Stosunki dyplomatyczne
Normy regulujące stosunki dyplomatyczne
stos. dyplomatyczne są regulowane przez zespół norm prawa dyplomatycznego, normy kurtuazyjne i normy prawa wewnętrznego;
Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. - opracowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego; nie uchyliła prawa zwyczajowego; ustaliła ona pewne minimum, od którego strony mogą odchodzić na zasadzie porozumień;
Prawo dyplomatyczne daje państwu swobodę w określeniu organów i stopnia reprezentacji w stos. dyplomatycznych, org. służby dyplomatycznej oraz kształtu protokołu dyplomatycznego.
Ustanowienie stosunków dyplomatycznych
prawo legacji - prawo wysyłania własnych (czynne prawo legacji) i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych (bierne prawo legacji); ustanawianie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia.
Nawiązanie stos. dyplom. -
Porozumienie o nawiązaniu stos. dyplom.,
Znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji (spełniającego warunki państwa wysyłającego i zaakceptowanego przez państwo przyjmujące),
Agrement - zgoda państwa przyjmującego na proponowaną osobę; odmowa nie musi być uzasadniona, nie jest czymś wyjątkowym w stos. dyplom.
Listy uwierzytelniające - po uzyskaniu agrement szef państwa wysyłającego (ambasador lub poseł) i minister spraw zagranicznych (charges d'affaires) wystawiają listy uwierzytelniające i wprowadzające, które są składane głowie państwa przyjmującego lub ministrowi spraw zagranicznych (przyjęcie ich jest warunkiem niezbędnym).
Akredytacja w kilku krajach - szef misji dyplom. może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w więcej niż w jednym państwie np. ambasador RP w RPA jest równocześnie akredytowany w Lesotho, Namibii, Mozambiku i Suazi.
Członkowie personelu dyplom. powinni mieć obywatelstwo państwa wysyłającego.
Funkcje misji dyplomatycznych
reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym - szef misji dyplom. kontroluje i koordynuje działalność wszystkich placówek, biur i przedstawicielstw w państwie przyjmującym; oświadczenia szefa misji maja charakter oficjalny;
ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli - misja sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami będącymi na terytorium państwa pobytu, kontrola nad realizacja umów;
prowadzenie rokowań z państwem pobytu - w celu zapobiegnięcia szkodliwym dla swego kraju zjawiskom i procesom; wyjaśnianie problemów spornych, prowadzenie rokowań i zawieranie porozumień;
informacje o państwie pobytu - zdobywanie legalnymi sposobami, dozwolonymi przez miejscowe prawo możliwie pełnych i rzetelnych danych o państwie pobytu (prognozowanie, wytyczanie kierunków polit. zagranicznej); sprawozdania na podstawie gazet, statystyk, oficjalnych spotkań itp. O poszczególnych problemach i dziedzinach.
rozwijanie przyjaznych stosunków - rozwijanie stos. poprzez stymulowanie współpracy gosp., naukowej czy kulturalnej; działania na rzecz promocji swego kraju;
funkcje konsularne - specjalne wydziały konsularne.
Klasy szefów misji i zagadnienia precedencji
szefowie misji dyplom. mogą należeć do jednej z trzech klas:
ambasadorów i nuncjuszów (przedstawiciel Stolicy Apostolskiej) - akredytowani przy głowie państwa
posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internuncjuszów - akredytowani przy głowie państwa
charges d'affaires - akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych
charges d'affaires ad interim - pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa.
Minister-rezydent - między posłami a charges d'affaires; klasa ta przestała mieć jakiekolwiek znaczenie w praktyce.
Precedencja - pierwszeństwo między szefami placówek; regulamin wiedeński ustalił, iż w każdej klasie funkcjonariusze dyplom. zajmują miedzy sobą miejsce według daty urzędowej notyfikacji ich przybycia.
Personel misji dyplomatycznej
personel misji dyplomatycznej dzieli się na: personel dyplomatyczny (grono korzystające z przywilejów i immunitetów; radcowie, sekretarze, attaches), personel administracyjny i techniczny (kierownik i pracownicy kancelarii, maszynistki, lekarze, tłumacze, szyfranci), służba misji (personel obsługi - kierowcy, dozorcy, sprzątaczki zatrudnieni przez państwo wysyłające), prywatna służba (domowa służba).
Przywileje i immunitety dyplomatyczne
Pojęcie przywilejów i immunitetów
wyłączenia, ulgi, prawa, szczególna ochrona - umowy m. traktujące o przywilejach i immunitetach: KNZ, konwencja o przywilejach i immunitetach Narodów Zjednoczonych z 1946 r., konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych 1947 r., Konwencja wiedeńska o stos. dyplom.
Podstawa przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
Teoria eksterytorialności - Grocjusz; założenie, że misja dyplomatyczna powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego; teoria ta jest odrzucana w nauce jako sprzeczna z rzeczywistością.
Teoria reprezentacji - z czasów absolutyzmu; założenie, że skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest osobistym reprezentantem - alter ego monarchy-suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety. Przedstawiciel dyplom. reprezentuje naród i państwo, a skoro państwa są sobie równe to organy jednego państwa nie powinny podlegać organom drugiego.
