ORGAN PROWADZĄCY POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

ZDOLNOŚĆ PRAWNA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

• jest zespół przesłanek decydujących o zdolności do podejmowania czynności proceso­wych w postępowaniu administracyjnym

• zdolność prawną organów administracji publicznej wyznaczają normy prawa procesowego.

• wyróżnia się ogólną i szczególną kompetencję organów administracji publicznej

• Ogólna kompetencja to zdolność prawna organów administrujących do załatwienia spraw administracyjnych w danym układzie postępowania

• kompetencja szcze­gólna to zdolność prawna organów administrujących do załatwienia konkretnej sprawy administracyjnej w określonym układzie postępowania

KOMPETENCJA OGÓLNA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

• Kompetencję ogólną organów administracji publicznej ustanawia art. 1 pkt 1 i 2 k.p.a.

Kompetencję ogólną do prowadzenia postępowania administracyjnego mają:

1. organy administracji rządowej.

1. ministrowie

• Prezes Rady Ministrów i wiceprezesi Rady Ministrów pełniący funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej

• ministrowie kierujący określonym działem administracji rządowej

• przewodniczący komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów

• kierownicy centralnych urzędów administracji podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego ministra

2. terenowe organy administracji rządowej.

• wojewodowie

• w województwie wojewodzie przysługuje do­mniemanie kompetencji w zakresie administracji rządowej w województwie; go kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie, niezastrzeżone na rzecz innych organów tej administracji

• działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży prowadzący postępowanie administracyjne w imieniu wojewody lub we własnym imieniu

• organy administracji niezespolonej

2. organy jednostek samorządu terytorialnego

• organy gminy, powiatu, województwa, związków gmin

• organy związków powiatów,

• wójtowie, burmistrze (prezydenci miast),

• starości, marszałkowie województw

• kierownicy służb, inspekcji straży działający w imieniu wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty lub marszałka województwa

• samorządowe kolegia odwoławcze

Ustawa o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa expressis verbis nie przyznaje pozycji ustrojowej organu jednostek samorządu terytorialnego staroście czy marszałkowi województwa, jednak zakres kompetencji ; przyznanych w przepisach prawa materialnego do orzekania w sprawach admini­stracyjnych jest podstawą do ustalenia, że jest to organ administracji publicznej.

3. innym organom państwowym, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. 1 pkt 1 k.p.a. np.

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzecze­nie się obywatelstwa polskiego".

• Przewodniczący Krajo­wej Rady Radiofonii i Telewizji jest organem właściwym w sprawach koncesji

Na podstawie art. 5 § 2 pkt 4 k.p.a. do tych organów stosuje się przepisy k.p.a. regulujące kompetencje ministra (np. art. 150 § l, art. 157 § l, art. 161 § l) oraz przepisy k.p.a. regulujące rozwiązania szczególne, np. jednoinstancyjność postępowania (art. 127 § 3)

4. inne podmioty, które na podstawie ustaw lub porozumień zostały powołane do załatwienia spraw indywidualnych w drodze decyzji.

• okręgowe rady adwokackie mają kompetencje do podejmowania uchwał w sprawie wpisu na listę adwokatów oraz uchwał o skreśleniu z listy adwokatów oraz aplikantów adwokackich.

• wojewoda na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej właściwo­ści. w tym wydawanie decyzji administracyjnych gminom i powiatom, a także związkom gmin i powiatów, położonych na terenie województwa". Na podstawie art. 96 ust. 3 wojewoda w drodze porozumienia, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć wydawanie decyzji kierownikom in­stytucji kultury wyspecjalizowanych w opiece nad zabytkami.

postępowanie podatkowe:

Kompetencja ogólna do prowadzenia postępowania podatkowego w trybie unormowanym o.p. została przyznana:

1. naczelnikowi urzędu skarbowego, naczelnikowi urzędu celnego,

2. wójtowi, burmistrzowi (prezydentowi miasta), staroście, marszałkowi woje­wództwa,

3. dyrektorowi izby skarbowej, dyrektorowi izby celnej jeżeli na podstawie odrębnych przepisów są organami I instancji,

4. ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych w sprawach

• stwier­dzenia nieważności decyzji,

• wznowienia postępowania,

• zmiany lub uchylenia decyzji lub

• stwierdzenia jej wygaśnięcia — z urzędu.

Minister do spraw finansów publicznych jest właściwy w sprawach:

1. porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych

2. interpretacji postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz innych ratyfikowanych umów międzynarodowych dotyczących problematyki podat­kowej;

3. informacji przekazanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Kompetencję ogólną do wykonywania orzeczenia administracyjnego w spra­wach indywidualnych mają zarówno organy

• monokratyczne

• kolegialne

KOMPETENCJA SZCZEGÓLNA ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Kompetencję szczególną organów administracji publicznej wyznaczają dwie instytucje:

• właściwość

• wyłączenie ze sprawy

właściwość organów administracji publicznej

• jest to zdolność prawna organu do rozpoznawania i rozstrzygania określonego rodzaju spraw w postępowaniu administracyjnym.

• można wyróżnić dwa rodzaje właściwości (kryterium: podstawa nabycia)

1. właściwość ustawową, tj. wynikającą wprost z przepisu ustawy

• właściwość rzeczowa

• właściwość miejscowa

• właściwość instancyjna

2. właściwość delegacyjną, czyli wynikającą z delegacji, a to ze względu na przekazanie danej sprawy lub czynności procesowej w sprawie jednemu organowi administracji publicznej przez drugi organ administracji publicznej

właściwość rzeczowa

• jest to zdolność prawna organów administracji publicz­nej do rozpoznawania i załatwiania spraw danej kategorii.

• w k.p.a. znajduje się odesłanie „Właś­ciwość rzeczową ustala się według przepisów określających zakres ich działania"; w naszym systemie prawnym o właś­ciwości organu do rozpoznawania i załatwiania określonej kategorii spraw stanowią jednak nie przepisy normujące zakres działania, a przepisy prawne regulujące kompetencje, które są zawarte w ustawach o charakterze materialno-prawnym Nie można zatem ustalić właściwości rzeczowej na podstawie przepisów samej ustawy ustrojowej; Właściwość rzeczową trzeba zatem ustalać na pod­stawie przepisów ustaw materialnoprawnych oraz tych przepisów ustaw ustrojo­wych, które dotyczą kompetencji organów administracji publicznej.

• podstawą ustalenia właściwości rzeczowej są przepisy ustaw materialnopraw­nych

• decyzję o ustaleniu lokalizacji drogi, na wniosek Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, wydaje wojewoda ustawa z 10.IV.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych

• dodatek mieszkaniowy przyznaje, na wniosek osoby uprawnionej do dodatku mieszkaniowego, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, w drodze decyzji administracyjnej [...] ustawa z 21.VI.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych

postępowanie podatkowe

• artykuł 16 o.p. stanowi: „Właś­ciwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających zakres ich działania" zakres działania urzędów skarbowych i izb skarbowych reguluje ustawa z 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych

• Do zakresu działania naczelników urzędów skarbowych należy:

1. ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności budżetowych, jak również innych należności, na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem podatków i należności budżetowych, których ustalenie lub określenie i pobór należy do innych organów

2. rejestrowanie podatników oraz przyj­mowanie deklaracji podatkowych [...]

