju dziecka.
Choroby zakaźne.
Odżywianie.
Stres i doświadczenie matki.
Wiek rodziców.
Narkotyki.
Leki terapeutyczne.
Środowisko chemiczne.
Wpływ postaw rodziców w okresie ciąży na dalszy rozwój dziecka.
Znaczący wpływ na dalszy rozwój dziecka mają stany emocjonalne matki oraz fakt akceptacji i pragnienia dziecka.
Poród i jego znaczenie dla rozwoju dziecka.
Poród jest gwałtowną zmianą dla dziecka. Zmienia się przede wszystkim środowisko otaczające dziecko. Ważna jest długość ciąży, kolejność rodzenia, aktywność płodu, sposób porodu.
Charakterystyka rozwoju w okresie niemowlęcym.
Specyfika fazy noworodka w okresie niemowlęcym.
Zmiany związane z przystosowaniem się dziecka do nowego środowiska (chudnięcie).
Zmiany somatyczne, fizjologiczne i motoryczne w okresie poniemowlęcym.
Intensywny rozwój psychoruchowy.
Umiejętność samodzielnego chodzenia.
Wzrost sprawności manipulacyjnej.
Zabawy.
Opanowanie mowy.
Rozwój fizyczny:
Wzrost ciężaru i wysokości ciała.
Proces kostnienia.
Pierwsze zęby.
Rozwój motoryczny:
Postawa stojąca.
Zmiany w chodzie.
Pokonywanie przeszkód, bieg.
Rozwój ruchowy rąk.
Samodzielność.
Poznawanie rzeczywistości.
Analizator dotykowy.
Rodzaje i znaczenie zabawy dla rozwoju dziecka.
Manipulacyjne.
Tematyczne.
Konstrukcyjne.
Dydaktyczne.
Ruchowe.
Znaczenie przygotowawcze.
E. Haurlock: zabawa uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować, podporządkowywać się grupie.
S. Szuman: zabawa jest specyficzną metodą uczenia się.
K. Tyborowska: zabawa jest zjawiskiem społecznym, zabawa jest jakościowo inna od zabaw zwierząt, zabawa ma historyczny charakter, zabawa jest odzwierciedleniem poznawanej rzeczywistości.
Rozwój mowy od okresy niemowlęcego do przedszkolnego.
Okres niemowlęcy:
Krzyk u noworodka.
Głużenie, gruchanie.
Gaworzenie.
Wymowa poszczególnych sylab.
Przyswajanie pierwszych słów.
Okres poniemowlęcy:
Opanowanie mowy - 3 latek porozumiewa się, zadaje pytania i odpowiada na nie.
Okres przedszkolny:
Stadium pierwsze - dziecko zna 1000 słów.
Charakterystyka twórczości wczesnodziecięcej.
Rysunki: 2 r. ż. stadium bazgrot (gryzmolenie), po 3 r. ż. kreśli proste linie i kółka.
Ulepianki: zabawa plasteliną (2 r. ż.), potrafi kształtować plastelinę (kuleczka, wałeczek, placuszek), spostrzeżenie mają charakter całościowy i są ogólnikowe oraz niedokładne.
Wycinanki: 3 r. ż. cięcie papieru przypomina szarpanie, brak koordynacji ruchów.
Ogólna charakterystyka okresu przedszkolnego.
Stadia:
Wczesne - od 3 do 4 roku życia: mała samodzielność, brak rozumienia sygnałów kierowanych do grupy, myślenie sensoryczno-motoryczne, labilność, niska koncentracja, duża wrażliwość na zmiany w otoczeniu.
Średnie - od 4 do 5,5 roku życia: większa samodzielność, lepsze przygotowanie do życia w grupie, impulsywność, egocentryzm, agresywność, wiek pytań, postępy w myśleniu i mowie, rozkwit wyobraźni i fantazji.
Późne - od 5,5 do 7 roku życia: duże zainteresowanie światem przyrody, dobra praca w grupie, koncentracja uwagi, samoświadomość, autonomiczność, bogate życie uczuciowe, system nagród i kar.