Teoria funkcjonalna - założenie, że warunkiem wykonania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów; różnym funkcjom, wykonywanym przez różne kategorie personelu misji, przysługują różne przywileje i immunitety.
We współczesnym prawie m. przywileje i immunitety oparte są częściowo na teorii funkcjonalnej, a częściowo na teorii reprezentacji;
Przywileje i immunitety można podzielić na rzeczowe (przysługujące placówce dyplom.) oraz osobowe (poszczególne kategorie pracowników misji).
Przywileje i immunitety misji
nietykalność - oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na teren misji (aspekt negatywny); obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi (aspekt pozytywny).
Nietykalność obejmuje środki transportu misji, które są wyłączone spod rewizji, rekwizycji, zajęcia itp., a także archiwa i dokumenty misji.
Azyl dyplomatyczny - nie objęty PM, uregulowany na konferencjach w Hawanie i Montevideo; azyl umożliwia obywatelowi schronienie na jego własnym terytorium w misji dyplomatycznej innego państwa.
Prawo porozumienia - porozumienie się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków (kodem czy szyfrem), włączając w to kurierów dyplomatycznych, którzy korzystają z nietykalności. Korespondencja urzędowa dot. przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna. Zwolnienie z opłat, podatków itp. placówki dyplom.
Przywileje i immunitety osobiste
Nietykalność przedstawiciela dyplom. - zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność czy godność (rezydencja, akta, korespondencja, mienie).
Immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplom. wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz spod jurysdykcji cywilnej i administracyjnej (trzy wyjątki);
Immunitet od jurysdykcji cywilnej i administr.: a.) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dot. prywatnej własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości, b.) spraw dot. dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplom. Występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobierca w charakterze osoby prywatnej, a nie w interesie państwa wysyłającego, c.) roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplom. poza jego czynnościami urzędowymi.
Immunitet jurysdykcyjny może zostać uchylony przez państwo wysyłające; immunitet sądowy nie zwalnia od odpowiedzialności przed sadami państwa wysyłającego.
Zwolnienie z opłat i podatków - przedst. dyplom. nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społ., jest zwolniony z wszelkich opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych; z wyjątkiem VAT; bagaż dyplomaty jest zwolniony z kontroli.
Kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - poza szefem misji i przedst. dyplom. korzystają członkowie ich rodzin, pozostający z nimi we wspólnocie domowej;
Członkowie personelu administracyjnego i kancelaryjnego - immunitet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej obejmuje tylko czynności o charakterze oficjalnym.
Początek i koniec przywilejów i immunitetów - od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, bądź od chwili notyfikacji jej nominacji MSZ do momentu opuszczenia kraju. W przypadku wojny bądź zerwania stos. dyplom. między państwami, państwo przyjmujące ma obowiązek szanowania i ochrony pomieszczeń misji i jej mienia.
Przejazd przez państwo trzecie - korzystanie z uprzywilejowanego traktowania w czasie przejazdu lub przebywania na terytorium państwa trzeciego pod warunkiem, że znajduje się w drodze do kraju przyjmującego lub w drodze powrotnej (in transitu).
Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego
Poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego - przywileje i immunitety nie wyłączają podlegania miejscowemu prawu, lecz wyłączają jedynie właściwość sądów lokalnych i zastosowania sankcji za naruszenie odpowiednich norm; nie przestrzeganie przepisów może prowadzić do wydania noty protestacyjnej państwa pobytu, uznania za persona non grata, a nawet do wydalenia.
Zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne - zakaz mieszania się w sprawy wew., krytyki polityki państwa pobytu, prowadzenia agitacji przeciwko władzom państwa pobytu.
Zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami - zakaz wykonywania przez przedstawicieli dyplom. w państwie przyjmującym żadnej działalności zawodowej w celu uzyskania korzyści osobistych.
Korpus dyplomatyczny
Węższe i szersze znaczenie korpusu dyplom. - korpus to: wszyscy szefowie placówek dyplom. akredytowanych w danej stolicy (węższe znaczenie); wszystkie osoby zaliczane do personelu dyplom. i korzystający z przywilejów dyplom., którzy są wpisani na specjalną listę prowadzona przez protokół dyplom. miejscowego MSZ (szersze znaczenie).
Dziekan korpusu dyplomatycznego (doyen) - z reguły najstarszy przedstawiciel dyplom., a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju; w niektórych państwach funkcję ta pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki protokolarne i reprezentacyjne. Dziekan (dziekanka z stos. do pań) pomaga nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp.
Istotą korpusu dyplom. jest fakt, że nie jest to żadna organizacja i nie ma osobowości prawnej, pełni role ceremonialną. Stos. z korpusem utrzymuje MSZ poprzez departament protokółu dyplom.
Koniec misji dyplomatycznej
Zakończenie misji na skutek notyfikacji - notyfikacja przez państwo wysyłające państwu przyjmującemu o zakończeniu misji i odwrotnie, na skutek notyfikacji państwu wysyłającemu przez państwo przyjmujące, że odmawia uznania przedstawiciela dyplom. za członka misji.
