Poziom genetyczny to warstwa mineralna, organiczna lub organiczno-mineralna znajdująca się w obrębie profilu glebowego, mniej więcej równoległa do powierzchni gleby przekształcona pod wpływem czynników glebotwórczych. Poszczególne poziomy genetyczne różnią się między sobą barwą, zawartością próchnicy, składem mineralogicznym i chemicznym, strukturą i innymi właściwościami.
Dział nadrzędna jednostka systematyki, obejmuje gleby :
wytworzone albo pod przeważającym wpływem jednego z czynników glebotwórczych:
I. litogeniczne,
III. semihydrogeniczne,
IV. hydrogeniczne
V. napływowe
VI. słone
VII. antropogeniczne
wytworzone pod wpływem wszystkich czynników bez wyraźnej przewagi jednego z nich
II. autogeniczne
Rząd - w ramach poszczególnych działów wyróżnia się rzędy gleb, rząd obejmuje gleby o
podobnym kierunku rozwoju,
poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie,
mogą być zbliżone do siebie pod względem ekologicznym.
Typ gleby względnie trwała faza rozwoju, obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczania się i osadzania składników, o podobnym typie próchnicy, w warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne.
Podtyp wyróżnia się wówczas gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu glebotwórczego, modyfikującego właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cech morfologiczne profilu glebowego.
Rodzaj gleby określany na podstawie genezy i właściwościach skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba.
Gatunek gleby określa uziarnienie utworu glebowego całego profilu, uziarnienia określa się na podstawie podziału przyjętego przez PTG.
Poziom glebowy- mineralna, organiczna lub mineralno-organiczna część profilu glebowego, równoległa do powierzchni gleby, odróżniającą się od poziomów sąsiednich jednorodną barwą, konsystencją, uziarnieniem, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami.
Warstwy glebowe - znajdujące się w obrębie profilu glebowego lub pod nim materiały charakteryzujące się cechami i właściwościami związanymi z litogenezą.
Poziomy główne- wyróżniane są na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego przez procesy glebotwórcze, przeobrażenia te powodują wyraźne różnice w wyglądzie, właściwościach chemicznych i fizycznych w porównaniu ze skałą macierzystą, oznacza się dużymi literami alfabetu łacińskiego.
Poziomy mieszane - część profilu, w którym morfologiczne zmiany między sąsiednimi poziomami głównymi obejmują pas szerszy niż 5 cm, a cechy przyległych poziomów są wyraźne i istnieje ciągłość między wcinającymi się językami i poziomami im odpowiadającymi np.A/E, E/B itd.
Poziomy przejściowe - części profilu w którym równocześnie są widoczne morfologiczne cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych np. AE, EC itd
poziomy główne:
O - poziom organiczny próchnic nadkładowych i gleb organicznych,
A - poziom próchniczy,
E - poziom wymywania,
B - poziom wzbogacania,
C - poziom skały macierzystej,
G - poziom glejowy,
P - poziom bagienny gleby organicznej
D - podłoże mineralne gleby organicznej
M - poziom murszowy gleby organicznej
R - podłoże skalne, lita skała
O - poziom organiczny zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej. W glebach mineralnych i mineralno-organicznych poziom organiczny O tworzy się na powierzchni utworu mineralnego przy pełnym dostępie powietrza.
W glebach semi- i hydrogenicznych poziom O o ile występuje ma miąższność mniejszą od 10 cm. miąższność 10 - 30 gleba organiczno-mineralna, miąższność >30 - gleby organiczne.
A - poziom próchniczy; tworzy się w powierzchniowej warstwie gleby m ineralnej, jest on ciemno zabarwiony lub ciemniejszy od poziomów niżej leżących, dzięki zawartości zhumifikowanej materii organicznej w różnym stopniu związanej z mineralnymi składnikami gleby, zawiera mniej niż 20% materii organicznej.
E - poziom wymywania (eluwialny); wytworzony bezpośrednio pod poziomem O lub A (jeśli A jest obecny) zawiera mniej materii organicznej niż poziom A (lub O jeśli poziom A nie występuje) oraz mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu bezpośrednio pod nim zalegającego, charakteryzuje się jaśniejszą barwą niż poziomy sąsiednie oraz większą zawartością kwarcu i krzemionki lub innych minarałów odpornych na wietrzenie.