• Do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych należy:

1. nadzór nad urzędami skarbowymi

2. rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących w I instancji do urzędów skarbowych

3. 4) wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepi­sach".

Przepisy o zakresie działania urzędów i izb skarbowych mogłyby być podstawą do ustalenia właściwości rzeczowej, gdyby właściwość rzeczowa była przyznana wyłącznie naczelnikom urzędów skarbowych.

Z art. 13 § l o.p. wynika, że organem podatkowym jest stosownie do właściwości też

1. naczelnik urzędu celnego

2. wójt

3. burmistrz (prezydent miasta),

4. starosta,

5. marszałek województwa.

Dlatego też art. 5 ust. 6 i 7 ustawy o urzędach i izbach skarbowych nie stanowi samoistnej podstawy do ustalenia właściwości rzeczowej naczelnika urzędu skarbowego, jak i dyrektora izby skarbowej. Podstawę taką stanowią przepisy ustaw materialno-prawnych.

• podatek od nieruchomości za rok podatkowy od osób fizycznych [...] ustala, w drodze decyzji, organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania [...] ustawa z 26.VI.1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych w związku z art. 21 § 3 o.p.

• od ustanowionej reguły ustalenia właściwości rzeczowej organów podatkowych Or­dynacja podatkowa wprowadza wyjątki, przyznając delegację ustawową mini­strowi do spraw finansów publicznych do określenia właściwości rzeczowej organów podatkowych (art. 22 § 6 o.p., art. 48 o.p., art. 67 § 3 o.p.) w wykonaniu lej delegacji ustawowej Minister Finansów wydał rozporządzenie z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podatkowych²⁹, które reguluje w rozdziale 4: „Właściwość rzeczową organów podatkowych w sprawach związanych ze stosowaniem ulg w spłacie zobowiązań podatkowych". Przy ustaleniu właściwoś­ci rzeczowej należy uwzględnić zakres zadań i terytorialny zasięg działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych przepisów o wprowa­dzeniu programów pilotażowych, o których mowa w art. 5 ust. la i l b ustawy o urzędach i izbach skarbowych (art. 15 § 2 o.p.).

• wyznaczona przepisami ustaw materialnoprawnych właściwość organów ad­ministracji publicznej może być zmieniona w wyniku zawierania przewidzianych ustawami ustrojowymi porozumień.

• WOJEWODA może powierzyć prowadzenie, w jego imieniu, niektórych spraw z zakresu swojej właściwości jednostkom samorządu terytorial­nego lub organom innych samorządów z obszaru województwa, a także kierow­nikom państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyj­nych funkcjonujących na obszarze województwa (ust. l). Powierzenie następuje na podstawie porozumienia wojewody odpowiednio z zarządem jednostki samorządu terytorialnego, właściwym organem innego samorządu lub kierownikiem państwo­wej osoby prawnej albo innej państwowej jednostki organizacyjnej, o której mowa w ust. l (ust. 2)". Porozumienie podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym

• wojewoda może zawierać porozumienia w zakresie należącym do jego właś­ciwości. Jeżeli zatem przepisy prawa materialnego przyznają kompetencję kierow­nikom służb, inspekcji, straży, np. wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowi­ska. to zawarcie takiego porozumienia dopuszczalne jest, jeżeli tak stanowi ustawa

• GMINY mogą zawierać porozumie­nia międzygminne w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych";

• POWIAT może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywa­nia zadań publicznych z zakresu administracji rządowej (ust. l). Powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwa, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu (ust. 2

• WOJEWÓDZTWO może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa porozu­mienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych".

Przepisy prawa materialnego mogą wyłączyć dopuszczalność zawierania porozumień. Zgodnie z art. 82a ustawy — Prawo budowlane: „Starosta nie może powierzyć gminom, w drodze porozumienia, sprawy z zakresu swojej właściwości jako organu administracji architektoniczno-budowlanej. Przepisy art. 5 ust. 2 ustawy z 5 czerw­ca 1998 r. o samorządzie powiatowym [...] nie stosuje się".

• Dla określenia właściwości rzeczowej znaczenie mają zawierane przez jednost­ki samorządu terytorialnego związki.

• Prawa i obowiązki gmin (powiatów) uczestniczących w związku międzygminnym, związane z wykonywaniem zadań przekazanych związkowi, przechodzą na zwią­zek z dniem ogłoszenia statutu związku” Jeżeli przekazane zadania dotyczą prowadzenia postępowania administracyjnego z dniem ogłoszenia statutu związku, właściwym jest przewodniczący związku. Według art. 65 ust. 4 ustawy o samorządzie powiatowym: „Do związków powiatu stosuje się odpowied­nio art. 38", a zatem zastosowanie ma art. 38 ust. 1: „W indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu decyzję wydaje starosta, chyba że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd powiatu".

• Ograniczenie właściwości organów gminy może wynikać z podjęcia przez radę gminy, na podstawie art. 39 ust. 4 ustawy o samorządzie gminnym, uchwał upoważniających organy wykonawcze jednostek pomocniczych, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, czy organów i jednostek, o których mowa w art. 9 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, do załatwiania indywidual­nych spraw z zakresu administracji publicznej.

Właściwość rzeczowa nie może być ustalana wyłącznie na podstawie przepisów prawa materialnego, ale niezbędne jest ustalenie opartej na zawartych porozumieniach, związkach, uchwa­ły, która prowadzi do zmiany właściwości rzeczowej.

• w decyzji organ administracji publicznej obowią­zany jest wskazać przepisy prawa materialnego, zawarte porozumienie, uchwałę, z których wynika właściwość rzeczowa. Podkreśla to NSA w wyroku z 13 lutego 1996 r.: „W sprawach, w których właściwość organu orzekającego nie wynika w sposób oczywisty z przepisów prawa, na organie orzekającym ciąży bezwzględny obowiązek przed­stawienia w decyzji szczegółowych ustaleń wskazujących na jego właściwość w sprawie".

• organy administracji publicznej mogą w formie pisemnej upoważniać pracow­ników kierowanej jednostki organizacyjnej do załatwiania spraw w jego imieniu w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych, postanowień i zaświadczeń (ustawy samorządowe, o.p., ustawa o administracji rządowej w województwie)

właściwość miejscowa

• jest to zdolność prawna organu administracji publicz­nej do rozpoznania i załatwienia spraw danej kategorii na obszarze określonej jednostki podziału terytorialnego kraju.

