Stosunki dyplomatyczne

1. Normy regulujące stosunki dyplomatyczne

• stos. dyplomatyczne są regulowane przez zespół norm prawa dyplomatycznego, normy kurtuazyjne i normy prawa wewnętrznego;

• Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. - opracowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego; nie uchyliła prawa zwyczajowego; ustaliła ona pewne minimum, od którego strony mogą odchodzić na zasadzie porozumień;

• Prawo dyplomatyczne daje państwu swobodę w określeniu organów i stopnia reprezentacji w stos. dyplomatycznych, org. służby dyplomatycznej oraz kształtu protokołu dyplomatycznego.

2. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych

• prawo legacji - prawo wysyłania własnych (czynne prawo legacji) i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych (bierne prawo legacji); ustanawianie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia.

• Nawiązanie stos. dyplom. -

1. Porozumienie o nawiązaniu stos. dyplom.,

2. Znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji (spełniającego warunki państwa wysyłającego i zaakceptowanego przez państwo przyjmujące),

3. Agrement - zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę; odmowa nie musi być uzasadniona, nie jest czymś wyjątkowym w stos. dyplom.

4. Listy uwierzytelniające - po uzyskaniu agrement szef państwa wysyłającego (ambasador lub poseł) i minister spraw zagranicznych (charges d'affaires) wystawiają listy uwierzytelniające i wprowadzające, które są składane głowie państwa przyjmującego lub ministrowi spraw zagranicznych (przyjęcie ich jest warunkiem niezbędnym).

5. Akredytacja w kilku krajach - szef misji dyplom. może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w więcej niż w jednym państwie np. ambasador RP w RPA jest równocześnie akredytowany w Lesotho, Namibii, Mozambiku i Suazi.

6. Członkowie personelu dyplom. powinni mieć obywatelstwo państwa wysyłającego.

3. Funkcje misji dyplomatycznych

1. reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - szef misji dyplom. kontroluje i koordynuje działalność wszystkich placówek, biur i przedstawicielstw w państwie przyjmującym; oświadczenia szefa misji maja charakter oficjalny;

2. ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli - misja sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami będącymi na terytorium państwa pobytu, kontrola nad realizacja umów;

3. prowadzenie rokowań z państwem pobytu - w celu zapobiegnięcia szkodliwym dla swego kraju zjawiskom i procesom; wyjaśnianie problemów spornych, prowadzenie rokowań i zawieranie porozumień;

4. informacje o państwie pobytu - zdobywanie legalnymi sposobami, dozwolonymi przez miejscowe prawo możliwie pełnych i rzetelnych danych o państwie pobytu (prognozowanie, wytyczanie kierunków polit. zagranicznej); sprawozdania na podstawie gazet, statystyk, oficjalnych spotkań itp. O poszczególnych problemach i dziedzinach.

5. rozwijanie przyjaznych stosunków - rozwijanie stos. poprzez stymulowanie współpracy gosp., naukowej czy kulturalnej; działania na rzecz promocji swego kraju;

6. funkcje konsularne - specjalne wydziały konsularne.

4. Klasy szefów misji i zagadnienia precedencji

• szefowie misji dyplom. mogą należeć do jednej z trzech klas:

1. ambasadorów i nuncjuszów (przedstawiciel Stolicy Apostolskiej) - akredytowani przy głowie państwa

2. posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów - akredytowani przy głowie państwa

3. charges d'affaires - akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych

4. charges d'affaires ad interim - pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa.

5. Minister-rezydent - między posłami a charges d'affaires; klasa ta przestała mieć jakiekolwiek znaczenie w praktyce.

• Precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek; regulamin wiedeński ustalił, iż w każdej klasie funkcjonariusze dyplom. zajmują miedzy sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia.

5. Personel misji dyplomatycznej

• personel misji dyplomatycznej dzieli się na: personel dyplomatyczny (grono korzystające z przywilejów i immunitetów; radcowie, sekretarze, attaches), personel administracyjny i techniczny (kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci), służba misji (personel obsługi - kierowcy, dozorcy, sprzątaczki zatrudnieni przez państwo wysyłające), prywatna służba (domowa służba).

Przywileje i immunitety dyplomatyczne

1. Pojęcie przywilejów i immunitetów

• wyłączenia, ulgi, prawa, szczególna ochrona - umowy m. traktujące o przywilejach i immunitetach: KNZ, konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r., konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r., Konwencja wiedeńska o stos. dyplom.

2. Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych

1. Teoria eksterytorialności - Grocjusz; założenie, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego; teoria ta jest odrzucana w nauce jako sprzeczna z rzeczywistością.

2. Teoria reprezentacji - z czasów absolutyzmu; założenie, że skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest osobistym reprezentantem - alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety. Przedstawiciel dyplom. reprezentuje naród i państwo, a skoro państwa są sobie równe to organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego.

3. Teoria funkcjonalna - założenie, że warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów; różnym funkcjom, wykonywanym przez różne kategorie personelu misji, przysługują różne przywileje i immunitety.

• We współczesnym prawie m. przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji;

• Przywileje i immunitety można podzielić na rzeczowe (przysługujące placówce dyplom.) oraz osobowe (poszczególne kategorie pracowników misji).

