PLATON

Życiorys: Platon (Arystokles) żył 80 lat, od 427-347 r. p.n.e.. Żył w czasach rozkwitu Aten w atmosferze najwyższej kultury starożytnej, na któr± złożyło się państwo Peryklesa, sztuka Fidiasza oraz ruch etyczny i naukowy stworzony przez Sokratesa.

Urodził się w arystokratycznej rodzinie ateńskiej, która zadbała o jego wychowanie i wszechstronne wykształcenie. Od najmłodszych lat interesował się filozofi±; w 20-tym roku życia został uczniem Sokratesa. Po jego tragicznej ¶mierci w 399 r. rozgoryczony Platon opu¶cił Ateny. Odbył kilka podróży i rozpocz±ł pisanie dialogów, w których żarliwie bronił pamięci zmarłego mistrza. najważniejsze ze swych podróży odbył Platon do Syrakuz na Sycylii. Tam zaprzyjaĽniony z władc± podj±ł próbę wprowadzenia w życie idei państwa doskonałego. próba zakończyła się fiaskiem co przypłacił niewol± i więzieniem. W 385 r. założył w Atenach Akademię. Miała ona na celu przygotowanie miło¶ników m±dro¶ci i cnoty do rz±dzenia idealnym państwem. Przetrwała ona 500 lat do VI w. po Chrystusie. Platon nigdy nie założył rodziny. Jedyn± rodzin± była Akademia. Mieszkał przy szkole, żył otoczony uczniami. Umarł spokojnie w podeszłym wieku. Jego ¶mierć nast±piła w dniu jego urodzin.

· Najważniejsze dzieła to: „Państwo”, „Prawa” „Gorgiasz” (dialog w retoryce krytykuj±cy egoizm i hedonizm)

· Poprzednicy: Głównym poprzednikiem był Sokrates - to on natchn±ł logikę i etykę Platona. Drugi za¶ prawie równie ważny motyw jego filozofii pochodził od uczonych pitagorejskich, których wpływ objawił się zwłaszcza w filozofii przyrody.

· Następcy: Najwybitniejszym był Arystoteles

1. Społeczeństwo jako wspólnota celu

Państwo doskonale ma jeden cel obowi±zuj±cy wszystkich i nie jest dopuszczalne, aby każdy obywatel d±żył na własn± rękę do swojego dobra. Państwo ma być zbudowane jak organizm, a w nim „każdy ma robić swoje” tzn. to, czego odeń wymaga wspólny cel wszystkich. Czę¶ci państwa musz± zależeć od cało¶ci, a nie cało¶ć od czę¶ci; tylko wtedy będzie w nim panował ład. Do państwa mog± należeć tylko ci, którzy s± dlań potrzebni: władcy - filozofowie, strażnicy państwa - wojsko, oraz lud - rzemie¶lnicy. idealne społeczeństwo jest ascetyczne, d±ży bowiem do idealnego celu, którego osi±gnięcie nie zapewnia obywatelom bezp. korzy¶ci, ani rozkoszy, ani dóbr doczesnych. przeciwnie, wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Dla dwóch wyższych stanów (filozofów, wojska) zniesiona jest własno¶ć, indywidualna; obowi±zuje tam ustrój komunistyczny, w którym jednak wspólne jest nie posiadanie lecz wyrzeczenie się.

Stan najniższy nie polega rygorom, ponieważ nie bierze udziału w d±żeniu do doskonało¶ci. Państwo w rozumieniu Platona miało być rodz. zakonu zbrojnego pod rz±dami elity umysłowej, troskliwie wychowywanej i egzaminowanej jak ¶redniowieczny ko¶ciół. W każdym razie od Platona pochodzi d±żenie do zwi±zania ludzi w rodzaju ula albo kopca termitów, w ¶cisł± jedno¶ć gdzie jednostka ma miejsce tylko jako narzędzie cało¶ci.

Organizacj± klasy najniższej Platon nie zajmuje się bliżej. Interesuje się tylko urzędnikami i wojskiem. Reszta to bierny materiał i żywy inwentarz państwa.

2. Regulatywna funkcja państwa i prawa

Platon odkrył regulatywn± funkcję prawa stanowionego. Tzn., że prawo skutecznie wpływa, reguluje i stabilizuje układ stosunków społecznych jak istnieje w danej rzeczywisto¶ci. Nie istnieje jednak prawo, bez najwyższej instytucji społecznej, jak± jest państwo.

Wobec tego w ¶lad za tym Platon odkrywa także regulatywn± funkcję państwa, państwa rozumianego jako organizację polityczno-społ., a więc tak± formę, bez której społeczeństwo nie może istnieć i nie może się rozwijać.

3. Szczę¶cie cało¶ci i dobro wspólne jako cel i podstawa życia społecznego

Najważniejszym zadaniem sprawuj±cego władzę filozofa było takie kierowanie państwem, aby zapewnić swoim poddanym dobro i poczucie szczę¶cia. Ponadto społeczeństwo idealne musi posiadać wiedzę, bo aby dobro czynić, trzeba dobro znać. Każdy obywatel w państwie Platona znał swoje miejsce. Od chwili urodzenia, każdy wiedział do jakiej grupy społ. należeć będzie. Nikt nie chciał więcej, ponadto czym kto¶ go obdarzył. Było rzecz± oczywist±, że syn rzemie¶lnika nigdy nie zostanie władc±, ponieważ jego „ograniczony” umysł nie pozwalał mu posiadać takiej wiedzy, jaka jest potrzebna by rz±dzić państwem. Każdy był szczę¶liwy w swojej klasie. Rzemie¶lnik był dumny, ze może przyczynić się do rozwoju państwa przez wytwarzanie towarów, żołnierz szczycił się tym, że może stać na straży granic swojego kraju; a filozofowie, którzy sprawowali władzę byli zadowoleni jeżeli przyczynili się do wzrostu stopy życiowej podwładnych. każda grupa społeczna miała swoje odpowiedzialne funkcje. Sumienne wykonywanie zajęć przyczyniało się do wzrostu szczę¶liwo¶ci i dobrobytu w¶ród obywateli.

W państwie Platona nikt nie d±żył do szczę¶cia na własn± rękę. Państwo traktowane było przecież jak organizm, a w nim każdy znał swoje miejsce i funkcję. jeżeli najmniejsza czę¶ć organizmu nie funkcjonowała, poprawnie odbijało się to na całym społeczeństwie.

4. Organizacja życia społecznego i pojmowanie cnót społ. takich jak sprawiedliwo¶ć, dobro, równo¶ć czy wolno¶ć

Każda z trzech grup społecznych ma inne zadania i musi żyć w innych warunkach. Społeczeństwo idealne musi być stanowe. Gdy każdy stan czyni swoje, wtedy powstaje harmonijny ustrój państwa - ustrój sprawiedliwo¶ci.

Funkcja władców jest wyższa od strażników, a strażników od rzemie¶lników. Tworz± więc między sob± hierarchię, bo idealne państwo musi być hierarchiczne. Idea sprawiedliwo¶ci wymaga podziału społeczeństwa na takie elementy strukturalne jakie wła¶nie sob± to społeczeństwo prezentuje.