Rozwój fizyczny:
Wzrost masy ciała.
Wzmocnienie układu kostnego.
Zwinność, ruchliwość, szybkie męczenie i odpoczywanie.
Rozwój narządów i płuc.
Koordynacja ruchowa.
Rozwój mowy i pamięci.
Rozwój psychiczny:
Ujawnianie uczuć, uczucia zastępcze.
Lojalność wobec autorytetów.
Zabawa i nauka.
Większa radość z efektów działania.
Stawianie granic.
Ogólna charakterystyka rozwoju dziecka w młodszym wieku szkolnym.
Przejście ze środowiska rodzinnego do szkolnego.
Przejście z zabawy do nauki.
Osobiste i społeczne obowiązki.
Kontakty z rówieśnikami.
Od 7 do 8 roku życia: zjawiska związane z pójściem do szkoły, adaptacja, szukanie oparcia w dorosłych.
Od 9 do 10 roku życia: zmiany w sferze intelektualnej i osobowościowej, rozwój mowy i myślenia.
Rozwój fizyczny:
Wzmocnienie układu kostnego.
Wzrost mózgu.
Zwolnienie tempa wzrostu.
Wzrost siły i wytrzymałości.
Szybkie reakcje ruchowe.
Koordynacja, ekonomia ruchu.
Rozwój obserwacji, uwagi, mowy.
Myślenie abstrakcyjne, konkretne, synteza, uogólnienie, systematyzacja.
Nauka: poznawanie faktów, interpretacja rzeczy, kształtowanie obrazu siebie.
Rozwój uczuciowy i społeczny.
Rozwój moralny.
Kształtowanie osobowości.
Kierunki zmian w sferze intelektualnej w młodszym wieku szkolnym.
Główne formy działalności: nauka, abstrakcyjny sposób myślenia, zabawa i praca (zespołowe, tematyczne, konstrukcyjne, prace szkolne i domowe).
Skupianie się na przedmiocie.
Rozwój umiejętności obserwacji: obserwacja całościowa, wysłuchiwanie wyjaśnień w całości i stosowanie się do nich, brak potrzeb ilustracji.
Rozwój uwagi: koncentracja, brak podzielności uwagi.
Rozwój mowy: zwiększenie zasobu słów od 5000 do 20000.
Rozwój myślenia: abstrakcyjne i konkretne, synteza, analiza, abstrakcja, uogólnienie, konkretyzacja, systematyzacja, podawanie przykładów, porównania.
Zmiany charakterystyczne dla okresu adolescencji.
Podokresy:
Preadolescencja: szybki rozrost ciała, zmiany nastrojów.
Wczesna adolescencja: gruczoły hormonalne.
Późna adolescencja: stabilizacja.
Rozwój fizyczny:
Przyrost długości ciała.
Wzrost stymulowany hormonem.
Rozwój organów wewnętrznych i gruczołów.
Szybki wzrost kości i mięśni.
Najwyższa wydajność intelektualna.
Zmiany płciowe.
Rozwój psychiczny:
Krytyczność.
Świadoma uwaga.
Intensywność i siła uczuć.
Fascynacja otoczeniem.
Bezpodstawność uczuć.
Obojętność.
Rozwój uczuć społecznych.
Maskowanie uczuć.
Uczucia negatywne.
Wrażenia zmysłowe są ważniejsze.
Wypracowanie tożsamości:
Odrzucenie autorytetów.
Poszukiwanie wzorców.
Główne problemy (poznawcze, emocjonalne i społeczne) okresu adolescencji.
Wypracowanie tożsamości: pragnienie wiedzy o samym sobie.
Rodzina polem bitew.
Uzależnienia, prostytucja, wagary, autodestrukcja, lenistwo, napady agresji, otwarte konflikty.
Problemy natury seksualnej.
Okres prób i błędów.
Przystosowanie i nieprzystosowanie społeczne młodzieży (kryteria).
Izolacja od społeczeństwa: ucieczka do komputera, trudność w nawiązywaniu kontaktów.
Agresja i zachowanie antyspołeczne: konieczność spożytkowania nadmiaru adrenaliny.
