Hubert Świętek
Prawo Traktatów część 1
I Definicja i nazwy umów międzynarodowych
a) źródła prawa umów międzynarodowych (norm dotyczących ich zawierania, obowiązywania i stosowania)- prawa traktatów:
- zwyczaj
- po II Wojnie- kodyfikacja- 23 V 69- na podstawie projektu Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ- Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów międzynarodowych. Weszła w życie w 1980 roku.
b)Definicja i nazwy umów międzynarodowych. Konwencja wiedeńska z 1969r. o prawie traktatów w art. 2 określa traktat międzynarodowy (Treaty) jako " Dla celów niniejszej Konwencji wyrażenie <traktat> oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe (czyli nie umowy cywilne państw), niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególna nazwę."- niemal identyczna w KW 78 o sukcesji traktatów oraz w KW 86 o traktatach między OM.
=>Konwencja mówi, że dla celów konwencji; nie obejmuje ona wszystkich umów, a tylko do umów międzypaństwowych (a są też z innymi podmiotami PM- ale trudno było w jednej konwencji skodyfikować prawo odnoszące się do wszystkich podmiotów; dla OM- KW o OM 1986- rozszerza definicję na porozumienia z OM i między OM; prawo traktatów innych podmiotów PM- nie skodyfikowane, ale KW potwierdza ich moc prawną) i pisemnych (a teoretycznie mogą być umowy ustne- ich ważność potwierdza KW);
KW stwierdza jednocześnie, że nie wpływa to na brak ich mocy prawnej, zastosowania do nich norm PM, które i tak sa ważne niezależnie od tej konwencji, oraz zastosowania przepisów Konwencji między pańśtwmi do umów wielostronnych, których stronami są też podmioty niepaństwowe.
* czego nie ma w definicji w konwencji?
- mowy o oświadczeniu woli, ale implikuje to przepis o „międzynarodowym porozumieniu”
- zamiaru wykonania skutków prawnych - ale implikuje to przepis „regulowane przez PM”
- Góralczyk: wspólne oświadczenie podmiotów PM, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki.
- Nahalik- zgodne oświadczenie woli 2 lub więcej podmiotów PM, które wywołuje skutki prawne.
=> jeden z 2 sposobów wyrażania woli państwa- obok aktów jednostronnych; Wolę wyraża się w formie wyraźnej lub dorozumianej.
=> umowa międzynarodowa jest wynikiem wyraźnego wyrażenia woli i jest aktem dwu- lub wielostronnym
*forma wymiany not- forma umowy w kilku dokumentach- jedno państwo proponuje porozumienie, drugie to akceptuje, powtarzając notę państwa pierwszego, w której jest tekst zaproponowanego porozumienie=> w sensie materialnym jest to jedna umowa
c) Kontrahentami umów międzynarodowych - obok państw - mogą być także inne podmioty prawa międzynarodowego, a więc strona wojująca w wojnie domowej, ruchy narodowowyzwoleńcze, międzynarodowe organizacje rządowe, Stolica Apostolska, z tym zastrzeżeniem, że przepisy Konwencji wiedeńskiej nie mają zastosowania do takich umów.
d) Nie wszystkie umowy są bezpośrednio źródłami PM, rozumianego jako zbiór reguł postępowania. Ponieważ na PM składają się reguły postępowania, a umowy nie zawsze ustalają takie reguły, i przedmiotem ich mogą być także akty stwierdzające lub zmieniające konkretny stosunek prawny, jak wyznaczenie granicy- niektórzy autorzy rozróżniają umowy prawotwórcze (ogólne, generalne i abstrakcyjne) i umowy-kontrakty (law making treaties - contracts- regulujące konkretny stosunek prawny). Nieuzasadnione, ponieważ z ustalenia w umowie jakiegoś konkretnego stosunku wynikają najczęściej dla kontrahentów określone reguły postępowania (choć nie tworzą tych reguł bezpośrednio, wynikają one z innych reguł). Pośrednio zatem wszystkie umowy międzynarodowe są uznawane za źródła prawa.
*Ale aby wspólne oświadczenie było umową międzynarodową, musi być prawotwórcze, zatem musi tworzyć prawo między stronami- tworzyć prawa i obowiązki; nie są umową wspólne oświadczenia, które nie tworzą prawa między stronami- np. komunikaty wydane po wizytach (np. że wizyta była pożyteczna), wg Frankowskiej- porozumienia dżentelmeńskie, wspólne deklaracje i oświadczenia (np. Karta Atlantycka, Akt Końcowy KBWE)=> ale często mają ogromne znaczenie mimo że formalnie niewiążące.
=> coraz bardziej utrwalone przekonanie, że tu też stosuje się zasadę dobrej wiary- powinno się szanować oczekiwania zrodzone w ich wyniku.
*Nie są umowami międzynarodowymi umowy regulowane przez prawo wewnętrzne, np umowy cywilnoprawne państw ze spółkami czy korporacjami, dotyczące np. pożyczek czy inwestycji (np. sprawa MTS 1952 Anglo-Iranian Oil Co- koncesja nie jest umową międzynarodową, bo jedna ze stron nie była podmiotem PM) lub umowy tego typu między państwami.
e) Umowy noszą różne nazwy ( nie mają znaczenia prawnego, tylko tradycyjne):
*Najważniejsze umowy: traktat - większe znaczenie, uroczysta forma zawarcia, konstytucja - statut
organizacji międzynarodowych przyjęte w formie umowy; karta, pakt, układ.,
*umowy o nie tak żywotnym znaczeniu. Np. kodyfikujące PM: umowa, akt, konwencja, porozumienie, protokół, deklaracja, wymiana not, wymiana listów, memorandum porozumienia, porozumienie uzgodnione i inne. * konkordat- umowy ze Stolicą Apostolską, regulujące stosunki wzajemne między państwem a kościołem w tym państwie.
* modus vivendi- umowy tymczasowe
* kompromis- umowa oddająca spór do rozstrzygnięcia innemu podmotowi
* akt końcowy- podsumowanie konferencji międzynarodowej, sam najczęściej nie jest umową. Jego podpisanie nie jest równoznaczne z podpisaniem umów, których treści często przytacza.
Cechy umów międzynarodowych: [spoza Symonidesa]
1) źródła właściwe tylko dla prawa międzynarodowego,
2) główne źródła prawa międzynarodowego,
3) w porównaniu ze zwyczajem ma tę zaletę, iż jej postanowienia są zazwyczaj bardziej precyzyjne i jasne,
4) postanowienia umów międzynarodowych wskazują najdokładniej zakres zobowiązań międzynarodowych,
5) w konsekwencji normy traktatowe są w stosowaniu i wywołują mniej sporów
6) umowy wiążą tylko jej strony (partykularyzm).* zwyczaj wiąże wszystkich
2) Trudności z identyfikacją umowy:
a)Zamiar wywołania skutków prawnych przesądza o tym, czy coś jest umową, czy nie- ale trudności z wykazaniem zamiaru.
zamiar wywołania skutków prawnych- w sensie obiektywnym, czyli zachowania się wskazującego na chcęć podpisania umowy, nie zaś subiektywne odczucia (MTS- liczy się fakt podpisania tekstu potwierdzającego zobowiązania, nie zaś subiektywne odczucia stron)
- dla ustalenia obiektywnego zamiaru zawarcia umowy należy wziąć pod uwagę
* kontekst momentu uzgodnienia- np. wcześniejsze oświadczenia, że umowa zostanie zawarta dopiero później
* precyzję uzgodnień- ale ogólnikowość postanowień nie pozbawia charakteru umowy międzynarodowej. Ogólnikowe sformułowania należy interpretować zgodnie z założeniem, że zamiarem stron było zaciągnięcie zobowiązań międzynarodowych. Postanowienie traktatowe można uznać za deklarację intencji jedynie wówczas, gdy żadna inna interpretacja nie jest możliwa.
* to, czy nadają się do wykonania,
* czy nadają się do dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia.
* forma uzgodnień- np. brak typowych klauzul traktatowych, np. postanowienia dotyczącego wejścia umowy w życie może dowodzić że państwa nie miały zamiaru zawrzeć umowy.
-np. klauzula rejestracji wskazuje, ze jest to umowa; gdy stwierdza się, ze dany dokument nie podlega rejestracji, to implikuje zamiar nienadawania mu rangi umowy międzynarodowej, np. AK KBWE 1975
=> samo jednak zarejestrowanie nie ma charakteru normatywnego (np. rejestracja aktu jednostronnego nie czyni z niego umowy a brak rejestracji umowy nie odbiera jej charakteru), ale ułatwia stwierdzenie, czy coś jest umową, czy nie
b) brak wymogów formalnych dotyczących umowy międzynarodowej(KW 1969- dowolny sposób)
c) charakter stron umowy- umowy międzynarodowe mogą zawierać tylko podmioty PM, ale z 2 strony zdolność traktatowa jest podstawowym atrybutem podmiotowości.
