PODSTAWY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

PSYCHOLOGIA KLINICZNA:

Dziedzina psychologicznych badań i zastosowań, która zajmuje się opisem, wyjaśnieniem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego, określaniem ich przyczyn oraz wypełnianiem zadań praktycznych polegających na diagnozie zdrowia i/lub zaburzeń w celu zastosowania profesjonalnych, psychologicznych form pomocy i interwencji (H.Sęk).

Do zadań psychologii klinicznej należą:

- zbadanie;

- zdiagnozowanie;

- stworzenie programu rehabilitacyjnego;

Obszary zainteresowań psychologii klinicznej:

- sfery rzeczywistości związane ze zdrowiem i chorobą, normalnością i nienormalnością;

- sfery związane z zaburzeniami psychicznymi i ich diagnozą;

- sfery związane z zaburzeniami zachowania, przyczynami tych zaburzeń i ich uwarunkowaniami;

- sfery związane z zaburzeniami funkcjonowania somatycznego oraz człowiekiem w sytuacji choroby i leczenia;

Przedmiot psychologii klinicznej:

- opis zdrowych i zaburzonych funkcji psychicznych i somatycznych oraz zachowania;

- wyjaśnienie przyczyn zdrowia i zaburzeń oraz ich biopsychospołecznego mechanizmu;

- teoretyczno-metodologiczne podstawy diagnozy psychologicznej;

- określenia zasad postępowania mającego na celu promocję i ochronę zdrowia, prewencję zaburzeń i pomoc psychoterapeutyczną;

Obszary badań i zadania psychologii klinicznej:

Aspekt jednostkowy

Zdrowia Choroba

Dobrostan Cierpienie

Aspekt społeczny

Koncepcje i teorie w psychologii klinicznej:

- teoria homeostazy - psychologia kliniczna zajmuje się zaburzeniami w przystosowaniu się człowieka;

- teoria regulacji i samoregulacji - zaburzone i niezaburzone formy zachowania rozumianego jako czynność ukierunkowana na osiągnięcie określonego celu, mająca swoją wewnętrzną strukturę i dynamikę;

- zaburzone zachowanie - gdy człowiek nie zaspokaja swoich potrzeb i nie spełnia wymagań otoczenia, czyli wykazuje zaburzenia w regulacji pomiędzy sobą a środowiskiem;

- przyczyny tych trudności mogą tkwić w podmiocie (np. zaburzenia osobowości) lub na zewnątrz (np. sytuacje stresowe).

Pojęcie normy:

- norma statyczna (ilościowa) - średnia lub przeciętna. Normę stwierdzamy, kiedy osoba badana uzyska wynik zbliżony do przeciętnego w danej populacji (rozkład normalny) +/- 250 (odchylenie standardowe).

* pozwala ustalić tzw. normy rozwojowe, tzn. wskaźniki pozwalające określić poziom rozwoju czynności psychicznych i ruchowych spotykanych najczęściej w danej grupie;

* wynik średni utrudnia indywidualność oceny;

- norma społeczno - kliniczna - brak symptomów sugerujących stan patologiczny:

* symptomy obiektywne - obserwowane w zachowaniu, objawy nieprzystosowania;

* symptomy subiektywne - przykre uczucia lub myśli osoby badanej nieujawniające na zewnątrz;

^symptomy zaburzeń mają charakter względny;

^ symptomy zaburzeń mogą przebiegać w utajeniu;

- norma teoretyczna - posiadanie przez jednostkę cech, które składają się na idealny wzorzec osobowości. Niezwykle trudna do ustalenia, ale pożyteczna w terapii;

Podsumowanie:

- norma społeczno-kliniczna - przydatna do opisu zaburzeń;

- norma statyczna - pomocna w ustaleniu głębokości i rozmiarów stwierdzonych zaburzeń;

- norma teoretyczna - przydatna do planowania i oceny celów terapii;

ZDROWIE:

Zachowanie, przeżywanie i funkcjonowanie somatyczne jest zdrowe i niezaburzone wówczas, kiedy człowiek zaspokaja swoje potrzeby, realizuje cele indywidualnego i społecznego rozwoju we wzajemnej dynamicznej relacji z otoczeniem, w którym żyje i działa.

Gdy powyższe warunki nie są spełnione, proces zdrowia zostaje zakłócony.

Zdrowie:

- brak objawów chorobowych?

- wyczerpanie się modelu biomedycznego;

- przyczyny chorób nie tkwią tylko w strukturach biologicznych i łatwo rozpoznawalnych patogenach;

- narasta liczba chorób cywilnych;

- starzeje się ludzkość;

- pojawienie się kategorii niepełnosprawności;

- potrzeba nie tylko leczenia, ale i prewencji;

Zdrowie psychiczne - brak zaburzeń (MODEL BIOMEDYCZNY)

- I perspektywa - mówienie o zdrowiu w kategoriach objawów i zaburzeń. Formułuje ona cele oddziaływań terapeutycznych, naśladując medyczny model leczenia.

Nie można lekceważyć tego, co niesie ta perspektywa, ale nie nadaje się ona do automatycznego zastosowania w psychoterapii;

Ograniczenia perspektywy I:

- brak standardowych procedur, po zastosowaniu których objawy zostaną na pewno usunięte;

- brak precyzyjnych narzędzi pozwalających zlikwidować proces chorobowy;

- działanie terapeutyczne jest upośrednione i znacznie mniej kontrolowane, niż np. farmakologia.

