Dorota Skrobacz

Szkoła Podstawowa

im. Ewarysta Estkowskiego

w Mikstacie

PŁASKOSTOPIE - CHARAKTERYSTYKA WADY, PROFILAKTYKA ORAZ TERAPIA

MIKSTAT 2003

SPIS TREŚCI

1. Wstęp

2. Przyczyny i rodzaje płaskostopia ( Podam przyczyny oraz wymienię i scharakteryzuję rodzaje płaskostopia )

3. Rola zabaw i gier ruchowych oraz ćwiczeń korekcyjnych w niwelowaniu płaskostopia-terapia ( Omówię kiedy zabawy i gry ruchowe mogą być wykorzystane do potrzeb gimnastyki korekcyjnej-kryteria; podam najciekawsze ćwiczenia, zabawy i gry ruchowe, które przyczynią się do zlikwidowania płaskostopia )

4. Jak zapobiegać powstawaniu płaskostopia? ( Postępowanie profilaktyczne, podstawowe zasady, którym powinno odpowiadać obuwie, wzmocnienie układu mięśniowego stopy dziecka za pomocą ćwiczeń, wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowego ustawienia i obciążenia stopy w warunkach obciążenia i odciążenia, w staniu, chodzie oraz różnych sytuacjach życiowych wymagających pracy stóp )

1.WSTĘP

Jedną z najczęstszych wad stopy u dzieci w wieku szkolnym jest płaskostopie. Celem niniejszej pracy jest ustalenie rodzajów postaci tej wady, sposobów jej korekcji w warunkach szkolnych oraz profilaktyki ze szczególnym zwróceniem uwagi na zajęcia wychowania fizycznego i gimnastyki korekcyjnej.

Płaskostopie jest to wada kończyn dolnych polegająca na obniżeniu łuków wysklepiających stopę. W warunkach prawidłowych stopa opiera się o podłoże trzema punktami:

• piętą

• głową pierwszej kości śródstopia

• głową piątej kości śródstopia.

Między tymi punktami przebiegają trzy główne łuki stopy:

• podłużny przyśrodkowy

• podłużny boczny

• poprzeczny przedni

Ich obniżenie prowadzi do płaskostopia.

Obniżenie to spowodowane jest specyficzną rolą stopy polegającą na przenoszeniu zsumowanego ciężaru ciała, różnych jego ruchów i postaw na podłożu i odwrotnie; udział w dostosowaniu się ciała do zmiennych warunków podłoża. Zrozumiałe jest więc, dlaczego stopa zaangażowana we wszystkich prawie czynnościach życia, podlega szczególnym ich wpływom. Przeciążenie stopy spotęgowane niewydolnością jej układu mięśniowo-więzadłowego doprowadza do:

• zniekształceń

• zaburzenia funkcji

• bolesności.

Ze względu na częstość występowania tej wady u dzieci, moje rozważania będą skupiać się na stopie płaskiej statycznej (pes planus).

Gimnastyka korekcyjna niwelująca płaskostopie jest kierowana przede wszystkim do dzieci młodszych z wadami nie wymagającymi jeszcze postępowania rehabilitacyjnego. Są to dzieci, u których płaskostopie jest wynikiem słabego umięśnienia. Dzieci te wymagają dodatkowego ruchu - ruchu korekcyjnego. Aby zachęcić je do ćwiczeń, stworzyć dodatkową motywację należy w zajęciach gimnastyki korekcyjnej stosować w jak największym stopniu najwłaściwszą dla tego wieku formę zajęć jaką są zabawy i gry ruchowe.

Zabawy i gry ruchowe są atrakcyjną formą ćwiczeń dla wszystkich grup wiekowych. Zabawa czy gra ruchowa, aby mogła być wykorzystana do potrzeb gimnastyki korekcyjnej, musi spełniać pewne kryteria:

• kształtować odruch prawidłowej postawy ciała

• oddziaływać na poszczególne grupy mięśniowe w celu likwidacji dystonii mięśniowej

• stworzyć możliwość utrzymania poprawnej pozycji w trakcie trwania całej zabawy czy gry ruchowej.

Należy pamiętać o tym, że większość przypadków płaskostopia jest wadą nabytą Tak więc profilaktyka i leczenie dzieci młodszych jest są łatwe i skuteczne. Odgrywa to ogromną rolę w osiąganiu prawidłowej postawy człowieka. Profilaktyka to odpowiednie ćwiczenia, utrzymanie prawidłowego ciężaru ciała, a także zapewnienie stopom oraz całemu narządowi ruchu i postawie dziecka prawidłowego rozwoju w warunkach zbliżonych jak najbardziej do naturalnych.

Literatura, którą zamierzam wykorzystać w dalszej części pracy to głównie literatura fachowa opracowana między innymi przez: Marię Kutzner-Kozińską, Marię Kotecką-Noceń, Sławomira Owczarka i Mariana Bondarowicza.

2. PRZYCZYNY I RODZAJE PŁASKOSTOPIA

1. W różnych okresach życia dziecka ukształtowanie kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. Znajomość tych fizjologicznych różnic jest niezbędna dla postawienia właściwego rozpoznania i pozwoli ustrzec się zarówno przed zbędną a więc szkodliwą, ingerencją terapeutyczną, jak i przed przeoczeniem stadium początkowego rozwoju.