=> niepewność co do podmiotowości budzi niepewność co do charakteru porozumienia.
II Klasyfikacja umów międzynarodowych
1) Ze względu na liczbę kontrahentów:
- bilateralne (dwustronne)
- multilateralne (wielostronne).
2) Ze względu na odmienny tryb przystępowania państw trzecich dzielimy umowy wielostronne na:
- otwarte (uniwersalne) - zawierają klauzulę umożliwiającą przystąpienie nowym państwom bez uzyskania zgody dotychczasowych kontrahentów, zazwyczaj wystarcza jednostronne oświadczenie państwa przystępującego (z reguły umowy wielostronne dotyczące współpracy w dziedzinie komunikacyjnej, społecznej, naukowej, kulturalnej, kodyfikującej prawo międzynarodowe, powołującej do życia organizację międzynarodową o charakterze powszechnym)
- półotwarte - umowy otwarte tylko dla określonej kategorii państw, spełniające określone warunki (np. umowy regionalne - dla wszystkich państw danego regionu+ statuty OM)- np. KNZ (państwa miłujące pokój)
*kryteria obiektywne- np. położenie geogr, uczestnictwo w innej umowie czy OM
*subiektywne- zgodna innych państw
* mieszane- gł przy przystępowaniu do statutów OM.
- zamknięte- najczęściej dwustrone
3) Ze względu na to jako organ państwowy występuje jako strona i czy umowa podlega ratyfikacji, czy też jest zatwierdzana:
- umowy państwowe podpisywane w imieniu głowy państwa i Podlegające ratyfikacji przez głowę państwa ( gł. traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy oraz inne umowy polityczne, umowy dotyczące spraw zastrzeżonych do uregulowania w drodze ustawy lub postanowienia odbiegające od dotychczasowego ustawodawstwa, umowy regulujące obrót prawny z zagranicą, inne umowy, jeżeli strona wyraziła na to zgodę ze względu na wymagania prawa drugiej strony lub, jeżeli strony tak uzgodniły, ze względu na szczególne okoliczności);- najważniejsze, zasadnicze umowy.
- umowy rządowe Są podpisywane w imieniu Rady Ministrów. Podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów (premiera) lub ratyfikowaniu przez prezydenta- jeżeli mają zasadnicze znaczenie a ponadto jeśli wyraźnie przewidują ratyfikacje lub ją dopuszczają, a okoliczności uzasadniają ratyfikację; umowy niepaństwowe, których zakres obejmuje właściwości 2 lub więcej ministerstw.
- umowy resortowe, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, które nie są ani państwowymi ani rządowymi. Podpisywane w imieniu ministra. Zatwierdzane przez Radę ministrów lub Prezesa Rady Ministrów lub ministra.
4) Ze względu na treść (umowy mogą określać dowolne zagadnienie, ale zgodne z normami ius cogens):
* poszczególne umowy mogą mieć mieszany charakter
a)polityczne -
*traktaty pokoju,
*traktaty przymierza (= traktaty pomocy; także pomoc zbrojna - casus foederi; obecnie tylko obronne, nie ma już zaczepnych; przeważnie wiążą się też ze współpracą w czasie pokoju) inaczej umowy wzajemnej pomocy lub umowy gwarancyjne,
*traktaty przyjaźni i współpracy ( nie wiążące się z konkretnymi zobowiązaniami, wyrażają wolę państw budowy przyjaznych stosunków, najczęściej wiążą się z podpisaniem innych umów, np. handlowych czy sojuszniczych- Tr o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy- Układ Warszawski)
* umowy dotyczące postępowania państw na wypadek konfliktów zbrojnych
* umowy ograniczające zbrojenia
*traktaty graniczne
* umowy dotyczące stosunków dyplomatycznych i konsularnych
* umowy o rozstrzyganiu sporów międzynarodowych
b) gospodarcze (i administracyjne) - dzielą się na:
*dotyczące współpracy gospodarczej, *współpracy intelektualnej (kult i nauk), *współpracy w dziedzinie prawa i stosunków społecznych,
=> Frankowska wyróżnia te poddziedziny jako samodzielne dziedziny, dlatego tutaj omówimy tylko umowy gospodarcze:
- umowy handlowe, komunikacyjne (morskie, lądowe, śródlądowe, powietrzne- nawigacyjne, lotnicze, kolejowe), łącznościowe (telekomunikacyjne, pocztowe), finansowe, dotyczące stref wolnego handlu, umowy chroniące przed podwójnym opodatkowaniem, o pomocy gospodarczej, o wzajemnej ochronie inwestycji, osiedleńcze, dotyczące korzystania z bogactw naturalnych
c) dotyczące stosunków społecznych i prawnych
* dotyczące ochrony PC
* umowy MOP
* konsularne
* o pomocy prawnej
*ekstradycji
* regulujące dziedziny z Prawa Międzynarodowego Prywatnego- ujednolicające je i regulujące kwestie prawa kolizyjnego
d) Dotyczące współpracy intelektualnej
*dotyczące współpracy naukowej, kulturowej, technicznej, o ochronie praw autorskich i patentów.
e) dotyczące ochrony zdrowia człowieka, zwierząt i roślin
*konwencje sanitarne
* umowy dotyczące ochrony pewych gatunków zwierząt
* dotyczące ochrony środowiska
f) Umowy dotyczące przestrzeni morskiej, powietrznej i kosmicznej
* dotyczące prawa morza
*statusu Antarktyki
* statusu kosmosu i ciał kosmicznych
g) statuty OM
- powołują OM+ nadają im najczęściej podmiotowość PM+ określają zasady działania, członkowstwa, cele, środki itp.
*Reżim prawny- czasem statuty zawierają też normy prawne obowiązujące w danej dziedzinie (reżim prawny) np. zasady KNZ- normy ogólne; zasady ICAO (żegluga powietrzna).
* wymienione przy polit i gosp konkretne przykłady umów to też rodzaje umów, których znaczenie wykształciło się w wielowiekowej tradycji.
5) ze względu na tryb zawarcia:
- w trybie prostym- nie wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia- w wnuku podpisania lub wymiany not, w wyjątkowych okolicznościach przez parafowanie lub trybie szczególnym
- w trybie złożonym- wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia
- w trybie mieszanym- w jednym państwie prosty, w drugim złożony.
6) Ze względu na zgodność z normami ius cogens i KNZ:
-zgodne
- niezgodne (nieważne)
7) Ze względu na korzyści z umowy:
- równoprawne
- nierównoprawne- jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla 2 strony, naruszające zasadę suwerennej równości państw. Są sprzeczne z ius cogens i nieważne.
8) Umowy prawotwórcze i umowy- kontrakty [patrz wyżej]
9) ze względu na formę wyrażania woli:
- pisemne
- ustne
10) ze względu na formę dokumentu:
- w formie 1 dokumentu
- w formie wymiany not
11) ze względu na rodzaj stron umowy:
- między państwami
- między państwami a OM
- między OM
- z udziałem innych podmiotów PM
12) ze względu na czas, na jaki zostały zawarte:
- krótko- średnio- i długoterminowe oraz bezterminowe
13) ze względu na stosunek do innych umów:
- umowy główne
- umowy wykonawcze- uzależnione od istnienia umów głównych
III Forma umów międzynarodowych
* ogólną zasadą jest, że forma umowy nie ma wpływu na jej wazność
1) Rozwój historyczny - Przyjęło się, że umowy są zawierane w odpowiedniej formie. W epoce feudalizmu umowy m. zawierane były głównie przez monarchów, musiały one spełniać ogólne wymogi formalne; obecnie forma jest bardziej uproszczona, mimo to zachowane są dla umów o większym znaczeniu formy bardziej uroczyste, zaczerpnięte z przeszłości:
Tytuł umowy (np. traktat przymierza)
Inwokacja, czyli wezwanie do Boga
Intytulacja - wyszczególnienie monarchów zawierających umowę wraz z ich tytułami
Arenga - przyczyny, które skłoniły do zawarcia umowy
Narracja - opis czynności i wydarzeń, które spowodowały wszczęcie rokowań, wyznaczenie pełnomocników, zbadanie pełnomocnictw, uznanych za dobre, wyrażenie zgody przez pełnomocnika
Dyspozycja - właściwa treść umowy podzielona na art. i rozdziały; kończą ją tzw. klauzule końcowe odnośnie ratyfikacji, wejścia w życie, czasu trwania, wypowiedzenia, przedłużenia
Korroboracja - wzmocnienie umowy- „Na dowód czego pełnomocnicy podpisali niniejszy traktat i wycisnęli swe pieczęcie
Data i miejsce zawarcia umowy (generalnie za datę umowy uważa się dzień jej podpisania, ale współcześnie są od tego wyjątki, np. data wyłożenia do podpisania w ONZ)
Podpisy i pieczęcie.