Konformizm: reakcje zgodne z oczekiwania innych ale sprzeczne z samym sobą.
Narcyzm - obawa przed opinią społeczną, popadanie w kompleksy niższości.
Problemy rodzinne.
Fazy i zadania rozwojowe w okresie dorosłości.
Czas współwystępowanie regresu i rozwoju.
Wybór małżonka, założenie rodziny.
Wychowanie dzieci.
Praca zawodowa.
Kierowanie domem.
Poszukiwanie autorytetów.
Działalność społeczna, przynależność do grupy.
Realizacja osobowych potencjalności.
Rozwój intelektualny: charakter własnych poszukiwań badawczych.
Rozwój emocjonalny i uczuciowy: wyższe uczucia międzyludzkie.
Rozwój potrzeb i systemu wartości.
Rozwój stopnia udziału świadomości w działaniu.
Rozwój uspołecznienia.
Rozwój moralny.
Rozwój religijności.
Fazy:
Wczesna dorosłość: 18-40 lat.
Wiek średni: 40-60 lat.
Późna dorosłość i starość: po ok. 60-65 roku życia.
Charakterystyka okresu dorosłości - życie rodzinne i zawodowe.
Rodzina - etapy:
Narzeczeństwo.
Młode małżeństwo.
Postawa rodzicielska.
Partnerstwo rodzinne.
Puste gniazdo.
Rozwój relacji partnerskiej:
Zauroczenie innością.
Namiętność.
Intymność.
Zaangażowanie.
Stadia cyklu życia rodzinnego (E. Duvall):
Młoda rodzina.
Rodzina opiekująca się dzieckiem.
Rodzina dziecka przedszkolnego.
Rodzina dziecka szkolnego.
Rodzina dziecka dorastającego.
Rodzina opuszczana.
Opuszczone gniazdo.
Rodzina starzejąca się.
Rozwój zawodowy:
Stadium eksploracji: przymierzanie się do różnych ról zawodowych.
Stadium stabilizacji: trwałe miejsce i pole działań zawodowych, proces adaptacji, utrata stabilizacji - zmiana rodzaju pracy.
Stadium zachowania status quo - dążenie do utrzymania uzyskanej pozycji zawodowej.
Stadium schyłkowe - wycofanie z aktywności zawodowej na rzecz innych rodzajów aktywności.
Biologiczne, medyczne i psychospołeczne problemy starości.
Zmiany biologiczne i medyczne:
Utrata zdolności do podziału komórek.
Postępujący ubytek wody w ustroju.
Miażdżyca.
Skrajne niedołęstwo.
Bóle reumatyczne, bóle i zawroty głowy, zaparcia, bezsenność, duszność wysiłkowa, trudności w chodzeniu, osłabienie pamięci, bóle serca, osłabienie wzroku i słuchu, dolegliwości żołądkowe.
Zmiany psychospołeczne:
Niechęć do dokonywania poważniejszych zmian w życiu.
Poczucie zagrożenia agresją innych.
Chęć separowania się od obcych.
Świadomość piętrzenia się trudności życiowych.
Stała troska o własne zdrowie.
Poczucie osamotnienia i zagrożenia.
Zaniżona samoocena zdrowia.
Ograniczenie kontaktów z otoczeniem.
Niechęć do siebie, pesymizm.
Introwertyzm.
Poczucie presji ekonomicznej.
Brak perspektyw ekonomicznych.
Główne problemy tanatologii.
Tanatopsychologia - nowa gałąź wiedzy psychologicznej, nauka o psychologicznych aspektach umierania i śmierci człowieka, problematyka lęku przed śmiercią.
Problemy z definicją śmierci.
Sytuacje śmierci.
Warunki uznania śmierci w wymiarze medycznym.
Postawy wobec śmierci.
Lęk przed śmiercią.
Proces umierania.
Następstwa śmierci: żałoba i pogrzeb.
Problem eutanazji i sztucznego przedłużania życia.
Hospicja.
Śmierć w ujęciu chrześcijańskim.