• zasady ustalania właściwości miejscowej reguluje art. 21 k.p.a., ustanawiając kryteria kwalifikowania spraw do kompetencji organów administracji publicznej. Zgodnie ze wspomnianym przepisem obowiązują następujące zasady ustalania właściwości miejscowej:

1. we wszystkich sprawach, z wyłączeniem spraw dotyczących nieruchomości oraz prowadzenia zakładu pracy, właściwość miejscową ustala się według miejsca zamieszkania (siedziby), a w razie braku miejsca zamieszkania w kraju — według miejsca pobytu strony lub jednej ze stron, a jeżeli żadna ze stron nie ma w kraju miejsca zamieszkania (siedziby) lub pobytu — według miejsca ostatniego ich zamieszkania (siedziby) lub pobytu w kraju

2. w sprawach dotyczących nieruchomości, według miejsca jej położenia, a jeżeli nieruchomość leży na obszarze właściwości dwóch lub więcej organów, to organem właściwym będzie ten, na którego obszarze znajduje się większa część nieruchomości; w sprawach zakładu pracy właściwość ustala się według miejsca, w którym on był, jest albo będzie prowadzony

3. jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej według zasad, o których była mowa w punktach a i b, to właściwość tę ustala się według miejsca zdarzenia dającego podstawę do wszczęcia postępowania, a gdy nie można ustalić takiego miejsca, organem właściwym będzie organ, który jest właściwy dla obszaru dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy. Ustawa z 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy³² nie zawiera przepisów, które regulowałyby właści­wość organu miasta stołecznego Warszawy w związku z art. 21 § 2 k.p.a. Należy zatem przyjąć, że organem tym jest właściwy organ terenowej administracji rządowej lub właściwy organ samorządu terytorialnego miasta stołecznego Warszawy.

postępowanie podatkowe:

• w postępowaniu podatkowym o.p. ustaliła reguły właściwości miejscowej, dając pierwszeństwo ustawom szczególnym, stanowiąc w art. 17 § l, iż właś­ciwość miejscową ustala się na podstawie ustaw podatkowych. Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo siedziby podatnika, płatnika lub inkasenta

• minister właściwy do spraw finansów publicznych ma delegację usta­wową do ustalenia, w drodze rozporządzenia, właściwości miejscowej organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań podatkowych lub poszczegól­nych kategorii podatników, płatników lub inkasentów w sposób odmienny

W wykonaniu wspomnianej delegacji ustawowej Minister Finansów wydał rozporządzenie z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podat­kowych. Rozporządzenie określa:

1. właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań podatkowych lub poszczególnych kategorii podatników, płatników lub inkasentów

2. właściwość miejscową organów podat­kowych w przypadku zaistnienia zdarzenia powodującego zmianę właściwości miejscowej w trakcie roku lub okresu rozliczeniowego

3. właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach stwierdzenia nadpłaty podatków pobieranych przez płatników

• ordynacja podatkowa zawiera w art. 18 reguły istotne do ustalenia właściwości miejscowej w razie zdarzeń powodujących zmianę właściwości miejscowej w trakcie roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego organem podatkowym właściwym miejscowo za ten okres rozliczeniowy pozostaje ten organ podatkowy, który był właściwy w pierwszym dniu roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego

• Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, przypadki, w których w razie zmiany właściwości miejscowej w trakcie roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego właściwym organem podatkowym jest inny organ niż określony w art. 18 § l o.p., uwzględniając w szczególności zmianę miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby podatnika (art. 18 § 2 o.p.) rozporządzenie z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podatkowych, regulując w rozdziale 3 „Właściwość miejscową organów podat­kowych w przypadku zaistnienia zdarzenia powodującego zmianę właściwości miejscowej w trakcie roku podatkowego lub okresu rozliczeniowego".

• artykuł 18a o. p. normuje reguły ustalenia właściwości miejscowej po zakończeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego, stanowiąc: „Jeżeli po zakoń­czeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego nastąpi zdarzenie powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, organem podat­kowym właściwym miejscowo w sprawach dotyczących poprzednich lat podat­kowych lub innych okresów rozliczeniowych jest organ właściwy po zaistnieniu tych zdarzeń, z zastrzeżeniem art. 18b". Według art. 18b o.p.: „Organy podatkowe właściwe w dniu wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej pozostają właściwe w sprawie, której postępowanie dotyczy lub kontrola dotyczy, chociażby w trakcie postępowania lub kontroli nastąpiło zdarzenie powodujące zmianę właściwości".

• Przy ustaleniu właściwości miejscowej organów podat­kowych należy uwzględnić

• zakres zadań i

• terytorialny zasięg działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych przepisów o wprowadzeniu programów pilotażowych, o których mowa w art. 5 ust. la i l b ustawy o urzędach i izbach skarbowych (art. 15 § 2 o.p.).

właściwość instancyjna

• jest to zdolność prawna organu administracji pu­blicznej do przeprowadzania weryfikacji decyzji w drodze administracyjnej.

• zasady ustalania właściwości instancyjnej są określone w k.p.a., jednakże z za­strzeżeniem, że pierwszeństwo przed tymi uregulowaniami mają postanowienia szczególne odrębnych ustaw co do wyznaczenia innego organu odwoławczego.

Właściwość instancyjna jest przyznana organom wyższego stopnia oraz w ograniczonym zakresie również ministrom (art. 161 § l k.p.a.).

Organami wyższego stopnia są (art. 17 k.p.a.):

1. w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego — samo­rządowe kolegia odwoławcze, chyba że ustawy szczególne stanowią inaczej

2. w stosunku do wojewodów — właściwi w sprawie ministrowie

3. w stosunku do organów administracji publicznej innych niż określone w pkt 1 i 2 — odpowiednie organy nadrzędne lub właściwi ministrowie, a w razie ich braku — organy państwowe sprawujące nadzór nad ich działalnością

4. w stosunku do organów organizacji społecznych — organy nadrzędne albo państwowe organy nadzoru.

postępowanie podatkowe

• w postępowaniu podatkowym właściwość instancyjna jest przyznana organom wyższego stopnia. Podstawą do ustalenia właściwości instancyjnej będzie art. 13 § 3 o.p., który stanowi, że organami wyższego stopnia są organy odwoławcze.

Właściwość instancyjna przysługiwać będzie:

1. w stosunku do naczelnika urzędu skarbowego — dyrektorowi izby skar­bowe

2. w stosunku do naczelnika urzędu celnego — dyrektor izby celnej

3. w stosunku do wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa — samorządowe kolegium odwoławcze.

• w postępowaniu podatkowym właściwość instancyjna jest uregulowana wy­czerpująco bez konieczności odsyłania do przepisów szczególnych.