2) Obecnie dopuszcza się niektóre elementy tradycyjnej formy, a inne ulegaja modernizacji i daleko posunięteu uproszczeniu, zwł w umowach resortowych. PM nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i Budowu umowy. Pewne wzory stworzyła jednak praktyka. Są one praktykowane i naśladowane. Obecnie umowy składają się (np. Instrukcja o formie umów międzynarodowych- załącznik do zarządzenia nr 20 Prezesa Rady Ministrów z 14 lutego 1969):
[a) Inwokacja należy do rzadkości- gł. W Stolicy Apostolskiej i w p. arabskich]
b) tytuł- oznaczenie nazwy umowy, wskazanie stron (nazwy państw- w umowach państwowych; nazwy rządów- w umowach rządowych; nazwy odpowiednich ministerstw lub ministrów- w umowach resortowych; w umowach wielostronnych nie są wymieniane; należy przestrzegać zasady równorzędności organów) i określenie przedmiotu umowy- jej treści i zakresu.
c) Wstęp umowy= preambuła (zastąpił arengę)- czasem pomijany, szczególnie w nieratyfikowalnych. Tradycyjnie nie jest dzielony na numerowane paragrafy, jest jednym zdaniem oddzielanym przecinkami.
Może zawierać [niektóre z wymienionych]:
- określenie organów w których imieniu umowa jest zawierana
- podanie motywów, celów, poglądów na daną sprawę, zasad, którymi kierują się strony (często ma to istotne znaczenie przy interpretacji tekstu umowy)
- okoliczności towarzyszące podpisaniu umowy
- wzmiankę o wyznaczeniu pełnomocników, wymianie pełnomocnictw i uznaniu ich pełnomocnictw za dobre (nie trzeba gdy podpisują osoby które nie musząmieć pełnomocnictw)
- stwierdzenie osiągnięcia porozumienia uzgodnienia tekstu umowy (np. Postanowiły zawrzeć niniejszy układ)
d) Dyspozycja- część merytoryczn- zawiera zasadnicze postanowienia umowy, w których państwa formułuja swe prawa i obowiązki wynikające z umowy.
-Zwykle podzielona na artykuły, paragrafy, punkty.
-Typowe postanowienia merytoryczne to klauzule.
- przepisy merytoryczne powinny być sformułowane tak, aby ograniczały się do możliwie precyzyjnego określenia praw i obowiązków stron.
e) Postanowienia końcowe- regulują różne zagadnienia formalne związane z trybem zawarcia umowy (nabrania przez nią mocy wiążącej) i jej wejściem w życie (niemal zawsze); poza tym często określają czas obowiązywania umowy, możliwości wypowiedzenia, dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń. Mogą przewidywać tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie. Najcześciej w formie typowych klauzul końcowych
=> podstawą prawną obowiązywania postanowień końcowych, które przecież obowiązują zanim jeszcze umowa wejdzie w życie, jest KW 69, która mówi, że mają one zastosowanie od momentu podpisania.
f) Zakończenie (testimonium)- miejsce i data podpisania, liczba egzemplarzy, języki, w jakich została sporządzona
g) podpisy i pieczęcie
3) Umowę dwustronną sporządza się w 2 egzemplarzach, a w każdym na pierwszym miejscu wymienia się państwo (szefa resortu, ministerstwo) i zamieszcza się tekst w języku, dla którego dany egzemplarz jest przeznaczony; (reguła alternatu) Również to państwo składa swój podpis po lewej stronie (tzw. prawica heraldyczna). W ten sposób czyni się zadość zasadzie równości państw oraz kurtuazji.
W umowach wielostronnych państwa wymieniane są alfabetycznie. Podpisy w umowach dwuustronnych zgodnie z regułą alternatu, czyli pierwszy podpis tego, czyj egzemplarz; w umowach wielostronnych- składane w porządku alfabetycznym lub według reguły pele-mele (na dowolnym wybranym miejscu pod tekstem umowy). Sporządzane są z reguły w 1 egzemplarzu, który jest składany depozytariuszowi, który sporządza odpisy i przekazuje je stronom i państwom negocjującym.
4) Język, w którym sporządza się umowy
- w okresie feudalizmu językiem umów m. była łacina; w XVII w. - j. Francuski, jednak zdarzało się, że państwa zastrzegały, że zgoda na umowe w języku francuskim nie oznacza precedensu na przyszłość; od I wojny światowej j. Angielski wypiera powoli j. Francuski;
* przeważnie w umowach wszystkie teksty są jednakowo autentyczne, jednak w umowie można ustalić, który tekst w razie wątpliwości jest rozstrzygający
*umowy bilateralne sporządza się w dwóch językach (językach stron- każdy egzemplarz), przy czym oba teksty są jednakowo autentyczne. Czasami spisuje się także w trzecim języku, szczególnie, gdy języki kontrahentów mało popularne- kopia ta jest zwykle rozstrzygająca w przypadku sporu;
* umowy wielostronne zwykle w kilku językach.
*Pakt LN- francuski i angielski
*KNZ- ang, Chin, fra, hisp, rus- jednakowo autentyczne. Potem językiem ONZ został też arabski.
Sporządzanie umów w językach wszystkich stron daje satysfakcję, ale daje praktyczne trudności. NA podstawie różnych tekstów- różne interpretacje, będące sporami filologicznymi.
.
5) Porozumienie dżentelmeńskie
Z prawnego punktu widzenia umowię można zawrzeć w dowolnej formie, niekoniecznie pisemnej, co potwierdza Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów. Można zawrzeć umowę pomijając formę pisemną. Zawierane są od czasu do czasu przez polityków, zakładają znaczny stopień wzajemnego zaufania stąd nazwa (bo trudnośc w dowiedzeniu racji w razie sporu) - gentlemen's agreements. Według niektórych autorów nie rodzą skutków prawnych i zobowiązania w nich zawarte są zobowiązaniami honorowymi osób, które je zawarły. Sądy jednak potwierdzały ważność umów ustnych.
* Wg Frankowskiej to przykład niewiążącego uzgonienia, nie regulowanego przez PM.
6) Strony umów:
- głównie państwa
- w przypadku państw złożonych czasem zdarza się, że obok państwa występującego części składowe, co reguluje prawo wewnętrzne
- inne podmioty PM.
IV Procedura zawierania umów międzynarodowych
1)*zawieranie- albo cały proces, albo sam moment w którym projekt umowy międzynarodowej staje się umową i wchodzi wżycie, albo moment podpisania, jeżeli potrzebne są jeszcze dalsze czynności. .
* 2 tryby zawarcia umowy- prosty i złożony.
* prosty- dojściu umowy do skutku decyduje jej podpisanie przez kompetentnych przedstawicieli państw. Od tego momentu staje się obowiązująca; bez ratyfikacji czy zatwierdzenia
*Złożony:
1) przygotowanie tekstu umowy, jego przyjęcie i ustalenie autentyczności
2)parafowanie
3) podpisanie
4) ratyfikacja lub zatwierdzenie
5) Dojście umowy do skutku
6) wejście w życie umowy
7) rejestracja w Sekretariacie ONZ (nie jest etapem sensu stricte)
* PM nie krępuje wyboru trybu; robi to ustawodawstwo wewnętrzne.
2)Strony: każdy podmiot PM, a każde państwo ze swojej natury. Państwa mają w zasadzie nieograniczoną zdolność traktatową , ale mogą ją same dobrowolnie ograniczać, przekazując jej część innym państwom lub OM, bądź są ograniczone przez PM np. Austria. Umowy zawierane przez WE mają charakter umów mieszanych, gdyż obok państw występuje w nich WE która jest OM.
+ w niektórych państwach złożonych ich części, choć nie są podmiotami PM, mają ograniczoną zdolność traktatową.
*OM nie mają nieograniczonej zdolności traktatowej, wyznacza ją wola państw. Zakres prawa do zawierania umów albo wyraźnie stwierdzony w statucie, albo dorozumianie z funkcji określonych w statucie i praktyki organizacji (teoria kompetencji dorozumianych)- przyjmuje się, że z racji samej podmiotowości OM przyznaje się prawo do zawierania porozumień dotyczących ich siedziby i określających ich przywileje i immunitety.