Definicja klasyczna zdrowia - wg WHO jest stanem dobrego i pełnego samopoczucia fizycznego, społecznego i psychicznego, a nie tylko brakiem choroby;

Stan czy dynamiczny proces?

- poszukiwanie pozytywnych kategorii zdrowia;

- satysfakcja z życia, poziom zadowolenia z różnych sfer życia jako całości.

Współczesne rozumienie zdrowia - jest to kontinuum zmian w wyżej wymienionych obszarach rozciągających się od „totalnej” choroby do idealnego zdrowia.

idealne totalna

zdrowie choroba

Model holistyczny (holistyczno-funkcjonalny):

- uznaje się powiązanie psychiki i ciała (medycyna psychosomatyczna).

Zdrowie wyraża się wzajemną relacją pomiędzy strukturami funkcjonalnymi człowieka i człowiekiem a jego środowiskiem. Zdrowie zależy od zasobów człowieka i środowiska oraz wymagań (stresorów). Proces stałego równoważenia potrzeb człowieka i wymagań środowiska.

Zdrowie = zdrowe życie

Zdrowe życie oznacza zdolność do samoregulacji.

Zespoły kryteriów zdrowia wg Marie Jahody:

1. Pozytywna postawa wobec „Ja”;

2. Zdolność do rozwoju i samoregulacji;

3. Integracja;

4. Autonomia;

5. Realistyczne postrzeganie rzeczywistości;

Model patogenetyczny:

Co jest przyczyną choroby?

W jaki sposób ona powstała?

Poszukiwanie czynników odpowiedzialnych za powstawanie i rozwój zaburzeń.

Działanie patogenu zmienia stan organizmu i funkcjonowania jednostki ze zdrowego na chorobowy.

Etiologia jednoczynnikowa i wieloczynnikowa:

czynnik

chorobotwórczy choroba X

patogen

Czynniki patogenetyczne

(biologiczne, konstytucjonalne)

Czynniki zaburzające psychologicznie Zaburzenie

( np. osobowość )

Czynniki patogenetyczne ekologiczne

Czynniki chorobowe:

- Endogenne - tkwiące w człowieku;

- Somatogenne - np. czynniki toksyczne uszkadzające mózg, wirusy, zatrucia, urazy, choroby itp.

- Psychogenne - czynniki chorobowe pochodzenia psychologiczno - sytuacyjno - środowiskowe, wydarzenia urazowe, stresory, krytyczne wydarzenia życiowe, niemożność zaspokajania potrzeb, wadliwa socjalizacja, niewłaściwe nawyki zdrowotne, zaburzenia osobowości

Salutogeneza i poczucie koherencji:

- Dlaczego ludzie mimo iż podlegają wielu stresorów (patogenów) zachowują zdrowie, a w wypadku jego załamania szybko wracają do zdrowia.

Antonovsky uważa, że normalnym stanem człowieka jest dynamiczny brak równowagi. Człowiek cały czas reaguje na bodźce starając się tę równowagę przywracać. Cały czas jest pod wpływem stresorów i cały czas próbuje sobie z nimi radzić. Zdrowie polega na wykorzystywaniu dostępnej człowiekowi energii, aby sprostać wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym bez chronicznego zakłócenia dynamicznej równowagi. Zdrowie nie jest kategorią dychotomiczną (jest albo nie ma). Poziom zdrowia to stan równoważenia się w czasie…..

Czynniki sprzyjające zdrowiu (i zdrowienia):

1. Uogólnione zasady odpornościowe:

- właściwości jednostki, grupy, środowiska i kultury, które umożliwiają unikanie stresorów i usprawniają proces radzenia sobie z wymaganiami;

- zapobiegają przekształceniu się napięcia w stan stresu;

- pomagają zwalczać stresory;

- sprzyjają ochronie zdrowia;

- cechy człowieka: poczucie kontroli, sprawstwa, wiedza, inteligencja, cechy genetyczne, konstytucjonalne, biochemiczne, itp.;

- cechy środowiskowe: kultura, wsparcie społeczne, filozofia, religia, opieka zdrowotna, środowisko fizyczny, itp.;

2. Stresory:

- wymagania, na które nie ma gotowych ani zautomatyzowanych reakcji adaptacyjnych i dlatego robią stan napięcia;

- część może mieć charakter mobilizujący i wyzwalający energię do działania;

- mogą być: psychospołeczne, fizyczno-biologiczne, ostre, przewlekłe, endogenne, egzogenne, wynikać z relacji człowieka z otoczeniem;

- może być to stres codzienny (endemiczny) - np. trudne warunki życia, pracy, brak zasobów;

- mogą być codzienne uciążliwości - obciążają, rodzą napięcia;

- mogą to być wydarzenia katastroficzne, uderzające w wartości, traumatyczne, kryzysowe;

* istotną rolę odgrywa subiektywna ocena tych wydarzeń przez człowieka;

3. Poczucie koherencji:

- ogólnie nastawienie wyrażające silne, trwałe choć dynamiczne przekonanie o przewidywalności świata wewnętrznego i zewnętrznego oraz o tym, że z dużym prawdopodobieństwem sprawy przyjmą tak pomyślny obrót, jakie można oczekiwać na podstawie racjonalnych przesłanek;

* Poczucie zrozumiałości - człowiek spostrzega napływające informacje jako uporządkowane, spójne, dające się zrozumieć i przewidzieć (zmienne poznawcza);

* Poczucie zaradności - człowiek spostrzega dostępne zasoby jako wystarczające dla sprostania wymogom ( nie czuje się bezsilny);

* Poczucie sensowności - człowiek czuje, że jego życie ma sens i że wymagania są warte zaangażowania i podejmowania wysiłków;

4. Zachowanie - styl życia:

Poziom zdrowia zależy od zachowań z nim związanych;

Warunki sprzyjające doświadczeniom rozwijającym zasoby i poczucie koherencji.