3. Przywileje i immunitety misji

• nietykalność - oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na teren misji (aspekt negatywny); obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi (aspekt pozytywny).

• Nietykalność obejmuje środki transportu misji, które są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, zajęcia itp., a także archiwa i dokumenty misji.

• Azyl dyplomatyczny - nie objęty PM, uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo; azyl umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa.

• Prawo porozumienia - porozumienie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków (kodem czy szyfrem), włączając w to kurierów dyplomatycznych, którzy korzystają z nietykalności. Korespondencja urzędowa dot. przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna. Zwolnienie z opłat, podatków itp. placówki dyplom.

4. Przywileje i immunitety osobiste

1. Nietykalność przedstawiciela dyplom. - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność czy godność (rezydencja, akta, korespondencja, mienie).

2. Immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplom. wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz spod jurysdykcji cywilnej i administracyjnej (trzy wyjątki);

• Immunitet od jurysdykcji cywilnej i administr.: a.) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dot. prywatnej własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości, b.) spraw dot. dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplom. Występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w interesie państwa wysyłającego, c.) roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplom. poza jego czynnościami urzędowymi.

• Immunitet jurysdykcyjny może zostać uchylony przez państwo wysyłające; immunitet sądowy nie zwalnia od odpowiedzialności przed sadami państwa wysyłającego.

3. Zwolnienie z opłat i podatków - przedst. dyplom. nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społ., jest zwolniony z wszelkich opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych; z wyjątkiem VAT; bagaż dyplomaty jest zwolniony z kontroli.

4. Kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - poza szefem misji i przedst. dyplom. korzystają członkowie ich rodzin, pozostający z nimi we wspólnocie domowej;

5. Członkowie personelu administracyjnego i kancelaryjnego - immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej obejmuje tylko czynności o charakterze oficjalnym.

6. Początek i koniec przywilejów i immunitetów - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, bądź od chwili notyfikacji jej nominacji MSZ do momentu opuszczenia kraju. W przypadku wojny bądź zerwania stos. dyplom. między państwami, państwo przyjmujące ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji i jej mienia.

7. Przejazd przez państwo trzecie - korzystanie z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego pod warunkiem, że znajduje się w drodze do kraju przyjmującego lub w drodze powrotnej (in transitu).

Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego

• Poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego - przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu, lecz wyłączają jedynie właściwość sądów lokalnych i zastosowania sankcji za naruszenie odpowiednich norm; nie przestrzeganie przepisów może prowadzić do wydania noty protestacyjnej państwa pobytu, uznania za persona non grata, a nawet do wydalenia.

• Zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne - zakaz mieszania się w sprawy wew., krytyki polityki państwa pobytu, prowadzenia agitacji przeciwko władzom państwa pobytu.

• Zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami - zakaz wykonywania przez przedstawicieli dyplom. w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej w celu uzyskania korzyści osobistych.

Korpus dyplomatyczny

Węższe i szersze znaczenie korpusu dyplom. - korpus to: wszyscy szefowie placówek dyplom. akredytowanych w danej stolicy (węższe znaczenie); wszystkie osoby zaliczane do personelu dyplom. i korzystający z przywilejów dyplom., którzy są wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplom. miejscowego MSZ (szersze znaczenie).

Dziekan korpusu dyplomatycznego (doyen) - z reguły najstarszy przedstawiciel dyplom., a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju; w niektórych państwach funkcję ta pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki protokolarne i reprezentacyjne. Dziekan (dziekanka z stos. do pań) pomaga nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp.

Istotą korpusu dyplom. jest fakt, że nie jest to żadna organizacja i nie ma osobowości prawnej, pełni role ceremonialną. Stos. z korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokółu dyplom.

Koniec misji dyplomatycznej

1. Zakończenie misji na skutek notyfikacji - notyfikacja przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie, na skutek notyfikacji państwu wysyłającemu przez państwo przyjmujące, że odmawia uznania przedstawiciela dyplom. za członka misji.

2. Uznanie za persona non grata - po uznaniu przez państwo przyjmujące przedstawiciela dyplom. za persona non grata, państwo wysyłające powinno odwołać taka osobę.

3. Zakończenie misji dyplom. na skutek wypadków losowych - np. śmierć szefa placówki (placówka kieruje charges d'affaires ad interium do czasu nominacji nowego szefa), zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplom. jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych).

4. Dymisja.

5. Zerwanie stos. dyplom. - ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysył. lub przyjm. Lub w przypadku utraty podmiotowości przez któreś z państw.

6. Zakończenie misji dyplom. w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę.

Stosunki konsularne

1. Normy regulujące stos. konsularne

• stos. konsul. określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego (wielka rola dwustronnych norm umownych)

1. Konwencje dwustronne - pierwsze zawarte były już w XII i XIII w.

2. Konwencje wielostronne - obecnie istnieją trzy konwencje wielostronne: dwie regulują stos. konsul. państw amerykańskich - konwencja o funkcjach konsul. z Caracas z 1911 r. i konwencja hawańska o funkcjonariuszach konsul. z 1928 r. Powszechną umowa jest Konwencja wiedeńska o stos. konsul. podpisana 24 kwietnia 1963 r. (weszła w życie w 1967 r.)