Uznanie za persona non grata - po uznaniu przez państwo przyjmujące przedstawiciela dyplom. za persona non grata, państwo wysyłające powinno odwołać taka osobę.
Zakończenie misji dyplom. na skutek wypadków losowych - np. śmierć szefa placówki (placówka kieruje charges d'affaires ad interium do czasu nominacji nowego szefa), zmiana stanowiska głowy państwa, przy której przedstawiciel dyplom. jest akredytowany (potwierdzenie listów akredytacyjnych).
Dymisja.
Zerwanie stos. dyplom. - ogłoszenie stanu wojny, rewolucja w państwie wysył. lub przyjm. Lub w przypadku utraty podmiotowości przez któreś z państw.
Zakończenie misji dyplom. w skutek podniesienia rangi misji, czyli zmiany poselstwa w ambasadę.
Stosunki konsularne
Normy regulujące stos. konsularne
stos. konsul. określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego (wielka rola dwustronnych norm umownych)
Konwencje dwustronne - pierwsze zawarte były już w XII i XIII w.
Konwencje wielostronne - obecnie istnieją trzy konwencje wielostronne: dwie regulują stos. konsul. państw amerykańskich - konwencja o funkcjach konsul. z Caracas z 1911 r. i konwencja hawańska o funkcjonariuszach konsul. z 1928 r. Powszechną umowa jest Konwencja wiedeńska o stos. konsul. podpisana 24 kwietnia 1963 r. (weszła w życie w 1967 r.)
Zwyczaj międzynarodowy - konwencje dwustronne zawierające identyczne rozwiązania, mogą być traktowane jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez prawo.
Ustawodawstwo wewnętrzne - w granicach dozwolonych PM; każde państwo samo określa pragmatykę służbowa urzędów konsul., określa ich prawa, obowiązki, rangi itp.
Ustanowienie stosunków konsularnych. Początek i koniec funkcji konsularnych
Ustanowienie stos. konsul. - na podstawie wzajemnego porozumienia; zgoda na ustanowienie stos. dyplom. z reguły oznacza również zgodę na nawiązanie stos. konsul.; zerwanie stos. dyplom. nie pociąga za sobą zerwania stos. konsul.
Wykonywanie funkcji konsul. przez misje dyplom. - specjalne wydziały konsularne, Polska posiada 37 wydziałów konsularnych w ambasadach RP. Nie jest wymagana zgoda państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacja osób, które wykonują funkcje konsul. przy ambasadach.
Ustanowienie placówek konsul. - zgoda na nawiązanie stos. konsul. pozwala państwu wysyłającemu na ustalenie siedziby urzędu konsul., jego klasy i okręgu konsul. (ustalenie kilku placówek konsul. działających w określonych częściach terytorium państwa przyjmującego); propozycje państwa wysył. podlegają aprobacie państwa przyjm.
Listy komisyjne (patenty) - propozycja co do osoby szefa placówki konsul.; szefowie placówek konsul. otrzymują tzw. listy komisyjne wystawione przez głowę państwa, premiera czy ministra SZ (zależnie od przepisów prawa wewnętrznego); wymieniają one nazwisko szefa, jego klasę, okręg konsularny i siedzibę placówki. Patent przekazywany jest rządowi państwa przyjmującego (droga dyplom.). Państwo przyjmujące udziela zgody - udziela exequatur (dopuszczenie szefa placówki do pełnienia swoich funkcji). Nie ma obowiązku udzielania wyjaśnień w przypadku odmowy exequatur.
Zakończenie funkcji konsul. - zawiadomienie przez państwo wysył. państwa przyjm. o zakończeniu czynności przez funkcjonariusza konsul., cofniecie exequatur, notyfikacja przez państwo przyjm. państwu wysył., że przestało uważać daną osobę za członka personelu konsul., zdarzenia losowe, zerwanie stos. konsul., wybuch wojny, zmian w podmiotowości itp.
Funkcje konsularne
ochrona interesów państwa wysył. i jego obywateli,
popieranie rozw. stos. handlowych, gosp., kulturalnych i naukowych między państwami,
zapoznawanie się z warunkami i rozwojem życia handlowego, gosp., kulturalnego i naukowego (legalnymi sposobami), składanie sprawozdań rządowi,
wystawianie paszportów i wiz,
udzielanie pomocy własnym obywatelom,
pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego,
ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, ochrona interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych,
reprezentowanie współobywateli przed sadem lub innymi władzami,
wykonywanie nadzoru nad i kontroli nad statkami i samolotami.
Immunitety i przywileje konsularne
węższe od przywilejów i immunitetów dyplom.; funkcjonalność.
Immunitety i przywileje placówki
Prawo używanie flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej - władze państwa przyjm. bez zgody szefa placówki nie maja prawa wkraczania do pomieszczeń konsul.; domniemanie zgody szefa placówki w przypadku pożaru lub innej katastrofy. Pomieszczenia, wyposażenie itp. są wyłączone spod rekwizycji; nietykalność dokumentów; zwolnienie od opodatkowania.