DSM IV - Diagnostyczny i Statyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych:

OŚ I - zespoły kliniczne i inne stany (schizofrenia, zaburzenia nastroju, zespoły urojeniowe, zaburzenia lękowe, ograniczone zaburzenia psychiczne, zaburzenia wywołane substancjami psychoaktywnymi);

OŚ II - zaburzenia rozwojowe, zaburzenia osobowości, upośledzenia umysłowe;

OŚ III - stany ogólnomedyczne - zaburzenia, w których główną rolę odgrywa czynnik zaburzeń somatycznych jako konwencję mechanizmów patogennych, jak i uwarunkowanie zaburzeń psychicznych;

OŚ IV - problemy społeczne i środowiskowe - życiowy stres społeczny i obciążenia społeczne (dla dorosłych młodzieży i dzieci);

OŚ V - poziom przystosowania - podsumowanie oceny poziomu zdrowia lub zaburzenia u badanego w skali od 1 do 90;

ICD 10 - Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych:

1. Organiczne zaburzenia psychiczne (zespoły otępienia, zaburzenia pamięci i organiczne zaburzenia osobowości;

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane substancjami psychoaktywnymi;

3. Schizofrenia i zaburzenia urojeniowe;

4. Zaburzenia nastroju (afektywne) m.in. depresja, zaburzenia maniakalno - depresyjne;

5. Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (zaburzenia lękowe, fobie, reakcje na ciężki stres);

6. Zaburzenia behawioralne - zaburzenia jedzenia, dysfunkcje seksualne;

7. Zaburzenia osobowości dorosłych oraz zaburzenia nawyków i popędów, preferencji seksualnych;

8. Upośledzenia umysłowe;

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego (pisania, czytania, autyzm);

10. Zaburzenia emocji i zachowania w dzieciństwie (ADHA, zaburzenia socjalizacji i przywiązywania się).

Psychopatologia procesów psychicznych:

- zaburzenia spostrzegania np. gnozje, ruchu - np. praksje uwagi i pamięci, mowy - np. afazje;

- zaburzenia myślenia: treści - np. urojenia prześladowcze, i struktury - np. myśli natrętne, i formy - spowolnienie, rozkojarzenie;

- precyzyjne rozpoznawanie obiektów pozwala np. stawiać hipotezy, co do lokalizacji uszkodzenia bez konieczności wykonywania badań inwazyjnych;

- opisywanie zaburzenia łączone są w zespoły:

* np. w depresji podaje się występowanie głębokiego smutku, zahamowanie czynności myślowych i ruchowych;

* np. w schizofrenii występuje natłok myśli, omamy słuchowe, urojenia oddziaływanie, owładnięcie, nasyłanie myśli, lęk dezintegracyjny itp.

Psychopatologia przystosowawczych mechanizmów regulacyjnych:

Zaburzenie psychiczne jest ujmowane jako wyraz zaburzeń regulacji psychicznej, która może i najczęściej polega na stosowaniu mechanizmów obronnych - zastępczego zaspokajania potrzeb, redukcji napięć i obrony przed lękiem.

Zachowanie jest zaburzone jeśli człowiek nie może za jego pośrednictwem wypełnić podstawowych zadań życiowych. Zaburzone zachowanie może mieć podłoże poznawcze lub emocjonalne: przeżywany strach.

Zachowanie - rozumiane jako celowa czynność. Jest zaburzone wówczas, gdy nie zaspokaja potrzeb człowieka i nie służy wypełnieniu zadań wynikających z uczestnictwa w uspołecznionej kulturze;

Zaburzone zachowanie zależy od czynników biologicznych osobowościowych (zwłaszcza indywidualnego doświadczenia) a także sytuacji ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji trudnych;

Zachowanie nienormalne (patologiczne) wg Rosenhaza i Seligmana:

Zawiązane jest:

- z odczuwaniem cierpienia;

- z nieprzystosowaniem indywidualnym;

- narusza normy społeczne:

Jest:

- nieracjonalne i dziwaczne;

- niekontrolowane i nieprzewidywalne;

- niekonwencjonalne;

Wywołuje dyskomfort obserwatora.