Okresy intensywnego rozwoju przyczyniają się - z jednej strony - do szybkiego postępowania i utrwalania zniekształceń ( na skutek nawarstwiania się procesu wzrostu ), także w obrębie tkanki kostnej, z drugiej jednak stwarzają jeszcze możliwość skutecznej interwencji. Funkcja stopy - zarówno podporowa, jak i nośna - wymaga wydolnego pod względem statycznym i dynamicznym układu kostnego, więzadłowego i mięśniowego.

Układ kostny stopy - element bierny jej budowy ma swoistą architekturę zewnętrzną

i wewnętrzną, zapewniającą zarówno utrzymanie ciężaru ciała, jak i zdolność dostosowywania się do zmian; podłoża, obciążenia, pozycji, ruchów itp..

Architekturę zewnętrzną tworzy system łuków podłużnych i poprzecznych, które są jakby resorami rozciągającymi się pod wpływem ucisku ( obciążenia ) i powracającymi następnie do stanu wyjściowego dzięki swym właściwością.

Oprócz przyczyn, na które nauczyciel bądź nie ma wpływu bądź ma go

w ograniczonym stopniu, jak wrodzone wady budowy, zniekształcenia spowodowane przez przebyte choroby, np. krzywicę, zmiany kostne z powodu gruźlicy kostnej itp., a także ogólne złe warunki bytowe istnieje duża grupa przyczyn, które powodują płaskostopie.

Przede wszystkim należy stwierdzić, że jedną z przyczyn jest nieuświadomienie rodziców, co do stosowania odpowiednich metod i środków wychowawczych.

Wiele czynników wpływających na rozwój organizmu może wpływać na rozwój stopy - odżywianie, mieszkanie, zajęcia, sposób ubierania ( nieodpowiednie buty ).

W naszych warunkach cywilizacyjnych większość ludzi ma stopy jeśli nawet nie zniekształcone, to źle rozwinięte, niedostosowane do warunków, jakie mają spełniać. Zdrowe, prawidłowe stopy mają dzieci zdrowe i prawidłowo rozwinięte oraz ludy żyjąc w naturalnym środowisku, zwanym przez nas prymitywnym. Dzieci tych ludów od wczesnego dzieciństwa chodzą boso, po trawie, piasku, poszyciu leśnym, nierównościach gruntu i skałach, wspinają się na drzewa, chodzą i biegają nieproporcjonalnie więcej niż ich rówieśnicy z krajów cywilizowanych. Stopy małych dzieci z różnych kontynentów świata są bardzo podobne. Wszystkie te stopy „ wyłuskane ze śpioszków , pieluszek i maleńkich bucików odznaczają się swobodnymi ruchami świadczącymi o doskonale rozwiniętych mięśniach, mają prawidłowo ucieploną miękką skórę i mimo pozornego płaskostopia - dobrze rozwinięte sklepienia.

Właściwe ustawienie kości względem siebie, dobre ich „powiązanie”- jak powiedziano wyżej- zależne jest od więzadeł i mięśni. Więzadła jakkolwiek silne, nie są

w stanie stawić oporu sile ciężaru ciała; aby nie zwiotczały, nie rozciągnęły się, muszą być podtrzymywane przez silne, mocno napięte mięśnie stopy. Krótkie nawet rozluźnienie napięcia mięśniowego powoduje spłaszczenie obu sklepień, co objawi się obniżeniem wewnętrznego brzegu stóp. Przy silnym układzie mięśniowym stan ten szybko mija, jeśli jednak jest osłabiony, dochodzi stopniowo do rozciągania więzadeł, narastania zniekształcenia i utrwalenia płaskostopia. Stopa traci zdolność kompensacji.

Tak więc pierwotną i zasadniczą przyczyną omawianego schorzenia jest niewydolność mięśniowa. Niewydolność ta może dotyczyć dziecka z objawami ogólnie wadliwej postawy, z ogólnym osłabieniem układu mięśniowego i być jednym z objawów tego osłabienia; znacznie częściej natomiast jest wynikiem dysproporcji pomiędzy siłą mięśni a stawianymi jej wymaganiami, czyli wynikiem niedostosowania, nie przygotowania do obciążenia mięśni stóp. Stopa ludzka przez wiele tysięcy lat dostosowywała się do noszenia ciała po rożnego rodzaju nierównościach, po gruntach twardych i miękkich, po podłoży śliskim i nierównym. W takich warunkach mięśnie bosej stopy wykonywały naprzemienną pracę; jedne grupy mięśniowe w tym samym czasie pracowały, inne odpoczywały. Powodowało to równomierny rozwój zarówno mięśni odpowiedzialnych za zginanie i prostowanie stopy w stawie skokowym górnym (ruch w dół i w górę) , za ruchy obrotowe stopy w stawie skokowym dolnym (przywodzenie, odwodzenie, nawracanie, odwracanie), jak i za przypieranie stopy do podłoża.