B - poziom wzbogacenia leży między poziomem A lub E (jeśli poziom E jest obecny) a poziomem C, G lub R, nie zaznaczają się w nim struktury skały macierzystej lub są słabo widoczne, nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej na skutek na skutek wymywania lub akumulacji rezydualnej oraz frakcji ilastej w wyniku wymywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych, akumulacja ww substancji może być odrębna lub połączona, poziom B może także wykazywać wtórne nagromadzenia węglanów wapnia i magnezu, gipsu i innych soli.
C - poziom skały macierzystej składa się z materiału mineralnego nie skonsolidowanego, nie wykazuje cech innych poziomów glebowych, stosunkowo mało zmieniony przez procesy glebotwórcze, posiada cech wietrzenia abiotycznego, mogą się w nim gromadzić węglany wapnia i magnezu oraz rozpuszczalne sole, może wykazywać cechy cementacji przez wymyte węglany, rozpuszczalne sole, krzemionkę, żelazo a także cechy oglejenia.
G - poziom glejowy poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych, zwykle barwa stalowoszara, odcień niebieskawy lub zielonkawy, nie ma cech diagnostycznych poziomów A, E lub B, w przypadku gdy silne oglejenie jest spowodowane wodami gruntowymi symbol G, wodami opadowymi Gg.
P - poziom bagienny - część profilu gleby organicznej objęta bagiennym procesem glebotwórczym.
D - podłoża mineralne - nie lite gleb organicznych
M - poziom murszenia - część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia
R - podłoże skalne - lita lub spękana skała zwięzła (magmowa, przeobrażona, osadowa) występująca w podłożu.
Cechy towarzyszące:
a - przybagienny, dobrze zhumifikowana materia organiczna, zakumulowana w mineralnej części gleby w warunkach hydromorfologicznych; stosuje się do poziomu A.
an - (antropogeniczny) poziom lub warstwa wytworzona przez człowieka w skutek jego działalności gospodarczej poza uprawą roli
br - akumulacja na miejscu, nie iluwialna typowa dla gleb brunatnych, stosuje się do poziomu B
ca - akumulacja węglanu wapnia, różne poziomy główne, przejściowe , podpoziomy oraz warstwy glebowe
cn - akumulacja półtoratlenków i węglanów w postaci konkrecji lub pieprzów Bfecn,Ccacn
cs - akumulacja siarczanu wapnia Ccs
es - eluwialne wymycie żelaza lub glinu stosuje się do poziomu E w glebach bielicoziemnych i glejo-bielicoziemnych Ees
et - eluwialne wymycie frakcji ilastej stosuje się do poziomu E gleb płowych Eet
fe - iluwialna akumulacja żelaza do poziomu B w glebach bielicowych i bielicach
g - cechy glejowe lub poglejowe, odzwierciedlające okresową nadmierną wilgotność spowodowaną wodami opadowymi okresowo stagnującymi nad poziomami lub warstwami trudno przepuszczalnymi lub w ich obrębie Eg,Bg, Cg
gg - cechy oglejenia od wód gruntowych oznaczające bardzo silną redukcję
h - podpoziom zawierający zhumifikowaną dobrze rozłożoną materię organiczną stosuje się do niższych części poziomu O w glebach mineralnych, wzbogaconych w próchnicę koloidalną
na - poziom wzbogacony w sód wymienny
ox - akumulacja półtoratlenków
p - poziom rozluźniony, wzruszony przez orkę lub inny zabieg spulchniający, stosuje się do poziomów znajdujących się przy powierzchni gleby
r - nieiluwialne nagromadzenia żelaza, glinu, manganu, próchnicy niekiedy wzbogacone we frakcję ilastą, pylastą, stosuje się do poziomu B w glebach uprawnych
t - iluwialna akumulacja frakcji ilastej w glebach mineralnych (B)
v - nieiluwialne nagromadzenie w środowisku peryglacyjnym żelaza, glinu, manganu, próchnicy niekiedy wzbogacane frakcją ilastą i pylastą (B)
x - warstwa stwardniała (fragipian)(B)
Gleby litogeniczne gleby o budowie i właściwościach uzależnionych głownie od skał macierzystych. Na procesy glebotwórcze wpływają: skład mineralny, skład granulometryczny (gl. mineral. słabo wykształcone), albo własciwości skały macierzystej (gleby wapnicowe).