Zaburzenia psychiczne wg DSM IV:

Związane jest:

- z dolegliwością (bólem lub cierpieniem);

- z upośledzeniem funkcjonowania w co najmniej jednym ważnym obszarze życia;

- za zagrożeniem inwalidztwem lub śmiercią;

- z utratą lub ograniczeniem swobody działania;

Podstawowe kategorie zaburzeń psychicznych:

Zaburzenia zachowania i procesów psychicznych powstają najczęściej w wyniku współdziałania wielu czynników, do których należą:

- struktur biologicznych organizmu, szczegółowe OUN;

- struktur i funkcji osobowości;

- wartości sytuacji;

Struktura i funkcje osobowości:

- konflikt intrapsychiczny - sprzeczności wewnętrzne;

- lęk nieokreślony - nie można sobie z nim poradzić, gdy nie ma przyczyn;

- mechanizmy obronne - nieświadome i nawykowo stosowane techniki radzenia sobie z lękiem i napięciem;

- napady paniki - występujący nagle wysoki poziom niepokoju, wywołujący lękowe zahamowanie lub burzę ruchową, paniczną ucieczkę;

- konflikty interpersonalne - konflikt sprzecznych tendencji w różnych relacjach międzyludzkich;

- deficyty osobowości - brak struktur biologicznych lub dojrzałych funkcji i brak właściwości psychicznych, warunkujących zaspokojenie potrzeb, realizację celów i możliwości;

- defekty osobowości (genetyczne lub nabyte) - mogą mieć znaczenia przy powstawaniu różnych chorób psychicznych - schizofrenii, uzależnień, psychopatii. Mogą też być wadliwe schematy poznawcze, nieracjonalne przekonanie o sonie i świecie.

Sytuacja trudna:

- to taki układ elementów otoczenia człowieka i jego otoczenie, w których zostaje zachwiana równowaga między wymaganiami zewnętrznymi, a możliwościami podmiotu. Powoduje te zakłócenia czynności i utrudnienie realizacji celów i zaspokojenie potrzeb.

- może mieć charakter poznawczy lub emocjonalny;

- sytuacje deprywacji - niemożność zaspokojenia potrzeby wobec braku warunków;

- sytuacje frustracji - napotykana przeszkoda uniemożliwia lub utrudnia realizację celów;

- sytuacja zagrażająca - sygnalizowanie możliwości utraty wartości i wywołująca lęk;

- sytuacja straty - utrata cenionych wartości, mogące przerodzić się w patologiczną żałobę lub depresję;

- sytuacje konfliktowe - znajdowanie się wobec sprzecznych wartości (dodatnich i ujemnych „++”, „--„, „+-„);

- sytuacje traumatyczne - znajdowanie się wobec takiej sytuacji, która przekracza możliwości i adaptacyjne jednostki, zagraża jego życiu i zdrowiu i wywołuje traumę (uraz);

Zasadnicze założenia podejścia psychodynamicznego:

- podejście diagnostyczne;

- cel terapii;

Klasyczna psychoanaliza Z. Freuda:

- popędami motywującymi są libido;

- popędy dążą do rozładowania, a ich zaspokajanie przynosi przyjemność;

- konflikt sprzeczności;

- człowiek jest skazany na napięcia i konflikty oraz obronne….;

- kateksja - sposób, w jaki energia popędowa przenosi się na różne obiekty;

Konflikt - Freud: - jeśli konflikty nie są rozwiązywane lub popęd jest nadmiernie stymulowany dochodzi do fiksacji energii popędowej na określonej fazie rozwoju.

Podstawowe pojęcie patologii:

- wyparcie - usuwanie przykrych doświadczeń (nieświadomie);

- regresja - funkcjonalny powrót do wcześniejszych faz rozwoju;

- nerwica - wytwarza lęk, który jest wyrazem konfliktu intrapsychicznego;

- lęk neurotyczny - obawa o bycie owładniętym przez własne sprzeczne impulsy (seksualne i agresję)

- lęk moralny - płynący z sumienia;

- konwersja - zaburzenia sensoryczne;

Mechanizmy obronne ego:

- wyparcie;

- projekcja - przypisanie innym własnych złych zamiarów;

- zaprzeczania;

- reakcja upozorowana;

- izolacja;

- intelektualizacja;

- racjonalizacja - stosowanie samooszukujących usprawiedliwień;

- kompensacja - zastępcze zaspokajanie popędów i potrzeb;

- identyfikacja - utożsamianie się z inną osobą;

- sublimacja - realizacja popędu zgodnie z normami społecznymi;

Kim jest pomagający?

Każdy, kto ułatwia innym zrozumienie, przezwyciężenie ich problemów zewnętrznych i wewnętrznych.

- pomagający profesjonalnie;

- pomagający nieprofesjonalnie;

- pomagający nieformalnie;

Pomagający profesjonalnie:

Osoby, które ukończyły studia w dziedzinie nauk o ludzkim zachowaniu, opanowały stosowne strategie pomagania i odbyły superwizowaną praktykę kliniczną (z pacjentem indywidualnym, rodzinami i grupami)

1. Psychiatrzy;

2. Psycholodzy;

3. Doradcy;

4. Pracownicy socjalni;

Pomagający nieprofesjonalnie:

Osoby bez formalnego przygotowania w zakresie udzielania pomocy psychologicznej.

- Pomagający formalnie: przełożeni, nauczyciele, księża, asystenci socjalni, lekarze;

- Pomagający nieformalnie: przyjaciele, krewni, koledzy, wolontariusze.

Co zapewnia powodzenie pomagającemu?