Prawo porozumienia - swoboda porozumiewania się wszelkimi środkami łączności.
Immunitety i przywileje osobowe
immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsul. - traktowanie z należytym szacunkiem i względem, ochrona przed jakimkolwiek zamachem na osobę przedstawiciela konsul.; funkcjonariusze konsul. nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (pozbawieni wolności za ciężkie zbrodnie tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądowego). Nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych tylko w odniesieniu do czynności wykonywanych podczas pełnienia swych funkcji. Zwolnienia podatkowe i celne.
Szerszy zakres przywilejów i immunitetów konsularnych w polskich konwencjach.
Klasy szefów placówek konsularnych. Korpus konsularny
Klasy szefów: konsul generalny, konsul, wicekonsul, agent konsularny;
Korpus konsul. - szefowie placówek konsul. w danym mieście państwa przyjmującego (węższe znaczenie), wszyscy funkcjonariusze konsul. (szersze znaczenie); na czele stoi najstarszy klasa szef placówki, zwykle konsul generalny, który najwcześniej otrzymał exequatur.
Konsulowie zawodowi i honorowi
konsul zawodowy - urzędnik państwa wysyłającego, mianowany spośród jego obywateli (publiczny charakter do państwa wysyłającego), otrzymuje stałe wynagrodzenie;
konsul honorowy - powoływany na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców (obywateli) państwa przyjmującego (prywatnoprawny stos. do państwa wysyłającego), nie otrzymuje stałego uposażenia, prawo rekompensaty poniesionych wydatków.
Przywileje i immunitety konsula honorowego - zwolniony od wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych z tytułu rekompensaty; może być aresztowany i uwięziony; nietykalność dokumentów i archiwów konsula honorowego.
Organy państwa w stosunkach międzynarodowych
Państwo utrzymuje stosunki z innymi podmiotami, realizuje politykę zagraniczną za pomocą swoich organów, czyli poprzez osoby występujące w charakterze przedstawicieli. Prawo międzynarodowe określa, kto i na jakich zasadach może wyrażać wolę państwa w stosunkach zewnętrznych.
Rodzaje organów państwa: organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzieli się na organy zewnętrzne i wewnętrzne.
Organami wewnętrznymi (konstytucyjnymi) są: głowa państwa, parlament, rząd i szef państwa, minister spraw zagranicznych i minister współpracy gospodarczej z zagranicą. Organami wewnętrznymi mogą być też te powołane do życia w rezultacie umów międzynarodowych i ustaw, zwanych wówczas organami konwencyjnymi specjalnymi.
Organy zewnętrzne to przedstawicielstwa dyplomatyczne (stałe i doraźne), przedstawicielstwa handlowe, przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe i urzędy konsularne.
ORGANY WEWNĘTRZNE
Głowa państwa: o tym, kto jest głową państwa, decyduje konstytucja. Głowa państwa może mieć uprawnienia zarówno rozległe kompetencje, jak i bardzo nikłe. Dla prawa międzynarodowego nie ma w zasadzie różnicy, czy głowa państwa jest jednoosobowa, dwuosobowa (jak w San Marino) czy kolegialna; nie ma znaczenia też czy jest prezydentem, monarchą itp. Głowa państwa posiada nieograniczone prawo reprezentowania państwa w stosunkach zewnętrznych oraz zespół przywilejów i immunitetów („immunitet suwerena”).
Uprawnienia głowy państwa: wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, zawieranie umów międzynarodowych bez potrzeby wykazywania się pełnomocnictwami oraz ogłaszanie stanu wojny i pokoju.
Przywileje i immunitety: przywileje, z których korzysta głowa państwa na terenie innego kraju, mają umożliwić jej nieskrępowane reprezentowanie i funkcjonowanie w charakterze organu państwa. Szef państwa nie podlega więc jurysdykcji karnej, administracyjnej i (z wyjątkami) cywilnej. Przywileje te rozciągają się na jego rodzinę i osoby towarzyszące. Szef państwa jest nietykalny (to rozciąga się też na środki transportu, korespondencję, rezydencję).
Odpowiedzialność: współcześnie ograniczona została zasada wyłączająca jakąkolwiek odpowiedzialność głowy państwa za działania urzędowe. Są więc szefowie państw odpowiedzialni za zbrodnie i przestępstwa międzynarodowe.
Parlament: rola parlamentu w kształtowaniu polityki zewnętrznej państwa jest różna i zależy od ustroju społeczno - ekonomicznego i systemu rządów. Ponieważ sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały określające podstawowe kierunki działalności państwa, a jednocześnie sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów administracji, nie tylko kontroluje sposób prowadzenia polityki zagranicznej, ale jest istotnym czynnikiem w jej kształtowaniu. Parlament decyduje bezpośrednio (lub pośrednio - przez zgodę) o ogłoszeniu stanu wojny.
Udział w realizacji polityki zagranicznej: obok wzajemnych kontaktów między parlamentami i wymianą wizyt, posłowie i senatorowie składają oficjalne wizyty, a nawet prowadzą bezpośrednie rokowania z rządami innych państw. W 1889 utworzona została Unia Międzyparlamentarna.