- zakres zdolności OM wg KW 86 jest regulowany przez reguły tej organizacji, szczególnie przez dokumenty konstytuujące, decyzje i rezolucje przyjęte zgodnie z nimi oraz utrwaloną praktykę tej OM.=> zmienny w czasie zakres zdolności traktatowej.
V Przygotowanie tekstu umowy
1) opracowania i uzgadniania tekstu umów dwustronnych dokonuje się w drodze wymiany not lub ustnie w toku rokowań między zainteresowanymi państwami (najczęściej MSZ- MSZ lub MSZ- przedstawiciel dyplomatyczny); negocjacje prowadzą upełnomocnieni przedstawiciele. Tekst jest przyjmowany w wyniku zgody wszystkich państw. (KW)
*WE- negocjuje Komisja z upoważnienia Rady.
2) dla zawarcia umowy wielostronnej zwoływane są konferencje z udziałem pełnomocników- ponieważ trudności z jednomyślnością, uzgadnianie tekstu umowy następuje w drodze głosowania (Konwencja wiedeńska 1969 art. 9), wymagana większość 2/3 głosów obecnych, chyba, że większościa 2/3 zadecyduje się o innym trybie. (KW)
3) Projekty umów wielostronnych są często przygotowywane przez org. Międzynarodowe i konferencje organizowane przez te organizacje, np. przez ONZ - Komisja Prawa międzynarodowego przygotowuje projekty konwencji kodyfikujące działy PM, dyskutowane i uchwalane na konferencjach organizowanych przez ONZ; Rada PC- projekty umów w swoim zakresie. Często przed negocjacjami projekt bazowy ustalają eksperci. Projekty prawa humanitarnego- MKCK, a konferencje zwołuje rząd Szwajcarski, bo MKCK to organizacja pozarządowa; projekty MOP.
- Przyjęcie konwencji przez konferencję zwołana przez OM lub przez organ międzynarodowy niekiedy zastępuje jej podpisanie. Wymagają jednak ratyfikacji lub zatwierdzenia.
4) wg KW 69:
- państwo negocjujące- państwo, które brało udział w opracowywaniu i przyjęciu tekstu traktatu
- państwo umawiające się to państwo które wyraziło zgodę na związanie się traktatem, bez względu na to, czy traktat wszedł w życie, czy tez nie (sygnatariusz)
- strona to państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i w stosunku do którego traktat wszedł w życie
- państwo trzecie oznacza państwo, które nie jest strona traktaty
5) negocjacje kończą się przyjęciem tekstu umowy (najpierw)- czyli ustaleniem jego ostatecznej wersji- i ustaleniem jego autentyczności- czyli sprawdzeniem, że zapisane jest to, co ustalono. Ustalenia dokonuje się poprzez podpisanie (nie wymaga oddzielnego potwierdzenia autentyczności, chyba, że postanowiono inaczej) lub parafowanie tekstu lub aktu końcowego konferencji, zawierającego tekst przyjęty. (?!)
VI Parafowanie i podpisanie umowy
* nie są podpisywane, lecz od razu podlegają ratyfikacji- konwencje pracy MOP oraz umowy werbalne.
1) uzgodniony tekst jest przedłożony do podpisania upoważnionym do tego pełnomocnikom stron.
2) niekiedy dokonuje się parafowania umowy przed jej podpisaniem, czyli złożenia parafy (pierwsze litery imienia i nazwiska) przez pełnomocników pod umową; oznacza potwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy, poświadczenie autentyczności tekstu i oznacza, że nic nie można już w nim zmienić. Stosuje się parafowanie, gdy podpisaniu chce się nadać charakter bardziej uroczysty, (wtedy podpisu dokonują osoby wyższej rangi), przy braku odpowiednich pełnomocnictw lub ze względu na potrzebę przedstawienia tekstu umowy do wstępnej akceptacji odpowiednich władz.
* wyjątkowo parafowanie może być formą przyjęcia zobowiązań umownych, jeśli dokonały tego osoby kompetentne z zamiarem zawarcia umowy- gdy umowa ma przepis o wejściu w życie w konkretnym dniu, żadnych innych przepisów dotyczących trybu wejścia w życie, a jedynie ją parafowano.
3)W prawie cywilnym podpisanie umowy nadaje jej moc prawnie wiążącą. W PM podpisanie umowy nadaje moc wiążącą tylko umową nie wymagającym ratyfikacji lub zatwierdzenia (mniejsze znaczenie polityczne czy gosp.- umowy resortowe lub wykonawcze wobec innych umów).
*Podpisanie ad referendum- podpisanie umowy prawnie wiązące przez osobę nie mającą kompe6tencji do zrobienia tego; wymaga potwierdzenia przez osobę kompetentną aby umowa wiązala państwo,
* analogiczna do podpisania jest czasem wymiana not lub listów, gdy przewiduje się ratyfikację lub zatwierdzenie (ale rzadko, przeważnie dochodzą do skutku z chwilą wymiany)
*) Zawieranie umowy w prawie polskim:
- właściwy w danej sprawie minister uzgadnia projekt umowy i instrukcję negocjacyjną z MSZ i innymi zainteresowanymi ministrami
- właściwy minister składa Premierowi wniosek o udzielenie zgody na rozpoczęcie negocjacji umowy
- premier określa organ właściwy do prowadzenia negocjacji i określa jego upoważnienia
- negocjacje
- organ negocjujący konsultuje ustalony projekt z MSZ i innymi zainteresowanymi ministrami
- składa wniosek Radzie Ministrów o udzielenie zgody na podpisanie i proponuje treść zastrzeżeń
-RM w drodze uchwały udziela zgody na podpisanie umowy
4) Pełnomocnictwa.
a) Konwencja wiedeńska określa pełnomocnictwo jako: "dokument wystawiony przez kompetentną władzę państwową, wyznaczający pewną osobę lub osoby do reprezentowania państwa w negocjowaniu, przyjęciu lub ustalaniu autentycznego tekstu traktatu, w wyrażeniu zgody państwa na związanie się traktatem lub dokonywaniu jakiejkolwiek czynności związanej z traktatem".
b) Daną osobę uważa się za pełnomocną, gdy:
- przedstawi odpowiednie pełnomocnictwo
- z praktyki odnośnych państw lub z innych okoliczności wynika, że miały one zamiar uważać daną osobę za reprezentującą państwo w tych celach i zwolnić z przedkładania pełnomocnictw (m. In. Punkt c+ np. misnistrowie)
c) Z tytułu pełnionych funkcji, ze względu na powszechną praktykę oraz Konwencję Wiedeńską, bez pełnomocnictwa (normalnie konieczne ich przedstawienie) za przedstawicieli państwa zdolnych do ustalenia tekstu umowy oraz wyrażenia na nią zgody uważa się następujące osoby:
* szefów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych - dla wszystkich czynności związanych z zawarciem umowy
* szefów misji dyplomatycznych - dla przyjęcia tekstu umowy z państwem przyjmującym
* przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej, bądź przy organizacji międzynarodowej lub jednym z jej organów - dla przyjęcia tekstu umowy na danej konferencji, w danej organizacji, w danym organie.
d) czynności związane z zawarciem umowy dokonane przez osoby nieupoważnione mogą być uznane za prawnie skuteczne, jeśli zostaną później przez dane państwo zatwierdzone.
e) W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań i parafowania umów podpisuje minister spraw zagranicznych,
Pełnomocnictwa do podpisania umowy udziela premier na wniosek MSZ
f)Organy kompetentne do zawarcia umowy (bez pełnomocnictw), a w ich imieniu pełnomocnicy:
=> nie zapominajmy o ratyfikacji i zgodzie parlamentu na nią oraz o tym że czasem ratyfikuje lub zatwierdza inny organ, niż podpisywał, choć ten co podpisywał, nie musiał mieć pełnomocnictw.
- teoria głowy państwa- tylko głowa państwa; unieważnienie umowy jest niemożliwe, bo głowa państwa wyraża wolę państwa.
- teoria konstytucyjna- te organy, które są upoważnione przez konstytucję. W przypadku pogwałcenia tego- umowa jest nieważna.
- teoria internacjonalistyczna- teoria kompetencji oczywistych- osoby mające te kompetencje w sposób oczywisty z racji pełnionych funkcji- głowa państwa, szef rządu, MSZ; dopuszcza dowód, iż wyrażenie zgody przez te osoby jest nieważne, bo było w sposób oczywisty sprzeczne z konstytucjom, o czym 2 strona powinna była wiedzieć i naruszyła zasadę dobrej wiary.