GLEBY MINERALNE BEZWĘGLANOWE SŁABO WYKSZTAŁCONE są to gleby w poczatkowej fazie rozwoju, wytworzone ze skał masywnych i luźnych Ilitosole i regosole), rozdrobnienie materiału przez wietrzenie fizyczne, części mineralne słabo powiązane z materią organiczną.
Litosole (Gleby inicjalne skaliste) (A)C-C wytorzone z różnych niewapiennych skał masywnych, bardzo płytkie ( miąższność zwietrzałego materiału do 10 cm), w różnym stopniu zakwaszenia, mała ilość próchnicy, pod poziomem próchniczym litaskała, występują na terenach górskich i wyżynnych, roślinność naskalna lub murawowa, podtyp: erozyjne, poligonalne.
Regosole (Gleby inicjalne luźne) (A)/C-C osady klastyczne i nie zlepione lepiszczem, poziom (A)/C nie przekracza 10 cm, mała ilość próchnicy, właściwości chemiczne zależą od pochodzenia geologicznego skały macierzystej, podtypy erozyjne i eoliczne.
Pelosole (Gleby inicjalne ilaste) zwięzła skała macierzysta gliniasta lub ilasta, powstają w wyniku denudacji ( stopniowe obniżanie wyniosłości terenu w skutek usuwania przez wodę i wiatr materiału skalnego), próchnica brak lub mało, brak trwałej wodoodpornej struktury, pęcznienie i kurczenie powoduje spękania, zaczątkowe poziomy oglejenia, słaboprzewiewne.
Rankiery (gleby bezwęglanowe słabo wykształcone ze skał masywnych) wytworzone ze skał masywnych bezwęglanowych (granity, gnejsy, niektóre piaskowce), słabo zróżnicowane morfologicznie, poziom AC ciemny o miąższności 10-13 cm na nie zwietrzałej skale masywnej, odczyn kwaśny, kamienisto rumoszowe, występują na terenach wyżynnych, pogórzach, bardzo słabe gleby orne, podtypy: właściwe, brunatne, bielicowane.
Arenosole (Gleby słabo wykształcone ze skał luźnych) poziom próchniczy 10-30 cm, pod nim bezpośrednio skała macierzysta, brak innych poziomów genetycznych, powstają ze skał klastycznych luźnych niewęglanowych, głównie piaski, woda gruntowa zalega głęboko, odczyn zróżnicowany zależy od skały macierzystej, w borach przekształcają się w rdzawe lub bielicowe, podtyp: właściwe.
IB. Gleby wapnicowe oróżnym stopniu rozwoju.
IB1. Rędziny zasadnicza budowa profilu ACca-Cca, poziom ACca zawiera pewną ilość odłamków skały macierzystej (węglanowej lub siarczanowej) o różnym stopniu rozdrobnienia i zwietrzenia, skała macierzysta to zwietrzliny skał węglanowych(wapienie, margle, dolomitu, opoki różnych formacji geologizcnych) oraz skał siarczanowych (gipsy), zawierają często domieszkę materiału obcego (lodowcowego, eolicznego), odczyn alkaiczny, w wierzchnich poziomach powstają kompleksy próchniczo-mineralne nasycone jonami Ca i Mg wpływające na stabilność tych gleb i strukturę, próchnica typu mull lub mull-moder, barwa poziomów próchniczych od szarobiałej do czarnej, mała zawartość wolnych związków Fe i Al nie są przemieszczane w głąb profilu, zasobne w Ca Mg i K, korzystne właściwości fizyczne- dobre stosunki powietrzno wodne, występują gł. na wyżynach i w górach, roślinność lasów liściastych termin rędziny spopularyzowany przez S. Miklaszewskiego.
IIA. Gleby czarnoziemne wytworzone z lessów, poziom próchniczy A nie mniejszy niż 40 cm, brak wpływu wody na ewolucję gleby, dominują intensywne procesy biologiczne nad wietrzeniem, przewaga kwasów huminowych nad fluwowymi, tworzą się połączenia organiczno-mineralne z minerałami ilastymi, duży udział fauny glabowej w procesach glebotwórczych, proces darniowy, zasobne w związki próchnicze ze wzgl. na miąższność poziomu próchniczego, zawartość próchnicy 2-3% typu mull, duże wysycenie zasadami.