Kobiety s± pełnoprawnymi obywatelami i wypełniaj± te same funkcje co mężczyzni. jedyn± ich swoist± funkcj± jest rodzenie dzieci, czyli dostarczanie państwu obywateli. Z chwil± wydania potomstwa przestaj± je znać i trac± do nich wszelkie prawo. Dzieci staj± się własno¶ci± państwa. Rolę naczeln± w państwie Platona odgrywali filozofowie. To oni wg Platona powinni zasiadać na tronach i sprawować władzę. Aby dobro czynić, trzeba dobro znać, dlatego należało oddać władzę elicie najbardziej wykształcony. „Filozofem jest ten co pragnie m±dro¶ci nie tej lub owej, lecz całej”. Prawdziwy filozof lubi ogl±dać prawdę i tym się różni od innych ludzi, że nie wiedz±, a oni tylko mniemanie. Filozof, który zna idee sprawiedliwo¶ci przeniesie je na sprawy ziemskie: będzie ustanawiał prawa dotycz±ce tego co dobre, sprawiedliwe i piękne; i praw tych będzie bronił Państwu doskonałemu Platon przypisuje cnoty, kardynalne, tzn. te które s± wła¶ciwe duszy: m±dro¶ć, odwagę, umiarkowanie i sprawiedliwo¶ć. M±dro¶ć to wiedza zwi±zana z najlepsz± organizacj± państwa. Ta cnota powinna cechować klasę rz±dz±c±, czyli filozofów, którzy sprawuj±c władzę przyczyniaj± się do rozpowszechniania dobrobytu i dobra ogólnego. Odwaga jest zalet± wojowników na których barkach spoczywa bezpieczeństwo państwa i obrona równo¶ci i wolno¶ci obywateli.

Umiarkowanie jest cech± klasy rz±dz±cej jak i klas zależnych. Ma w sobie co¶ z harmonii, która ma polegać na tym, że w państwie jedni chc± rozkazywać drugim i wskazuj±, a drudzy chc± ich słuchać słuchaj±. Cnota sprawiedliwo¶ci opiera się na założeniu, że każdy powinien robić to, co do niego należy i nie mieszać się do nie swoich spraw. Tzn., że ani rzemie¶lnik ani żołnierz nie powinni rz±dzić państwem, a znowu rz±dz±cy nie powinni być rzemie¶lnikami ani żołnierzami. Niesprawiedliwo¶ć rodzi się z chwil±, gdy zasada ta zostanie złamana. Tak więc hierarchia jest oparta na wrodzonych uzdolnieniach poszczególnych jednostek.

Marek Tuliusz Cyceron (106-43 n.p.e.)

1. Życie i twórczo¶ć

Najwybitniejszy działacz polityczny republikańskiego Rzymu, błyskotliwy mówca i pisarz, który podniósł łaciński język literacki na wysoki poziom artystyczny, wszechstronnie wykształcony uczony, jednocze¶nie najwybitniejszy filozof rzymski, poznał gramatykę, retorykę, prawo, historię i filozofię.

Po raz pierwszy na arenie politycznej wyst±pił w wieku 27 lat za Sulli, który faktycznie unicestwił rzymsk± demokrację, okroił prawa zgromadzeń ludowych, pozbawił trybunów prawa weta,. Cyceron pocz±tkowo występował jako adwokat w sprawach karnych, cywilnych. Zdobywa rozgłos dzięki kilku pomy¶lnie przeprowadzonych procesów, po¶rednio ukierunkowanym przeciw dyktaturze Sulli. W latach 79-77 p.n.e. podróż do Aten, a następnie Azji Mniejszej - dla kształcenia retorystycznego i filozoficznego wykształcenia. W 77 r.p.n.e. Cycero powraca do Rzymu, po roku, po ¶mierci Sulli, obejmuje stanowisko kwestora. W 75 - wyznaczony na rz±dcę Sycylii, następnie zostaje członkiem senatu i wybrany konsulem. W 44 r. p.n.e. po zabójstwie Cezara, występuje ze zjadliwym przemówieniem przeciwko Antoniuszowi. Podczas ucieczki do Macedonii, do Brutusa doganiaj± go wysłańcy Antoniusza, zabijaj± i wysyłaj± głowę do Rzymu. Antoniusz przybił j± w miejscu, gdzie Cyceron przedstawiał swe płomienne przemówienia. Recepty na kryzys państwa szukał zarówno w filozofii, jak i reformie ustroju. Pozostawił ogromn± spu¶ciznę literack±. Oprócz korespondencji, zawieraj±cej bogaty materiał, charakteryzuj±cy epokę pozostawił około 100 mów, szereg dzieł o tre¶ci filozof. i politycznej: „O państwie”, „O prawach”, „Mówca”, „Zagadnienia najwyższego dobra i zła”, „Księgi akademickie”, „O powinno¶ciach”, „O naturze bogów” - większo¶ć prac ma formę dialogów, napisanych wykwintnym lekkim językiem.

2. Pogl±dy społeczne

a) społ. podstawy najlepszego ustroju państw.

Cycero w swym dziele „O państwie”, podobnie jak Polibiusz, opowiadał się za kompromisow± równowag± władz. Ustrój mieszany, miał stanowić gwarancję trwało¶ci państwa rzymskiego. Miał on w harmonijn± cało¶ć zespalać monarchię, arystokrację, demokrację. To struktura państwa, gdzie władza dzieliłaby się między zgromadzenie ludowe, arystokratyczny senat i najwyższego urzędnika przestrzegaj±cego praw.

Cycero państwo uznawał za produkt naturalnego instynktu społecznego ludzi, a lud substrat państwa -za wspólnotę ł±czon± więzi± prawa i interesów, oraz obraz, uzupełnia platonska wizja sprawiedliwo¶ci jako podstawy państwa. Nie zapomina również o moralno¶ci, której nie można odł±czyć od polityki. Wyborem formy ustroju mieszanego nawi±zuje on do ustroju przodków, który przetrwał do jego czasów w postaci zniekształconej i bardziej podatnej na różne przeciwno¶ci. Władza państwowa najlepiej reprezentowana przez organy zwierzchnie, symbolizuje jedno¶ć i godno¶ć społeczeństwa, w tym każdej jednostki z osobna. Zatem społeczeństwo powinno nie tylko przestrzegać praw ustanowionych przez władzę, lecz władców szanować, a nawet miłować jako symbol wspólnego i najwyższego dobra, będ±cego rękojmi± rozwoju i bezpieczeństwa zbiorowo¶ci. St±d idea praworz±dno¶ci odgrywa u Cycerona rolę podstawow±.

Państwo winno zagwarantować obywatelom piękne i szlachetne życie, możliwe do osi±gnięcia poprzez dobre wychowanie i kultywowanie cnót obywatelskich, tj. sprawiedliwo¶ć, zgoda, dobre obyczaje, szacunek, własno¶ć prywatna. Sam ustrój jednak nie wystarcza, potrzeba (zgoda stanów, „concordia crolinum”) zgody klas, m±dre poł±czenie. W państwie różnych stanów, najwyższego, najniższego i po¶rednich „daje” składn± cało¶ć - wewnętrzn± równowagę, ona stanowi gwarancję własno¶ci i zaplecze reform ustrojowych. Jednak w momentach dla państwa przełomowych, w sytuacjach krytycznych rezygnuje on z koncepcji harmonijnej równowagi władz na rzecz monarchii, w której władza spoczywa w ręku męża stanu. On to w oparciu o radę najlepszych będzie rozjemc± między walcz±cymi obozami.