- w praktyce wykształcił się model prawa wewnętrznego, który doprowadził do wytworzenia zwyczaju, że Prezydent, Premier, Rząd, MSZ i w ograniczinym zakresie odpowiedni ministrowie. - czyli połączenie teorii konstytucyjnej (bo w KW możliwość wiązania bez pełnomocnictw przez innych niż wymienieni) oraz internacjonalistycznej.
- wg KW-osoby zdolne do podjęcia zobowiązań beż pełnomocnictw- Prezydent, Premier, MSZ+ inni, jeśli z praktyki i innych okoliczności wynika, że państwo miało zamiar uważać daną osobę za pełnomocnika- np. ministrowie. (odwołanie do decyzji wewnętrznej państwa)
* możliwość domagania się unieważnienia umowy jeśli podpisały ją osoby z pogwałceniem PW, jeżeli pogwałcenie PW było oczywiste, a więc obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze.
=> ale już pogwałcenie konstytucji przez organy wymienione wyżej nie powoduje nieważności umowy, bo państwa nie tylko nie mają obowiązku, ale i prawa badać kompetencji organów naczelnych do podpisywania umów. Jeśli np. MSZ Bahrajnu podpisał deklarację z klauzulą natychmiastowej wykonalności mimo że zgodnie z konstytucją Bahrajnu konieczna była ratyfikacja, to MTS w 1994 uznał to za prawnie wiążące.
*Kompetencje organów OM do zawierania umów międzynarodowych określają postanowienia umów konstytuujących te OM+ich decyzje+praktyka. , np. KNZ- prawo ECOSOC do umów z organizacjami wyspecjalizowanymi co podlega zatwierdzeniu ZO. WE- Rada UE po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Zwykle podpisuje Sek Gen, ale z upoważnienia innych organów.
KW 86- nie reguluje tego- konieczne przedstawienie pełnomocnictw chyba, że z praktyki danej organizacji, reguł organizacji lub innych okoliczności wynika, że zamiarem danej OM było uznanie tej osoby za reprezentującą organizację dla wyrażenia zgody na związanie traktatem tej organizacji. (odowołanie do porządku wew OM). Dochodzenie nieważności- analogiczne do KW 69.
VII Ratyfikacja lub zatwierdzenie (w OM- „akt formalnego potwierdzenia”)
* KW: sposoby wyrażania zgody na związanie się traktatem-
W trybie prostym:
- podpisanie (gdy traktat tak postanawia, w inny sposób tak ustalono, zamiar taki wynika z pełnomocnictw lub został wyrażony w czasie negocjacji)
- wymiana dokumentów stanowiących traktat (wymiana not lub wymiana listów)- gdy noty tak przewidują lub w inny sposób to uzgodniono- większość umów; wchodzą w życie w momencie faktycznej wymiany chyba, że ustalono inaczej.
- podpisanie ad referendum- wymaga potwierdzenia
- przez parafowanie- jeśli stwierdzi się, że państwa parafujące tak ustaliły.
- albo w jakikolwiek inny sposób. => brak ograniczeń co do formy; odnosi się to do trybu szczególnego zawarcia umowy- sposoby niekonwencjonalne, głównie zawarcie umowy przez państwa nieutrzymujące ze sobą stosunków, za pośrednictwem państwa trzeciego, które ogłasza 2 jednobrzmiące deklaracje, uprzednio parafowane przez zainteresowane państwa; poza tym sprawa wspólnego oświadczenia grecko- tureckiego, które MTS zinterpretował jako umowę, bo zawierało obiektywną chęć związania się umową. Podobnie sprawa Katar- Bahrajn, gdzie oba państwa pozytywnie odpowiedziały na list ARS, co MTS uznał za związanie się umową, a wczesniej same zainteresowane strony tak to uznały.
W trybie złożonym:
- ratyfikacja (gdy traktat tak postanawia, w inny sposób tak ustalono, gdy ktoś podpisał z zastrzeżeniem ratyfikacji, gdy wynika to z pełnomocnictw lub zostało wyrażone w czasie negocjacji)
- przyjęcie (czyli dowolny sposób akceptacji)- jak w ratyfikacji
- zatwierdzenie- jak w ratyfikacji
- przystąpienie- gdy traktat stwarza taka możliwość, gdy w inny sposób to ustalono, gdy wszystkie strony się potem zgodziły.
1) rozwój historyczny i obecny stan prawny
a) W średniowieczu uważano, że pełnomocncy podpisując umowe, działają na podstawie zlecenia monarchów, dlatego umowa wchodzi w Zycie od momentu podpisania. Ratyfikacja początkowo miała jedynie charakter formalnego stwierdzenia, że pełnomocnik nie wyszedł poza granice pełnomocnictwa i była automatyczna. Ratyfikacja jako sposób zabezpieczenia się monarchów w okresie feudalnym przed nieodwołalnym zaciąganiem zobowiązań przez swych pełnomocników - dlatego zaczęto umieszczać klauzule zastrzegające, iż umowa będzie obowiązywała dopiero po ratyfikacji;
b) w państwach konstytucyjnych ratyfikacja stała się instrumentem wpływania parlamentu na politykę zagraniczną prowadzona przez rządy (zgoda parlamentu na ratyfikację umowy przez głowę państwa- ale różny zakres w różnych państwach; genralnie zgoda konieczna w sprawach będących w kompetencji parlamentu oraz zasadniczych kwestiach).
2) Definicja
a) Ratyfikacja oznacza zgodę na związanie się umową wyrażone przez szefa państwa lub wyjatkowo przez parlament, przy czym w odniesieniu do ważniejszych umów wymagane jest zgoda parlamentu
b) Nieliczne konstytucje (Meksyk, Turcja) zastrzegają, że ratyfikacja należy do parlamentu, a w Sui ratyfikacja ważnych umów wymaga przeprowadzenia referendum, jeśli zażąda tego określona liczba obywateli lub 8 kantonów.
c) Głowa państwa sporządza dokument ratyfikacyjny, przekazywany innym państwom
3) Ratyfikacja według prawa polskiego -
a)Procedurę wewnętrzną zawierania umów określa:
- Konstytucja
- ustawa o umowach międzynarodowych 14 IV 2000
- rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych- 28 VIII 2000
*b) art. 146 Konstytucji- Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe=> tylko Rada Ministrów, nie prezydent. Prezydent tylko ratyfikuje. Niemniej zgodnie z KW reprezentuje państwo bez pełnomocnictw- zatem może podpisywać. Ale właśnie brak kompetencji prezydenta daje najlepszą podstawę do podważania zgody ze względu na brak pełnomocnictw.
art. 133 Konstytucji RP z 1997 r. stanowi: „Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy m., o czym zawiadamia Sejm i Senat[...]. Prezydent RP przed ratyfikowaniem umowy m. może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją [...].”
Ustawa z 2000- związanie Polski umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub przez zatwierdzenie
=> istnieją 2 tryby związania się Polski- ratyfikacja i zatwierdzenie
c) * Konstytucja nie ustala rodzajów umów podlegających ratyfikacji przez prezydenta, ale wyliczadziedziny, co do których powinna być wyrażona w ustawie zgoda na ratyfikację (art. 89 ust 1):
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wosjkowych
- wolności, praw i obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji
- członkostwa w OM
- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
- spraw regulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
d) Ustawa z 2000- określa umowy podlegające ratyfikacji- art. 89 ust 1 + art. 90 (UE)+ inne umowy międzynarodowe, które przewidują wymóg ratyfikacji lub ją dopuszczają, a szczególne okoliczności to uzasadniają
e) Wyróżniamy 3 tryby ratyfikacji:
- duża ratyfikacja- za zgoda wyrażoną w ustawie (wniosek odpowiedniego ministra lub organu negocjującego na radzie ministrów, za pośrednictwem MSZ=> wniosek rządu po poznaniu opinii komitetu integracji europejskiej o zgodności z prawem europejskim=> przekazanie sejmowi projektu ustawy ratyfikacyjnej upoważniającej prezydenta=> przyjęcie jak kazdej ustawy przez sejm i senat (lub tryb specjalny art. 90 konstytucji)=> uchwała RM o przedłożeniu umowy Prezydentowi=> podpisanie przez prezydenta ustawy=> prezydent wydaje akt ratyfikacji=> wymiana ratyfikacji lub notyfikowanie ratyfikacji)
- ratyfikacja w trybie art. 90 Konstytucji- do umów, na podstawie których Polska może przekazać kompetencje- 2/3 Sejmu i Senatu przy obecności połowy lub w referendum, o czym decyduje Sejm bezwzględną większością głosów przy obecności połowy.
