Wzrost gospodarczy

1. Wzrost, stagnacja i regres gospodarczy

2. Wzrost a rozwój

3. Mierniki wzrostu gospodarczego

4. Czynniki wzrostu gospodarczego

5. Modele wzrostu gospodarczego

6. Bariery i granice wzrostu

7. Hipoteza konwergencji

Wzrost gospodarczy

1. Wzrost realnego PKB z okresu na okres

2. Wzrost potencjalnego PKB z okresu na okres

• Trwały wzrost realnego PKB per capita występuje dopiero w ciągu ostatnich 250 lat

• Wzrost gospodarczy ma charakter:

- nierównomierny

- kumulatywny (wykładniczy)

Typy wzrostu gospodarczego

1. Intensywny - oznacza wzrost wielkości produkcji wynikający z poprawy efektywności gospodarowania, jakości zaangażowanych czynników wytwórczych

2. Ekstensywny - oznacza wzrost wielkości produkcji wynikający ze zwiększenie ilości zaangażowanych czynników wytwórczych

3. Zrównoważony - oznacza dodatnie tempo wzrostu PKB z okresu na okres przy zachowaniu warunku równowagi globalnej AD=AS

4. Niezrównoważony - oznacza brak równowagi globalnej AD=AS (AD>AS - wzrost realnego PKB AD<AS - spadek realnego PKB)

5. Konsumpcyjny - wywołany wzrostem konsumpcji, ma charakter krótkookresowy

6. Ekspansywny - wywołany wzrostem inwestycji

7. Zerowy - obniżenie tempa wzrostu PKB do zera, ponieważ wzrostowi PKB towarzyszą dodatkowe koszty w postaci np. zanieczyszczenia środowiska naturalnego i zatłoczenia

Stagnacja - sytuacja, gdy realny PKB przyjmuje te same wielkości z okresu na okres; brak zmian w wielkości wytworzonej produkcji

Regres gospodarczy - sytuacja, gdy realny PKB spada z okresy na okres; zmniejszenie poziomu produkcji z okresu na okres (recesja);

zjawisko odwrotne do wzrostu gospodarczego

Rozwój społeczno-gospodarczy jako pojęcie szersze od wzrostu

• wzrost - dotyczy zmian ilościowych w gospodarce; jest pojęciem węższym od rozwoju

• rozwój - dotyczy zmian ilościowych i jakościowych w gospodarce

Czy wzrost gospodarczy może występować bez rozwoju?

• w krótkim okresie czasu może występować wzrost gospodarczy bez rozwoju

• w długim okresie czasu następstwem wzrostu gospodarczego jest rozwój gospodarczy

Mierniki wzrostu gospodarczego - kryterium stopnia agregacji

1. Syntetyczne - ogólne (PKB per capita, HDI)

2. Szczegółowe - dotyczą wybranych dziedzin (np. stopa inwestycji)

3. Symptomatyczne - charakteryzują wybrane dziedziny działalności, ale mają taką zdolność diagnozowania, że pozwalają wnioskować o ogólnym poziomie i dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego (np. udział w światowej wymianie wiedzy naukowo-technicznej)

4. Stopa wzrostu produkcji - stosunek przyrostu produkcji między dwoma okresami do poziomu produkcji w okresie wyjściowym

∆ PKB

• Stopa wzrostu realnego PKB G = ------------ x 100%

PKB

∆ PKB per capita

• Stopa wzrostu realnego PKB per capita G = ---------------------------- x 100%

PKB per capita

5. Indeks wzrostu produkcji - stosunek poziomu produkcji w okresie końcowym do poziomu produkcji w okresie wyjściowym

PKB 2007

G = -------------

PKB 2006

Czynniki wzrostu gospodarczego - ujęcie systemowe

• czynniki endogeniczne - uwarunkowania wewnętrzne mające zasadniczy wpływ na wzrost gospodarczy

• czynniki egzogeniczne - uwarunkowania zewnętrzne, pośrednio oddziałujące na wzrost gospodarczy

Czynniki endogeniczne

• To rezultaty działania podstawowych podmiotów ekonomicznych:

1. konsumpcja,

2. inwestycje,

3. wpływy i wydatki państwa, które są determinowane wielkością i strukturą majątku narodowego;

4. handel zagraniczny,

5. przepływy na międzynarodowym rynku pracy i kapitału.