• regulując właściwość instancyjną do weryfikacji decyzji w postępowaniu podatkowym, zarówno w toku instancji, jak i w nadzwyczajnych trybach postępowania podatko­wego, Ordynacja podatkowa odchodzi od reguły, że właściwość ta przysługuje organom wyższego stopnia. Rozwiązanie takie zastosowano w postępowaniu odwoławczym, przyjmując, że:

1. dyrektor izby skarbowej jest organem odwoław­czym od decyzji wydanej przez ten organ w I instancji

2. dyrektor izby celnej jest organem odwoławczym od decyzji wydanej przez ten organ w I instancji (art. 13 § l pkt 2 lit. c)

3. minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem odwoławczym od decyzji wydanych przez ten organ w I instancji (art. 13 § 2 pkt 2)

4. w postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności, rozszerzając właści­wość do stwierdzenia nieważności na organ, który ją wydał, a mianowicie nie tylko minister właściwy do spraw finansów publicznych, samorządowe kolegium odwo­ławcze, ale również dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej są właściwi do stwierdzenia nieważności wydanej przez ten organ decyzji (art. 248 § 2 pkt 2 o.p.)

organy naczelne

Organy naczelne w rozumieniu przepisów k.p.a. wyznacza art. 18, stanowiąc, że organami naczelnymi są:

1. w stosunku do organów administracji rządowej, organów jednostek samorządu terytorialnego, z wyjątkiem samorządowych kolegiów odwoław­czych oraz organów państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych — Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie

2. w stosunku do organów państwowych innych niż określone w pkt 1 — odpowiednie organy o ogólnokrajowym zasięgu działania

3. w stosunku do organów organizacji społecznych — naczelne organy tych organizacji, a w razie braku takiego organu — Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie sprawujący zwierzchni nadzór nad ich działalnością.

Przepisy Ordynacji podatkowej nie wyodrębniają kategorii organów naczel­nych w postępowaniu podatkowym, co jest uzasadnione w pełni brakiem roz­graniczenia właściwości pomiędzy organy wyższego stopnia i naczelne.

• organy administracji publicznej są obowiązane z urzędu przestrzegać swojej właściwości naruszenie każdego rodzaju właściwości przez organ administracji przy wydawaniu decyzji administracyjnej powoduje nieważność decyzji bez względu na trafność merytorycznego rozstrzygnięcia

• organ admini­stracji publicznej, wszczynając z urzędu lub na wniosek postępowanie w sprawie, jest obowiązany z urzędu sprawdzić swoją właściwość w tej sprawie. Jeżeli strona złożyła podanie do organu niewłaściwego, to organ powinien podjąć czynności przewidziane w art. 65 i 66 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym — przewidziane w art. 170 i 171 o.p.

właściwość delegacyjna

• Kodeks postępowania administracyjnego dopuszcza możliwość przekazania rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy albo czynności procesowej w określonej sprawie, będącej przedmiotem postępowania, jednemu organowi administracji publicznej przez drugi organ.

• Możliwość przekazania rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem postępowania jest przewidziana w przypadku wyłączenia organu administracji publicznej.

• w razie wyłączenia organu właściwy do załatwienia sprawy jest organ wyższego stopnia, który może jednak wyznaczyć podległy jemu organ jako właściwy do rozpoznania i załatwienia sprawy na podstawie art. 26 § 2.

• w postępowaniu podatkowym w przypadku określonym w art. 131 o.p. organ właściwy wyznaczy — w razie wyłączenia naczelnika urzędu skarbowego — właściwy dyrektor izby skarbowej, a w razie wyłączenia dyrektora izby skarbowej — minister właściwy do spraw finansów publicznych wyznaczy naczelnika urzędu skarbowego.

• gdy wyłączeniu podlega wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, organ właściwy wyznaczy samorządowe kolegium odwoławcze (art. 132 § 3 o.p.).

Z taką samą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy na skutek wyłączenia organu kolegialnego utracił on zdolność do podejmowania uchwał; stosuje się wówczas odpowiednio art. 26 § 2 k.p.a.

Rozwiązanie takie jest przyjęte również w postępo­waniu w sprawie wznowienia postępowania. W przypadku gdy organem właściwym do wznowienia postępowania jest organ wyższego stopnia, to organ ten wyznacza organ właściwy do przeprowadzenia postępowania co do przyczyn wznowienia oraz co do rozstrzygnięcia istoty sprawy (art. 150 § 2 k.p.a., art. 244 § 2 o.p.).

instytucja pomocy prawnej

• pozwala przekazanie innemu organowi niektórych czynności procesowych w sprawie

• jest uregulowane w art. 52 k.p.a., art. 157 § l o.p.

• Stosownie do art. 52 k.p.a., organ administracji publicznej, jeżeli chodzi o czynności, które nie muszą być dokonane osobiście przed tym organem (art. 53 k.p.a.), może zwrócić się do organu administracji rządowej lub samorządu teryto­rialnego o odebranie wyjaśnień lub zeznań albo o dokonanie innej czynności z udziałem osoby zamieszkującej na obszarze właściwości tych organów, wskazu­jąc okoliczności będące przedmiotem tych czynności procesowych.

• Art. 157 § l o.p. stanowi: „Jeżeli postępowanie podatkowe prowadzone jest przez organ podatkowy, którego siedziba nie znajduje się na obszarze województwa, w którym zamieszkuje lub przebywa osoba obowią­zana do osobistego stawiennictwa, oraz jeżeli osoba ta nie złożyła zastrzeżenia, o którym mowa w art. 156 § 2, organ ten zwraca się do organu podatkowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu tej osoby o wezwanie jej w celu złożenia wyjaśnień lub zeznań albo dokonania innych czynności związanych z prowadzeniem postępowania".

• w toku postępowania odwoławczego organ rozpatrujący odwołanie może przekazać organowi I instancji czynności procesowe polegające na przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodo­wego w sprawie (art. 136 k.p.a., art. 229 o.p.).

ROZSTRZYGANIE SPORÓW O WŁAŚCIWOŚĆ

• sporem o właściwość jest „sytuacja prawna, w której co do zakresu działania organów państwowych zachodzi rozbieżność poglądów, gdy rozbieżność poglądów co do zakresu działania organów państwowych występuje w odniesieniu do rozpatrzenia i rozstrzygnięcia tej samej sprawy, czyli gdy mamy do czynienia z tożsamością sprawy, którą zajmują się co najmniej dwa organy tzn. sprawy między tymi samymi stronami dotyczącej tego samego przedmiotu, przy zastosowaniu tej samej podstawy prawnej.

• Podziały sporów:

1. kryterium: dokonana przez same organy ocena ich właściwości do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, co do której spór powstał

1. spory pozytywne, czyli takie, w których co najmniej dwa organy uważają się za właściwe do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy

2. spory negatywne, w których organy nie uważają się za właściwe do rozpoznania oraz do rozstrzygnięcia danej sprawy

2. kryterium: rodzaj organów pozostających w sporze

1. spory między organami administracji publicznej (bez wyłączenia udziały w nich organów samorządu terytorialnego) określane jako spory wewnętrzne, organy pozostające w sporze są bowiem w jednym systemie ustrojowym administracji

2. spory pomiędzy organami samorządu terytorialnego a innymi organami administracji publicznej;

3. spory pomiędzy organami administracji publicznej a sąda­mi powszechnymi.

ad b i c :są to tzw. spory zewnętrz­ne, organy pozostające w sporze należą bowiem do różnych systemów ustrojowych

rozstrzyganie wewnętrznych sporów o właściwość

• jednym z rodzajów postępowań uregulowanych w k.p.a. jest postępowanie w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej oraz między organami i podmiotami , o których mowa w pkt. 2 art. 1 k.p.a.