- mała ratyfikacja- bez udziału parlamentu- inne poza wyżej wymienionymi; obowiązek premiera powiadomienia Sejmu o przedłożeniu Prezydentowi do ratyfikacji; tryb składania wniosków itp.- ten sam, tylko zamiast wniosku o zgodę do sejmu przesyła się zawiadomienie; analogicznie- wypowiedzenie, przedłużenie, zmiana, zawieszenie lub przywrócenie umowy- decyzja Prezydenta na wniosek Rady Ministrów w przypadku umów ratyfikowanych lub Rady Ministrów w przypadku umów nie podlegających ratyfikacji. Działanie te wymagają zgody sejmu wyrażonej w ustawie w przypadku, gdy dotyczą umów ratyfikowanych za zgodą udzieloną w ustawie.
f) Ustawa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów- 2 rodzaje zatwierdzenia:
- dokonywane w trybie złożonym- państwo składa 2 oświadczenia woli- najpierw umowa jest podpisywana, a następnie zatwierdzana przez Radę Ministrów. (gł umowy wielostronne)
- zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym- państwo składa 1 oświadczenie woli. Dotyczy to umów zawieranych tylko poprzez podpisanie. Zgoda na umowę udzielana przez RM jest już w chwili udzielenia zgody na podpisanie umowy
g) ustawa 2000- związanie Polski umową międzynarodową w trybie prostym może nastąpić w szczególności, gdy:
- ustawa upoważnia
- umowa wykonawcza w stosunku do innej, nie wypełniającej przesłanek art. 89 i 90 Konstytucji
- celem umowy jest zmiana obowiązującej umowy, a zmiana nie wypełnia przesłanek…
- wymagają tego szczególne okoliczności, a umowa nie spełnia przesłanek…
4) Umowy niepodlegające ratyfikacji
a)z powodu coraz większej liczby umów oraz tendencji do wzmacniania władzy wykonawczej w wielu p. poprzez ustawodawstwo oraz praktykę przyjęło się, że ratyfikowane są przez szefa państwa z udziałem parlamentu tylko umowy o zasadniczym znaczeniu. (choć też nie zawsze, np. deklaracja Poczdamska nie miała klauzuli ratyfikacyjnej).
b) pozostałe (znaczna większość)- uproszczona procedura (ale nie procedur aprosta)- ratyfikuje szef państwa bez udziału parlamentu, bądź są one zatwierdzane przez rząd lub przez poszczególnych ministrów.
Zatwierdzenie: akt państwa ustalający w sferze PM zgode państwa na związanie się umową, dokonany bez udziału głowy państwa przez rząd, premiera lub szefa resortu- zatem forma zawarcia umów rządowych i resortowych. Najczęściej nie jest regulowane przez konstytucje (bo nie określają one procedury zawierania umów przez rządy), procedurę zatwierdzania wyznacza praktyka państw. Jednak w Polsce wyraźnie Konstytucja stwierdza, że kompetencję zatwierdzania umów innych niż ratyfikowane przez prezycenra ma rada ministrów.
* np. USA- obowiązek ratyfikacji tylko Traktatów, a nie porozumień wykonawczych, przy czym nie ma wyraźnych granic.
c) w wielu państwach zachodnich występuje tendencja do rozszerzania pojęcia „umów resortowych” w celu wzmocnienia władzy wykonawczej.
d) W praktyce przyjęło się, że nie podlegają ratyfikacji:
* deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (np. Karta Atlantycka)
* umowy resortowe lub administracyjne zawierane przez ministerstwa i inne urzędy w zakresie ich działania
* umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (tzw. kartele) - np. zawieszenie broni dla ewakuacji rannych i zabitych, kapitulacja twierdzy lub bronionego miasta
e) W Polsce umowy państwowe podlegają ratyfikacji Prezydenta RP (przy zgodzie Sejmu do określonej kategorii umów). Umowy rządowe podlegają zatwierdzeniu przez Radę Ministrów. Umowy resortowe podlegają zatwierdzeniu przez Radę Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów, jeżeli wynika to z uprzedniej decyzji tych organów lub bezpośrednio z umowy, a normalnie zatwierdza sam minister, jeśli wczesniej to nie on podpisywał.
- umowy ministerialne- Konstytucja- Zakres działań ministra określają ustawy- a ustawy do tego zakresu zaliczyły też funkcje zagraniczne.
5) Klauzule ratyfikacyjne
a) Zazwyczaj w treści umowy (postanowienia końcowe) zaznacza się, że dana umowa podlega ratyfikacji (tzw klauzula ratyfikacyjna)+ czasem, że stanie się to możliwie jak najszybciej; bardzo rzadko- konkretny termin podany. Umowy, w których brak klauzuli, dochodzą do skutku w wyniki ich podpisania lub zatwierdzenia:
b) Konwencja wiedeńska art. 11: "Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakikolwiek inny uzgodniony sposób".
c) Zgoda państwa na związanie umową wg art. 12 ust. 1: "zostaje wyrażona w drodze podpisania umowy przez jego przedstawiciela, gdy:
* traktat postanawia, że podpis będzie miał taki skutek;
* w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż podpis ma mieć taki skutek, lub
* zamiar państwa nadania podpisaniu takiego skutku wynika z pełnomocnictw jego przedstawiciela lub został wyrażony w czasie negocjacji".
d) Wyrażenie przez państwo swej woli w formie definitywnej może być na jeden z 2 sposobów -w drodze ratyfikacji lub zatwierdzenia lub innego aktu (np. ktoś stwierdza po prostu, że przyjmuje) (brak ratyfikacji, porozumienia ministerialne); wyrażenie łączne- przyjęcie (acceptance).
e) Kwestia, czy brak klauzuli ratyfikacji lub zatwierdzenia oznacza że podlega ona ratyfikacji (dawniejsza doktryna- domniemanie ratyfikacji, bo to norma) czy też jest zbędna (obecnie, bo coraz mniej umów podlegających ratyfikacji); KW nie rozstrzyga tej kwestii.
*Art. 14 Konwencji wiedeńskiej - zgoda państwa na zawiązanie się umową następuje w drodze ratyfikacji, jeśli:
a) umowa to przewiduje,
b) w inny sposób można ustalić, że państwa zgodziły się, aby umowa podlegała ratyfikacji,
c) przedstawiciel państwa podpisał umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji,
d) zamiar podpisania umowy z zastrzeżeniem ratyfikacji wynika z pełnomocnictw przedstawiciela lub zamiar ten został wyrażony w czasie negocjacji.
6) Skutki prawne braku ratyfikacji:
a) W okresie po podpisaniu, a przed ratyfikacją postanowienia umowy nie są wiążące dla państw. Z obowiązku przestrzegania dobrej wiary wynika jednak, że państwa powinny powstrzymać się od wszelkich czynności, które mogłyby utrudnić lub uniemożliwić wykonanie umowy po jej ratyfikacji.
Art. 18 Konwencji wiedeńskiej: państwo jest obowiązane powstrzymać się od działań, które udaremniałyby przedmiot i cel umowy, jeżeli podpisało umowę lub dokonało wymiany dokumentów stanowiących umowę z zastrzeżeniem ratyfikacji, dopóki wyraźnie nie ujawni, że nie zamierza stać się stroną umowy. Od obowiązku tego jest zwolnione, gdy wejście w życie zbytnio się odwleka (ale niejasne, jak długo się odwleka).
b) Odmowa ratyfikacji oznacza, że umowa nie została zawarta. Odmowa ratyfikacji z punktu widzenia prawnego jest dozwolona - odmowa ratyfikacji traktatu wersalskiego z 1919 r. przez Stany Zjednoczone wynikała ze zmiany partii rządzącej. Może być uważana za akt mało przyjazny.
7) Wejście w życie umowy
a) Ratyfikacja wywołuje skutki prawne, gdy o jej dokonaniu zostaną formalnie powiadomione państwa umawiające się. Sama ratyfikacja ich nie wywołuje.
b) W odniesieniu do umów dwustronnych - wymiana dokumentów ratyfikacyjnych, opatrzonych pieczęcią państwową, podpisami szefa państwa i ministra spraw zagranicznych, w których stwierdza się dokonanie ratyfikacji. Dokonanie wymiany stwierdza się protokolarnie, często podczas spotkania przedstawicieli stron. Jeśli umowa podlega zatwierdzeniu - strony notyfikują wzajemnie fakt zatwierdzenia umowy przez kompetentny organ, brak uroczystej formy.
c) Dokumenty dotyczące umów wielostronnych są składane u depozytariusza, z reguły państwa, na którego obszarze umowę podpisano. Jeżeli umowa została podpisana na konferencji zwołanej przez ONZ lub inne organizacje międzynarodowe - depozytariuszem jest Sekretarz ONZ lub innej organizacji międzynarodowej
* ale nie zawsze- czasami kilku depozytariuszy, np. traktat o zakazie prób z bronią jądrową 1963 w Moskwie- ZSRR, USA, GBR (aby każdy mógł przystąpić) czy NPT 1968
*Konwencja wiedeńska pozostawia państwom negocjującym swobodę wyznaczania depozytariusza bądź w samej umowie, bądź w inny sposób. - państwo, państwa, OM, sekretariat OM. Funkcje depozytariusza mają charakter międzynar i powinno się je wykonywać w sposób bezstronny (np. wobec państw z którymi nie utrzymuje się stosunków).