Rząd i premier: w dobie współczesnej organ faktycznie określający kształt i główne kierunki polityki zagranicznej. O kompetencjach i zależnościach głowa państwa - rząd i rząd - parlament mówi konstytucja. RM RP prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków między państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy wymagające ratyfikacji oraz inne umowy międzynarodowe. Rządy coraz częściej traktowane są jako synonim państwa (stąd umowy międzyrządowe, organizacje międzyrządowe).
Uprawnienia premiera: rozległe w sferze stosunków międzynarodowych. Posiada prawo zawierania umów międzynarodowych, prowadzenia rokowań oraz oświadczenia woli państwa bez specjalnych pełnomocnictw. Przyjmuje obcych przedstawicieli dyplomatycznych oraz wystawia pełnomocnictwa (zazwyczaj z kontrasygnatą MSZ) przedstawicielom państwa w organach i organizacjach międzynarodowych oraz delegatom na konferencje międzynarodowe.
Minister i ministerstwo spraw zagranicznych: MSZ reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych. Może prowadzić rokowania dwustronne i wielostronne bez oraz podpisywać umowy bez okazywania specjalnych pełnomocnictw. Jego oświadczenia są wiążące dla państwa. MSZ utrzymuje stały kontakt z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi. Bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających, uczestniczy w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych, towarzyszy prezydentowi i premierowi w ich wizytach zagranicznych, powołuje własnych i przyjmuje obcych charges d'affaires, kontrasygnuje listy uwierzytelniające wystawiane dyplomatom przez głowę państwa.
Ministerstwo: personel ministerstwa składa się z wielu pracowników w związku ze skomplikowaną sytuacją międzynarodową w sferze politycznej, kulturalnej, technicznej, naukowej itp. Pod kierunkiem ministra ministerstwo prowadzi całość polityki zagranicznej państwa, utrzymuje kontakt z obcymi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz kieruje pracą własnych placówek.
Struktura: ministerstwa składają się z reguły z trzech rodzajów departamentów: terytorialnych (prowadzących i koordynujących bieżącą politykę wobec określonych grup krajów), funkcjonalnych (zajmujących się wydzielonymi zagadnieniami: sprawami konsularnymi, prawnymi, traktatowymi, kulturalnymi itp.) i administracyjnych (charakter pomocniczy - gabinet ministra, łączność itp.).
Minister gospodarki: do jego zadań należy inicjowanie polityki państwa w zakresie stosunków gospodarczych, jej realizacja i koordynacja działań. Podejmuje też działania na rzecz dostępu do rynków zagranicznych dla polskich towarów, promocja rodzimej gospodarki za granicą, współpraca z właściwymi organizacjami oraz tworzenie i utrzymywanie placówek ekonomiczno - handlowych za granicą. Współdziała z MSZ w reprezentowaniu rządu w stosunkach gospodarczych z zagranicą, realizuje zadania RM w zakresie współpracy gospodarczej.
ORGANY ZEWNĘTRZNE
Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne: ich liczba jest różna i zależy od pozycji i znaczenia danego państwa w stosunkach międzynarodowych. Polska utrzymuje kontakty ze wszystkimi państwami europejskimi, a w 1996 posiadała 84 ambasady.
Istota stałych misji dyplomatycznych: są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu. Sposoby ich zakładania i odwoływania, funkcje i obowiązki reguluje prawo dyplomatyczne składające się z norm zwyczajowych i konwencyjnych oraz konwencja wiedeńska z 1961.
Misje specjalne: są to delegacje i przedstawicielstwa wysłane przez państwo dla załatwienia określonych spraw (misje ad hoc). Misje te są coraz częstsze, a na ich czele stać mogą: głowa państwa, szef rządu, MSZ, ambasadorowie czy posłowie.
Cele: mogą być polityczne (prowadzenie rokowań i załatwienie spraw spornych, negocjacje, podpisywanie umów dwustronnych czy deklaracji), ceremonialne (pogrzeby, koronacje, śluby) oraz techniczne (mające na celu rozwiązanie problemów specjalistycznych). Osobną grupę stanowią misje wysyłane na konferencje międzynarodowe.
Przedstawicielstwa handlowe: instytucja wprowadzona do praktyki międzynarodowej w wyniku ustanowienia monopolu handlu zagranicznego, a więc sytuacji, w której wymiana handlowa prowadzona jest przez państwo lub z jego upoważnienia. Przedstawicielstwa mogą być powołane w państwach, z którymi np. Polska nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych.
Zadania: reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu, działanie na rzecz stosunków gospodarczych, badanie sytuacji ekonomicznej kraju pobytu, uczestnictwo w przygotowaniach do umów z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych, udzielanie pomocy
przedsiębiorstwom handlu zagranicznego w ich działalności i ocena tej działalności.
Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych: wobec dynamicznego rozwoju organizacji międzynarodowych i wzrostu ich pozycji obok delegacji uczestniczących w czasowych posiedzeniach pojawiły się stałe przedstawicielstwa państw.