• Artykuł 22 § l k.p.a. reguluje właściwość organów do rozstrzygania sporów wewnętrznych, przyjmując jako ogólną regułę, że organami właściwymi są najbliż­sze wspólne dla organów pozostających w sporze organy wyższego stopnia, chyba że brak takiego organu.

1. Spory pomiędzy organami jednostek samorządu terytorialnego rozstrzyga, jeżeli spór powstał:

1. między organami jednostek samorządu terytorialnego (w znaczeniu okreś­lonym w art. 5 § 2 pkt 6 k.p.a.), z wyjątkiem przypadków określonych w art. 22 § l pkt 2-4 k.p.a. — wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu — sąd administracyjny (art. 22 § l pkt l k.p.a.)

2. między kierownikami służb, inspekcji, straży administracji zespolonej tego samego powiatu, działających w imieniu własnym lub w imieniu starosty — staro­sta (art. 22 § l pkt 2 k.p.a.)

3. między organami jednostek samorządu terytorialnego w różnych wojewódz­twach w sprawach należących do zadań z zakresu administracji rządowej — mini­ster właściwy do spraw administracji publicznej (art. 22 § l pkt 4 k.p.a.)

2. Spory pomiędzy organami administracji rządowej rozstrzyga, jeżeli spór powstał:

1. między organami rządowej administracji zespolonej w jednym wojewódz­twie — wojewoda

2. między wojewodami oraz organami administracji zespolonej w różnych województwach — minister właściwy do spraw administracji publicznej

3. między wojewodą a organami administracji niezespolonej — minister właściwy do spraw administracji publicznej po porozumieniu z organem sprawują­cym nadzór nad organem pozostającym w sporze z wojewodą

4. między organami administracji niezespolonej — wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu — minister właściwy do spraw administracji publicznej

5. między terenowymi organami administracji rządowej a ministrem — Prezes Rady Ministrów.

3. Spory pomiędzy innymi organami państwowymi oraz innymi podmiotami, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. l pkt l k.p.a. rozstrzyga wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu — minister właściwy do spraw administracji publicznej.

postępowanie podatkowe

Spory o właściwość rozstrzyga:

1. między naczelnikami urzędów skarbowych w jednym województwie — dyrek­tor izby skarbowej

2. między naczelnikami urzędów skarbowych w różnych województwach oraz między dyrektorami izb skarbowych — minister właściwy do spraw finansów publicznych

3. między naczelnikami urzędów celnych w jednym województwie — dyrektor izby celnej,

4. między naczelnikami urzędów celnych w różnych województwach i między dyrektorami izb celnych — minister właściwy do spraw finansów publicznych,

5. między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa a naczelnikiem urzędu skarbowego, naczelnikiem urzędu celnego — sąd administracyjny

6. między wójtami, burmist­rzami (prezydentami miast) i starostami — wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a w razie braku takiego kolegium — sąd administracyjny

7. między marszałkami województw — sąd administracyjny.

W kodeksie postępowania administracyjnego i Ordynacji podatkowej nie uregulowano tak istotnych kwestii procesowych, jak wszczęcie postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu, toku postępowania oraz formy prawnej i proceso­wych skutków rozstrzygnięcia sporu.

Do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość organ administracji publicznej, na którego obszarze wynikła sprawa, podejmuje tylko czynności niecierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub słuszny interes obywateli i zawiadamia o dokonanych czynnościach organ powołany do rozstrzygnięcia sporu (art. 23), a w postępowaniu podatkowym — czynności niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony (art. 20 o.p.) należy przyjąć, że każdy organ administracji publicznej, w obrąbie swej właściwości, obowiązany jest przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, a nie tylko organy pozostające w sporze.

Zakres tych czynności dotyczy rozpoznania sprawy (czynności dowodowe).

rozstrzyganie sporów zewnętrznych

Spory zewnętrzne to spory pomiędzy organami administracji publicznej, które należą do różnych elementów budowy systemu ustrojowego administracji publicznej, a zatem:

1. spory pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej (określane terminem sporów kompetencyjnych)

2. tzw. klasyczne sporami zewnętrzne spory pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi

ad 1.

• Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej (naczelnikiem US, naczelnikiem UC) rozstrzyga sąd administracyjny - k.p.a., konstytucja, o.p.

• właściwym do rozstrzygnięcia sporu jest Naczelny Sąd Administracyjny (art. 15 § l pkt 4 ustawy — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

• z wnioskiem o roz­strzygniecie sporu mogą wystąpić następujące podmioty:

1. strona

2. organ jednostki samorządu terytorialnego lub inny organ administracji publicznej, pozo­stające w sporze

3. minister właściwy do spraw administracji publicznej

4. minister właściwy do spraw sprawiedliwości, Prokurator Generalny

5. Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 22 § 3 k.p.a.).

Ordynacja podatkowa nie uregulowała legitymacji do złożenia wniosku do sądu o rozstrzygnięcie sporu o właściwość między organami podatkowymi.

• postępowanie przed NSA w sprawie rozstrzygnięcia sporu o właściwość reguluje ustawa — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, która w art. 15 § 2 stanowi, że do rozstrzygania sporów stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi.

• Spory Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzyga na wniosek postanowieniem przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy.

• ocena prawna wyrażona w orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego wiąże organy pozostające w sporze

• jeżeli po­stępowanie w sprawie nie zostało wszczęte (przypadek sporu negatywnego), to organ wskazany w postanowieniu NSA jest obowiązany wszcząć postępowanie w sprawie.

• jeżeli natomiast sprawa, co do której powstał spór o właściwość, jest przed­miotem postępowania już się toczącego, które nie zostało zakończone decyzją, to postanowienie sądu wyznacza organ właściwy do prowadzenia dalszych czynności postępowania. Organ, który nie został wskazany w postanowieniu NSA jako właściwy w sprawie, będzie obowiązany zakończyć postępowanie w tej sprawie przez wydanie decyzji o umorzeniu postępowania.

• jeżeli zaś postępowanie przed organami pozostającymi w sporze zostało zakończone przez wydanie decyzji, to decyzja tego organu, który nie został wskazany w postanowieniu NSA jako właściwy w sprawie, podlega wyeliminowaniu z obrotu prawnego w trybie nadzwyczajnym stosowanym w sprawie stwierdzenia nieważności na podstawie art. 156 § 1 pkt 1 k.p.a. i art. 247 § 1 pkt 1 o.p.

• do czasu rozstrzygnięcia sporu organy w nim pozostające podejmują tylko czynności niecierpiące zwłoki z uwagi na wymagania interesu społecznego lub słusznego interesu obywateli (o.p.: niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony), zawiadamiając o nich Prezesa Rady Ministrów lub NSA (art. 23 k.p.a.).

ad 2.