b) idea sprawiedliwo¶ci

Sprawiedliwo¶ć - pochodzi z natury, a to wła¶nie ona, wg Cycerona, winna być jedyn± wskazówk± postępowania. Pragn±ł, aby filozofia uczyła ludzi, że osi±gn±ć cnotę można przez życie zgodne z natur±, któr± zdolny jest człowiek poznać swoim rozumem. Uważał, że istnieje wieczna i niezmienna sprawiedliwo¶ć uzasadniona boskim prawem natury, wi±ż± wszystkich ludzi. Żadna siła nie może zmienić prawa natury, a boski porz±dek obejmuje wszystkie narody. Człowiek sprawiedliwy oddaje każdemu to, co mu się należy, szanuje wszystkich, troszczy się o szczę¶cie rodzaju ludzkiego. Istnieje sprawiedliwo¶ć polityczna i naturalna. Na nie oparte jest państwo, polega ona na nieprzestrzeganiu praw ludzkich (nie wszystkie s± sprawiedliwe), ale na przestrzeganiu prawa natury jako prawa rozumu. Sprawiedliwo¶ć, to także nie naruszanie własno¶ci publicznej, po¶więconej bogom oraz prywatnej . Sprawiedliwo¶ć to cnota, która głosi „aby nikt nie wyrz±dzał szkody drugiemu, chyba, że byłby zmuszony przez wyrz±dzon± mu krzywdę”, „aby rzeczy wspólne były wspólne” (wymiana usług) jej podstaw± jest rzetelno¶ć - czyli stało¶ć i prawo¶ć w przyrzeczeniach i umowach. Czynnikami powoduj±cymi zapominanie o sprawiedliwo¶ci jest rz±dz± władzy, zaszczytów, sławy. St±d też pisarz wyróżnia ze względu na sprawiedliwo¶ć 2 rodzaje ?: sprawiedliwe (wypowiedziane, prowadz± do odzyskania utraconych rzeczy lub ataku), niesprawiedliwe (bez przyczyny, zaborcze).

c) prawa człowieka

Obowi±zuj±ce prawo, które istniało obok wiecznego i niezmiennego prawa natury, nazywał Cycero prawem ludzkim. W ramach tego prawa wyróżniał in gentium i in avite. Pierwsze miało wyrażać idee prawne całej ludzko¶ci, traktował je jako najdoskonalsze odbicie prawa natury. Drugie natomiast, ins civice, było prawem poszczególnych narodów. Prawa, stwierdza Cyceron, maj± moc obowi±zuj±c± jedynie wówczas, gdy wywodz± się od pierwotniejszego od nich prawa natury (lexnaturalis), tzn., gdy potwierdzaj± i utwierdzaj± w różnych szczególnych zastosowaniach owe ogólne i najbardziej oczywiste zasady uznawane przez wszystkie istoty rozumne, jak np. zasada „oddaj każdemu, co jego”). Prawo natury jest rozumem i racj± mędrca, tudzież miernikiem sprawiedliwo¶ci i niesprawiedliwo¶ci, toteż stanowi Ľródło praw stanowionych, a je¶li władca państwa tworzy prawa sprzeczne z „lex naturalis” to nie s± one wła¶ciwie prawem, a państwo nim rz±dzone nie jest wła¶ciwie państwem. Prawo stanowione winno być równe wobec wszystkich (w rzeczywisto¶ci tak nie było), tylko mężczyĽni (zgodnie z nim) mog± uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym, niewolnictwo stanowi wyraz normalno¶ci, ale niewolnik to też człowiek i należy mu się odpowiednie traktowanie - ma prawo do godno¶ci, w my¶l owych praw człowiek winien żyć cnotliwie.

d) podstawy dobrze zorganizowanego społeczeństwa

1. Nienaruszalno¶ć prawa własno¶ci „Sprawiedliwo¶ć wymaga, aby rzeczy wspólne miano za wspólne, rzeczy należ±ce do poszczególnych osób za ich prywatn± własno¶ć. Ale z natury nic nie jest prywatn± własno¶ci±. Powstała ona albo na skutek dawnego zaboru, albo w oparciu o przepisy prawa, albo w drodze losowania (...) ktokolwiek (...) będzie rz±dził państwem, powinien przede wszystkim baczyć na to, aby każdy zachował sw± własno¶ć i ażeby nieprzedsiębrano w interesie państwa niczego, co by mogło uszczuplić maj±tki prywatne (...). Państwa i społeczeństwa zostały stworzone głównie po to, by każdy mógł zachować swoj± własno¶ć”.

2. Blokada uci±żliwego opodatkowania: „Trzeba dokładać starań, by obywatele nie płacili podatków. Za przodków naszych pobieranie podatków z powodu ubóstwa skarbu i częstych wojen zdarzało się wiele razy, lecz żeby się więcej nie przydarzyło, trzeba będzie okazywać przezorno¶ć na znaczny okres czasu na przód. Gdyby (...) ¶wiadczenia takie stały się konieczno¶ci±, trzeba zatroszczyć się, by wszyscy zrozumieli, że jeżeli pragn± swego ocalenia musz± się koniecznie podporz±dkować.

3. Zapewnienie każdemu zaspokojenia potrzeb: „Jakkolwiek bowiem natura pozwala i bynajmniej nie sprzeciwia się, by każdy raczej dla siebie niż dla drugich zdobywał ¶rodki służ±ce do zaspokojenia potrzeb życiowych, to jednak nie zgadza się ona, by¶my nasze zasoby (...) zwiększali poprzez obrabianie drugich”. Najlepszym sposobem na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych człowieka jest podział ról i pomoc ze strony innych jedn.”

4. Idea „czystych r±k jako zasada negacji chciwo¶ci, egoizmu, interesu i korupcji.

Człowiek przystępuj±cy do działalno¶ci publicznej powinien rozważyć, czy zdoła rozwi±zać działania, jakie na nim będ± spoczywać; ludzie, którzy chc± stan±ć na czele państwa powinni troszczyć się o państwo - jako cało¶ć, tak aby nie skupić się na jednej sprawie, pomijaj±c inne. Winni mieć na celu dobro społeczne, a nie d±żyć do zdobycia jak najwyższej pozycji - urzędu, nie powinni przyjmować prezentów, które wywieraj± na nich presję odwzajemnienia.

3. Geneza konfliktów społecznych: konflikt rodzi się w momencie wyboru pomiędzy tym co uczciwe i zgodne z prawami natury) a nieuczciwe (wynikaj±ce z wewn. obci±żeń jedno¶ci - pogl±dy prywatne), tym co pożyteczne, a szkodliwe. Człowiek swym postępowaniem winien wyrażać zgodno¶ć z prawami natury, winien dokonywać wyborów słusznych, które przynosz± zadowolenie większo¶ci, a nie powinien kierować się wewnętrznymi zachowaniami przynosz±cymi korzy¶ci tylko jemu.

I tak wybór odpowiedniej formy rz±dów eliminuje groĽbę przewrotów, wojen obronnych, jednowładczych uzurpacji. „Brak tam bowiem przyczyny przewrotów, skoro każdy jest mocno postawiony na swoim miejscu i nie ma pod sob± przepa¶ci, do której mógłby być zepchnięty albo wpa¶ć sam”. Pożytek wszelkich posunięć trzeba mierzyć cnotliwo¶ci±, a wydzieranie czego¶ drugiemu dla własnych korzy¶ci jest przeciw naturze. Pożytek własny jednostek winien być pożytkiem całego społeczeństwa.

Tomasz Campanella (1568-1639) - dominikanin, w 1603 r. skazany na dożywotnie więzienie, większo¶ć jego prac powstała w więzieniu, utrzymywał od 1611 r. korespondencję z Galileuszem, ułaskawiony w

1629 r., zmarł w Paryżu (+).

„MIASTO SŁOŃCA” - warunki geograficzne, demograficzne i urbanistyczne

- miasto leży na wzgórzu wznosz±cym się na rozległej równinie, dzieli się na 7 okręgów otoczonych murami, przecięte 4 brukowanymi ulicami, po 4 bramy, idealne warunki obronne (np. dostępu do 1 okręgu broni± bastiony, wieże, fosy i szeroki wał z ziemi; po¶rodku miasta wznosi się ¶wi±tynia,

- do morza prowadz± brukowane drogi, stolicę okalaj± wioski,

- nie brakuje informacji o wnętrzu ¶wi±tyni czy sypialniach Solariuszy, ale Campanella nie okre¶la ilu ludzi mieszka w stolicy, ilu na prowincji, itd.