Cele: przedstawicielstwo pozwala na utrzymywanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji, zapewnia szybkie otrzymywanie dokumentacji i informacji, pozwala utrzymywać stosunki i uwzględniać stanowisko z innymi państwami. Zakres pracy przedstawicielstw oraz ich zasady reguluje konwencja wiedeńska z 14 marca 1975. Przewiduje ona również przyznanie przez państwo, na terytorium którego znajduje się siedziba organizacji, ułatwień przedstawicielstwom w wykonywaniu ich funkcji.
Urzędy konsularne: pogląd na status konsula jest tematem sporów w literaturze; jednak należy przyjąć, że urzędy te reprezentują państwo w stosunkach zewnętrznych, choć w ograniczonym zakresie w porównaniu do przedstawicielstw dyplomatycznych. Wyraźne jest tu coraz większe zacieranie się różnic w położeniu konsula i dyplomaty.
Zadania: oprócz ochrony interesów obywateli jest to również ochrona interesów państwa oraz popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a przyjmującym. Tak więc jeżeli dyplomata reprezentuje ogólne interesy państwa i obywateli, to konsul przedstawia skonkretyzowane interesy państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania, opieki i ochrony. Rozszerzenie funkcji konsula prowadzi także do rozszerzania przyznanych immunitetów i przywilejów.
Misje wojskowe: jest to szereg różniących się między sobą przypadków działania jednostek wojskowych, żołnierzy i oficerów w charakterze organu zewnętrznego państwa. W szerszym znaczeniu zewnętrznym organem państwa są wszelkie zorganizowane siły zbrojne poza jego granicami.
Rodzaje: istnieją misje wojskowe doraźne, wysłane dla załatwienia określonej sprawy, złożenia wizyty czy rewizyty; drugim rodzajem są stałe misje wojskowe w wyniku umów międzynarodowych. Te zaś dzielą się na posiadające uprawnienia do ogólnej reprezentacji państwa (funkcjonujące niejako zamiast przedstawicielstw dyplomatycznych) oraz misje wysyłane na podstawie umów międzynarodowych, których zadania są ograniczone do reprezentowania państwa w sferze militarnej.
STOSUNKI DYPLOMATYCZNE
Stosunki dyplomatyczne regulowane są przez zespół norm prawa międzynarodowego, wyodrębnionych jako prawo dyplomatyczne. Całość prawa dyplomatycznego została skodyfikowana w podpisanej 18 kwietnia 1961 konwencji wiedeńskiej (obowiązującej od roku 1964).
Ustanowienie stosunków dyplomatycznych: wszystkie suwerenne państwa mają prawo legacji czynne i bierne.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych: porozumienie o nawiązaniu stałych stosunków dyplomatycznych jest pierwszym krokiem do ustanowienia stałych misji. Drugi krok to znalezienie odpowiedniego szefa misji (kandydata, który spełniałby warunki państwa wysyłającego i przyjmującego). Zgoda przez państwo przyjmujące na proponowaną osobę nazywa się agrement.
Listy uwierzytelniające: wystawiane dla ambasadora czy posła przez szefa państwa, przez MSZ w przypadku charge d'affeires. W czasie krótkiej ceremonii złożenia listów uwierzytelniających ambasador wygłasza krótkie przemówienie, po czym przyjmowany jest na audiencję u głowy państwa.
Akredytacja w kilku krajach: szef misji może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w kilku krajach. Misja dyplomatyczna w państwie, w którym szef misji nie ma stałej siedziby może być kierowana przez charge d'affaire ad interim.
Funkcje misji dyplomatycznej: główne funkcje polegają na:
Reprezentowaniu państwa wysyłającego w państwie przyjmującym: szef misji reprezentuje swój kraj, jego oświadczenia mają charakter oficjalny (choć państwo wysyłające ma możliwość zdezawuowania oświadczeń swego przedstawiciela i odwołania go do kraju)
Ochronie interesów państwa wysyłającego i jego obywateli: chroniąc interesy swego państwa i obywateli misja prowadzi rokowania, stara się zapobiegać szkodliwym dla swojego kraju zjawiskom, sprawuje opiekę nad obywatelami przebywającymi na terytorium państwa pobytu.
Prowadzenia rokowań z państwem pobytu
Ustalaniu (w granicach prawa) warunków rozwoju w państwie przyjmującym oraz składanie sprawozdań
Popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym i rozwijanie stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych.
Niektóre przedstawicielstwa dyplomatyczne wykonują także funkcje konsularne
Klasy szefów misji, precedencja: szefowie misji dyplomatycznych mogą należeć do jednej z trzech klas:
ambasadorów i nuncjuszów (akredytowani przy głowie państwa)
posłów nadzwyczajnych oraz ministrów pełnomocnych czy internuncjuszów (akredytowani przy głowie państwa)
charges d'affaires (akredytowani przy MSZ)
Istnieje także możliwość ustanawiania ministrów - rezydentów, jednak jest to klasa szefów misji, która z czasem utraciła swoje znaczenie. Coraz rzadziej ustanawiani są również posłowie.
Precedencja: pierwszeństwo między szefami placówek. Sprawę rozwiązano w prosty sposób - o pierwszeństwie decyduje kolejność urzędowej notyfikacji daty ich przybycia (pomysł Talleyranda).