Funkcje depozytariusza (reguluje KW 1969- art. 76-77)- ważne znaczenie w obsłudze proceduralnej umów:
troska o przechowywanie oryginału i pełnomocnictw
sporządzanie wierzytelnych odpisów i przygotowytywanie każdego następnego tekstu traktatu w takich dodatkowych językach, jak tego może wymagac traktat i rozsyłanie ich do wszystkich państw czy OM będących stronami umowy lub uprawnionych do stania się nimi
przyjmowanie podpisów pod umowa oraz innych dokumentów dotyczących umowy (np. pełnomocnictw, notyfikacji, zawiadomień dotyczących (np. zastrzeżeń, wypowiedzeń umowy czy zawieszenia jaj działania).
Czuwanie nad wiarygodnością oryginału i innych dokumentów, sprawdzanie, czy podpisy i dokumenty mają należytą formę
Informowanie stron oraz uprawnionych do stania się nimi o wszelkich zmianach i aktach stron dotyczących umowy oraz o dacie otrzymania wystarczającej liczby dokumentów ratyfikacyjnych dla wejścia umowy w życie.
Rejestrowanie traktatu w Sekretariacie ONZ
W razie wystąpienia rozbieżności co do wypełniania funkcji depozytariusz zwróci na to uwage sygnatariuszom i państwom umawiającym się lub właściwemu organowi OM.
Poprawia błędy w tekście, jeśli w odpowiednim terminie nikt nie wyrazi sprzeciwu
* w sytuacji gdy Polska jest depozytariuszem jego funkcje w stosunku do umów państwowych i rządowych pełni Minister Spraw Zagranicznych, a do umów resortowych - odpowiedni minister
=> w umowach dwustronnych nie ma depozytariusza, każde państwo ma swoją kopie. O wszelkich aktach dotyczących umowy informują się bezpośrednio.
d) Uprawomocnienie się i wejście w życie umowy międzynarodowej
Dojście umów do skutku (uprawomocnienie się) następuje bądź z chwilą wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (umowy dwustronne) lub z chwilą złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez określoną w umowie liczbę państwa (umowy wielostronne), bądź też z chwilą podpisania umowy, powiadomienia o jej zatwierdzeniu lub w inny sposób określony w umowie lub uzgodniony między stronami. Data dojścia umowy do skutku określa moment, od którego strony nie mogą już odejść od umowy inaczej, niż określa to PM. Data wejścia umowy w życie nie zawsze pokrywa się z datą wejścia wżycie.
- Strony mogą zgodzić się na tymczasowe stosowanie umowy przed jej wejściem w życie. Strony mogą ustalić (w umowie lub w jakikolwiek inny sposób), że umowa lub jej część wejdzie w życie z dniem podpisania - jeszcze przed ratyfikacją. Obowiązuje tu zasada pacta sunt servanda, ale państwa mają możliwość jednostronnego położenia kresu zaciągniętym zobowiązaniom tymczasowym, bez ograniczeń dotyczących wypowiedzenia i wygaśnięcia umowy międzynarodowej.
Najczęściej sama umowa lub dodatkowe dokumenty określają datę wejścia jej w życie (np. 30 dni od uprawomocnienia się lub konkretna data- w porozumieniach wojskowych np. zawieszeniu broni), czasem warunek zawieszający wejście w życie np. wydanie innej umowy np. wykonawczej; jeżeli brak jest takich postanowień umowy wchodzi w życie w dniu uprawomocnienia się dla wszystkich stron (w dniu wymiany dokumentów ratyfikacyjnych lub podpisaniem)- zgodnie z KW. Wejście w życie umowy to moment, od którego są zobowiązane stosować postanowienia umowy.
e) Przystąpienie (akcesja) do umowy międzynarodowej przez państwo, które nie brało udziału w procedurze zawierania umowy powoduje, że staje się ono stroną umowy.
- Adhezja - przystąpienie do części umowy, może być dokonane w sposób nieformalny, a nawet milczący. *Konwencja wiedeńska nie zna rozróżnienia na adhezję i przystąpienie do umowy. Jednak w art. 17 mówi, że zgoda państwa na związanie się częścią traktatu jest skuteczna tylko wówczas, gdy traktat na to pozwala lub gdy pozostałe umawiające się państwa się na to zgodzą.
- Możliwe jest przystąpienie do umowy, która jeszcze nie weszła w życie, co potwierdza konwencja genewska.
- w efekcie przystąpienia państwo nabywa prawa i obowiązki stron oraz może zgłaszać zastrzeżenia w tym samym zakresie, w jakim zgłaszać je mogą inne umawiające sięstrony przy podpisywaniu lub ratyfikowaniu umowy.
- Art. 15 Konwencji wiedeńskiej: "Zgoda państwa na wiązanie się traktatem jest wyrażona przez przystąpienie, gdy:
a) traktat postanawia, że zgoda taka może być wyrażona przez to państwo w drodze przystąpienia;
b) w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż zgoda taka może być wyrażona przez państwo w drodze przystąpienia, lub
c) wszystkie strony później zgodziły się, że taka zgoda może być przez to państwo wyrażona w drodze przystąpienia".
=> możliwość przystąpienia jest formułowana przez państwa- sygnatariuszy. Jeśli tego nie sformułują- to przez przyjęcie
* umowy otwarte, półotwarte, zamknięte
- aktu przystąpienia dokonuje głowa państwa lub rząd, zależnie od powagi sprawy. Zawsze wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia. W Polsce- tryb taki sam jak przy umowach wymagających ratyfikacji czy zatwierdzenia, forma dokumentu przystąpienia też podobna
VIII Rejestracja i publikacja umów
1)zasada jawności stosunków międzynarodowych i zaniechanie „tajnej dyplomacji”, która stała się przyczyną wojen światowych
- w Pakcie LN- sankcja nieważności , ale w praktyce przyjęła się interpretacja, że nie można się na nie powoływać przed LN+ wyłączono z rejestracji umowy administracyjno- techniczne oraz tajne (bo wprost ich nie zakazano).
- art. 102 Karty NZ nakłada na wszystkie państwa członkowskie (ale w praktyce tez nieczłonkowskie często zgłaszają- formalnie uch umowy nie są rejestrowane, tylko „wciągane do ewidencji i wykazu”) obowiązek rejestracji umów w Sekretariacie, jednak bez sankcji nieważności w przypadku nie zarejestrowania.
- KW- obowiązek przesyłania przez strony wszystkich traktatów- w celu ich rejestracji (czł-czł; czł- nieczł) lub wciągnięcia do ewidencji i wykazu=> rozciągniecie art. 102 KnZ na wszystkie państwa- strony. KW nie podaje sankcji- zatem jedyne sankcje to te z KNZ. Dla umów wielostronnych obowiązek rejestracji leży na depozytariuszu.
2) Art. 102 Karty NZ Każda umowa zawarta przez członka ONZ powinna być "możliwie najprędzej zarejestrowana w Sekretariacie i przezeń ogłoszona". Sankcją niezarejestrowania jest jedynie niemożność powoływania się na nią przez strony "wobec jakiegokolwiek organu ONZ", ale jest obowiązująca (choć nawet niemożność nie jest stosowana rygorystycznie. Sekretariat ONZ publikuje teksty zarejestrowanych umów międzynarodowych w zbiorze traktatów (UN Treaty Series)- w językach oryginalnych, angielskim i francuskim.
3) Oprócz ONZ, rejestracji niektórych umów dokonują też inne OM- np. ICAO, MIedzynar Agencja Energii Atomowej, LPA)
4) W Polsce- obowiązek rejestracji w ONZ lezy na MSZ.
5) Sprawy związane z publikacją umów w poszczególnych państwach są regulowane w prawie wew. W wielu państwach w związku z przyjętą dualistyczną koncepcją publikacja stanowi niezbędny warunek obowiązywania umowy w porządku wew ( np. we FRA- sądy nie muszą stosować nieopublikowanych). W porządku międzynar nie ma to żadnego znaczenia.
*dokumenty KBWE- mówią o obowiązku publikacji jako o elemencie sprawiedliwości .
* w Polsce- obowiązek publikacji; jeśli umowa nie po polsku, to też tłumaczenie.