IIA1. Carnoziemy aktualnie w Polsce brak warunków do ich rozwoju, a ich zasięg ulaga zmniejszeniu w wyniku erozji i degradacji, skała macierzysta less, znakomite właściwości fizyczne ( optymalne stosunki powietrzno-wodne) i chemiczne - duża zawartość minerałów ilastych i CaCO3, właściwości skały macierzystej sprzyjają procesom akumulacji biologicznej dominują one nad wietrzeniem minerałów i przemieszczaniem się produktów wietrzenia, przeważają kwasy huminowe trwale związane z Ca i minerałami ilastymi, znaczny dopływ materii organicznej do substratu glebowego, bardzo głęboki poziom akumulacyjno-próchniczy (ok.70 cm), podtypy nie zdegradowane, zdegradowane.
Proces darniowy uwarunkowany obecnością roślinności trawiastej, która tworzy gęstą sieć korzeni i kłączy w górnym poziomie gleby oraz przyczynia się do rozluźnienia masy glebowej i uformowania się struktury drobnoagregatowej, powstaje dobrze wykształcony wyraźny poziom próchniczy.
IIB. Gleby brunatnoziemne. klimat umiarkowany oceaniczny lub kontynenetalny, głównie pod lasami liściastymi i mieszanymi, powstają z utworów różnego pochodzenia geologicznego i uziarnienia, zasobne w zasady, intensywne wietrzenie fizyczne i biochemiczne, procesy chem. polegają głównie na rozpuszczaniu i wymywaniu węglanów, hydrolizie minerałów pierwotnych i tworzeniu minerałów ilastych, uwalnianie półtoratlenków, redukcja, segregacja i usuwanie wolnych tlenków Fe wraz z produktami biologicznych przemian materii organicznej, tworzą się połączenia trwałe substancji próchniczych z mineralnymi, powstają kompleksowe zw. żelazisto-próchniczo-ilaste o barwach brunatnych, związki te tworzą na ziernach brunatne otoczki, próchnica typu mull, mull-moder, zasobne w glinokrzemiany i CaCO3, odczyn i wysycenie zasadami w szerokich granicach.
IIB1 Gleby brunatne właściwe powstają z różnych utworów macierzystych bogatych w zasady, wymycie węglanów do głębokości max 60-80 cm, brak lub słabe przemieszczanie frakcji ilastej i wolnego Fe i Al, powstają gleby eutroficzne (odczyn słabokwaśny lub obojętny) i mezotroficzne (kwaśny lub słabokwaśny), powstały z piaskowców gliniastych zasobnych w CaCO3, poziom próchnizcy 15-30 cm, próchnica typu mull rzadki mull-moder
IIB2. Brunatne kwaśne powstały ze skał kwaśnych ubogich w zasady (granity, granito-gnejsy, gruboziarnisty piaskowiec, niewęglanowy ił), morfologicznie podobne do berunatnych własciwych, nie zawierają CaCO3 w całym profilu łącznie z poziomem C, pH od silnie kwaśnego do kwaśnego.
Proces brunatnienia stopniowy rozkład glinokrzemianów i uwalnianie się zw. Fe i Al, powstają minerały wtórne ilaste i składniki pokarmowe, związki Fe i Al koagulują z Ca i Mg tworząc brunatne otoczki na ziarnach nadając im brunatną barwę, brak przemieszczania się Fe i Al w głąb profilu, tworzą się trwałe kompleksy próchniczo-ilasto-żelaziste, wietrzenie zachodzi w miejscu (in situ), powstaje poziom brunatnienia B, skały macierzyste o ciężkim składzie granulometrycznym.