Dzisiejsze warunki miejskie zmuszają nas od wczesnego dzieciństwa do chodzenia po równym, twardym podłożu, angażując głównie zginacze i prostowniki stopy, pozostawiając w bezruchu mięśnie odpowiedzialne za ruchy boczne, za ruchy w stawie skokowym dolnym-a więc mięśnie odpowiedzialne za sklepienia.

Nic więc dziwnego, że mięśnie te wcześnie odmawiają posłuszeństwa. Sytuacje tę pogarsza fakt ciągłego noszenia obuwia, które umożliwia ruchy palców i prowadzi do niedorozwoju mięśni podeszwowych. Niekorzystny wpływ zbyt wcześnie i zbyt często noszonego twardego obuwia pogarsza fakt długiego przebywania w pozycji stojącej, siedzącej - a co gorsze - siedzącej ze zwisającymi nogami. Taka pozycja wpływa niekorzystnie na krążenie krwi w nogach, powstaje bowiem zaleganie krwi żylnej, co następnie nie pozwala na dostateczny dopływ krwi tętniczej, co odbija się niekorzystnie na odżywianiu wszystkich tkanek stopy. Niedożywienie tkanek pociąga za sobą gorszy rozwój stopy u dzieci, które gdy dorosną, cierpią na osłabienie wszystkich elementów stopy.

Powyżej zostały omówione czynniki leżące u samego źródła stopy płaskiej, płasko-koślawej, czynniki charakterystyczne dla całej populacji epoki, w jakiej żyjemy⁴

Obok podstawowych czynników zaistnieć może szereg okoliczności szczególnie niekorzystnych z punktu widzenia rozwoju stopy. Taką okolicznością - bywa powiększenie ciężaru ciała czy stałe noszenie ciężarów oraz przewlekłe choroby sprzyjające ogólnemu osłabieniu mięśni; do takich chorób należy w pierwszym rzędzie zaliczyć krzywicę, która osłabia cały układ ruchowy. Podobny wpływ mogą mieć okresy szybkiego wzrostu - szczególnie okres dojrzewania - z czym wiąże się częściowo mniejsza lub większa dysproporcja między szybszym rozwojem układu kostnego (biernego) a znacznie powolniejszym układu mięśniowego (czynnego).

Należy również pamiętać, że każda poważniejsza choroba, długie leżenie, ograniczenie możliwości ruchowych dziecka odbijają się ujemnie na funkcji mięśniowej organizmu, a więc i stopy.

W związku z powyższym specjalnego znaczenia nabierają okresowe badania dzieci, co daje szansę uchwycenia w porę odchyleń od normy i skutecznego leczenia jeszcze nie utrwalonych zniekształceń.⁵

2. Wady stóp różnią się pod względem okresu występowania, charakteru zmian zniekształcających, stopnia zaawansowania zmian itd. Do często spotykanych należą: stopa koślawa, płaska, końska, szpotawa, końsko-szpotawa, piętowa, wydrążona. Chorobą naszego wieku można jednak nazwać płaskostopie statyczne. Specyficzna rola stopy to przenoszenie zsumowanego ciężaru ciała, różnych jego ruchów i postaw na podłożu i odwrotnie. Zrozumiałe jest więc, dlaczego stopa zaangażowana we wszystkich prawie czynnościach życia, podlega szczególnie ich wpływom. Przeciążenie stopy spotęgowane niewydolnością jej układu mięśniowo - więzadłowego doprowadza do zniekształceń, zaburzenia funkcji, bolesności. Obserwuje się na przykład stopę statyczną w zawodach wymagających stania oraz przenoszenia ciężarów.

Stopa płaska podłużnie charakteryzuje się tym, iż największe zmiany zachodzą

w stawach najbardziej ruchomych: piętowo - skokowym i skokowo - łódkowym. Kość piętowa ustawia się koślawo, głowa kości skokowej zsuwa się w dół do środka i ku przodowi, pociąga za sobą kość łódkową, co przyczynia się do odwiedzenia przodostopia. Wynikiem tych zmian jest spłaszczenie łuku dynamicznego w miejscach największego obciążenia.

Ze względu na lokalizację spłaszczenia rozróżniamy: stopę płaską podłużnie

z koślawością kości piętowej lub bez koślawości, stopę płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub nie, stopę płasko - koślawą ze zniesieniem obu łuków.

Ze względu na stopień zaawansowania procesu patologicznego można wyróżnić następujące okresy rozwoju stopy płaskiej podłużnie:

• stopa płaska niewydolna (niewydolność mięśniowa) - jest ona najlżejszą formą płaskostopia. W odciążeniu (np. leżąc) łuki stopy ukształtowane są prawidłowo. W obciążeniu ciężarem własnym, zwłaszcza dodatkowym ulegają one spłaszczeniu.

• stopa płaska wiotka (niewydolność więzadłowa) - charakteryzuje się tym, że w odciążeniu łuki jej są już nieco spłaszczone; potęguje się to w warunkach wzrastającego obciążenia. Występuje też koślawość kości piętowej.