- Konstytucja- art. 91 ust 1- ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w DU, stanowi częścć krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy
=> obowiązek dotyczy tylko umów ratyfikowanych. Umowy nie podlegające ratyfikacji- w monitorze polskim. Jednak ze względu na interes bezpieczeństwa- umów nie podlegających ratyfikacji nie trzeba publikować (decyzja premiera)
IX Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych
* klauzule to wypracowane typy postanowień merytorycznych
1) klauzula wzajemności - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli, osób prawnych, statków, towarów itp. drugiej strony w ten sposób, w jaki jej obywatele są traktowani przez to państwo; W treści swej klauzula często ogranicza zakres zastosowania umowy lub innych klauzul w niej występujących.
2) klauzula narodowa (traitement national) - zobowiązanie każdej ze stron do traktowania obywateli drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli, nie obejmuje praw politycznych przysługujących tylko obywatelom;
3) klauzula największego uprzywilejowania - zobowiązanie do przyznania drugiej stronie praw i przywilejów, które przyznane zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek trzeciemu państwu (stosowana- umowy handlowe, nawigacyjne i konsularne); może zawierać różne ograniczenia jej stosowania- ograniczeniom podlegają m.in. sprawy związane z małym ruchem granicznym, przywilejów dla państw danego regionu lub stron danej umowy (np. NAFTA), związków z innym państwem szczególnymi więzami,
=> fundament WTO/GATT
4) klauzule dotyczące rozstrzygania sporów- klauzula arbitrażowa (rozjemcza) koncyliacyjna, sądowa - Umieszczenie w umowie postanowień o trybie rozstrzygania sporów, dotyczących interpretacji i stosowania umowy. Zobowiązuje strony do przekazywania wszelkich sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego bądź też do rozpatrzenia przez komisję koncyliacyjną lub poddania pod arbitraż.
KLAUZULE KOŃCOWE:
5) klauzula podpisania:
- umowa staje się wiążąca przez podpisanie; najczęściej łączy się z wejściem w życie w momencie podpisania. Obecnie najczęstsza, bo większość umów nie podlega ratyfikacji ani zatwierdzeniu
6) Klauzula ratyfikacji
- stwierdza, że umowa wymaga bądź podlega ratyfikacji o określa miejsce, gdzie ma nastąpić wymiana dokumentów ratyfikacyjnych (najczęściej w państwie innym niż to, na terenie którego umowę podpisano)
- przeważnie nie wymienia się daty ratyfikacji (bo było by to wbrew dobrowolności ratyfikacji), najwyżej stwierdzenie, że wymiana dokumentów nastąpi tak szybko, jak to możliwe- bo państwa nie mogą zobowiązać się do ratyfikacji, jest to akt przyszły i niepewny
7) Klauzula zatwierdzenia:
- stwierdza się, że umowa wymaga zatwierdzenia oraz wymienia się organ, który zatwierdzenia ma dokonać- rząd, szef rządu lub minister+ zwykle stwierdzenie, że nastąpi wymiana not o zatwierdzeniu, dokumentów zatwierdzenia lub pism właściwych ministrów.
8) Klauzula o zróżnicowanym przyjęciu- gdy dla każdego państwa przewiduje się w jego prawie wewnętrznym różny sposób wyrażania zgody na związanie się umową, np. ratyfikacja i zatwierdzenie; najczęściej ogólne stwierdzenie, że umowa podlega przyjęciu zgodnie z prawem wewnętrznym umawiających się stron i stwierdzenie tego w formie wymiany not.
9) Klauzule uprawomocnienia się umowy wielostronnej:
* dzieli się na klauzule ratyfikacji i przystąpienia (odpowiednio dla sygnatariuszy i dla pozostałych państw) bądź klauzule przyjęcia (dopuszcza taką formę wyrażania zgody przez państwa sygnatariuszy na przyjęcie nowego państwa, jaka jest dla nich najdogodniejsza);
- Si omnes- uzależnia uprawomocnienie się od ratyfikacji lub przystąpienia przez wszystkich
- klauzula ilościowa zwykła- okreslona liczna sygnatariuszy
- ilościowa kwalifikowana- okreslona ilość, wśród której określone państwa, np. KNZ- stali członkowie RB.
10) klauzule dotyczące daty wejścia w życie umowy
- mogą być zalezne od uprawomocnienia się, od dnia podpisania, mogą podawać konkretną datę, mogą być uzależnione od wejścia w życie innej umowy
- przy ustalaniu terminu należy brać pod uwagę względy praktyczne- czas potrzebny na przygotowanie do realizacji umowy- opublikowania, wydania wewnętrznych przepisów wykonawczych, zapewnienie odpowiednich środków materialnych itp.
11) Klauzula tymczasowego stosowania przed wejściem w życie.
- w całości lub w części
12) Klauzula prolongacyjna- umożliwia milczące przedłużenie czasu trwania umowy przy braku wypowiedzenia.
13) Klauzula uchylająca- uchyla wcześniejsze umowy, które obecna umowa zastepuje- powinna wymieniac tytuł, miejsacę i datę podpisania uchylanej umowy.
14) Klauzula dotycząca czasu obowiązywania umowy:
- w zasadzie powinna być zawsze, poza sytuacjami oczywistymi, ze sa zawierane bezterminowo- np. traktaty pokoju albo umowy o wykonaniu pewnego zobowiązania które w sposób oczywisty wygasaja z chwila jego wyckoniania, np. o odszkodowaniach.
15) Klauzula o mocy wstecznej
- w zasadzie nie powinno się jej nadawać, stosuje się ją tylko wyjątkowo, gdy nadzwyczajne okoliczności lub szczególny charakter umowy (no umowa Polska- Białoruś o ochronie inwestycji działa też a inwestycje poczynione przed jej wejściem w życie)
X Stosunki dyplomatyczne i konsularne a zawieranie umów międzynarodowych
KW69 i 86- Ani zerwanie, ani brak stosunków d. lub k. nie stoi na przeszkodzie zawarciu traktatu. Z drugiej strony- zawarcie traktatu pozostaje bez wpływu na istnienie tych stosunków.
XI Poprawki i modyfikacja traktatów
1) Ogólna reguła- poprawki na drodze porozumienia między stronami w normalnym trybie uchwalania traktatu, chyba że traktat postanawia inaczej. (art 39) Niedopuszczalne jest zmienianie umowy podlegającej ratyfikacji przez umowę niepodlegającą ratyfikacji. Dla traktatów dwustronnych tylko ta ogólna reguła.
2)Poprawka- w założeniu między wszystkimi. Dla traktatów wielostronnych- jeśli traktat nie postanawia inaczej, to:
- notyfikacja propozycji zmian wszystkim stronom
- wszystkie strony mają prawo do wzięcia udziału w podejmowaniu decyzji co do czynności, jakie należy podjąć względem danej propozycji (państwa same wybierają jakie), w negocjowaniu i zawieraniu porozumienia w kwestii poprawek
- każde państwo uprawnione do stania się stroną traktatu jest też uprawnione do stania się stroną traktatu zmienionego.
- jeśli państwo nie zgodziło się na związanie zmianami, to stosuje się do niego stary traktat
- państwa które związały się zmienionym traktatem są jego stroną wobec innych państw które się zgodziły na poprawki, a wobec tych które się nie zgodziły jest stroną starego traktatu. Analogicznie państwa nowoprzystępujące, staje się stroną nowego i starego, chyba że wyrazi inny zamiar. (w OM niemożliwe- poprawki są przymowane przeważnie większością 2/3 i albo sa przez resztę akceptowane, albo musza wystąpić z OM; nie mogą obowiązywac różne brzmienia ich statutów).
3) Modyfikacje- między częścią stron. Porozumienia modyfikujące umowy wielostronne tylko między niektórymi stronami sa możliwe jeśli:
- traktat to przewiduje
- traktat tego nie zakazuje a zarazem
*nie wpływa na korzystanie przez pozostałe strony z ich praw wynikających z traktatu ani na wypełnianie ich obowiązków
-Trzeba notyfikować innym stronom zamiar, jeśli zmiana nastąpi, to trzeba ją też wszystkim stronom notyfikować.
* OM- przeważnie poprawki są przyjmowane przez 2/3 państw. Nie można wprowadzac modyfikacji- można albo przystąpić do zmienionej OM, albo z niej wystąpić.
4) W doktrynie i praktyce znane jest też pojęcie rewizji traktatu, co nie zostało wyodrębnione w KW. Rewizja jest to zasadnicza poprawka traktatu, wiążąca się z dostosowaniem całości umowy do nowych potrzeb.
* ale np. KNZ inna procedura poprawek, a inna rewizji.