• z konstytucyjnej zasady podziału władzy publicznej wynika, że władza wykonawcza i władza sądownicza muszą przestrzegać zakresu kompetencji wy­znaczonej przepisami prawa, co oznacza zakaz przejmowania kompetencji należącej do właściwości innej władzy publicznej

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie zawiera regulacji konstytucyjnej w zakresie roz­strzygania tego rodzaju sporów. Jedynie w art. 189 stanowi, że: „Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytu­cyjnymi organami państwa".

• realizacja kon­stytucyjnej zasady podziału władzy publicznej wymaga stworzenia gwa­rancji prawnych przez unormowanie rozstrzygania sporów o właściwość pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi

• ograniczenie tego rodzaju sporów do sporów pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi z wyłączeniem sądów administracyjnych wynika z zakresu właściwości sądów administracyjnych, które powołane są do kontroli działania lub bezczynności organu wykonującego administrację publiczną, a nie do rozpoznawania i rozstrzygania spraw materialnoprawnych; w zakresie natomiast właściwości administracji publicznej i właściwości sądów powszech­nych wspólnym elementem jest rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw materialno­prawnych.

• art. 1 k.p.a. stanowi iż, w trybie ogólnego postępowania administracyjnego są rozpoznawane należące do właściwości organów admini­stracji publicznej sprawy indywidualne, których rozstrzygnięcie następuje w formie decyzji administracyjnej

• art. l k.p.c. stanowi: „Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne)".

Zarys historii instytucji:

• w okresie II Rzeczypospolitej regulacja rozstrzygania tego rodzaju sporów była regulowana w Konstytucji. Artykuł 86 Konstytucji z 17 marca 1921 r. stanowił: „Do rozstrzygania sporów o właściwość między władzami administracyj­nymi a sądami będzie powołany na mocy osobnej usta wy Trybunał Kompetencyj­ny". Tak też stanowił art. 70 ust. l pkt c Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r

• PRL W okresie Polski Ludowej Trybunał Kompetencyjny nie został reaktywowany. Brak w tym zakresie regulacji konstytucyjnej doprowadził do takiego stanu prawnego, że negatywne spory o właściwość nie mogły być rozpoznane, natomiast spory pozytywne były rozpoznawane przez sądy powszechne, których orzeczenia mają, uregulowany przepisami prawa, przymiot prawomocności, co oznacza, że wiążą organy administracji publicznej, a zatem wyłączają dopuszczalność podjęcia w sprawie decyzji administracyjnej

• Uchwalając k.p.a., nie unormowano zatem rozstrzygania sporów o właściwość pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi, a jedynie w art. 20 k.p.a. przyjęto, że: „Zasady i tryb rozstrzygania sporów o właściwość między organami administracji państwowej a sądami określi ustawa". Znaczenie art. 20 k.p.a. ograniczało się jednak tylko do stwierdzenia unormowania tego zagadnienia w formie osobnej ustawy⁴³. Do czasu nowelizacji k.p.a. z 1980 r. nie wydano odrębnej ustawy. Dopiero w wyniku nowelizacji doszło do unormowania w k.p.a. przez dodanie działu V „Rozstrzyganie sporów o właściwość między organami administracji publicznej a sądami powszechnymi". Zgodnie z przyjętym rozwiązaniem spory o właściwość między organami administracji publicznej a sądami powszechnymi rozstrzygało Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym, które było powoływane doraźnie do rozstrzygnięcia konkretnego sporu. W skład tego kolegium wchodziło trzech sędziów Sądu Najwyższego, przedstawiciel Ministra Sprawiedliwości i przedstawiciel ministra zainteresowane­go w sporze ze względu na przedmiot sprawy. Sędziów, w tym sędziego przewodniczącego, wyznaczał Pierwszy Prezes SN każdorazowo po wniesieniu wniosku o rozpatrzenie sporu, a wspomniani ministrowie wyznaczali swoich przedstawicieli w ciągu siedmiu dni od powiadomienia ich przez Pierwszego Prezesa SN o wniesieniu wniosku.

Z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu o właściwość mógł wystąpić:

1. w razie sporu pozytywnego — zarówno organ administracji publicznej, jak również sąd

2. w razie sporu negatywnego - strona

3. minister właściwy do spraw sprawied­liwości — niezależnie od rodzaju sporu

4. Prokurator Generalny niezależnie od rodzaju sporu.

Wniosek o rozstrzygnięcie sporu wnosiło się do Pierwszego Prezesa SN, który o nim powiadamiał zainteresowanego ministra, ministra właś­ciwego do spraw sprawiedliwości oraz Prokuratora Generalnego.

Rozpoznanie sporu następowało na rozprawie, w której brali udział: przed­stawiciel organu administracji publicznej, strona postępowania administracyjnego, przedstawiciel prokuratury. Nieobecność którejś z wymienionych osób nie tamo­wała biegu czynności postępowania. W trakcie rozprawy mogły być składane wyjaśnienia i wnioski dotyczące sporu. W postępowaniu przed Kolegium Kom­petencyjnym w zakresie nieunormowanym w dziale V k.p.a. stosowało się odpowiednio przepisy k.p.c., np. dotyczące odrzucenia pozwu, przeprowadzenia rozprawy, mocy wiążącej orzeczenia sądowego. Kodeks postępowania admini­stracyjnego nie regulował formy rozstrzygnięcia sporu o właściwość przez Kole­gium Kompetencyjne i wobec tego, że tu chodziło o ustosunkowanie się do kwestii kompetencyjnych, przyjęto, iż powinno ono mieć formę postanowienia, roz­strzygnięcia Kolegium Kompetencyjnego nie podlegały zaskarżeniu (uchylony art. 194 k.p.a.).

• Zgodnie z art. 4 pkt l i pkt 7 w związku z art. 106 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Przepisy wprowadzające ustawę — Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę — Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi⁴⁶. Dział V k.p.a. utracił moc z dniem l stycznia 2004 r.

Uzasadnieniem wprowadzenia zmian w zakresie rozstrzygania sporów o właściwość pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi jest

• brak konstytucyjnych podstaw do działania Kolegium Kompetencyjnego przy Sądzie Najwyższym oraz

• wyłączenie nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego nad Naczelnym Sądem Administracyjnym i Są­dami Administracyjnymi⁴⁷.

• Obecnie:

spory negatywne

• „Jeżeli podanie wniesiono do organu niewłaściwego [...], gdy z podania wynika, że właściwy w sprawie jest sąd powszechny, organ, do którego podanie wniesiono, zwraca je wnoszącemu. Zwrot podania następuje w drodze postanowienia, na które l służy zażalenie". Granice dopuszczalności takiego trybu postępowania wyznacza art. 66 § 4 k.p.a., stanowiąc: „Organ nie może jednak zwrócić podania z tej przyczyny, że właściwy w sprawie jest sąd powszechny, jeżeli w tej sprawie sąd uznał się już za niewłaściwy".