IIB3. Gleby płowe (lessives) klimat umiarkowanie wilgotny, cecha charakterystyczna 1. wymycie węglanów, a następnie pionowe przemieszczanie minerałów ilastych (iłu koloidalnego),2. częściowe wymycie wodorotlenków Fe i Al i niektórych form związków próchniczych, poziomy A,E ubogie we frakcje ilaste, które osadzają się w poziomach głębszych tworząc poziom wymycia Bt, w glebach uprawnych poziom A zmieszany przez orkę z poziomem E, powstają z utworów pyłowych różnej genezy (lessy i pyły pochodzenia wodnego, gliny zwałowe, rzadziej iły oraz piaski gliniaste), w znacznym stopniu wyługowane ze związków zasadowych, odczyn kwaśny do obojętnego, próchnica typu mull, mull-moder, moder, bardzo słaba akumulacja próchnicy ze wzgl. na szybką mineralizację.
Proces płowienia klimat umiarkowany wilgotny, roślinność las liściasty rzadziej mieszany, przemieszczanie minerałów ilastych (iłu koloidalnego) z górnych poziomów i osadzaniu się głębiej, ił koloidalny osadza się w głębszych partiach na ściankach porów glebowych tworząc błony, wymywanie cząsteczek koloidalnych w stanie rozproszonym bez uprzedniego rozkładu chemicznego, powstaje poziom wymycia Bt.
IIC. G. Bielicoziemne skała macierzysta: przepuszczalne i ubogie w składniki pokarmowe utwory piaszczyste oraz zwietrzliny granitów, gnejsów i bezwęglanowych piaskowców, główny minerał kwarc, inne skalenie i krzemiany nie więcej jak 20%, mała zawartość minerałów ilastych (odróżnia to gleby bielicoziemne od brunatnoziemnych, silne zakwaszenie, niska pojemność sorpcyjne, b. mała zdolność buforowa w związku z tym duża podatność na degradację chemiczną oraz zakłócenia równowagi biologicznej, roślinność bory, bory mieszane i lasy mieszane.
Proces bielicowania zachodzi w 3 etapach: 1. pod wpływem kwaśnych roztworów są wypłukiwane węglany Ca i Mg oraz związki łatwo rozpuszczalne, 2. po wypłukaniu tych związków następuje wypieranie kationów zasadowych Z KS i zastępowanie ich związkami kwaśnymi (H+ i Al+++), 3. następuje całkowite wysycenie KS H i Al powodując niszczenie KS i zmniejszenie właściwości sorpcyjnych, w/w związki zasadowe Fe strącają się w poziomie iluwialnym Bhfe.
IIC1.Gleby rdzawe miąższność poziomu organicznego wynosi kilka cm, typ próchnicy moder, Poziom ABv miąższność max 20 cm rdzawoszary, struktura rozdzielnoziarnista lub nietrwała agregatowa, ABv przechodzi łagodni w Bv - rdzawy, skała macierzysta piaski zwałowe i sandrowe lub inne piaski słabo przesortowane i przemyte, domieszki frakcji szkieletowych, duży udział glinokrzemianów, minerały o silnym stopniu zwietrzenia, odczyn kwaśny, roślinność leśna bory mieszane lub lasy mieszane, nie należą do gleb urodzajnych ze wzgl. na małą zdolność retencji wody i niewielkie zasoby składników pokarmowych.
Proces rdzawienia cechą tego procesu jest powstawanie w utworach piaskowych nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami, które wraz z wolnymi związkami Fe i Al tworzą rdzawe otoczki na ziarnach mineralnych.
IIC2. Gleby bielicowe roślinność bory, próchnica typu mor lub moder-mol, poziom O o miąższności do kilkunastu cm, wyraznie wykształcony poziom próchniczy A o miąższ. < 10cm, zawiera próchnicę powstała in situ powatała z korzeni roślin i runa leśnego, Ees- poziom eluwialny szarobiały lub jasnopopielaty, struktura rozdzielnoziarnista, miąższność uzależniona od zawartości wolnych tlenków Fe i Al, poziom Bhfe wykazuje różny stopień scementowania, morfologicznie dzieli się na Bh - barwa krwawobrunatna, Bfe - zabarwienie od żółto do pomarańczowobrunatne,gleby bielicowe odznaczają się małą zasobnością w składniki odżywcze, powstają z ubogich kwarcowych piasków luźnych rzadziej z piasków słabogliniastych dalekiego transportu i silnie przesortowane, silne zakwaszenie, ważną rólę w genezie tych gleb odgrywają wyługowane z poziomu O ruchliwe kwasy humusowe o zdolnościach kompleksotwórczych, minimalna zawartość półtoratlenków w materiale mineralnym, bardzo mała przydatność rolnicza.