• stopa płaska przykurczona - może ona towarzyszyć poprzedniej postaci stopy płasko - koślawej statycznie lub też stanowi odrębną jednostkę chorobową. Przyczyną są zmiany zniekształcające lub przewlekłe zapalenie stawów stępu.

• stopa płaska zesztywniała - jest ona wynikiem zmian strukturalnych - zniekształcających w obrębie stawów i kości. Odmiennie niż powyższe, utrwalona - może być nawet niebolesna, mimo dużych odkształceń.

Dość wydolna statycznie, nie ma ona jednak zdolności dostosowywania się do zmian podłoża, pozycji itp.

Stopa płaska poprzecznie - towarzyszy najczęściej niedomodze mięśniowej lub więzadłowej stopy. Polega na obniżeniu główek drugiej i trzeciej kości śródstopia i spłaszczeniu łuku poprzecznego przedniego i występowaniu często znacznej bolesności.

U dzieci w większości przypadków przebiega boleśnie. Pod wyżej wymienionymi główkami wytwarza się gruby i drążący w głąb odcisk.

Ze stopą poprzecznie - płaską, zwłaszcza w przypadku szpotawego ustawienia pierwszej kości śródstopia, występuje paluch koślawy - zniekształcenie polegające na odchyleniu na zewnątrz palucha, który podkłada się lub nakłada na palec drugi,

a w przypadku koślawego ustawienia palców ustawia się do nich równolegle. Najczęstszymi przyczynami schorzenia są: predyspozycje rodzinne, obuwie (wysoki obcas, nosek wąski, spiczasty), urazy, dna , zapalenie stawu pierwszego palca i kaletki maziowej. Paluch koślawy kwalifikuje się do leczenia ortopedycznego.

We wszystkich wadach statycznych należy zwracać uwagę na przebieg zmian pamiętając, że osłabione mięśnie jakby przerzucają cały ciężar ciała na aparat więzadłowy, który rozciąga się, nie mogąc podołać temu wysiłkowi. W końcu przeciążeniu zaczyna ulegać układ kostno - stawowy, co w konsekwencji prowadzi do reakcji zapalnych i zniekształceń. Zmiany tego typu są już nieodwracalne. Dlatego też ważne jest uzyskanie takiej wydolności układu mięśniowego stopy, żeby mógł on w pełni zapewnić fizjologiczną budowę łuków, nawet przy zwiększonych wymaganiach - zarówno statycznych, jak i dynamicznych⁶.

3. JAK ZAPOBIEGAĆ POWSTAWANIU PŁASKOSTOPIA

We wczesnym dzieciństwie stopa jest bardzo ruchliwa, zwłaszcza palce .

W miarę postępującej przewagi funkcji statycznej nad dynamiczną sytuacja ta ulega zmianie. Wykonywanie stałych ruchów stopą i palcami jest treningiem dla mięśni stopy i przygotowuje ją do późniejszych wysiłków statycznych . Dlatego też wszelkie krępowanie stóp dziecka ciasnymi śpioszkami czy obuwiem ogranicza naturalny rozwój stopy. Przy odpowiedniej ciepłocie pomieszczenia najzdrowiej jest, by małe dziecko miało nóżki obnażone .

W początkowym okresie chodzenia w domu należy dziecku wkładać miękkie i lekkie oraz elastyczne butki, na spacer zaś - obuwie nieco mocniejsze, zabezpieczające przed chłodem, wilgocią i urazami Oba rodzaje obuwia powinny posiadać cholewkę sięgającą powyżej kostki.

Prawidłowe obuwie powinno odpowiadać następującym wymogom :

-Tyłostopie, na którym głównie spoczywa ciężar ciała, powinno być mocno ujęte przez twardy nie deformujący się zapiętek.

-Cienka elastyczna podeszwa odpowiadać powinna prawidłowemu kształtowi stopy (wąski odcinek tylny podbicia w stosunku do szerokiej części obejmującej przodostopie

i palce, krawędź przyśrodkowa wypukła i rozszerzająca się ). Podeszwa musi być giętka we wszystkich kierunkach.

-Długość buta powinna uwzględniać tzw. naddatek funkcjonalny i na modę, w czasie chodu bowiem skraca się i wydłuża. Jeżeli palce nie mają wolnej przestrzeni, zginają się, przykurczają się w następstwie czego powstają zniekształcenia.

-Obcas powinien być dość szeroki, o wysokości 2-4 cm, by zapewnić odpowiednio stabilną płaszczyznę podparcia. Obcas tzw. szpilkowy, tak długo modny, nie spełniał tego warunku. Wyższy obcas powoduje przeniesienie obciążenia na przedstopie, morfologicznie do tego nie przystosowane, co w konsekwencji prowadzi do jego spłaszczenia. Stałe chodzenie na wysokim obcasie doprowadza do przykurczu ścięgna Achillesa, rzutując na całość postawy ( ugięcie w stawach kolanowych, biodrowych, zwiększenie przodopochylenia miednicy, hiperlordoza ).