- odpowiedni poziom zaufania pomiędzy pomagającym a pacjentem, która kształtuje się w pierwszej fazie procesu - fazie budowania relacji;

- empatia - rozumienie emocji i sposobu patrzenia na problem z perspektywy pacjenta;

- efektywne komunikowanie się;

Fazy procesu pomagania:

Faza I - Budowanie więzi i zaufania;

- oferowanie wsparcia w celu ujawnienia i przeanalizowania jak najwięcej istotnych informacji;

- ustalenia wspólnego celu pomocy;

Faza II - planowania, stosowania, ocena terapii;

Wspólne cechy osób skutecznie pomagających (wg Combs 1989):

- postawy wobec innych ludzi - postrzegania innych jako raczej zdolnych do działania, niż bezsilnych, wartościowych, a nie pozbawionych wartości, godnych zaufania, niż niesolidnych, pomocnych i przyjaznych niż niechętnych, a kierujących się optymistycznie niż pesymistycznie;

- obraz własnej osoby - poczucie kompetencji, utożsamianie się z innymi, brak poczucia izolacji, poczucie, że jest się godnym zaufania, potrzebnym i wartościowym;

- podejście do pomagania - łatwość w dostrzeganiu problemu z perspektywy pacjenta, poczucie harmonii z własnym systemem wartości, empatia;

Cechy pomagającego w konkretnym kontekście:

1) Samoświadomość:

- zwiększa skuteczność pomagającego, ponieważ pozwala oddzielać własne potrzeby, wrażenia i uczucia od postaw, wrażeń i uczuć pacjenta oraz lepiej ich wspierać w rozwijaniu ich samoświadomości;

- pozwala dostrzegać wpływ czynników społecznych, kulturowych i rodzinnych na własne zachowanie;

- pozwala na efektywne używanie własnych zasobów i umiejętności jako narzędzia zmiany w pacjencie;

2) Świadomość płci i świadomość kulturowa:

- pozwala uwzględnić fakt istnienia sytuacji, gdzie przedstawiciele płci przeciwnej, mniejszości kulturowych lub etnicznych, grup wiekowych, itp. Mogą doświadczać życia w inny sposób, niż pomagający;

- uwrażliwia na różnice między pomagającym a pacjentem, wynikające z płci, rasy i narodowości;

- skłania do modyfikacji i adaptacji tradycyjnych poglądów na rozwój i funkcjonowanie człowieka;

3) Szczerość:

- jest kluczowym składnikiem każdej relacji interpersonalnej;

- sprzyja budowaniu zaufania;

- jest czymś więcej, niż prawdomówność - oznacza otwartość, krytycyzm i przyznawanie się do błędów;

4) Spójność:

- pomagający, który doświadcza zgodności pomiędzy własnymi wartościami i przekonaniami, a swoim stylem życia jest bardziej odbierany jako wiarygodny i wywiera większy wpływ jako model, niż ktoś kto poświęca energię na maskowanie niespójności;

- ludzie świadomi i pewni swoich wartości i przekonani nie czują się zagrożeni w obliczu wartości i przekonań odmiennych lub przeciwstawnych. Mogą więc pomagać wielu osobom;

5) Zdolność do komunikowania:

- zdolność do komunikowania tego, co spostrzegamy, czujemy i sądzimy sprzyja każdej relacji interpersonalnej;

- może pomóc w poprawieniu stosunków międzyludzkich poprzez systematyczne uczenie się umiejętności komunikacyjnych;

6) Wiedza:

- pomagający zawodowo muszą dysponować wiedzą z zakresu psychologii, antropologii, socjologii, prawidłowego i zaburzonego rozwoju człowieka, funkcjonowaniu systemów, rolach społecznych, funkcjonowaniu w organizacji, norm grupowych itp.

- pomagający muszą znać dobre założenia teoretyczne nurtu w jakim chcą pracować;

- pomagający muszą uwzględnić użyteczność teorii praktyki w zakresie pomagania w odniesieniu do konkretnego pacjenta;

7) Integralność etyczna:

- wymaga nieustannej refleksji na zmiany i dostrzeganie potencjalnych konfliktów między własnymi kryteriami etycznymi oraz kryteriami etycznymi innych ludzi oraz instytucji;

- dotyczy wielu obszarów np. prowadzenia dokumentacji, poufność informacji, czasu pracy, przyjmowanie wynagrodzenia i prezentów od pacjentów itp.

- być może najtrudniejszym zadaniem etycznym jest przedkładanie dobra pacjenta nad potrzeby własne i nadrzędnej organizacji;

PSYCHOLOGIA UZALEŻNIEŃ:

- znaczenie profilaktyki, terapii i grup samopomocy;

Wyodrębnienie psychologii uzależnień wynika prawdopodobnie z faktu, że:

- uzależnienia stały się poważnym problemem człowieka XX w. dziedzina ta została dosyć dobrze poznana i opracowano nowe i skuteczne formy zapobiegania i terapii osób uzależnionych;

Psychologia wnosi do poznania tych zagadnień wiedzę dotyczącą psychologicznych mechanizmów zachowania osób uzależnionych co przy poznaniu mechanizmów fizjologicznych uzależnienia, daje podstawy do rozumienia zarówno mechanizmów chorobotwórczych jak i form leczenia;

W międzynarodowych klasyfikacjach ICD - 10 oraz DSM IV mowa jest wyłącznie o uzależnieniu od substancji psychoaktywnych. To, co popularnie określa się jako uzależnienie od (np. patologiczny hazard, zakupoholizm, seksoholizm) nie jest nim w rozumieniu powyższych systemów diagnostyczno-kwalifikacyjnych;

Od kiedy towarzyszy nam alkohol?