IIC3. Bielice proces bielicowania wyrażony najsilniej, poziom organiczny O o dużej miąższności do 25 cm, granica między ektopróchnicą a częścią mineralną jest zawsze wyraźna, brak poziomu A lub słabo wykształcony, poziom B jest silnie scementowany w wyniku połączenia związków Fe i Al z kwasami fluwowymi często tworząc tzw. warstwę orsztynów, skala macierzysta ubogie piaski kwarcowe (wydmowe, sandrowe, pradolinne), są glebami leśnymi nie nadającymi się pod uprawę.
III. Gleby semihydrogeniczne dział ten grupuje gleby w których bezpośredni wpływ wód gruntowych lub silne oglejenie opadowe obejmuje dolne i częściowo środkowe partie profilu glebowego, w poziomach powierzchniowych dominuje gospodarka opadowa, nie powoduje ona gromadzenia się dużych ilości storfiałej materii organicznej na powierzchni gleby.
IIIA. Gleby glejo-bielicoziemne, rząd gleb ktorych cechy morfologizcne i własciwości górnej części profilu są wynikiem procesu bielicowania, a część dolna silnego oglejenia gruntowego, poziom diagnostyczny glejoiluwialny.
IIIA1. Gleby glejobielicowe obecność poziomu A, słabe zorsztynizowanie poziomu glejoiluwialnego Bhfeoxgg, brak wyraźnego zróżnicowania na podpoziomy Bh i Bfe, silne oglejenie gruntowe dolnej części profilu.
IIIB. Czarne ziemie powstawanie: akumulacja materii organicznej w warunkach dużej wilgotności w mineralnych utworach glebowych (proces darniowy), zasobna w węglan wapnia i części ilaste, zachodzi proces łączenia się związków humusowych wysyconych Fe i iłem koloidalnym w próchnicze związki organiczno-mineralne nadające tym glebom charakterystyczną gruzełkowatą strukturę i czarną barwę, zawartość materii organicznej 2-6%, próchnica wysycona zasadami typu mull słodka zasadowa, odczyn obojętny, zasadowy, skała macierzysta- glina, utwory pyłowe i iły, miąższność poziomu A 30-50 cm, powstają w obniżeniach terenu o płytkim poziomie wód gruntowych bogatych w składniki zasadowe.
IIIC. Gleby zabagniane kształtują się w warunkach dużej wilgotności (wysoki poziom wód gruntowych, działanie wód powierzchniowych pochodzących z zalewu lub opadów, duża wilgotność wpływa na powstawanie trwałych lub okresowych warunków beztlenowych powodujących występowanie procesów glejowych, występująca roślinność sprzyja powstawaniu silnie rozwiniętego poziomu A.
IIIC1. Gleby opadowo-glejowe odgórnie silnie oglejone, których głębokość sięga do 1,5 m, oglejenie może być powodowane gromadzeniem się wód opadowych nad warstwami słabo przepuszczalnymiw górnej części profilu, a a tkże powolnym przesiąkaniu wód zawierających kwaśne substancje humusowe i garbnikowe, w okresie dużej wilgotności górnych warstw następuje w warunkach beztlenowych redukcja związków żelaza, a w okresie suszy - utlenianie.
IIIC2. Gleby gruntowo-glejowe zasadnicza budowa poziomów A-G, gleby mineralne lub organiczno-mineralne o wysokim poziomie wody gruntowej (stagnującej bądź w ruchu), procesy glejowe przeważają nad innymi procesami, oglejenie oddolne sięga do 30 cm poniżej powierzchni, procesy glejowe nadają całemu profilowi zabarwienie szarozielone, niebieskawe lub popielate, proces glejowy uwarunkowany dużą wilgotnością, cecha charakterystyczna: ruch wstępujący kapilarnie podsiąkających wód, w warstwie natlenionej wydziela się żelazow w postaci bialych plam bądź powstają konkrecje innych związków Mn,Ca tworząc podpoziom oksydacyjny Gox, poziom glejowy oksydacyjno-redukcyjny (rdzawa plamistość) niżej położone poziomy glejowe przewaga procesów redukcyjnych -barwa zielonkawoszara, gdy proces glejowy obejmuje cały profil wraz z poziomem A - barwa czarna ze stalowym odcieniem, wody ruchome dostatecznie zasobne w składniki pokarmowe - powstaje próchnica typu mull, woda kwaśna, uboga hamuje rozwój działalności mikroorganizmów - powstaje próchnicz typu mor z grubymi warstwami próchnicy mazistej, w warunkach występowanie wody gruntowej średniozasobnej powataje próchnica typu moder przechodząca niekiedy w moder-mull.
