Biologiczne Mechanizmy Zachowania -IV-

„Zachowania upustowe i konflikt popędów”

Łańcuchy zachowań:

• W normalnej sytuacji pojawia się ostatni bodziec kluczowy, który uruchamia zachowanie spełniające.

• Zachowanie spełniające składa się z wrodzonego sztywnego wzorca zachowania oraz składowej orientującej.

Bodźce wyzwalające:

• Zestawienie bodźców wychwytywanych przez określony WMW,

• Bodźce kluczowe (znaki),

• Bodźce wyzwalacze (często suma bodźców),

• Prawo heterogenicznego sumowania bodźców - jeśli suma pobudzeń zmysłowych z poszczególnych bodźców przekroczy właściwą dla danego działania wartość progową to zostaje wyzwolona reakcja.

Bodźce wyzwalające:

• Przykłady:

• głosy alarmowe,

• schemat dziecięcości,

• ubarwienie dzioba,

• sylwetka ptaka drapieżnego.

Wrodzony mechanizm wyzwalający:

• Zdolność zwierząt do właściwego reagowania na niektóre znaczące biologicznie bodźce środowiskowe (bodźce kluczowe) bez konieczności wstępnego uczenia się,

• Polega na ośrodkowym filtrowaniu bodźców.

Wrodzony mechanizm wyzwalający:

• Oparty jest na prostej analizie bodźca,

• Jest nieodporny na nietypowe sytuacje, np.:

• wysiadywanie jaj przez mewę srebrzystą,

• usuwanie skorupek przez mewę śmieszkę,

• agresja u ciernika,

• lęk wzbudzany przez oko,

• zachowania epimeletyczne delfinów,

• migracje syberyjskich gęsi,

• bodźce ponadnormalne.

Sztywny wzorzec zachowania:

• Najczęściej składa się z ciągu dziedzicznych reakcji behawioralnych, z których jedna może być stosunkowo prostym odruchem, ale też wszystkie człony mogą być nieskomplikowane np. dziobanie i połykanie. Wykonanie SWZ jest torowane przez popęd (głodny zjada więcej).

Składowa orientująca:

• Składają się na nią zachowania mające na celu przestrzenne właściwe skierowanie reakcji behawioralnych tworzących sztywny wzorzec zachowania,

• Składowa orientacyjna niekiedy działa równolegle do przebiegu SWZ.

Sztywny wzorzec zachowania:

• Pierwotnie zachowanie instynktowne,

• Obecnie specyficzne gatunkowo ciągi działań,

• Ruchy wspólne dla wszystkich osobników danego gatunku,

• element fazy konsumacyjnej zachowania instynktowego,

• Sztywność wzorca oznacza: morfologiczną stałość (ale przy słabym pobudzeniu nie dochodzi do pełnej ekspresji SWZ - ruchy intencjonalne) oraz genetyczną determinację (ale doświadczenie osobnicze ma znaczenie).

Sztywny wzorzec zachowania:

• Przykłady:

• ruchy ogona u kijanek,

• ruchy skrzydeł u jaskółek,

• zaloty kogutów,

• polowanie mątwy,

• dziobanie u kurczaków,

• budowa gniazda u papużek nierozłączek,

• śpiew wróbli,

• polowanie tchórza.

W przeciwieństwie do odruchu SWZ:

• Jest wyzwalany przez zbiór bodźców,

• Jest motywowany,

• Może wystąpić bez udziału bodźców zewnętrznych (zachowania upustowe).

Sytuacje skrajne:

• Gdy popęd jest słaby pojawiają się tzw. zachowania intencjonalne. Inaczej ruchy intencjonalne. Polegają one na występowaniu zachowań próbnych lub zachowań w formie początkowej.

• Ruchy intencjonalne mogą wywoływać zachowania allelomimetyczne innych osobników,

• Mogą mieć one również funkcje zachowań przerzutowych.

Sytuacje skrajne:

• Gdy bodziec kluczowy jest niebywale silny (ponad normalny) to występuje intensyfikacja zachowania, które wyzwala ów bodziec.

Sytuacje skrajne:

• Jeśli przez dłuższy czas osobnik nie może natrafić w środowisku na bodziec kluczowy to może mieć miejsce zachowanie typu vacuum activity czyli upustowe.

• Pojawia się kolejne zachowanie z ciągu ogniw łańcucha, chociaż nie ma biologicznego sensu.

Gdy dwa popędy się równoważą:

• W sytuacji, gdy osobnik motywowany jest dwoma lub więcej działającymi z równą siłą antagonistycznymi popędami mamy przypadek konfliktu popędów.

• Sytuacja taka może mieć różnorodne formy rozwiązania:

• Konflikt popędów - ambiwalencja,

• Konflikt popędów - przeniesienie,

• Konflikt popędów - przerzucenie,

• Konflikt popędów.

• Działania przerzutowe, przemieszczone i ambiwalentne są swoiste gatunkowo i charakterystyczne w danej sytuacji - dzięki temu pełnią one funkcje swoistych wyzwalaczy, zaczynają same mieć znaczenie informacyjne dla osobników tego samego gatunku.

Zachowania zrytualizowane:

• Ewolucyjny proces prowadzący do przekształcenia pierwotnie użytkowych form behawioralnych w informacyjne nazywamy rytualizacją.

• Rytuały mogą mieć charakter przerysowanych „teatralnych” gestów lub póz, albo też sekwencji takich zachowań.

Zachowania zrytualizowane:

• Rytualizacja polega na:

• Zmianie funkcji zachowania,

• Zachowanie podlega emancypacji - jest wyzwalane przez inny popęd niż pierwotnie np. poza przedkopulacyjna,

• Elementy zachowania zrytualizowanego są uproszczone, przesadzone i stereotypowe,

• Składowa orientująca ulega zmianie w porównaniu z działaniem autochtonicznym,

• Ruchy mogą utrwalać się jako pozy,

• Reakcja zrytualizowna wyzwalana jest przez słabsze bodźce niż pierwotna,

• Charakteryzuje się ona stałą intensywnością.

---