Utrata kontroli nad własnym zachowaniem - jądro wszystkich form uzależnień.

Zachowanie - ciąg czynności, których cechą charakterystyczną jest fakt, że posiadają one swój cel oraz strukturę i organizację, dzięki którym możliwe jest osiągnięcie celu. W zależności od warunków struktura i organizacja czynności mogą ulec modyfikacji;

Człowiek wybiera te procesy i działania, a inne hamuje, które uniemożliwiają mu elastyczne kontrolowanie czynności;

Kontrola nad własnym zachowaniem:

- aby skutecznie kontrolować własne zachowanie, człowiek potrzebuje zasad i standardów. Są nimi: potrzeby, wartości, ale i normy kulturowe, standardy dotyczące własnego ja, które są ze sobą powiązane i tworzą hierarchię;

- Samoregulacja - odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego: człowiek ocenia odchylenie aktualnego zachowania od poziomu założonego zgodnie ze standardem;

- kierowanie emocjami - jest to m.in. zdolność do uspokajania się (podstawowa umiejętność życiowa), otrząsania ze smutku, niepokoju i irytacji. Osoby u których zdolność ta jest słabo rozwinięta, muszą stale walczyć z niemiłymi decyzjami. Natomiast te, które posiadają ją w dużym stopniu, potrafią o wiele szybciej zajść do równowagi po porażkach i niepowodzeniach;

Składniki samoregulacji:

- standardy (normy, cele);

- obserwowanie różnic i odchyleń od standardów;

- korygowanie lub dostrzeganie zachowań i procesów, aby realizować standardy;

Sprawność przebiegu zachowania:

- poziom organizacji i funkcjonowania Ja - poczucie tożsamości, świadomości;

Proces samoregulacji może być zakłócony:

- brak lub niewłaściwe standardy;

- niezdolność do obserwowania, dostrzeganie różnic i odchyleń;

- niezdolność do korygowania zaburzonych zachowań i procesów;

Rodzina uzależniona:

Uzależnienie od czynności:

- patologiczny hazard;

- od seksu;

- jedzenia;

- Internetu;

- pracoholizm/zakupoholizm;

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych:

- zespół zależności alkoholowej;

- zespół zależności od substancji psychoaktywnej;

- zespół zależności od leków i lekomania;

Mechanizmy uzależnienia psychologicznego w podejściu psychodynamicznym:

- działania nieświadomych tendencji autodestrukcyjnych, które wiążą się ze fiksacją na fazie oralnej lub analnej i są wyrazem tłumiącego konfliktu między miłością a agresją;

- uzależnienie jako wynik fiksacji w okresie bardzo wczesnego rozwoju (narcyzmu) - zaburzenie poczucia tożsamości i rozwoju EGO;

- uzależnienie jako efekt neurotycznej struktury osobowości - ucieczka od napięć lub zastępcze zaspokojenie potrzeb;

Wybrane mechanizmy uzależnienia psychologicznego w podejściu behawioralno - poznawczym:

Mechanizmy uzależnienia: mechanizmy obronne albo skutek nabywania określonego nawyku drogą uczenia się.

Silne i szybkie działanie gratyfikujące - doznanie uczuć szczytowych;

Mechanizmy pośredniczące w powstaniu uzależnienia:

- ukierunkowanie klasyczne - szybkie i natychmiastowe doznawanie pożądanych stanów emocjonalnych na skutek chemicznego działania substancji psychoaktywnych na centralny układ nerwowy;

- modelowanie - zwłaszcza przez osoby znaczące;

- mechanizmem utrwalającym nawyk jest proces identyfikacji z modelem. Subkultura alkoholowa - nacisk na zachowania związane z alkoholem, przekonujące i gratyfikujące wzorce rodzinne i środowiskowe;

Psychologiczne mechanizmy uzależnienia J.Mellibrudy:

1)mechanizm 2)system iluzji

nałogowej i zaprzeczenia

regulacji uczuć

3)mechanizm rozdwajania

i rozpraszania JA

1) Zaburzenia regulacji zachowania na poziomie emocjonalnym:

- pijący szybko odkrywa, że jednym ze sposobów poradzenia sobie z cierpieniem w ogóle a zwłaszcza po wypiciu alkoholu. W ten sposób rodzi się mechanizm nałogowej regulacji uczuć;

- alkohol dostarcza luzu, obniżając lęk;

2) Zaburzenia regulacji zachowania na poziomie poznawczym (rozbudowane uzasadnienie do picia):

- w konfrontacji z coraz częstszymi i nieprzyjemnymi konsekwencjami zachowania pod wpływem alkoholu przybiera coraz bardziej rozbudowanych uzasadnień dla picia;

- system zniekształcenia informacji docierającej do uzależnionego jest tak silny, że praktycznie uniemożliwia zmianę jego postawy wobec zachowań nałogowych. Osoba uzależniona zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego co robi;

3) Nałogowa regulacja uczuć napędzając obrót w toczącej się karuzeli uzależnienia:

- osoba uzależniona to osoba o dwóch twarzach. Ktoś, kto jest całkiem innym człowiekiem po alkoholu niż na trzeźwo. Dlatego trudno zerwać więzy z kimś kto jest raz dobry a raz nie do wytrzymania. Ktoś kto piję, lecz jest dobrym ojcem, mężem, pracownikiem, gdy nie pije. Sam alkoholik doświadcza i sobie bolesnych i dramatycznych doznań.