• PODZIAŁ I ORGANIZACJA PRACY - Obowi±zki i zajęcia rozłożone na wszystkich, tak że każdy pracuje zaledwie 4 godziny dziennie, im więcej sztuk i ? opanował Solariusz, tym większym cieszy się poważaniem, trudniejsze rzemiosła (np. kowalstwo) darz± szacunkiem i nikt się od nich nie uchyla; lżejszymi rzemiosłami trudn± się kobiety; duże znaczenie przykładaj± do rolnictwa - pozostawiwszy nielicznych obywateli w mie¶cie id± na pola orać, siać itd., hoduj± zwierzęta, żadna ułomno¶ć fizyczna nie powoduje próżniactwa, np. ? pełni straż, ¶lepy grępluje wełnę rękami itp.

• ŻYCIE CODZIENNE - mężczyĽni i kobiety nosz± podobny ubiór, maja wspólne domy mieszkalne, łóżka i wszelkie inne niezbędne rzeczy, pracuj± przez 4 godziny, pozostały czas przeznaczaj± na przyjemn± naukę, dysputy, czytanie, pisanie, spacery, rozwijanie ducha i ciała, graj± w piłkę, palanta, rzucaj± oszczepem, strzelaj± z łuku itd.; dbaj± o higienę, umiarkowanie w piciu (młodzież do 19 roku życia - zakaz picia), posiłki s± spożywane wspólnie (usługuje przy stołach młodzież).

• ZASADY ŻYCIA • WŁADZE - Głow± państwa jest kapłan - METAFIZYK, u jego boku 3 współwładcy. Moc (sprawy wojny i pokoju). M±dro¶ć (nauka, szkoły, ma pod sob± tylu funkcjonariuszy ile jest nauk: Poeta, logik, geometra itd.). ? maj± ułatwione opanowanie nauk dzięki obrazom przedstawiaj±cym wszystkie nauki, które pokrywaj± ?; Miło¶ć (trzeci triumwir) ma pieczę nad rodzeństwem dzieci i dba o to aby zwi±zek mężczyzny z kobiet± wydał jak najlepsze potomstwo. Dzieci s± przez 2 lata z matk±, następnie przechodz± pod opiekę kierowniczek lub kierowników; do 6 roku życia razem z innymi dziećmi bawi±c się poznaj± abecadło, ćwicz± fizycznie, ucz± się języków; po ukończeniu 6 lat poznaj± nauki przyrodnicze, następnie ucz± się rzemiosła, mniej zdolne wysyła się na wie¶. METAFIZYK, MOC, MˇDRO¦Ć I MIŁO¦Ć Sˇ nieusuwalni, chyba że sami ust±pi± godno¶ć ich zdaniem m±drzejszemu, zdolniejszemu i bardziej prawemu; pozostałych funkcjonariuszy zmienia się zależnie od woli ludu.

PRAWA I WYMIAR SPRAWIEDLIWO¦CI. Prawo jest zwięzłe i proste. Solariusze stosuj± powszechnie jego zalecenia. Ewentualne kary maj± na celu głównie resocjalizację, jednak przy poważniejszych przestępstwach - „oko za oko” - wł±cznie z kar± ¶mierci. Wyroki ferowane przez sędziów mog± być łagodzone przez METAFIZYKA.

• PIENIˇDZE • Solariusze sami ich nie używaj±, służ± im tylko do opłacania wywiadu i w handlu; nie maj± dla nich warto¶ci (brak własno¶ci)

• WŁASNO¦Ć • nie ma własno¶ci prywatnej - maj± wspólne domy mieszkalne, sypialnie, łóżka itd. Co 6 miesięcy kierownicy wyznaczaj± kto w jakim kręgu będzie spał, kto w jednej sypialni, a kto w drugiej itd.

• RELIGIA • Najwyższym kapłanem Metafizyk, duże znaczenie spowiedzi - władza dowiaduje się jakie przewinienia ludno¶ć najczę¶ciej popełnia. ¦więta religijne s± ¶więtami państwowymi. Religia umacnia więzi społeczne i propaguje cnoty obywatelskie.

• WOLNO¦Ć • hmm

TYPY WSPÓLNOTOWE W SPOŁECZEŃSTWIE SOLARIUSZY

I ICH FUNKCJE

1) WSPÓLNOTA MORALNA - doskonali moralnie jednostkę. Jednostka we wspólnocie gubi swój egocentryzm, za moralno¶ć jednostki odpowiedzialna jest cała Wspólnota, ma obowi±zek przekonania jednostki, że post±piła Ľle i musi ponie¶ć karę

2) WSPÓLNOTA DÓBR MATERIALNYCH - oparta na współwłasno¶ci (wspólne domy, praca, posiłki). Rozdział dóbr w rękach funkcjonariuszy Campanella uważał, że brak własno¶ci oczyszcza stosunki ludzkie z interesowno¶ci i nadaje uczuciom szlachetno¶ci.

3) WSPÓLNOTA DÓBR NIEMATERIALNYCH: takich jak wiedza, zaszczyty, rozkosz. Swobodny jest tylko dostęp do wiedzy. O zaszczytach i rozkoszy decyduj± funkcjonariusze państwa.

4) GRUPOWY STYL ŻYCIA: powszechno¶ć pracy, równe prawa, życie zdeterminowane przez państwo, wszystko wspólne od spraw społecznych do najbardziej intymnych (np. kwestia rozmnażania)..

TOMASZ HOBBS

1. WPROWADZENIE

Tomasz Hobbs 1588-1679 przedstawiciel epoki XVII wieku, epoki angielskiego o¶wiecenia. Epoka charakteryzowała się kryzysami ideowymi, postępem polegaj±cym na rozwoju form wczesnokapitalistycznych, wzro¶cie aspiracji mieszczańskich, wywieraniu wpływu rozwijaj±cych się nauk ¶cisłych na ¶wiatopogl±d. Coraz lepiej zaczynano dostrzegać niedostatki polityki państw feudalnych. Niezno¶na stawała się kuratela państwa nad producentem i kupcem, pasożytowanie dworu i arystokr. na ekonomice wczesnokapitalistycznej, przywileje podatkowe szlachty i kleru. Poddaństwo chłopów komplikowało sytuację na rynku pracy i ograniczało siłę nabywcz± chłopstwa..

Człowieka pojmowano coraz chętniej jako czę¶ć wielkiego mechanizmu natury. Racjonalizm epoki wyrażał się w przekonaniu, iż człowiek może swym rozumem ogarn±ć tajemnice natury i wyzyskać je dla swoich potrzeb. Rozważania nad uniwersaln± natur± ¶wiata sprzyjały też refleksji nad sprawami ludzkimi i ponadczasowym wymiarze: wiek XVII my¶lał przeważnie ahistorycznie. Wierzono w możno¶ć rozumowego poznania zasad prawa natury. Uważano, iż racjonalne prawa natury maj± ¶cisło¶ć matematycznego pewnika.

2. KONCEPCJA PRAWA NATURY A PROBLEM WOLNO¦CI

• z natury człowiek jest egoist±; każdy pragnie mieć więcej dóbr, władzy i poważania; egoizm popycha ludzi do konfliktów, rabunków i przemocy; w stanie naturalnym, gdzie nie ma hamulców dla ludzkich skłonno¶ci toczy się wojna każdego z każdym (wszyscy przeciw wszystkim). W takim stanie nie ma miejsca na pracowito¶ć, bo jej owoce s± niepewne ... nie ma wiedzy ... nie ma sztuki, ani umiejętno¶ci, ani społeczno¶ci. „Jest tylko bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej ¶mierci. Według Hobbsa życie człowieka w stanie natury jest samotne, biedne, zwierzęce i krótkie”. Człowiek jest wilkiem dla swoich bliĽnich.

• „idea ludzi nieznaj±cych władzy, żyj±cych w stanie przedpaństwowym była twórczym układem Hobbsa do dziejów my¶li społecznej. Jednakże obraz tego stanu był u niego transpozycj± ocen dotycz±cych społeczeństwa wczesnokapitalistycznego” (Baszkiewicz, Ryszka HDPiP).