• o.p: „Jeżeli podanie wniesiono do organu niewłaściwego [...], gdy z podania wynika, że ^: właściwym w sprawie jest sąd, organ podatkowy zwraca podanie osobie, która je wniosła, z odpowiednim pouczeniem. Zwrot podania następuje w termie po­stanowienia, na które służy zażalenie". „Organ podatkowy nie może zwrócić podania z tej przyczyny, że właściwy jest sąd powszechny, jeżeli w tej sprawie sąd uznał się za niewłaściwy" (art. 171 § 4 o.p.).

• art. 199¹ k.p.c.„Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe".

Jeżeli sąd powszechny jako pierwszy uznał się za niewłaściwy w sprawie, przesądza o właściwości organu administracji publicznej. I na odwrót.

Trudne sprawy kompetencyjne pozostawia się do rozstrzygnięcia na najniższych szczeblach władzy administracyjnej i władzy sądowej.

spory pozytywne

W razie powstania sporu pozytywnego jest on jed­nostronnie rozstrzygany przez sąd powszechny. W razie bowiem, gdy w sprawie zapadło orzeczenie sądowe, korzysta ono z przymiotu prawomocności (art. 365 § l k.p.c.), co oznacza, że organ administracji publicznej jest tym orzeczeniem związany. Pozbawia to organy administracji publicznej obrony własnej kom­petencji.

INSTYTUCJA WYŁĄCZENIA W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM

• jest to jedna z dwóch instytucji procesowych wyznaczających zdolność prawną organu admini­stracji publicznej

• Kodeks postępowania administracyj­nego wyodrębnia instytucję wyłączenia:

1. pracownika organu administracji publicz­nej

Instytucja wyłączenia pracownika natomiast nie prowadzi w zasadzie do utraty zdolności prawnej organu administracji publicznej. Bezpośredni przełożony wy­znaczy do prowadzenia sprawy innego pracownika. W razie jednak, gdy wskutek wyłączenia pracowników organ administracji publicznej stał się niezdolny do załatwienia sprawy, traci zdolność prawną (art. 26 § 3 k.p.a.). Sytuacja taka będzie miała miejsce, np. gdy stroną w sprawie będzie wójt, starosta, marszałek woje­wództwa, którzy są wedle ustaw samorządowych zwierzchnikami służbowymi pracow­ników odpowiednio urzędów gminy, starostwa, urzędu marszałkowskiego. Pracow­nicy tych urzędów będą podlegali w takich przypadkach wyłączeniu na podstawie art. 24 § 1 pkt 7.

2. organu administracji publicznej (traci wówczas z mocy prawa zdolność co do prowadzenia postępowania w określonej sprawie)

3. członka organu kolegialnego (utrata zdolności organu, gdy wskutek wyłączenia członka nie będzie możliwe osiągnięcie kworum niezbędnego do podejmowania ze skutkiem prawnym uchwał)

• wszystkie opisane wyłączenia są obligatoryjne

• naruszenie instytucji wyłączenia przy wydaniu decyzji w postępowaniu ad­ministracyjnym pociąga za sobą sankcję wzruszalności tej decyzji w trybie wznowienia postępowania na mocy art. 145 § l pkt 3 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym art. 240 § l pkt 3 o.p.

instytucja wyłączenia pracownika organu administracji publicznej

Pod­stawowymi elementami prawnej konstrukcji instytucji wyłączenia pracownika organu administracji publicznej jest

1. bliskość wobec strony lub

2. osobiste zaan­gażowanie w sprawie

ad 1.

Pracownik podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu zgodnie z art. 24 § 1 k.p.a. ze względu na bliskość wobec strony wtedy, gdy:

1. jest stroną w stosunku prawnym tego rodzaju, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki

2. jest to sprawa jego małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia (powody wyłączenia trwają nadal po ustaniu małżeństwa — art. 24 § 2);

3. sprawa dotyczy osoby związanej z pracownikiem stosunkiem przysposobie­nia, opieki lub kurateli (powód wyłączenia istnieje po ustaniu tych stosunków — art. 24 § 2);

4. pracownik był lub jest przedstawicielem jednej ze stron albo gdy przed­stawicielem jest osoba związana z nim węzłem pokrewieństwa, powinowactwa, Stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli

5. jedna ze stron jest osoba będąca w stosunku nadrzędności służbowej wobec niego.

ad 2.

Ze względu na bliskość wobec sprawy pracownik podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu, jeżeli:

1. jest w niej stroną

2. był w sprawie świadkiem lub biegłym

3. brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonej decyzji

4. z powodu danej sprawy wszczęto przeciwko pracownikowi dochodzenie służbowe, postępo­wanie dyscyplinarne lub postępowanie karne

Poza okolicznościami wymienionymi wyczerpująco w art. 24 § l k.p.a. pod­stawę wyłączenia będą stanowić inne okoliczności, jeżeli zostanie uprawdopodob­nione, że mogą one spowodować wątpliwości dotyczące bezstronności pracownika — art. 24 § 3.

Pracownik wyłączony od udziału w postępowaniu może podejmować jedynie „czynności nie cierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron" (art. 24 § 4 k.p.a.).

ordynacja podatkowa:

zakres podmiotowy wyłączenia:

1. pracownik urzędu skarbowego, urzędu gminy (miasta), starostwa, urzędu marszałkowskiego,

2. pracownik izby skarbowej,

3. funkcjonariusz celny lub pracownik urzędu celnego, izby celnej, urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finan­sów publicznych oraz

4. członek samorządowego kolegium odwoławczego

zakres przedmiotowy wyłączenia:

podlegają wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawach dotyczących zobowiązań podatkowych oraz innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego, w których:

przesłanki wyłączenia:

1. są stroną

2. pozostają ze stroną w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na ich prawa lub obowiązki

3. stroną jest ich małżonek, rodzeństwo, wstępny oraz zstępny lub powinowaty pierwszego stopnia

4. stronami są osoby związane z nimi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli

5. byli świadkami lub biegłymi, byli lub są przedstawicielami podatnika albo przedstawicielem podatnika jest jedna z osób wymienionych w pkt 3 i 4

6. brali udział w wydaniu zaskarżonej decyzji

7. zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw nim postępowanie służbowe, dyscyplinarne lub karne

8. stroną jest osoba pozostająca wobec nich w stosunku nadrzędności służbowej".

Przyczyny wyłączenia od załatwienia sprawy trwają także po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 130 § 2 o.p.).

Bezpośredni przełożony pracownika lub funkcjonariusza celnego jest zobowiązany na jego żądanie lub żądanie strony albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności niewymienionych w § 1, które mogą wywołać wątpliwości co do bezstronności pracownika (art. 130 § 3 o.p.).

• w razie wystąpienia jednej z przyczyn wyłączenia pracownika wymienionych w art. 24 § l k.p.a., art. 130 § l o.p., zgodnie z art. 123 § 2 k.p.a. i art. 216 § l o.p., wyłączenie pracownika następuje w formie postanowienia wydanego przez bezpośredniego przełożonego.