-Podparcie pięty, zwłaszcza w obuwiu z wyższym obcasem, jest istotne. Obuwie,

w którym stopa zsuwa się po pochyłościach, aż do parcia palców o nosek, powoduje ich ucisk, „zbicie”, podkurczenie, doprowadzając do poważnych zniekształceń stóp. Pięta powinna też mieć dla siebie wgłębienie, przechodzące wygórowanie od strony wewnętrznej. Pozwala to na pełniejsze jej podparcie, zapewnia lepsze rozłożenie nacisku.

-Obszerność wierzchu obuwia sprawdza się próbą zmarszczenia go w najszerszym miejscu. Brak jakichkolwiek zmarszczeń świadczy o zbytniej ciasnocie, która powoduje długotrwały ból upośledzający ukrwienie.

-Konieczność zmiany obuwia związana jest nie tylko z porą roku i pogodą, lecz również z warunkami pracy i odpoczynku. Każdy typ obuwia stwarza nieco inne możliwości lokalnych obciążeń i ruchomości, co rzutuje z kolei na charakter pracy mięśniowej. Długotrwałe stanie, towarzyszące na przykład wielu czynnościom gospodarstwa domowego, wymaga mocnego zapiętka, który silnie trzyma piętę i zabezpiecza przed jej koślawieniem

w naturalnym odruchu rozluźniania zmęczonych mięśni. W tych warunkach miękkie „domowe” pantofle nie tylko pomagają, lecz przeciwnie: potęgują zmęczenie. Obuwiem zapewniającym czynny wypoczynek są sandały typu Schola. Drewniana podeszwa wymodelowana jest pod piętą (wgłębienie dla pięty) i pod stawami śródstopno - palcowymi

w postaci wygórowania: pozwala to na zginanie palców utrzymujących sandał.

Przy przemieszczaniu się palce odruchowo obchwytują wygórowanie, żeby nie dopuścić do zsunięcia się sandałów.

Zmienianie obuwia jest także czynnikiem umożliwiającym spełnienie jeszcze jednego warunku prawidłowego rozwoju i stanu stopy, chodzi tu o różnorodność bodźców. Chodzenie prawie po równej nawierzchni (chodnik, podłoga), ogranicza różnorodność podłoża

w porównaniu z urozmaiconą rzeźbą środowiska naturalnego (las, łąka, góry...) na skutek czego następuje jakby zwężenie programu działania mięśni stopy, przeciążenie jednych grup i bezczynność innych. Pobudzanie układu nerwowego stopy różnymi bodźcami z podłoża pozwala utrzymać ją we właściwym napięciu i dobrym stanie czynnościowym⁷.

Duży wpływ na obuwie mają moda i odrębności kulturowe. Wydawać by się mogło, że w czasach racjonalnego podejścia do zagadnień zdrowia podstawowym kryterium doboru obuwia jest zapewnienie stopom prawidłowego rozwoju i stanu w zakresie budowy i funkcji. Zgoła innych doświadczeń dostarczył nam okres mody charakteryzującej się w dziale

obuwia wąskim i długim szpicem noska, który pozostawił po sobie spuściznę w postaci licznych deformacji stóp. Także moda obuwia na tzw. platformach, ze względu na ich ciężar, sztywność i wysokość podeszwy , nie sprzyjała prawidłowemu funkcjonowaniu stopy.

Aby osiągnąć jak najlepszą sprawność stóp, przede wszystkim należy:

1. wzmocnić te grupy mięśniowe, które w głównej mierze decydują o wydolności stóp, za pomocą odpowiednich ćwiczeń wykonywanych w domu, w przedszkolu, w szkole i na wolnym powietrzu;

2. wyrobić odruch prawidłowego stawiania stóp w chodzie, w biegu oraz poprawnego trzymania ich w czasie stania i chodzenia;

3. nosić właściwe obuwie (mocna, ale elastyczna podeszwa, szeroki przód nie uciskający i zezwalający na ruchy palców; sztywny zapiętek obejmujący ściśle piętę, wygodny - szeroki i nie za wysoki obcas). ⁸

PRZYKŁADOWY KONSPEKT ZAJĘĆ GIMNASTYKI KOREKCYJNO -

KOMPENSACYJNEJ W SZKOLE. PŁASKOSTOPIE. ⁹

Klasa; I - III

Miejsce ćwiczeń: sala gimnastyczna

Czas: 45 min.

Liczba ćwiczących: 12

Przybory: kredki, gazety

Temat: Ćwiczenia chwytne stóp

Cel zajęć: Wzmacnianie mięśni stóp

UWAGI:

Przy przeprowadzaniu wszelkich zajęć ruchowych z dziećmi trzeba stale mieć na uwadze, aby każde zajęcie cechowało coś nowego. Zasada ta obowiązuje także przy ćwiczeniach stóp. Gimnastyka stóp powinna być swego rodzaju żywą zabawą , składającą się z kilku wybranych z zestawów ćwiczeń. Dobierając je należy unikać powtarzania ćwiczeń zbliżonych do siebie pod względem formy i treści. Na przykład nie wolno dawać kilku bardzo trudnych ćwiczeń pod rząd. Ćwiczenia złożone, bardziej męczące, trzeba przeplatać ruchami łatwiejszymi, wymagającymi mniejszego wysiłku, rozluźniającymi, pogłębionymi oddechami albo marszem. Należy przypominać dziecku, aby w trakcie ich wykonywania nie wstrzymywało oddechu. Bądźmy wrogiem: nudy, pośpiechu, niedokładności i smutku na zajęciach gimnastyki korekcyjnej.