• wolno¶ć w stanie natury to tzw. wolno¶ć subiektywna - daje ona każdemu prawo do wszystkiego, nawet do ciała innego człowieka; innymi słowy człowiek jest nieograniczony w swym działaniu „któremu w tych rzeczach, jakie przy swojej sile i swoim dowcipie jest on zdolny uczynić; nic nie przeszkadza mu, by czynił co ma wolę czynić”. („Lewiatan”)

3. KONCEPCJA SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO A WOLNO¦Ć JEDNOSTKI

• u Hobbsa państwo identyfikuje się ze społeczeństwem i powstaje, gdy każdy z ludzi wyrazi następuj±cy akt woli: „daję upoważnienie i przekazuję moje upoważnienia do rz±dzenia temu oto człowiekowi lub temu zgromadzeniu, pod tym warunkiem, że i ty przekażesz mu swoje uprawnienia i upoważnisz go do wszystkich jego działań w sposób podobny” (Lewiatan) - wielo¶ć ludzi zjednoczona w jedn± osobę - PAŃSTWO - Lewiatana- Boga ¶miertelnego, któremu zawdzięcza pokój o obronę.

• z zawarciem umowy społecznej każdego z każdym znika wolno¶ć naturalna ludzi, pojawia się życie społeczne, prawo, chroniona własno¶ć prywatna, zabezpieczenie życia obywateli oraz ich ekonomicznego działania.

• ugody i umowy to więzy sztuczne zwane prawami państwowymi i z nich wypływa zagadnienie wolno¶ci obywatelskiej a pojawia się ona w aspektach, o których nie mówi prawo czyli działania ludzkie poddane s± rozumowi zgodnie z zasad± umowy każdego z każdym nie mam już prawa zabić innego człowieka, nie wolno mi zawłaszczać jego dóbr; muszę działać według prawa ustanowionego przez suwerena; według prawa hamuj±cego egoizmy ludzkie poprzez siłę i groĽby, a tym samym uwalniaj±cego od życia w strasznym stanie natury; umowa zawarta jest jednak między jednostkami, suweren jej nie podlega - z nikim się o nic nie umawiał i nikt tedy „nie może być zwolniony ze swego poddaństwa pod pretekstem, że suweren nie zachował umowy” (znamiona absolutyzmu) - wynika on jednak z woli ludzi i z dyrektyw rozumu

• jednostka w społeczeństwie obywatelskim jest ograniczona

• do życia społecznego człowiek stał się sposobny dzięki wychowaniu

• m±dry suweren pozostawia pewn± sferę wolno¶ci; poddaje sprawy do rozpatrzenia poddanymi zezwala na podjęcie dowolnej decyzji w sprawach:

a) kupowania i sprzedawania

b) zawierania umów między sob± (między poddanymi)

c) wyboru miejsca zamieszkania

d) sposobu odżywiania

e) wyboru zajęcia zarobkowego

f) zawierania małżeństw,

g) wychowania dzieci

4. ¬RÓDŁO LUDZKIEGO EGOIZMU

• stan wojny każdego z każdym (bellum omnium contra omnes); pragn±ć zachować swoje życie dbamy tylko o samych siebie niszcz±c przy tym innych,

• chęć posiadania jak największej ilo¶ci dóbr,

• chęć bycia najlepszym; posiadania największego poważania,

• brak jakiejkolwiek mocy, która hamowałaby popędy ludzkie prowadz±ce do konfliktów,

• samotno¶ć i strach przed innymi osobnikami ludzkimi żyj±cymi w stanie natury

5. DETERMINANTY SPOKOJU SPOŁECZNEGO

• podpisanie umowy społecznej każdego z każdym oraz poddanie się władzy wytypowanego reprezentanta, a także podporz±dkowanie się prawu przez niego stanowionym,

• umowa społeczna musi być aktem wolnej woli jednostek - dobrze pojęty interes własny może zmobilizować człowieka do wyrzeczenia się czę¶ci swych naturalnych uprawnień, by móc korzystać z ich reszty pod ochronę prawa ustanowionego tj. w praworz±dnym państwie,

• Lewiatan miał zapewnić jednostkom bezpieczeństwo i ład, zapewnić dobrobyt i pełny rozwój poddanych dlatego dbał o rozwój handlu pow¶ci±gaj±c walki polityczne, społeczne i religijne, bo tylko wtedy jednostka czuje się pewnie i ma gwarancję na to iż wytworzone przez ni± dobra i włożona praca zaowocuj± korzy¶ciami i nie będ± one zagrożone wyniszczeniem z powodu konfliktów,

• silna i groĽna władza powstrzymuj±ca ludzkie egoizmy, pacyfikacja bestii drzemi±cej w człowieku, która budzi się w stanie natury,

• tylko jednostka ludzka może posiadać jakiekolwiek prawa, a więc s± one przypisane jej a nie całemu społeczeństwu, bo jest ona zdolna do działania i dlatego prawo oraz państwo s± tworzone przez kompensację praw przysługuj±cych jednostce i przekazanie ich suwerenno¶ci.

6. KONFLIKT SPOŁECZNY I JEGO INTERPRETACJA

• pomimo umowy społ. czasami w człowieku zwyciężaj± egoizmy; jego prywatny interes staje ponad interesem społecznym zawartym w umowie,

• najczęstszymi motywami konfliktów społecznych s±:

a) chęć powiększenia maj±tku,

b) chęć zagarnięcia czyjej¶ własno¶ci prywatnej,

c) podburzanie przeciw suwerenowi np. korporacje polityczne prywatne jak koterie próbuj±ce podburzyć społeczno¶ć - nielegalne zgromadzenia,

d) chęć posiadania władzy - „wyjęcie miecza z r±k suwerena” np. anachronizmy plebejusz - patrycjusz, arystokraci - demokraci

JOHN LOCKE (1632-1704)

1. Biografia intelektualna i polityczna

2. Stan natury, a stan obywatelski - wrodzone prawa jednostki

a) wyróżniki pogl±dów Locka

b) prawa polityczne gwarancj± wolno¶ci

c) nowa interpretacja prawa własno¶ci i wolno¶ci

Ad. 1

Locke tworzył przede wszystkim w XVII w., który charakteryzował się: rozwojem form wczesnokapitalistycznych wzrostem aspiracji mieszczańskich - stare zasady nie odpowiadały już bankierom, handlowcom i przemysłowcom burżuazyjnym (Francja, Anglia, Włochy); niedostatkami w prowadzeniu polityki feudalnej; poddaństwem chłopów, które komplikowało sytuacje na rynku pracy; wzrostem popularno¶ci praw natury jako idealnego modelu do którego należy dostosować instytucje porz±dku pozytywnoprawnego.

Życiorys - Locke pochodził z dobrej rodziny kupców i uczonych, był przyrodnikiem, filozofem, pisarzem politycznym, ¶wiadkiem wielkich przemian w Anglii. Sprzymierzył się z hrabi± Schaftesbury, opozycjonist± względem Stuartów. Z hrabi± Schaftesbury musiał uchodzić do Holandii. W 1688 r. po rewolucji, która położyła kres absolutyzmowi królewskiemu w Anglii został rzecznikiem nowego porz±dku w umiarkowanej monarchii Wilhelma Orańskiego. Domagał się szacunku dla faktów i podkre¶lał rolę do¶wiadczenia w kształtowaniu się idei, twórca liberalizmu burżuazyjnego.

Liberalizm - kierunek społeczno-polityczny, który mówił o wolnokonkurencyjnym kapitalizmie i niezakłóconej jeszcze wierze zwolenników tego systemu w jego zdolno¶ć do niezawodnej samoregulacji.

Najważniejsze postulaty liberalne - indywidualizm, prymat praw naturalnych jednostki, gloryfikacja własno¶ci prywatnej, ograniczenie roli państwa do zabezpieczenia życia i własno¶ci obywateli.