3. Zwyczaj międzynarodowy - konwencje dwustronne zawierające identyczne rozwiązania, mogą być traktowane jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez prawo.

4. Ustawodawstwo wewnętrzne - w granicach dozwolonych PM; każde państwo samo określa pragmatykę służbowa urzędów konsul., określa ich prawa, obowiązki, rangi itp.

2. Ustanowienie stosunków konsularnych. Początek i koniec funkcji konsularnych

1. Ustanowienie stos. konsul. - na podstawie wzajemnego porozumienia; zgoda na ustanowienie stos. dyplom. z reguły oznacza również zgodę na nawiązanie stos. konsul.; zerwanie stos. dyplom. nie pociąga za sobą zerwania stos. konsul.

2. Wykonywanie funkcji konsul. przez misje dyplom. - specjalne wydziały konsularne, Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP. Nie jest wymagana zgoda państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacja osób, które wykonują funkcje konsul. przy ambasadach.

3. Ustanowienie placówek konsul. - zgoda na nawiązanie stos. konsul. pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsul., jego klasy i okręgu konsul. (ustalenie kilku placówek konsul. działających w określonych częściach terytorium państwa przyjmującego); propozycje państwa wysył. podlegają aprobacie państwa przyjm.

4. Listy komisyjne (patenty) - propozycja co do osoby szefa placówki konsul.; szefowie placówek konsul. otrzymują tzw. listy komisyjne wystawione przez głowę państwa, premiera czy ministra SZ (zależnie od przepisów prawa wewnętrznego); wymieniają one nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki. Patent przekazywany jest rządowi państwa przyjmującego (droga dyplom.). Państwo przyjmujące udziela zgody - udziela exequatur (dopuszczenie szefa placówki do pełnienia swoich funkcji). Nie ma obowiązku udzielania wyjaśnień w przypadku odmowy exequatur.

5. Zakończenie funkcji konsul. - zawiadomienie przez państwo wysył. państwa przyjm. o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsul., cofniecie exequatur, notyfikacja przez państwo przyjm. państwu wysył., że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsul., zdarzenia losowe, zerwanie stos. konsul., wybuch wojny, zmian w podmiotowości itp.

3. Funkcje konsularne

1. ochrona interesów państwa wysył. i jego obywateli,

2. popieranie rozw. stos. handlowych, gosp., kulturalnych i naukowych między państwami,

3. zapoznawanie się z warunkami i rozwojem życia handlowego, gosp., kulturalnego i naukowego (legalnymi sposobami), składanie sprawozdań rządowi,

4. wystawianie paszportów i wiz,

5. udzielanie pomocy własnym obywatelom,

6. pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego,

7. ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, ochrona interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych,

8. reprezentowanie współobywateli przed sadem lub innymi władzami,

9. wykonywanie nadzoru nad i kontroli nad statkami i samolotami.

4. Immunitety i przywileje konsularne

• węższe od przywilejów i immunitetów dyplom.; funkcjonalność.

5. Immunitety i przywileje placówki

1. Prawo używanie flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej - władze państwa przyjm. bez zgody szefa placówki nie maja prawa wkraczania do pomieszczeń konsul.; domniemanie zgody szefa placówki w przypadku pożaru lub innej katastrofy. Pomieszczenia, wyposażenie itp. są wyłączone spod rekwizycji; nietykalność dokumentów; zwolnienie od opodatkowania.

2. Prawo porozumienia - swoboda porozumiewania się wszelkimi środkami łączności.

6. Immunitety i przywileje osobowe

1. immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsul. - traktowanie z należytym szacunkiem i względem, ochrona przed jakimkolwiek zamachem na osobę przedstawiciela konsul.; funkcjonariusze konsul. nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (pozbawieni wolności za ciężkie zbrodnie tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego). Nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych tylko w odniesieniu do czynności wykonywanych podczas pełnienia swych funkcji. Zwolnienia podatkowe i celne.

• Szerszy zakres przywilejów i immunitetów konsularnych w polskich konwencjach.

7. Klasy szefów placówek konsularnych. Korpus konsularny

1. Klasy szefów: konsul generalny, konsul, wicekonsul, agent konsularny;

2. Korpus konsul. - szefowie placówek konsul. w danym mieście państwa przyjmującego (węższe znaczenie), wszyscy funkcjonariusze konsul. (szersze znaczenie); na czele stoi najstarszy klasa szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur.

8. Konsulowie zawodowi i honorowi

1. konsul zawodowy - urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli (publiczny charakter do państwa wysyłającego), otrzymuje stałe wynagrodzenie;

2. konsul honorowy - powoływany na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców (obywateli) państwa przyjmującego (prywatnoprawny stos. do państwa wysyłającego), nie otrzymuje stałego uposażenia, prawo rekompensaty poniesionych wydatków.

• Przywileje i immunitety konsula honorowego - zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych z tytułu rekompensaty; może być aresztowany i uwięziony; nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego.

---