Personel misji dyplomatycznej: funkcje misji wykonywane są przez szefa, służy mu jednak personel, który dzieli sią na dyplomatyczny (radcy, sekrearze i attaches; korzystają z przywilejów i immunitetów), administracyjny i techniczny (pracownicy kancelarii, lekarze, prawnicy itd.) oraz służbę misji (obsuga - kierowcy, dozorcy, sprzątaczki itp.).
PRZYWILEJE I IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE
Pojęcie przywilejów i immunitetów: są to wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju.
Podstawa przywilejów i immunitetów: na pytanie, dlaczego organy wewnętrzne i zewnętrzne państwa występujące w stosunkach międzynarodowych korzystają z przywilejów i immunitetów poza granicami swego kraju, padają trzy odpowiedzi:
Teoria eksterytorialności: bierze się z idei, jakoby misja była traktowana tak, jakby była częścią terytorium państwa wysyłającego. Przeczy ona jednak jawnie rzeczywistości (istotą misji dyplomatycznej jest przebywanie na terytorium innego kraju);
Teoria reprezentacji: skoro przedstawiciel dyplomatyczny jest alter ego monarchy - suwerena, który nie podlega żadnej władzy, to i on powinien traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety. W innej wersji zasada ta mówi, że przedstawiciel jest reprezentantem narodu i państwa, a skoro wszystkie państwa są sobie równe, to organy jednego państwa nie mogą podlegać organom drugiego.
Teoria funkcjonalna: warunkiem wykonywania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów.Gdyby dyplomaci podlegali państwu przyjmującemu, nie mogliby działać niezależnie.
Przywileje i immunitety misji:
Nietykalność: nietykalność w aspekcie negatywnym oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mogą wchodzić na jej teren; w aspekcie pozytywnym nakłada podjęcie wszelkich niezbędnych środków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem. Rozciąga się ona też na środki transportu misji, a także archiwa i dokumenty.
Prawo porozumiewania: misja ma prawo porozumiewania się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują. Porozumiewać się można za pomocą kodu lub zaopatrzonego w urządowy dokument kuriera. Misja ma prawo oznakowania swoich oficjalnych pomieszczeń i środków transportu.
Przywileje i immunitety osobowe:
Nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego: zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: aresztowania czy zatrzymania, nakaz traktowania z należytym szacunkiem oraz obowiązek przedsięwzięcia wszelkich kroków dla jego ochrony. Nietykalność rozciąga się na rezydencję, akta i korespondencję.
Immunitet jurysdykcyjny: wyłączenie spod jurysdykcji prawa cywilnego i administracyjnego państwa przyjmującego. Immunitet ten może być uchylony przez państwo wysyłające kierującej się interesem stosunków dwustronnych.
Zwolnienie z opłat i podatków: nie podlega przepisom o ubezpieczeniach społecznych, jest zwolniony od wszelkich opłat i podatków. Zwolnienia obejmują także opłaty celne za przedmioty przywożone do użytku służbowego i osobistego.
Kategorie osób korzystających z immunitetu: poza szefem misji i personelem dyplomatycznym, korzystają także członkowie rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej, jeżeli są obywatelami państwa przyjmującego. W przypadku członków personelu administracyjnego immunitet jurysdykcyjny dotyczy tylko spraw mających charakter oficjalny.
Początek i koniec przywilejów: osoba uprawniona do immunitetu korzysta z nich od momentu wjazdu na terytorium państwa do czasu jego opuszczenia. Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta też ze szczególnych przywilejów podczas przejazdu przez państwo trzecie (zasada nietykalności).
Obowiązki przedstawicieli dyplomatycznych wobec państwa przyjmującego: elementarnym obowiązkiem jest poszanowanie praw i przepisów państwa przyjmującego. Dyplomata nie przestrzegający przepisów porządkowych naraża się na notę protestacyjną państwa pobytu, na uznanie persona non grata lub nawet wydalenie. Drugą zasadą jest zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne państwa, poddawania krytyce jego polityki lub działania przeciwko władzom. Trzecia zasada to zakaz wykorzystywania pomieszczeń misji w sposób niezgodny z jej funkcjami.
KORPUS DYPLOMATYCZNY
Korpus dyplomatyczny w węższym znaczeniu obejmuje wszystkich szefów placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy. W szerszym natomiast odnosi się do wszystkich osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i korzystających z przywilejów dyplomatycznych, którzy wpisani są na specjalną listę prowadzoną przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ.
Dziekan korpusu dyplomatycznego: stoi na czele korpusu dyplomatycznego. Jest z nim z reguły najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny, a więc ambasador najdłużej przebywający w danym kraju. Jego obowiązki ograniczają się do sfery protokolarnej i reprezentacyjnej. Służy on nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, kolejności składania wizyt itp.
Istota: korpus nie jest ani organizacją polityczną, ani prawną, nie ma też osobowości prawnej. Współcześnie odgrywa niemal wyłącznie rolę ceremonialną. Stosunki z korpusem utrzymuje MSZ państwa pobytu poprzez departament protokołu dyplomatycznego.