Ad. 2.

Stan natury u Locka jest stanem wolno¶ci, względnej pomy¶lno¶ci.

Stan natury charakteryzuje się brakiem organizacji jednostek. Człowiek z natury jest dobry. Nikt nie ma więcej praw niż inni, panuje zupełna równo¶ć. Stan wojny nie istniał. Stan natury ma prawo natury, które go reguluje i któremu każdy jest obowi±zany posłuszeństwo. Rozum, który jest tym prawem poucza ludzi, że skoro wszyscy s± równi i niezależni to żaden człowiek nie powinien szkodzić drugiemu jeżeli idzie o jego życie, zdrowie, wolno¶ć i mienie. Człowiek urodził się z prawem natury i nikt nie może mu tego prawa odebrać. Człowiek w chwili urodzenia ma naturaln± władzę, „zachowania swej własno¶ci” tj. swego życia, wolno¶ci i mienia. Człowiek w stanie natury ma prawo karać tych, którzy chcieli naruszyć „naturalno¶ć własno¶ć”.

Ludzie zdecydowali się zmienić panuj±cy stan ze względu na to, iż stan natury był „niepewny”. Locke uważał, że nie należy być sędzi± we własnych sprawach. Nast±piło więc przekazanie naturalnego prawa karania przestępców z r±k jednostek w ręce władzy państwowej.

Stan obywatelski powstał poprzez zawarcie umowy społecznej. Umowa społeczna nie oznacza zrzeczenia się praw naturalnych, przeciwnie - jej celem jest ich umacnianie; ludzie rezygnuj± ze stanu natury i ł±cz± się w społeczno¶ć celem wzajemnego zachowania swych praw do życia, wolno¶ci i mienia. Umowa społeczna przedstawiona jest w 2 aktach: 1. najpierw umawiaj± się ze sob± jednostki powołuj±c społeczeństwo, a 2. dopiero potem umowa społeczeństwa z władz± tworz± rz±d, czyli państwo. Władza państwowa jest tylko monopolist± je¶li chodzi o karanie gwałcicieli praw naturalnych. Locke uważa, że państwo jest tylko „nocnym stróżem” tzn. chroni bezpieczeństwo osobiste i mienie obywateli, ale nie wtr±ca się do sfery indywidualnej wolno¶ci osobistej i ekonomicznej. Jeżeli rz±d Ľle sprawuje władzę to lud ma prawo go odwołać i powołać nowy.

Ad. 2a

- prawo człowieka do posiadania życia, własno¶ci,

- zgoda ludu na przej¶cie ze stanu natury do stanu obywatelskiego,

- odpowiedzialno¶ć władz - ludzie popieraj± prawa władzy, a ta chroni ludzk± własno¶ć,

- tolerancja ko¶cioła - ko¶ciół i państwo funkcjonuj± osobno.

Ad 2b.

Locke uważał, ze najlepszym ustrojem będzie umiarkowana monarchia. Locke dzieli władzę na:

- ustawodawcz± (legislatywa) - ustanawianie praw

- wykonawcz± (egzekutywa)- rz±d i s±d

- federatywn± - polityka zagraniczna

Ludzie poddaj±c się państwu podporz±dkowuj± się jego prawu. Poddanie się prawu jest tym co kieruje woln± i posiadaj±c± rozum jednostk± w jej własnym interesie. Wolno¶ć znaczy być wolnym od gwałtu prawa naturalnego, a to jest niemożliwe tam, gdzie nie ma praw.

Ad. 2c

Własno¶ć prywatna jest ¶więta i nietykalna. ¬ródłem własno¶ci jest praca. Własno¶ć jest Ľródłem przedsiębiorczo¶ci, pracowito¶ci, przyczyn± bogactwa narodów. Własno¶ć jako prawo posiadania istniała już w stanie natury. Własno¶ć jest prawem naturalnym. Wobec tego prawo do posiadania jest wcze¶niejsze od innych praw. Tak więc własno¶ć nadała natura, a nie inny człowiek, z tego więc wynika, że żaden człowiek nie może nikomu nic zabrać. Władza polityczna winna być gwarantem zachowania własno¶ci. Now± interpretacj± prawa własno¶ci jest „nie szkodzić drugiemu” tzn. nie szkodzić zdrowiu, własno¶ci i wolno¶ci drugiej osoby.

Teoria utopii wg;Filozofii utopii I. Parików

Utopia stanowi złożon± strukturę teoretyczna, której j±drem jest projekt społeczeństwa idealnego (o podwójnym historyczno-uniwersalnym układzie odniesienia) opartych na aksjomatach dotycz±cych: istnienia nadrzędnej instancji aksjologiczno-ontologicznej stanowi±cej podstawowy układ odniesienia; możliwo¶ci zdobycia wiedzy niezawodnej, optymizmu w kwestii natury człowieka i natury społeczeństwa. Znaczna czę¶ć utopistów przyjmuje, że człowiek jest zasadniczo dobry i jest wysoce „plastyczny” i w zmienionych warunkach łatwo ulega zmianie i nie ma nie usuwalnej sprzeczno¶ci między pomy¶lno¶ci± jednostki i społeczeństw. Człowiek jest istot± rozumn± i zdoln± do stawania się coraz rozumniejsz± co umożliwia likwidację absurdów życia społecznego i ustanowienia racjonalnego ładu. Należy d±żyć do zapewnienia człowiekowi szczę¶cia na ziemi, możliwe jest znalezienie sprawiedliwych władców. Utopia jest teori± rzeczywisto¶ci społecznej o dwóch zasadniczych składnikach: krytyczno-destrukcyjnym i pozytywno-projektuj±cym. Warstwę krytyczn± cechuje spory realizm, przenikliwo¶ć, wewnętrzna konsekwencja. Utopi¶ci to nie marzyciele, lecz ludzie dobrze znaj±cy realia społeczne i nie zgadzaj±cy się na nie. Krytyka społeczna i polityczna jest dwojakiego typu: wyrażona jawnie i ukryta w modelu państwa idealnego. Krytyka przebiega na dwóch płaszczyznach: socjologicznej (negowanie warto¶ci instytucji, praw i obyczajów życia społecznego, zanegowany cały układ społeczny i zwi±zany z nim model jednostki) i filozoficznej (negowanie podstaw funkcjonowania życia społecznego, zakwestionowany zostaje obiektywny porz±dek rzeczy). Życie społeczne traktowane jest jako bezsensowne. Konieczna jest rzeczywisto¶ć uformowana inaczej.

Filozoficznym tłem podwójnego do¶wiadczenia jest teza, że zło nie jest koniecznym składnikiem bytu. Projekt społeczeństwa doskonałego jest ekspresj± i „dowodem” unieważnienia zła, pokazaniem jak jest to możliwe. Czę¶ć krytyczna i pozytywna w doktrynie utopijnej nie s± jednakowo silne. Z reguły projekt jest szerszy, za¶ czę¶ć krytyczna (wyrażona bezpo¶rednio) prezentowana wybiórczo. Charakterystyczna jest zmiana postawy przy przej¶ciu od krytyki do projektowania - pozycja dystansu przechodzi w pozycję utożsamiania się z projektem.

Utopia krytykuje życie, lecz zasady idealnej organizacji społeczeństwa nie wywodzi z krytyki życia. Optymizm poznawczy utopisty opiera się na zaufaniu do rozumu indywidualnego. Absolutyzm poznawczy, dogmatyzm, fanatyzm, wyrzeczenie się my¶lenia alternatywami - to s± momenty wła¶ciwe dla utopii za które jest ona często krytykowana.