Wkład E. Kuebler-Ross do tanatopsychologii.
Dr. Elisabeth Kübler-Ross (ur. 8 lipca 1926 - zm. 24 sierpnia 2004) - amerykańska lekarka, pochodzenia szwajcarskiego, która znana jest ze swojej przełomowej książki Rozmowy o śmierci i umieraniu (On Death and Dying), w której przedstawiła psychologiczną teorię reakcji na śmierć bliskiej osoby. Pięć etapów psychologicznych które przechodzimy po stracie kogoś to według Elisabeth Kübler-Ross:
Zaprzeczenie i izolacja: reakcją na wiadomość i śmierci jest wycofywanie się ze świata zewnętrznego do wewnętrznego.
Gniew: niesprawiedliwość, złość, że inni mogą żyć.
Negocjacje: targowanie się z losem, Bogiem, nadzieja na przedłużenie życia.
Depresja: przeżywanie żałoby po sobie samym.
Akceptacja: stan wyciszenia i spokoju.
Kübler-Ross wydała też szereg publikacji dotyczących sposobów rozmawiania o śmierci, a także zagadnień związanych ze śmiercią w odniesieniu do dzieci.
Postawy ludzi XX wieku wobec zjawiska śmierci.
Postawy wobec śmierci - niechęć przed akceptacją, przyczyny:
Procesy urbanizacji: zmniejszenie szans na obserwację i przeżywanie śmierci.
Zmiana wartości otaczających starość: akcentowanie wartości związanych z siłą młodości.
Procesy sekularyzacji: zmniejszenie roli duchownych, pozbawienie organizujących rytuałów.
Technologiczny rozwój: specjalizacja medycyny, oszukiwanie śmierci.
Etapy rozwoju człowieka według E. H. Eriksona.
1. Zaufanie - brak zaufania (I rok życia)
2. Autonomia - wstyd i zwątpienie ( II i III rok życia)
3. Inicjatywa - poczucie winy (IV IV rok życia)
4. Przedsiębiorczość - poczucie niższości (VI - XI rok życia)
5. Tożsamość - rozproszenie ról (dorastanie 12-18 lat)
6. Intymność - samotność (wczesna dorosłość 20-30 lat)
Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi, szczególnie z partnerem odmiennej płci
Pomyślne rozwiązanie: umiejętność przeżywania miłości i oddania w stosunku do innych
Niepomyślne rozwiązanie: Samotność; pozbawione treści związki z innymi
7. Produktywność - stagnacja (średnia dorosłość 40-64 lat)
Jednostka poszukuje adekwatnych dla siebie form produktywności i twórczości, jak również własnego wkładu do społeczeństwa jako całości
Pomyślne rozwiązanie: Zdolność do opieki i troski o innych w szerokim znaczeniu tych słów
Niepomyślne rozwiązanie: Brak rozwoju; nuda i nadmierna troska o siebie samego
8. Integracja - rozpacz (późna dorosłość 65+)
Etapy rozwoju intelektualnego według Piageta.
I. Okres od 0 do 2 lat
II. Okres i od 2 do 12 lat - Przygotowanie i organizowanie operacji konkretnych w klasach, stosunkach i liczbach. Dzieli sie on na dwa podokresy:
1) przedoperacyjny od 2 do 7 lat
Okres przejściowy, który kończy sie pojawieniem myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje sie zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń. Myślenie dziecka podlega takim ograniczeniom jak:
egocentryzm - dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego
centracja - zwracanie uwagi na tylko jedna właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych
nieodwracalność - niezdolność powrotu (w myślach) do punktu wyjścia rozumowania.
2) operacji konkretnych od 7 do 11 lat
Główne właściwości tego stadium to - nabywanie odwracalności myślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i - zdolność do decentracji[w psychologii decentracja to umiejętność wyobrażenia sobie formy przedmiotów z punktu widzenia osoby siedzącej naprzeciwko (eksperyment z górami u Piageta-dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego). Przeciwieństwo centracji myślenia, tj. koncentracja na swoim stanowisku,
ujmowanie wszystkiego z własnego punktu widzenia. Dziecko staje sie mniej egocentryczne, potrafi widzieć przedmioty i zdarzenia z różnych punktów widzenia. Inna ważna cecha tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania sie takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolności do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. koloru, wielkości.