IV. Gleby Hydrogeniczne gleby których mineralne i organiczne utwory macierzyste powstały lub uległy przekształceniom pod wpływem wodnych warunków środowiskowych w procesach sedentacji, sedymentacji i decesji. Sedymentacja - osadzanie się materiału który został naniesiony (przetransportowany) przez wiatr lub wodę. Sedentacja - osadzanie się w miejscu występowania powstałego materiału organicznego pod wodą - detrytus. Decesja - następuje gdy uwodnienie zostaje zmniejszone lub przerwane, następuje wtedy wzmożony proces humifikacji i mineralizacji składający się na proces murszenia. Na podstawie miąższności warstwy utworu organicznego w stropie profilu gleby te dzieli się na: mineralne do 10 cm warstwy organicznej, mineralno-organiczne 10-30 cm, organiczne > 30 cm. Występują głównie w ekosystemach łąkowych, częściowo leśnych, w niewielkim stopniu są użytkami uprawowymi.
IVA. Gleby bagienne czynny proces gromadzenia się osadów organicznych, miąższność tych utworów w stropie profilu ponad 30 cm, akumulacja masy organicznej zachodzi w wyniku procesów bagiennych: torfotwórczy i mułotwórczy w warstwie powierzchniowej, profil O-D, warstwa organiczna O zbudowana z torfu(t)/mułu(m)/gyti(gy) lub mieszana, głębiej zalega materiał glebowy nie podlegający dalszym przeobrażeniom, aż do zmiany stosunków wodnych, główny zapis profilu gleb bagiennych PO-O-D (P symbol przyjęty dla procesu bagiennego).
IVA1. mułowe występują na obszarach zalewanych okresowo lub stale, warunkiem powstawania tych gleb jest okresowa aeracja stymulująca proces humifikacji materii organicznej pochodzenia roślinnego, intensywne procesy biologiczne, duża produkcja biomasy, duże tempo jej rozkładu, akumulacja organicznego utworu glebowego rzędu 0,1 mm/rok, powstanie mułu uwarunkowane jest natlenieniem wody - rozwój megaplanktonu, przy braku natlenienia odkłada się torf.
IVA2. torfowe tereny stale podmokłe i na terenach odwodnionych z przerwanym procesem bagiennym, powstają w ekosystemach bagiennych wytwarzających i akumulujących torf.
IVB. gleby pobagienne powstają z gleb zabagnionych lub bagiennych po odwodnieniu, przerwanie procesu akumulacji materii organicznej- inicjowanie fazy decesji, zachodzi mineralizacja i ubytek masy organicznej czyli następuje proces murszenia, który różnicuje się w zależności od rodzaju organicznego utworu glebowego.
IVB1. Gleby murszowe powstają z gleb bagiennych, występuje warstwa min. 30 cm miąższności zawierająca > 20% części organicznych, zmiana struktury w ziarnistą lub gruzełkowatą typową dla murszu, określa się stadium zmurszenia gleby : słaboMI, średnioMII silnie MIII; na podstawie wykształcenia poziomów: darniowego M1, poddarniowego M2, przejściowego M3, w przypadku zacierania się cech morfologicznych na skutek uprawy podstawą określania stopnia zmurszenia jest miąższność warstwy murszowej, podstawą podziału gleb murszowych jest rodzaj utworu macierzystego tworzącego profil glebowy, od rodzaju utworu organicznego zależy gospodarka wodna co decyduje o stosunkach wodno-powietrznych i troficzne (mineralizacja azotu) w warstwie korzeniowej gleby, warstwowa budowa profilu, zróżnicowana w obrebie warstw, podział warstwy organicznej pod wzgl. miąższności płytkie- 30-80 cm, średniogłębokie 80-130, głębokie > 130.