Odpowiednio do dwoistej natury utopii dadz± się wyróżnić dwa w±tki interpretacji uniwersalistyczny i historyczny. Nurt uniwersalizuj±cy interpretuje fenomen utopii głównie w zwi±zku z cechami natury ludzkiej i mówi o niej jako o zjawisku trwałym. Nurt historyczny dostrzega powi±zania utopii z procesami społecznymi i mówi o przemijalno¶ci jej fenomenu.

Utopia jest wielostronnie zwi±zana z mitem, a wyja¶nienie mitu rzuca ¶wiatło i na utopię. Utopia opiera się na micie, potrzebuje go, „żywi się” mitem. By zaistnieć jako system teoretyczny i jako projekt innej rzeczywisto¶ci, utopia potrzebuje fundamentu mitycznego Mit jest potrzebny do otwarcia horyzontu, by poprzez ten akt dotrzeć do innego ¶wiata i odnaleĽć wzór dla kreacji utopii. Mit jest też potrzebny do zamknięcia horyzontu. Utopia zdaje się być możliwa w sytuacji, kiedy horyzont historii jest ograniczony mitem. ¦wiadomo¶ć społeczna musi wykazywać pewien stan nasycenia mitami. Utopia jest taka postaci± wyrazu „tęsknoty za tym, co inne”, która przybiera formę organizacji państwa.

Morelly i jego kodeks naturalny jako koncepcja komunizmu egalitarnego

a) wyróżniki o¶wieceniowego my¶lenia o człowieku i życiu społecznym

b) „Kodeks Naturalny” jako projekcja nowych zasad życia i stosunków społecznych:

- krytyka istniej±cego stanu rzeczy,

- wiod±ce idee regulatywne,

- prawa człowieka, a władza i jej upowszechnienie,

- praca, odpowiedzialno¶ć i wychowanie.

Ad. a)

• Za pocz±tek O¶wiecenia uznaje się rok 1715, będ±cy dat± ¶mierci Ludwika XIV, a kończy się wraz ze stabilizacj± powstałego w drodze rewolucji państwa burżuazyjnego, czyli na przełomie XVIII i XIX w.

O¶wiecenie jest to próba poszukiwania racjonalnych zasad okre¶laj±cych rozwój społeczeństwa, przyczyniaj±c się do formowania wizji przyszło¶ci opartej na zgoła odmiennych postawach, niż wszechstronnie już atakowana monarchia absolutna.

• Materialistyczny nurt doktrynalny utorował drogę szkołom, upatruj±cym przyszło¶ć społeczeństwa burżuazyjnego w przekształceniach o charakterze socjalistycznym i komunistycznym - chodzi o tzw. socjalizm i komunizm utopijny - wi±ż±c j± z podstawow± zasad± rozumowania traktuj±cego państwo i prawo jako zjawiska będ±ce w ruchu, a więc wykazuj±ce ci±gł± dynamikę rozwoju.

• Antyfeudalna i antyabsolutyczna ideologia twórców filozofii o¶wieceniowej wyznaczała zasadniczy kierunek poszukiwań nowych wzorców organizacji życia społecznego. Najogólniej mówi±c, program reform koncentrować się powinien wokół trzech problemów zasadniczych. Po pierwsze, nowoczesnego unormowania w płaszczyĽnie obowi±zuj±cego prawa zasad poddaństwa chłopów, ponieważ stanowo¶ć społeczeństwa feudalnego doprowadziła do skrajnego ograniczenia praw tej klasy, czego nie można było pogodzić z jednej strony, z ideologi± praw naturalnych, z drugiej, program ten odpowiadał wymogom kapitalizacji gospodarki.

Po drugie uzasadniono tezę, iż rz±dy absolutyczne wykształcone przez monarchię XVIII stulecia nie odpowiadaj± racjonalnym przesłankom organizacji państwa nowej epoki, w praktyce staj±c się hamulcem rozwoju społeczeństwa i jednostki, tamuj±c również możliwo¶ć wewnętrznego doskonalenia się życia społecznego i indywidualnego.

Po trzecie, doktryna o¶wieceniowa odwoływała się do rewolucji jako ¶rodka prowadz±cego do przekształcenia społeczeństwa, szukaj±c dróg i możliwo¶ci osi±gnięcia kompromisu i to w wersji umożliwiaj±cej harmonijne przekształcenie zdegenerowanych stosunków, w formę organizacji społecznej będ±cej instytucjonaln± gwarancj± naturalnych praw jednostki.

• W racjonalizmie owego okresu tkwi rewolucyjna siła, prowadz±ca do uzasadnienia konieczno¶ci przekształcenia stosunków feudalnych według wzorów odpowiadaj±cych wymogom organizacji państwa burżuazyjnego, gdzie ogół gwarantowałby poszanowanie praw jednostki.

• Idea praw natury wi±że się z rozwojem my¶li o¶wieceniowej w sensie powrotu do samej metody oparcia się na kryteriach istnienia niezbywalnych praw człowieka, wyznaczaj±cych państwu rolę ich możliwie wszechstronnego zabezpieczenia. Katalog praw natury wyznaczał granice działalno¶ci władzy względem jednostki, niezależnie od tego, kto by suwerenem. W tym sensie natura i prawa naturalne stały się warto¶ciami podstawowymi stoj±cymi ponad państwem a wszelkie posunięcia zmierzaj±ce do ich naruszenia były oceniane nie tylko jako nieracjonalne, lecz również nielegalne i niemoralne.

• ¦wiatopogl±d indywidualistyczny był konsekwencj± dotychczasowych przesłanek rozumowania. Prawa jednostki powinny stanowić warto¶ć nadrzędn± względem d±żeń państwa, będ±cego jedynie instrumentem zabezpieczaj±cym realizację naturalnych praw jednostki. Indywidualizm skłaniał do oparcia się na idei obywatelstwa gdzie wszyscy ludzie, będ±c pełnowarto¶ciowymi członkami społeczno¶ci, powinni być równi i wolni. Przedstawiciele o¶wieceniowi byli zgodni iż wolno¶ć i równo¶ć stanowi± fundament praw naturalnych. Katalog praw naturalnych, gwarantuj±cych jednostce niezbywalny zakres swobody i niezależno¶ci względem państwa, służyć miał jako niepodważalny argument w walce z organizacj± stanowej monarchii absolutnej, toruj±c drogę my¶leniu już klasycznie - burżuazyjnemu. Indywidualizm o¶wieceniowy wi±zał się z uznaniem naturalnej walki jednostki o szczę¶cie i prawdę, daj±c tym samym wyraz warto¶ciom danym przez naturę każdej jednostce. Prowadziło to do nowej wizji suwerenno¶ci narodu, przy czym suwerenno¶ć ludu opierano na suwerenno¶ci jednostki, jako podstawowej warto¶ci w państwie.

• Idea ¶wiatopogl±du prawniczego była wyrazem głównego postulatu unormowania całokształtu stosunków istniej±cych w państwie, za pomoc± norm prawa pisanego. Popularyzowany wówczas legalizm głosił konieczno¶ć podporz±dkowania prawu wszystkich podmiotów działaj±cych w państwie z czego wyprowadzono wniosek, iż nie powinno być żadnej osoby wyjętej poza prawo lub -co gorsza - postawionej ponad prawem. Prawo powinno być wyrazem suwerenno¶ci ludu, a po¶rednio suwerenno¶ci jednostki. Twórcy ¶wiatopogl±du prawniczego przywi±zywali wagę do trybu, w jakim prawo jest stanowione, ponieważ racjonalizm procedury gwarantować powinien ustanawianie praw drog± odpowiadaj±cych woli suwerena, w tym interesom jednostki. D±żono do stopniowego osi±gania racjonalnego modelu ustroju będ±cego gwarantem poszanowania o¶wieceniowej ideologii. Podstawowym instrumentem takiego postępowania było odwołanie się do idei prawa, jako ¶rodka przekształcania stosunków społecznych,.