TOK LEKCJI			OPIS ĆWICZENIA		UWAGI
Część I Wstępna 10 min. Część II Główna A 15 min.			1. Zbiórka, podanie celu zajęć, ocena Poprawnej postawy. . 2. Zabawa ożywiająca „Wyganianie kurek z ogródka”( ćwiczących dzielę na dwa zespoły). Każdy zespół ma taką samą ilość woreczków. Na sygnał należy przerzucić woreczki na stronę przeciwnika palcami stóp. Wygrywa zespół który ma mniej worków. 3. Zabawa orientacyjno - porządkowa: „Dzieci na spacer - dzieci do domu”. 1.P. w. Postawa zasadnicza, ćwiczący stoi na gazecie Ruch: krążenia głowy i r r we wszystkich kierunkach. 2.P.w. jw. w lekkim rozkroku Ruch: krążenia tułowia we wszystkich płaszczyznach 3.P.w. jw. Ruch; należy wykonać 10 przysiadów na całych stopach 4. P.w. postawa zasadnicza, gazeta trzymana kolanami Ruch: podskoki w miejscu. 6. P.w. jw. Ruch: dmuchanie w kierunku trzymanej gazety 7. P.w. postawa zasadnicza Ruch: przekładanie gazety pod stopami (palcami) 8. P.w. przysiad podparty, gazeta między kolanami Ruch: skoki zajęcze.		Dzieci ćwiczą boso
Część B 15 min Część końcowa	5. P.w. r r trzymają gazetę na wysokości twarzy Ruch: ruchy mimiczne twarzy - „Twarz maska” 6. P.w. j w Ruch: dmuchanie w kierunku trzymanej gazety 7. P.w. postawa zasadnicza Ruch: przekładanie gazety raz pod jedną, raz pod drugą nogą 8. P.w. przysiad podparty, gazeta między kolanami Ruch: skoki zajęcze 9. P.w. postawa zasadnicza, gazeta na głowie Ruch: próba utrzymania gazety na głowie, ćwiczący próbuje poruszać się po całej sali 10. „ Taniec indiański” - ćwiczący stoi na gazecie 1. Ćwiczenia w parach: ćwiczący siedzący naprzeciw siebie, próbują przekazać sobie gazety. Ćwiczenia wykonują palcami stóp 2 J w. tylko przekazują kolorowe kredki 3. Próba napisania palcami stóp na gazecie swojego imienia. 4.Marsz z kredkami trzymanymi pod palcami 5. Chód „ gąsieniczki” wokół gazety 6. Próba rozłożenia a następnie złożenia gazety 7. Próba chwytu palcami stóp lekko zgniecionej gazety 8. Podrzucanie stopami kuli wykonanej z gazety 9. Rwanie gazety palcami stóp 10. Porwane kawałki gazety należy pozbierać do pojemników 1.Elementy tańców, pląsów, cwałów 2.Marsz korekcyjny 3.Ocena ćwiczących 4.Zadanie domowe 5.Pożegnanie.		Między ćwiczeniami wprowadzam ćwiczenia oddechowe Można wprowadzić element muzyczny

4. ROLA ZABAW I GIER RUCHOWYCH ORAZ ĆWICZEŃ KOREKCYJNYCH W NIWELOWANIU PŁASKPOSTOPIA - TERAPIA

Zabawa ruchowa jest prostą nieskomplikowaną formą ruchu opartą na podstawowych ruchach motorycznych człowieka, jak chód, bieg, skok, czworakowanie, pełzanie, rzucanie itp. Polega na rywalizacji indywidualnej - kto ładniej, kto dokładniej wykonał zadanie, kto szybciej, kto dalej, wyżej skoczył, rzucił.

Gra ruchowa jest wyższą formą zabawy ruchowej, zróżnicowaną pod względem trudności formą ruchu, w której biorą udział drużyny rywalizujące ze sobą o zwycięstwo

Podstawową różnicą między zabawą, a grą ruchową jest element rywalizacji;

w zabawie - indywidualny, w grze - zespołowy.

Zabawy i gry ruchowe są bardzo lubianą przez dzieci formą zajęć ruchowych. Wynika to z ich różnorodności, swobody działania, prostoty ruchów, możliwości wyboru rozwiązań

i możliwości wyboru rozwiązań i sprawdzenia się z rówieśnikami. Zabawy i gry ruchowe są atrakcyjną formą ćwiczeń dla wszystkich grup wiekowych.

Także w profilaktyce i korekcji wad postawy zabawy i gry ruchowe powinny zająć należne sobie, szczególne miejsce. Wprowadzenie zabaw i gier ruchowych dostosowanych do potrzeb gimnastyki korekcyjnej w znacznym stopniu uatrakcyjnia zajęcia i mobilizuje ćwiczących do większego wysiłku. Odpowiednio dobrane i właściwie przeprowadzone, mogą zwłaszcza u dzieci młodszych odegrać większą rolę niż perswazja rodziców, lekarza, czy pogadanka instruktora korektywy.