IVB2. Gleby murszowate mineralno-organiczne próchnicze z utworów zawierających mniej niż 20% materii organicznej ale o miąższności mniejszej niż 30 cm, powstają w wyniku procesu murszenia gleb gruntowo-glejowych, płytkich torfowych lub mułowych, proces murszenia przekształca utwory macierzyste torf, muł i utwór torfiasty w mursz, utwór murszowaty lub murszasty, struktura ziarnista lub gruzełkowata (domieszka części ilastych. Murszowate i murszaste różnią się od murszu zawartością części mineralnych bogatych w piasek, murszowate 10-20% części organicznych symbol e, murszaste 3-10% cz. org. symbol i.
V. Gleby napływowe związane z erozyjno-sedymentacyjną działalnością wód powierz., materiał przynoszony do dolin ze spływami powierz. lub przez erozję boczna/denną nurtu rzecznego, zlewnie o przewadze utworów zwięzłych: gleby zasobne w cz. spław. i łatwo wymywany CaCO3 - po osadzeniu powstają namuły węglanowe, zlewnie o przewadze utworów lekkich: spływ niewielki, łatwo infiltruje główne źródło sedymentów: materiał z erozji rzecznej namuły ze zmywów deluwialnych lub aluwialnych są utworami macierzystymi gl. napływowych
VA. GLEBY ALUWIALNE
VA1. MADY RZECZNE
powstawanie wiąże się z ilością i energią przepływającej wody i wahaniem poziomu wód gruntowych
zależnie od przewagi w/w wyróżnia się etapy rozwoju mad od torfowego - mułowy - madowy
obniżenie lustra wody → przesychanie siedlisk i aeracja gleby → mineralizacja materii org. → mniej masy organicznej w madach
warstwowa budowa profilu
VA2. MADY MORSKIE
wzdłuż wybrzeża - polder żuławski
powstają z osadów morskich, przeważnie warstwowe, wysyconych Ca i Na
VB. GLEBY DELUWIALNE
w małych dolinach lub na obrzeżach dolin większych
powstają z namułów osadzonych przez wodę powierzchniową na podłożu miner. lub torfie
miąższość > 30 cm
mniej przesegregowane niż aluwia
mnie wyraźne warstwowanie
w sąsiedztwie pól ornych
gleby młode, związane z uprawa pól
akumulacja → proces darniowy oraz w wyniku erozji liniowej w terenach silnie urzeźbionych
VI. GLEBY SŁONE
VIA. GLEBY SŁONO-SODOWE
VIA1. SOŁONCZAKI powierzchniowe, wewnętrzne
VIA2. GLEBY SOŁONCZAKOWATE
VIA3. SOŁOŃCE typowe, sołonczakowate
VII. GLEBY ANTROPOGENICZNE
powstają pod wpływem działalności człowieka
są typologicznie przeobrażone: przeobrażenie idące w kierunku dodatnim prowadzą do wydzielenia rzędu gl. kulturoziemnych, a w kierunku ujemnym do gleb industrio- i urbanoziemnych
różna miąższość profilu
brak niektórych poziomów genetycznych lub występowanie nowych
przekształcone biofizykochemicznie i hydrologicznie w wyniku gospodarki komunalnej i przemysłu
VIIA. GLEBY KULTUROZIEMNE
przeobrażone pod wpływem intens. gospodarki i wysokiej kultury rolnej
poz. A 40-60 cm o charakterze antropogenicznym
pierwotne poziomy ulegają przekształceniu wskutek racjonalnej uprawy gl. i intensywnego nawożenia
należą tu gleby ogródków działkowych i gl. poklasztorne, gdzie pod poz. A zachowany jest naturalny układ poz. genetycznych
zabiegi agrotechniczne zmieniają odczyn, zawart. skł. miner., ilość i jakość próchnicy, poj. sorpcyjną, zawartość P
VIIA1 HORTISOLE
gleby ogrodowe
głęboki poz. A
duża ilość materii organicznej i jej jakość upodabnia je do czarnoziemów lub czarnych ziem
VIIA2 RIGOSOLE
gl. regulówkowe
przeobrażone pod wpływem głębokiej uprawy mech., lub wprowadzenie warstw obcego materiału do profilu glebowego
zabiegi uprawne zmieniły właściw. bio.-fiz.-chem. i pierwotne następstwo poziomów profilu glebowego