• wyłączenie na podstawie art. 24 § 3 k.p.a., art. 130 § 3 o.p. następuje na żądanie pracownika, strony lub z urzędu i po­stanowienie o wyłączeniu pracownika albo o odmowie jego wyłączenia wydaje bezpośredni przełożony. Na te postanowienia nie służy zażalenie i można je zaskarżyć tylko łącznie z odwołaniem od decyzji.

• jeżeli wskutek wyłączenia pracowników organ stal się niezdolny do załatwienia sprawy, właściwy do załatwienia sprawy jest organ wyższego stopnia lub wyznaczony przez niego organ (art. 26 § 3 k.p.a.). Taka sytuacja będzie miała miejsce, gdy stroną w sprawie będzie np. wójt, starosta, marszałek województwa. Są oni bowiem zwierzchnikami służbowymi pracowników urzędu. Rozwiązania takiego nie wprowadza Ordynacja podatkowa.

instytucja wyłączenia organu administracji publicznej.

Trzy elementy skła­dają się na konstrukcję prawną wyłączenia organu administracji publicznej:

1. rodzaj sprawy

2. osobiste zaangażowanie w sprawę

3. bliskość wobec strony.

Ad 1.

Organ administracji publicznej „podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy(czyli zgodnie z art. 104 § l — do wydania decyzji) dotyczącej interesów majątkowych (należy rozumieć szeroko - wszystko co pośrednio czy bezpośrednio powoduje przysporzenie majątkowe lub ogranicza interesy majątkowe):

1. jego kierownika lub osób pozostających z tym kierownikiem w stosunkach określonych w art. 24 § l pkt 2 i 3

2. osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia lub osób pozostających z nim w stosunkach określonych w art. 24 § 1 pkt 2 i 3" (art. 25 § l k.p.a.).

• „osoba zajmująca Stanowisko kierownicze” to pojęcie szersze niż kierownik; obejmuje stanowiska „stwarzające fizyczne możliwości albo co najmniej mogące wywołać uprawdopodobnione podejrzenia o możliwości wpływania na bieg spraw załatwianych przez organ podporządkowany (niższego stopnia)"⁵'.

ordynacja podatkowa:

instytucja wyłączenia uregulowana w art. 131, 131a i 123 o.p.

skutki wyłączenia:

• skoro wystąpią przesłanki wyłączenia, organ traci zdolność do podejmowania czynności procesowych w postępowaniu w danej sprawie z mocy prawa

• wyłączony organ może podejmować jedynie czynności niecierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron

• wyłączenie organu powoduje dewolucję kompetencji do załatwienia danej sprawy, sprawę załatwia bowiem:

• przypadkach przewidzianych w art. 25 § l pkt l k.p.a. — organ wyższego stopnia nad organem załatwiającym sprawę,

• w przypadkach uregulowanych w art. 25 § l pkt 2 k.p.a. — organ wyższego stopnia nad organem, w którym osoba wymieniona w tym przepisie zajmuje stanowisko kierownicze.

• w razie gdy osoba wymieniona w art. 25 § l pkt 2 k.p.a. jest ministrem lub prezesem samorządowego kolegium odwoławczego, organ właściwy do załatwienia sprawy wyznacza Prezes Rady Ministrów.

• organ wyższego stopnia może do załatwienia sprawy wyznaczyć inny organ spośród mu podległych. Zarówno organ wyższego stopnia, jak również organ wyznaczony do załatwienia sprawy rozpatrują ją w tej instancji, co organ wyłączony od załatwienia sprawy

Ordynacja podatkowa nie wprowadza w tym zakresie dewolucji kompetencji.

W razie bowiem:

• wyłączenia naczelnika urzędu skarbowego na podstawie art. 131 § l pkt l, a także pkt 3 lub 4 w związku z pkt 1 — sprawę załatwia naczelnik urzędu skarbowego wyznaczony przez dyrektora izby skarbowej,

• gdy zaś naczelnik urzędu skarbowego podlega wyłączeniu z przyczyn określonych w art. 131 § l pkt 2, a także pkt 3 lub 4 w związku z pkt 2 — sprawę załatwia naczelnik urzędu skarbowego wyznaczony przez ministra właściwego do spraw finansów publicz­nych.

• reguły te stosuje się przy wyłączeniu naczelnika urzędu celnego (art. 131 a o.p.).

• w razie wyłączenia wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty, marszał­ka województwa i skarbnika samorządowe kolegium odwoławcze w drodze postanowienia wyznacza organ właściwy do załatwienia sprawy.

ograniczenia zakresu stosowania instytucji wyłączenia

Organy gminy są właściwe do orzekania w sprawie przyznania gminie uprawnień lub nałożenia na nią obowiązków. Organy powiatu i województwa mogą orzekać tak jak organy gmin w sprawach powiatu i w sprawach wojewódz­twa. Tego połączenia ról procesowych organu orzekającego i strony postępowania nie można ocenić pozytywnie. Ustawodawca przyjął jednak jako regułę ochronę kompetencji wspólnot samorządowych. Nie ma zatem w obowiązującej regulacji podstaw do wyłączenia organu samorządu terytorialnego, w razie gdy sprawa, będąca przedmiotem postępowania administracyjnego, pozostaje w związku z interesem prawnym danej wspólnoty samorządowej.

instytucja wyłączenia członka organu kolegialnego

• instytucja ta jest iden­tyczna w swej konstrukcji z instytucją wyłączenia pracownika organu adm.publ.

• wyłączenie następuje z mocy prawa — w razie wystąpienia jednej z przesłanek wymienionych w art. 24 § 1 k.p.a. oraz na podstawie postanowienia przewodniczącego organu kolegialnego lub organu wyższego stopnia w przypadku zastosowania art. 24 § 3 k.p.a.

• Jeżeli w wyniku wyłączenia członków organu kolegialnego organ ten nie może podjąć uchwały z powodu braku kworum, to organ ten traci zdolność prawną do załatwienia sprawy. W takim przypadku stosuje się odpowiednio art. 26 § 2 k.p.a., tzn. że albo sprawę załatwia organ bezpośrednio wyższego stopnia, albo też może on wyznaczyć do załatwienia sprawy inny podległy mu organ.

• Rozwiązanie szczególne zostało przyjęte w odniesieniu do organów samorządu terytorialnego, albowiem w myśl art. 27 § 3 k.p.a., gdy kolegium odwoławcze traci zdolność prawną do załatwienia określonej sprawy z powodu wyłączenia jego członków, to minister właściwy do spraw administracji publicznej wyznacza do załatwienia tej sprawy inne samorządowe kolegium odwoławcze.

• W postępowaniu podatkowym, jeżeli z powodu braku kworum wyłączeniu podlega samorządowe kolegium odwoławcze, Prezes Rady Ministrów, w drodze postanowienia wyznaczy do załatwienia sprawy inne samorządowe kolegium odwoławcze (art. 130 § o.p.).

^{KPA - ROZDZIAŁ VII: ORGAN PROWADZĄCY POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE}

1

13

---