Diagnoza zespołu uzależnienia. Występowanie w ciągu 12 m-cy min 3 objawów:

1. Silna natrętna potrzeba przyjmowania danej substancji (tzn. głód);

2. Zmiany w tolerancji;

3. Upośledzona kontrola przyjmowania substancji;

4. Objawy abstynencyjne;

5. Zaniedbywanie innych alternatywnych przyjemności lub zainteresowań na rzecz przyjmowania substancji;

6. Przyjmowanie substancji mimo świadomości jej szczególnego i szkodliwego działania dla zdrowia przyjmującego;

Akomprosat - zmniejszenie głodu alkoholowego;

Inhibitory wychwytu zdrowotnego - działanie przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, antykompulsywne;

Tianeptyna - działanie przeciwdepresyjne, przeciwlękowe i poprawiające funkcje poznawcze;

Disulfiram - działanie awersyjne, wymuszenie abstynencji;

Oddziaływanie niefarmakologiczne:

- psychoterapia:

Formy terapii uzależnień:

- stacjonarna (w ośrodkach leczenia uzależnień lub w oddziałach dziennych);

- czas trwania 42 dni;

- wymagane: skierowanie od lekarza + ubezpieczenie;

Grupy wzajemnej pomocy powinny spełniać określone warunki:

- cel - podstawowym celem grupy jest zapewnienie pomocy, oparcia członkom w radzeniu sobie z problemem;

- pochodzenie - pochodzenie istnienia grupy opiera się przede wszystkim na jej członkach;

Grupy terapeutyczne:

Jak grupa wpływa na powstanie zmian:

* czynniki leczące wg Y.Agazarian i R. Petersa:

- socjalizacja;

- efekt zwierciadła;

- zjawisko kondensatora;

- wymiana informacji;

WSPÓŁUZALEŻNIENIE:

Współuzależnienie (codependency) jest pojęciem używanym dla określenia skutków, jakie niesie ze sobą dla rodziny uzależnienie jednego z jej członków. Współuzależnienie jest nieraz traktowane jako rozpoznanie kliniczne charakteryzujące się szeregiem ściśle określonych objawów. Dr. Timmen Cermak postrzega współuzależnienie jako rodzaj zaburzeń osobowości.

Czynniki wpływające na postawienie takiego rozpoznania:

1. Stałe uzależnienie własnej samooceny od umiejętności kontrolowania siebie i innych w sytuacjach zagrożenia.

2. Branie na siebie odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb innych, nawet kosztem niezaspokojenia swoich własnych.

3. problemy z wyznaczaniem granicy między zbliżeniem a zachowaniem dystansu oraz związany z tym lęk.

4. Skłonność do związków z osobami zaburzonej osobowości, uzależnionymi od substancji chemicznych, współuzależnionymi i / lub osobami zaburzonych poglądach.

Spełnianie trzech lub więcej spośród następujących warunków:

- Silnie rozwinięte mechanizmy zaprzeczenia;

- Tłumienie uczuć;

- Depresja;

- Przejawianie nadmiernej czujności;

- Kompulsywność;

- Lęk;

- Nadużywanie środków zmieniających świadomość;

- Aktualne ( lub w przeszłości) doświadczenie przemocy fizycznej lub seksualnej;

- Choroby somatyczne związane ze stresem;

- Pozostanie w ścisłym związku z osobą uzależnioną od substancji chemicznych, przez co najmniej dwa lata, bez próby poszukiwania pomocy.

Co- alkoholic- oznacza osobę, która przejawia cechy osobowości podobne do tych cech, jakie są charakterystyczne dla uzależnionych żon i mężów.

Wg. Wegscheider- Cruse współuzależnienie pojawia się u wszystkich osób, które są w związku z alkoholizmem, które mają lub mieli jedno rodziców czy dziadków alkoholików.

Cermak- jeśli psychologiczno- fizyczne funkcjonowanie jednostki jest zależne od bądź podlega kontroli przez osoby, które same są zależne odbądź podlega kontroli przez osoby, które same są zależne od bądź są kontrolowane przez takie siły jak: alkoholizm, zachowania kompulsywne lub chroniczna chorobę jest ona osobą współuzależnioną.

Objawy współuzależnienia wg. Cermaka

1) Zmienność i niestabilność poczucia własnej wartości:

- zależy od tego czy potrafią kontrolować i wywierać wpływ na uczucia i zachowania innych ludzi oraz własne.

a) Zniekształcony stosunek do siły woli i sprawowania kontroli

b) Zaburzenia stabilności samooceny i granic własnego ja

c) System zaprzeczeń

d) Niskie poczucie własnej wartości

Przyczyny:

- Brak ekspresji emocji i/ lub okresowa utrata kontroli w postaci „ wybuchów” złości, żalu itp.