W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach.
III. Okres od 11 do 14 lat - operacje formalne
Dziecko nabywa zdolności do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania sie do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równocześnie badania ich wzajemnych zależności. Staje sie w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.
Rozwój moralny według Kohlberga i Piageta.
J. Piaget: na podstawie obserwacji zachowania własnych dzieci dookreślił etapy zachowania moralnego:
Anomia moralna - nie ma odpowiedzialności, mniej więcej do drugiego roku życia.
Heteronomia moralna - zachowanie moralne ze względu na autorytet (matki, albo ojca). Sumienie dziecka jest „na zewnątrz”. Zaczyna ono różnicować między przyjemnym, a dobrym. Czasami odczuwają z tego powodu dyskomfort. Ta faza rozwoju moralnego trwa mniej więcej do okresu szkolnego. Jest faza, w której dominuje często przymus.
Socjonomia moralna - to jest dobre, co lansuje grupa, w której się znajdujemy. Jesteśmy zazwyczaj lojalni wobec grupy. Ta faza trwa mniej więcej przez całą adolescencję. W tym czasie wykształtuje się moralność autonomiczna, o motywacji wewnętrznej. Sami wiemy, co jest dla nas dobre, opieramy się na pryncypiach, które sami sobie ustalimy i wykształcimy. Jest to faza, w której dominuje poczucie obowiązku.
J. Kohlberg: uważał, że pierwszy okres życia człowieka to okres przedmoralny.
Okres amoralizmu: dziecko żyje bez rozumienia, wyróżniania ze względu na zgodę ugody społecznej.
Okres przedkonwencjonalny:
Pierwsza faza: egocentryzmu. Dziecko składa się praktycznie z samych pragnień. Uważa, że to, co dobre dla niego, jest dobre dla wszystkich.
Druga faza: konformizmu. Jest to faza „grzecznego dziecka”. Nie dajcie się zwieść, dziecko dostosowuje się do autorytetów tylko po to, by uzyskać ich przychylność.
Okres konwencjonalny:
Pierwsza faza: stadium podporządkowania się autorytetom: przeświadczenie o tym, że są konwencje, które trzeba przestrzegać i respektować.
Druga faza: pryncypializm. Zwykle na początku adolescencji. Są zasady.
Okres post konwencjonalny (krytyczna analiza wszystkich konwencji):
Pierwsza faza: racjonalizm, albo racjonalny altruizm.
Druga faza: idealizm, ideowość. Przyjmowane są wartości, których trzeba respektować.
Rozwój religijny. Charakterystyka etapów.
Religijność małego dziecka do trzech lat: jest okres, w którym dziecko podejmuje pierwsze kroki w modlitwie. W modlitwie bardzo często występuje element zabawy. W pierwszym roku życia dziecka nie występują przejawy jakiegokolwiek życia religijnego. Kiedy mija rok dziecko uczy się zginać rączki, a także skłaniać głowę. Zbiegiem czasu dziecko może naśladować ruch oraz słowa rodziców wykazywanych podczas modlitwy. W drugim roku dziecko jest w stanie powtórzyć za swoją mamą bardzo krótkie modlitwy. Jednak nie rozumienie ich sensu. Na tym etapie dziecko zabierane jest do Kościoła, gdzie "po swojemu" uczestniczy w ceremoniach.
Religijność od 4 do 6 roku życia; jest to tak zwany etap religijności magicznej.
Religijność dziecka od 7 do 15 roku życia, wyróżnić można tutaj następujące podokresy:
etap religijności, który opiera się na autorytecie
etap religijności związanej z autonomią
Rozwój religijny u osób będących w wieku od 12 do 16 - 17 lat: to etap autonomicznej religijności.
Religijność człowieka od około 17/18 do 25 roku życia: na tym etapie kształtuje się dojrzała oraz autentyczna religijność.