KONIEC MISJI DYPLOMATYCZNEJ
Zakończenie misji na skutek notyfikacji: państwo przyjmujące otrzymuje notę o zakończeniu misji od państwa wysyłającego lub na odwrót (odmowa uznania).
Uznanie za persona non grata: odmowa dalszego uznawania przedstawiciela za członka misji przez państwo przyjmujące. Państwo wysyłające powinno odwołać taką osobę.
Wypadki losowe: śmierć szefa placówki, zmiana stanowiska głowy państwa, przy której jest akredytowany.
Dymisja;
Zerwanie stosunków dyplomatycznych: w wypadku zakończenia działalności całej placówki, np. przy zerwaniu stosunków dyplomatycznych, ogłoszeniu stanu wojny, wybuchu rewolucji lub utraty podmiotowości przez państwo przyjmujące lub wysyłające.
STOSUNKI KONSULARNE
Normy regulujące: stosunki konsularne, podobnie jak dyplomatyczne, określane są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych. W przeciwieństwie do prawa dyplomatycznego w prawie konsularnym dużo większą rolę odgrywają dwustronne normy umowne. Są to zarówno konsularne konwencje dwustronne oraz wielostronne (obecnie istnieją trzy takie konwencje - jedną z nich jest konwencja o stosunkach konsularnych podpisana 24 kwietnia 1963 w Wiedniu). W granicach dozwolonych prawem międzynarodowym stosunki konsularne regulowane są także przez ustawodawstwo wewnętrzne. Każde państwo ustala pragmatykę służbową urządników konsularnych, określa ich prawa, obowiązki, zadania jakie powinni wypełniać.
Początek i koniec: ustanowienie stosunków konsularnych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia; zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych z reguły oznacza też zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych (choć nie na odwrót).
Wykonywanie funkcji konsularnych przez misje dyplomatyczne: funkcje konsularne wykonywane są nie tylko za pośrednictwem specjalnych placówek konsularnych, ale są też pełnione przez misje dyplomatyczne, posiadające specjalne wydziały konsularne.
Ustanowienie placówek konsularnych: zgoda na nawiązanie stosunków konsularnych daje prawo państwu wysyłającego do ustalenia siedziby urzędu konsularnego, jego klasy i okręgu konsularnego. Państwo wysyłające może ustalić kilka placówek konsularnych działających w określonym terytorium państwa przyjmującego.Szefowie placówek konsularnych otrzymują podpisane przez głowę państwa, premiera lub MSZ, które (zwane też patentami) przekazywane są w drodze dyplomatycznej rządowi państwa pryjmującego. Jest on propozycją co do osoby szefa placówki konsularnej.
Zakończenie: ma miejsce na skutek zawiadomienia przez państwo wysyłającego, cofnięcia exequatur (uznania) przez państwo przyjmujące, lub tak jak w przypadku placówek dyplomatycznych.
Funkcje konsularne: określane są w umowach i zwyczaju międzynarodowym, a także ustawodastwie wewnętrznym. K. Libera wskazuje na następujące funkcje: kompetencje o charakterze ogólnym, opieka nad obywatelami państwa wysyłającego, kompetencje w sferze obrotu gospodarczego, żeglugi morskiej i powietrznej oraz kompetencje o charakterze prawnym i administracyjnym.
Funkcje konsularne w konwencji wiedeńskiej:
Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli
Popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych,kulturalnych i naukowych
Zapoznawanie się z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz zdawanie sprawozdań.
Wystawianie paszportów i wiz
Udzielanie pomocy własnym obywatelom
Pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi
Ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej czynności do zdolności prawnej
Reprezentowanie współobywateli przed sądem i innymi władzami państwa przyjmującego
Wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami
Udzielanie pomocy statkom i samolotom
Immunitety i przywileje placówki: Prawo używania flagi i godła oraz nietykalność placówki konsularnej. Placówki posiadają prawo porozumiewania (podobnie jak dyplomatyczne).
Immunitety i przywileje osobowe: funkcjonariusze konsularni nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu (z wyjątkiem ciężkich zbrodni - powyżej 5 lat). Mogą być pozbawieni wolności tylko w wykonaniu ostatecznego i prawomocnego wyroku sądowego. Nie podlegają jurysdykcji sądowej w odniesieniu do czynności wykonywanych w toku pełnienia funkcji konsularnych.
Klasy szefów placówek konsularnych: można wyróżnić cztery klasy szefów: konsulów generalnych, konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych.
Konsulowie zawodowi i honorowi: konsulowie zawodowi są urzędnikami państwa wysyłającego, mianowanymi pośród jego obywateli. Konsulowie honorowi natomiast są powoływani na drodze umowy przez państwo wysyłające wśród obywateli państwa przyjmującego. Ten pierwszy pobiera stałe uposażenie i nie może oddawać się innemu działaniu zarobkowemu, ten drugi - ma tylko prawo do rekompensaty poniesionych wydatków z pobieranych opłat konsularnych. Konsul honorowy korzysta także z wąskiego zakresu immunitetów - jest zwolniony z podatków od sum otrzymanych z państwa wysyłającego, może być aresztowany i uwięziony.