Czynniki egzogeniczne

• Związane ze środowiskiem przyrodniczym i posiadanymi zasobami naturalnymi

• Demograficzno-społeczne

• Ustrojowe, polityczne, kulturowe

• Międzynarodowe otoczenie polityczne i gospodarcze

Inne czynniki wzrostu gospodarczego:

• Funkcja produkcji - obrazuje maksymalne rozmiary produkcji jakie można osiągnąć dzięki wykorzystaniu określonych nakładów czynników wytwórczych przy danym poziomie wiedzy technicznej

Produkcja = f (L, K, Z, T)

• Wzrost gospodarczy ekstensywny i intensywny

Czynniki wzrostu gospodarczego i źródła ich wzrostu

1. Praca (L)

- liczba ludności

- poziom aktywności zawodowej ludności

2. Kapitał (K)

- inwestycje odtworzeniowe i netto

- amortyzacja

3. Ziemia (Z) (zasoby naturalne)

- odkrycia nowych złóż surowców

- poldery

Produktywność czynników wzrostu

• Wydajność pracy - wartość produkcji wytworzona przez 1 zatrudnionego w jednostce czasu

• Produktywność kapitału - wartość produkcji przypadająca na jednostkę zaangażowanego kapitału rzeczowego

• Produktywność zasobów naturalnych - wartość produkcji przypadająca na jednostkę zasobu naturalnego

Wydajność pracy - wartość produkcji wytworzona przez 1 zatrudnionego w jednostce czasu

Źródła jej zmian:

1. techniczne uzbrojenie pracy - ilość kapitału rzeczowego przypadająca na 1 pracownika

2. wykształcenie, kwalifikacje

3. doświadczenie pracowników

4. motywacja pracowników

5. technologia

Kapitał ludzki - ucieleśniona w ludziach wiedza i umiejętności

• Know-how - to praktyczne umiejętności i kwalifikacje wynikające z doświadczenia zawodowego

• Learning by doing - efekt Horndala (1836 r.)

Produktywność kapitału - wartość produkcji przypadająca na jednostkę zaangażowanego kapitału rzeczowego

Źródła jej zmian:

1. technologia

2. nakłady pracy

Produktywność zasobów naturalnych - wartość produkcji przypadająca na jednostkę zasobu naturalnego

Źródła ich zmian:

1. technologia (irygacja, odwadnianie, sztuczne nawożenie)

2. klimat

Krańcowa produktywność czynnika wytwórczego

• wzrost produkcji wynikający ze zwiększenia nakładu tego czynnika o jednostkę, przy stałych nakładach pozostałych czynników

• prawo malejącej krańcowej produktywności czynnika wytwórczego

Korzyści skali - jako czynnik wzmacniający proces wzrostu gospodarczego

• Korzyści skali

1. stałe

2. rosnące

3. malejące

• Niekorzyści skali

Wiedza techniczna - wiedza o metodach wytwarzania

Książki + know-how

• Postęp techniczny

1. wynalazki - odkrycie nowej wiedzy

2. innowacje - zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji

Wynalazki o dużym znaczeniu mogą wywoływać falę inwestycji i innowacji, związanych z koniecznością wdrożenia ich do produkcji

Teorie innowacji - 1966 r. - dwie alternatywne teorie innowacji

1. Teoria nacisku technologicznego A. Philipsa

2. Teoria ssania popytu J. Schmocklera

Typy postępu technicznego

• procesowy

• produktowy

Kanały przedostawania się postępu technicznego do gospodarki

1. Postęp nieucieleśniony (O. Aukrust)

2. Postęp ucieleśniony w kapitale (R.M. Solow)

3. Postęp ucieleśniony w pracy

Badania i rozwój (B+R)

• Skala wynalazków zależy od ilości zasobów przeznaczanych na działalność badawczą

• Działalność badawcza obciążona jest wysokim ryzykiem

• Efekt zewnętrzny (externality) - korzyści indywidualne i społeczne nie pokrywają się, a mechanizm cenowy nie zapewnia odpowiednich bodźców

Eliminowanie mankamentu mechanizmu rynkowego

• Patenty

• Finansowanie badań przez państwo

Rola państwa w procesie wzrostu gospodarczego

Wspieranie działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw:

1. przyspieszona amortyzacja

2. niskie stopy procentowe

3. bezpośrednie wsparcie finansowe

4. organizowanie lub prowadzenie przez państwo B+R i udostępnianie ich wyników przedsiębiorcom

Modele wzrostu gospodarczego - stanowią zespół warunków i założeń oraz funkcję opisującą zależności pomiędzy wielkością produkcji (dochodu narodowego) a nakładami czynników produkcji

• Funkcja produkcji - zmienną objaśnianą jest wielkość produkcji (dochodu), a zmiennymi objaśniającymi są wielkości nakładów czynników produkcji

Modele wzrostu gospodarczego

• M. Kaleckiego

• R. Harroda

• E. Domara

• Funkcja produkcji Cobba-Douglasa (W. Cobb, P.H. Douglas)

• R.M. Solow'a

Granice wzrostu

1. Thomas Malthus - teoria pułapki malthuzjańskiej (1798r.)

Rezultatem zwiększającej się liczby ludności i stałej podaży ziemi będzie spadek krańcowej wydajności pracy w rolnictwie

• produkcja rolna nie będzie nadążać za wzrostem liczby ludności (pojawia się głód zwiększający śmiertelność)

• podaż żywności na osobę będzie się obniżać do momentu, kiedy głód spowoduje spadek liczby ludności do poziomu, przy którym możliwe stanie się zapewnienie dostatecznej ilości żywności