- Tłumienie i kontrolowanie złości wobec partnera, przemieszczenie jej na własną osobę;

- Długotrwałe przebywanie w warunkach stresu, ograniczone możliwości;

Objawy współuzależnienia wg. M. Beattie:

- Obsesyjna kontrola innych;

- Obsesyjne pomaganie i opiekowanie się innymi;

- Pomijanie i zaniedbywanie własnych potrzeb;

- Skoncentrowanie na potrzebach i uczuciach innych osób;

- Silna zależność od innych;

- Duża tolerancja na nieprawidłowości w relacjach interpersonalnych;

- Zaburzenia komunikacji;

- Problemy seksualne;

- Niskie poczucie własnej wartości;

- Nasilone uczucia złości i poczucia winy;

Alkoholik:

- Koncentracja życia wokół picia;

- Subiektywne poczucie przymusu picia;

- Usztywnienie i ograniczenie różnorodności zachowań i relacji związanych z piciem;

Współuzależniony:

- Koncentracja myśli, uczuć, zachowania wokół alkoholika;

- Subiektywne poczucie konieczności odsunięcia pijącego od alkoholu;

- Usztywnianie ograniczanie różnorodności zachowań z piciem alkoholika;

- Powtarzające się mechanizmy podejmowania i powstrzymywania się od typowych reakcji na picie.

- Zmiany w intensywności reagowania na picie uzależnionej osoby;

Współuzależnienie- utrwalona forma uczestnictwa w długotrwałej, niszczącej sytuacji życiowej związanej z patologicznymi zachowaniami partnera, ograniczająca w sposób istotny wybór postępowania, prowadząca do pogorszenia własnego stanu i współuzależnienia im bardziej stara się coś zmienić tym bardziej się wikła i tym bardziej wzmacnia patologię, układu. W którym tkwi (J. Mellilbruda, Z. Sobolewska)

Rodzina alkoholowa- to rodzina, w której jedne lub kilku członków ma problemy związane z nadużywaniem alkoholu lub z uzależnieniem od alkoholu.

Zachowania ułatwiające- występują w momencie, gdy rodzina zachowuje się w sposób umożliwiający picie:

- Chroni alkoholika;

- Usprawiedliwia;

- Dostarcza mu alibi;

- Zataja jego błędy;

Zachowania ułatwiające w kolejności ich występowania:

1. Zaprzeczenie( nadmierne picie jest usprawiedliwiane przez obydwoje małżonków traktowane jako epizod nie stwarzający żadnego zagrożenia problemów, osoba uzależniona unika dyskusji na ten temat);

2. Usiłowania zmierzające do rozwiązania problemu ( partner widzi, że picie współmałżonka nie jest normalne i próbuje wywierać nacisk, by je ograniczyć, współmałżonek próbuje ukryć problem, alkohol pije potajemnie; dzieci mogą mieć problemy psychologiczne);

3. Dezorganizacja i chaos ( zaburzenia równowagi w rodzinie, kłopoty finansowe; zwracanie się o pomoc do osób zewnątrz, ważeń by była to pomoc specjalistów);

Zmiana dotychczasowego stylu życia w celu osiągnięcia… :

Wzmocnienie zdolności współmałżonka do radzenia sobie z problemami, jego wysiłki nie koncentrują się na utrzymaniu trzeźwości partnera, lecz bierze odpowiedzialność za jedność w rodzinie;

Próby ucieczki- (współmałżonek podejmuje próby prowadzące do separacji lub rozwodu, jeśli jedność rodziny jest zachowana, życie nadal koncentruje się na osobie pijącej);

Reorganizacja rodziny( separacja- rodzina reorganizuje się bez udziału alkoholika, osiągnięcie trzeźwości może prowadzić do pojednania, konieczność powtórnego porozumienie się co do ról i stosunków.);

Rodzina dysfunkcyjna:

Właściwości:

- Zamknięta;

- Zakłamana;

- Wykazuje brak wzajemności;

- Wykazuje sztywny podział ról;

Cechy:

- Centralność osoby uzależnionej i zachowań związanych z piciem;

- Zaprzeczanie piciu i wstyd;

- Niespokojność, lęk i niepewność;

- Złość i nienawiść;

- Poczucie winy i obwinianie;

- trudności w wyrażaniem uczuć;

- nieumiejętność odpoczynku;

- lojalne nawet wbrew rozsądkowi;

- nadmiernie odpowiedzialne;

- obawiają się utracić kontrolę;

- przejawiają trudności w kontaktach interpersonalnych;

- obawiają się porzucenia;

- nadmiernie krytyczne wobec samych siebie;

Definicja:

Wg Ustawy z dnia 29. lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc domowa to, „wszelkie incydenty, gróźb, przemocy lub nękania( psychologicznego, fizycznego, seksualnego, ekonomicznego lub emocjonalnego) między osobami dorosłymi, którzy żyją w związku partnerskim lub są członkami tej samej rodziny, niezależnie od płci i orientacji seksualnej.” (Dziennik Ustaw Nr 180 poz. 1493)

Przyczyny przemocy:

- Patologiczny charakter wrodzonych cech osobowości, korzenie czynionego zła mogą sięgać trudnego dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów być skutkiem uzależnień lub zaburzeń.

- Czynniki indywidualne, są to czynniki biologiczne, związane z historią życia danej osoby, czynniki demograficzne, czyli wiek, edukacja, dochody oraz czynniki psychologiczne, osobowościowe, nieprawidłowości i indywidualna historia zachowań agresywnych lub doświadczania nadużyć.

Zaburzenia z pogranicza psychozy i nerwicy

Psychologiczne ryzyko choroby krążenia

Przemoc rodzinna

Promocja zdrowia

---