Największą grupę uczestniczących w zajęciach gimnastyki korekcyjnej stanowią dzieci w wieku szkolnym z klas I - III. Jest to wiek, w którym zabawy ruchowe powinny dominować w zajęciach wychowania fizycznego i korektywy. Psychice dziecka odpowiada taka forma ruchu jaką jest zabawa - zwłaszcza, gdy występuje ona pod postacią opowieści ruchowej, formy naśladowczej, a nawet zadaniowej. Zabawa w tej grupie wieku nie powinna przekraczać 3 minut. Wiąże się to z możliwościami koncentracji dziecka na jednym działaniu.

W zabawie ruchowej dziecko jest odpowiedzialne tylko za siebie, nie obarcza się go stresami wynikającymi z odpowiedzialności za drużynę. ¹⁰

Gimnastyka korekcyjna jest formą działalności terapeutycznej w odniesieniu do dzieci z wadami postawy. Z tego względu nie wszystkie zabawy i gry ruchowe znane z zajęć wychowania fizycznego mogą być w tym przypadku stosowane. Nie stosuje się między innymi zabaw i gier skocznych, z przewrotami i przerzutami.

Zabawa czy gra ruchowa, aby mogła być wykorzystywana do potrzeb gimnastyki korekcyjnej, musi spełniać pewne kryteria.

- Kształtować odruch poprawnej postawy ciała. W czasie zabawy lub gry powinny wystąpić momenty zmuszające dzieci do przyjęcia poprawnej postawy czy to w siadzie, czy w staniu, czy w poruszaniu się.

- Oddziaływać na poszczególne grupy mięśniowe w celu likwidacji dystonii mięśniowej. Dystonia mięśniowa, będąca nieprawidłowym napięciem antagonistycznych grup mięśniowych jest najczęstszą przyczyną wadliwej postawy. Jej likwidacja polega na rozciągnięciu nadmiernie napiętych mięśni i wzmocnieniu mięśni osłabionych. Wzmocnienie mięśni osłabionych musi odbywać się po uprzednim skorygowaniu wszystkich składowych postawy: ustawienia głowy, barków, brzucha, miednicy, nóg itd. Celowo dobrane zadanie ruchowe występujące w zabawie czy w grze powinno prowadzić do likwidacji dystonii mięśniowej w danej wadzie postawy.

• Stworzyć możliwości utrzymania poprawnej pozycji w trakcie trwania całej zabawy czy gry ruchowej. Nie mogą występować w czasie trwania zabawy czy gry ruchowej sytuacje, w których wykonanie zadania ruchowego wymaga przyjęcie pozycji wadliwej, sprzyjającej pogłębieniu wady. Dziecko musi mieć cały czas możliwość ćwiczenia w pozycji skorygowanej, a przynajmniej nieszkodliwej. Najkorzystniejsza sytuacja występuje wtedy, kiedy główne zadanie ruchowe w grze lub zabawie zmusza dziecko do jego poprawnego wykonania. Złe z punktu widzenia korektywy wykonanie jest niemożliwe lub wskazuje dziecko na przegraną. Zaabsorbowane zabawą czy grą, pochłonięte rywalizacją dziecko często zapomina o konieczności poprawnego wykonania zadania. Dążąc do zwycięstwa

„ gubi” po drodze korekcyjne wartości zabawy lub gry. Aby taka sytuacja nie nastąpiła, prowadzący zajęcia (nauczyciel, instruktor) musi pamiętać o właściwym jej przeprowadzeniu.

• Sprzyjać odciążeniu kręgosłupa od ucisku osiowego. Ucisk taki utrudnia przyjmowanie pozycji skorygowanej, więc większość ćwiczeń, a także zabaw i gier ruchowych w gimnastyce korekcyjnej, odbywa się w leżeniu, pełzaniu, ślizgach, na czworakach.

W zabawach i grach ruchowych zdecydowanie preferuje się dokładność wykonania zadań korekcyjnych, a następnie szybkość.

ZABAWY DLA DZIECI MŁODSZYCH (przyczyniające się do likwidowania płaskostopia):

„ Bicie brawa stopami”

Organizacja i przebieg zabawy: dzieci siedzą na podłodze, twarzami do prowadzącego. Kolana są skręcona za zewnątrz, podeszwy stóp skierowane jedna po drugiej. Na hasło prowadzącego - bijemy brawo - dzieci unoszą stopy nad podłogę i uderzając jedną o drugą biją brawo przez 4 - 8 s. Po tym czasie prowadzący podaje hasła na przemian 4 - 6 razy obserwując jednocześnie wykonanie zadania. Po zabawie wyróżnia najładniej bijące „brawa” dziecko.