Sposoby uniknięcia pułapki

- Zwiększenie wydajności w rolnictwie (przy braku natychmiastowego wzrostu liczby ludności)

- Przejście części pracowników z rolnictwa do przemysłu (który produkował m.in. coraz lepsze środki produkcji dla rolnictwa)

- Szybki postęp techniczny w produkcji rolnej, który prowadzi do dużych i trwałych przyrostów wydajności

Trwały wzrost gospodarczy

Nawet przy stałej podaży jednego z czynników wytwórczych możliwy jest trwały wzrost gospodarczy co wynika z:

- substytucji pomiędzy czynnikami produkcji

- ciągłego postępu technicznego, który pozwala zwiększać produkcję także przy stałej podaży jednego z czynników

2. Ograniczone zasoby naturalne - granice wzrostu (1972 r.) - raport dla Klubu Rzymskiego

• ograniczenie światowych zasobów wielu surowców naturalnych są ograniczone i w ciągu 100 lat całkowicie się wyczerpią

• kiedy zabraknie nieodnawialnych zasobów surowcowych, wzrost gospodarczy nie będzie możliwy

Procesy adaptacyjne - są one stymulowane przez mechanizm cenowy

Ograniczona podaż ziemi oraz wzrost rzadkości zasobów naturalnych powoduje wzrost ich ceny, co prowadzi do:

• ograniczenia popytu na drogie produkty

• poszukiwania substytutów

Bariery wzrostu gospodarczego

1. ziemi

2. siły roboczej

3. surowcowo-żywnościowa

4. ekologiczna

5. strukturalna

6. infrastrukturalna

7. instytucjonalna

8. handlu zagranicznego

9. socjo-kulturowa

10. niskiej stopy oszczędności

Koszty wzrostu gospodarczego

1. Zanieczyszczenie i zniszczenie środowiska

2. Wyczerpywanie nieodnawialnych zasobów

3. Zmiany stylu życia

4. Stres związany z szybkim tempem życia

5. Alienacja pracy - wyobcowanie w miejscu pracy

6. Wzrost stopy inflacji

Koncepcja wzrostu zerowego - ajlepszym rozwiązaniem jest obniżenie tempa wzrostu PKB do zera, ponieważ wzrostowi PKB towarzyszą dodatkowe koszty w postaci np. zanieczyszczenia środowiska naturalnego i zatłoczenia

Jednak koncepcja ta:

• nie rozróżnia produkcji obciążonej kosztami społecznymi i produkcji nie powodującej tych kosztów

• nie stwarza zatem bodźców do poszukiwania rozwiązań optymalnych

Koncepcja wyznaczania celów (Principle of targetting - kategoria ekonomii dobrobytu) - zasada ta sugeruje, że z punktu widzenia efektywności

lepiej stosować rozwiązania bezpośrednio adresowane do określonego problemu (a nie podejście pośrednie)

Jeśli koszty wzrostu w odczuciu społecznym są nadmierne w stosunku do korzyści, to najlepszym sposobem ich zmniejszenia jest stworzenie odpowiednich bodźców pozwalających bezpośrednio ograniczyć zakres tych zjawisk.

Obniżanie tempa wzrostu całej produkcji jest rozwiązaniem uproszczonym i społecznie nieoptymalnym.

Hipoteza konwergencji

1. Kraje biedne rozwijają się szybciej, a kraje bogate wolniej niż przeciętnie.

2. Szybszy rozwój krajów biednych następuje tak długo, dopóki nie znajdą się one na ścieżce zrównoważonego wzrostu produkcji i kapitału.

3. Kraje bogate, o wysokich wskaźnikach wyposażenia w kapitał, osiągają wolniejsze od przeciętnego tempo wzrostu - do momentu, gdy ich współczynnik wyposażenia kapitałowego obniży się do poziomu odpowiadającego warunkom równowagi długookresowej

Argumenty przemawiające za hipotezą konwergencji

Kraje słabo rozwinięte

• Wysoki wzrost zasobu siły roboczej

• Wysokie stopy zwrotu z inwestycji

• Zacofanie technologiczne:

• niskie wydatki B+R

• import technologii

• Niski poziom technicznego uzbrojenia pracy

• Niska produktywność czynników wytwórczych

Kraje wysoko rozwinięte

• Niskie tempo przyrostu demograficznego

• Niskie i malejące stopy zwrotu z inwestycji

• Liderzy w prowadzeniu prac B+R i we wdrażaniu nowych technologii

• Wysoki poziom technicznego uzbrojenia pracy

• Wysoka produktywność czynników wytwórczych

Warunki wkroczenia na ścieżkę konwergencji:

• Stabilność polityczna i brak konfliktów zbrojnych

• Minimalny poziom oszczędności przeznaczanych na inwestycje

• Posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów ludzkich i infrastruktury technicznej

• Sprzyjające rozwojowi gospodarczemu instytucje państwowe i przestrzeganie praw własności

• Prowadzenie wymiany zagranicznej i otwarcie na inwestycje zagraniczne

• Istnienie wolności gospodarczej

5

---