Oddziaływanie korekcyjne:

• wzmocnienie mięśni wysklepiających stopy

• wzmocnienie mięśni brzucha ¹¹

„ Toczenie piłki po ścianie”

Organizacja i przebieg zabawy: dzieci leżą przy ścianie na plecach z nogami ugiętymi i stopami opartymi o ścianę. Między ścianą, a stopami znajduje się piłka do siatkówki. Na sygnał prowadzącego dzieci toczą piłkę stopami po ścianie w górę i w dół. Piłka nie może upaść na podłogę, nie wolno jej dotykać rękoma. Jeżeli piłka upadnie, to należy ją ułożyć między ścianą, a stopami i kontynuować zabawę. Zabawa odbywa się

w czasie np. 2 min. Wygrywa dziecko, które w określonym czasie będzie miało mniej błędów: upadek piłki na podłogę, dotknięcie jej rękoma, krótkie odcinki toczenia w górę i w dół.

Oddziaływanie korekcyjne:

• wzmocnienie mięśni wysklepiających stopy,

• odciążenie kręgosłupa od ucisku osiowego

• wzmocnienie mięśni brzucha

„ Podrzyj gazetę”

Organizacja i przebieg zabawy: uczestnicy zabawy są ustawieni w rozsypce po całej sali. Przed każdym leży gazeta. Na sygnał prowadzącego dzieci starają się palcami stóp (nie wolno na gazecie stawać ) podrzeć swoją gazetę na jak najwięcej kawałków. Po zakończeniu darcia gazety lub po upływie określonego czasu, np. 2 min, dziecko siada obok w pozycji skorygowanej ze „skrzydełkami”. Prowadzący liczy kawałki gazety - kto ma najwięcej kawałków, ten zostaje zwycięzcą. Następnie, na sygnał prowadzącego, dzieci zbierają wszystkie swoje kawałki gazety. Każde dziecko zbiera po jednym kawałku palcami prawej stopy i podaje do ręki, następny kawałek gazety bierze palcami lewej stopy i podaje do ręki itd. Tę część zabawy wygrywa to dziecko, które szybciej wyzbiera wszystkie swoje kawałki gazety tylko palcami stóp. Kto wykona zadanie - siada.

Oddziaływanie korekcyjne:

• wyrabianie nawyku postawy poprawnej,

• wzmocnienie mięśni wysklepiających stopy.

PRZYKŁADOWY ZESTAW ĆWICZEŃ - PŁASKOSTOPIE:

1. Marsz po lince - skakance

2. „Dżdżownica”- w siadzie tyłem do ściany ruchy pełzające stopami

3. W siadzie na ławeczce zwijanie palcami stóp kocyka - gazety

4. W leżeniu przy ścianie - drabince toczenie piłki stopami

5. „Rzuty do kosza” woreczkiem - palcami stóp w siadzie na krześle -ławeczce

6. Wspięcia na palcach - na skraju progu lub odwróconej ławeczce.

7. Zabawa „Berek świecznik” (dodatkowo uczestnik zabawy podwinie do podłogi palce stóp i obciąży zewnętrzne krawędzie stóp)

8. W siadzie toczenie piłki powoli stopami do pełnego wyprostowania nóg iż powrotem

Leżenie na brzuchu, nogi zgięte w kolanach - „ klaskanie częścią podeszwową stóp” ; leżenie na plecach - ćwiczenia oddechowe.

PIŚMIENNICTWO

1. Maria Kutzner-Kozińska, Korekcja wad postawy, Warszawa 1981

2. Maria Kutzner-Kozińska, Kazimiera Wlaźnik, Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10-letnich, Warszawa 1995

3. Artur Dziak, Chcę mieć zdrowe nogi, Warszawa 1987

4. Maria Kotecka-Noceń, Henryk Płukarz, Stopy płaskie u dzieci, gimnastyka lecznicza, Warszawa 1975

5. Wojciech Maria Kuś, Dziecko z wadą postawy, Warszawa 1987

6. Sławomir Owczarek, Marian Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej, Warszawa 1998

7. Maria Kutzner-Kozińska, Korekcja wad postawy, Warszawa 1986

8. Ćwiczenia w wadach postawy u dzieci i młodzieży do codziennego stosowania, Kalisz 1994

Czasopismo Lider , 1999 -2001

Maria Kutzner-Kozińska, Korekcja wad postawy, Warszawa 1986, s. 175 i 177;

Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna w szkole, Rzeszów 1994, s.52 i 54

M. Kotecka-Noceń, H. Płukarz, Stopy płaskie u dzieci. Gimnastyka lecznicza., Warszawa 1975, s.18-20;

⁴ A. Dziak, Chcę mieć zdrowe nogi, Warszawa 1987, s. 48-49

⁵ M. Kotecka-Noceń, H. Płukarz, stopy płaskie u dzieci. Gimnastyka lecznicza, Warszawa 1975, s. 21

⁶ M. Kutzner - Kozińska Korekcja wad postawy Warszawa 1986 r.

⁷ M. Kutzner-Kozińska, op. Cit., ss. 189-190

⁸ M.Kotecka-Noceń, op. Cit, s. 23

⁹ G.Adamczyk - Świnecka, A. Bargieł, M. Turczeniewicz, Lider 2/95, Opole

¹⁰ S. Owczarek, M. Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej, Warszawa 1998

¹¹ S.Owczarek, M. Bondarowicz, op. cit, s.206, 210, 216

---