Ad. b) „Kodeks Naturalny” jako projekcja nowych zasad życia i stosunków społecznych

Wybitnym komunist± XVIII w. był Morelly, bliżej nieznany autor pracy „Code de la nature” („Kodeks naturalny”), wydanej w 1755 r.

Trzy czę¶ci tej pracy to krytyka własno¶ci prywatnej i opartego na niej porz±dku społecznego i politycznego. Czę¶ć czwarta stanowi model konstytucji przyszłego państwa komunistycznego.

• Morelly poddaje krytyce stosunki feudalne panuj±ce w ówczesnym społeczeństwie, które przyczyniaj± się do wzrostu podatków.

Krytyce jego także podlega duchowieństwo, które było podpor± absolutyzmu, a przecież epoka o¶wiecenia zakładała walkę z absolutyzmem, który stał się hamulcem rozwoju jednostki i społeczeństwa. Uważał także, że rozerwalno¶ć zwi±zków małżeńskich wpływa na dziecko, które to wówczas spada do nizin społecznych.

Dla Morelley’ego zasadnicz± przyczyn± zła była zawsze zasada prywatnej własno¶ci. Kiedy się ja obali, człowiek zostanie uwolniony od nędzy, znikn± bowiem wszystkie rozbieżno¶ci między interesem osobistym, a ogólnym.

„Usuńcie prywatn± własno¶ć, a zniszczycie na zawsze, wszelkie przypadki które doprowadzaj± człowieka do rozpaczliwych ostateczno¶ci: Twierdzę, że jest największym ze wszystkich nieprawdopodobieństw, by uwolniony od tego tyrana człowiek był skłonny do zbrodni, by kradł, mordował, urz±dzał podboje”.

• Zgodnie z duchem swej epoki Morelly uważał d±żenie do szczę¶cia za główny motyw ludzkiego postępowania i będ±cy przejawem naturalnego odruchu. Projekt reformy stosunków społecznych opera na zasadach gwarantuj±cych równo¶ć wszystkim. Zlikwidowanie prawa własno¶ci wi±że się, w jego przekonaniu z likwidacj± nierówno¶ci i egoizmu ludzkiego, a to stwarza szansę harmonii interesu ogólnego i jednostkowego.

Rozwój własno¶ci oznaczał odwrotno¶ć tego procesu, staj±c się przyczyn± unicestwienia szczę¶cia ludzkiego, chociaż ideał jego tkwi głęboko w naturze człowieka „Człowiek ma stałe i nieprzezwyciężone pragnienie szczę¶cia, własna bezsilno¶ć ostrzega go bez przerwy, że nie może być szczę¶liwy bez wzajemnej wymiany usług i pomocy; wie także, że istnieje niezmiennie dużo innych istot opanowanych tym samym pragnieniem. Przekonuje się, na każdym kroku, że jego szczę¶cie zależy od szczę¶cia innych i że nie¶ć pomoc innym, to zasadniczy, najbardziej niezawodny ¶rodek zapewnienia sobie szczę¶cia”.

Ludziom trzeba umożliwić życie zgodne z natur±; wtedy szczę¶liwy człowiek będzie mógł z pożytkiem cieszyć się także zdobyczami nauki i techniki.

• Morelly’ego model kodeksu zgodnego z intencjami natury dla państwa komunistycznego przyszło¶ci opierał się na trzech „¶więtych” zasadach:

1) Nic nie będzie w społeczeństwie do nikogo należało osobi¶cie i nie będzie stanowiło niczyjej wł±cznej własno¶ci, ? tego, co jest rzeczywi¶cie używane do zaspokojenia potrzeb, dla codziennej pracy lub przyjemno¶ci.

2) „Każdy obywatel będzie jednostk± społeczn±”

3) „Każdy obywatel dołoży sw± cz±stkę do społecznego dobra wedle swoich sił, zdolno¶ci, wieku - będ± one podstaw± dla normowania jego obowi±zków zgodnie z pracami dystrybucyjnymi”.

Podstawow± struktur± organizacji społeczeństwa komunistycznego byłaby: rodzina, plemię, miasto.

Ustalona jest liczba rodzin zamieszkuj±cych dane miasto. Każde miasto składa się z dzielnic, a każd± dzielnicę zamieszkuje jedno plemię, a ono znowu składa się z rodzin. Każde miasto ma wystarczaj±c± ilo¶ć pracowników, w każdym zawodzie.

Naczelnym organem władzy miał być Senat Najwyższy, który gromadziłby wybieranych co roku deputowanych z senatów poszczególnych miast. Badałby czy w uchwałach Senatów miast nie ma czego¶ niezgodnego z prawami państwowymi.

Senatorem mógłby zostać ojciec rodziny, po ukończeniu 50 roku życia, zyskuj±c tym samym głos przy uchwalaniu zarz±dzeń.

Każda Rodzina w swym Plemieniu wybiera Naczelnika Plemienia, natomiast każde Miasto wybiera Naczelnika swojej prowincji. Naczelnika Państwa wybiera się z Naczelnika Prowincji..

Senatowi Najwyższemu podporz±dkowana byłaby Rada Najwyższa i Naczelnik Narodu, jako organy egzekutywy w całej rozci±gło¶ci kontrolowane przez legislatywę. Wszelkie prawa rz±du nie mog± być w żaden sposób zmienione lub odwołane.

• Każdy obywatel pracuje tam, do czego ma predyspozycje. Między 20 a 25 rokiem życia każdy zobowi±zany jest do pracy w rolnictwie chyba, że zwalnia go od tego jaka¶ ułomno¶ć. Po odbyciu kilkuletniej (5) pracy w rolnictwie człowiek powraca do wcze¶niejszej swojej pracy.

Produkty wspólnej pracy s± gromadzone w publicznych magazynach i st±d s± rozdzielane przez państwo między potrzebuj±cych, na Placu Publicznym. Gdy przeprowadza się wymianę z innym krajem pilnuje się bardzo aby do państwa nie wkradła się prywatna własno¶ć.

Co pi±ty dzień jest wolny od pracy, a rok składa się z 73 różnych czę¶ci.

• Wychowanie.

Naczelnik Plemienia czuwa nad tym, aby rodzice troszczyli się o swoje dzieci. Po ukończeniu 5 roku życia dzieci s± żywione i uczone razem w specjalnie przygotowanym domu. Wszczepia się im cechy umiarkowania i uległo¶ci, przestrzega ich się przed niezgod±, a także wpaja im się cechy patriotyzmu. Dzieci zapoznaj± się z Prawami Ojczyzny oraz ucz± się szacunku do tych wła¶nie praw, jak i ucz± się szacunku dla osób starszych. Po ukończeniu 10 roku życia dzieci trafiaj± do odpowiednich warsztatów i tam zdobywa się dany zawód.

Od 15-18 roku życia wstępuje się w zwi±zki małżeńskie. Każdy obywatel ma obowi±zek ożenić się, chyba że jego ułomno¶ć nie pozwala mu na to.

Na pocz±tku każdego roku odbywaj± się publiczne gody weselne i chłopcy za zgod± niewiast wybieraj± tę, która im się podoba najbardziej. przez pierwsze 10 lat nie można się rozwie¶ć, a żona i dziecko należ± do plemienia męża. W razie rozwodu dzieci zostaj± przy ojcu - matka nie ma do nich praw.

W wieku 320-25 lat pracuje się w rolnictwie, a póĽniej zostaje się Mistrzem w swoim zawodzie lub w rolnictwie. Na dziesięciu do dwudziestu robotników przypada Mistrz, który ich szkoli i kontroluje. Mistrzem zostaje się na całe życie, a każdy Mistrz jest kolejno Naczelnikiem Korporacji na okres 1 roku.

Można także podj±ć naukę na studiach, lecz liczba osób mog±cych studiować jest ustalana z góry, dla każdego kierunku studiów. Nauka opiera się głównie na rozpowszechnianiu szacunku dla pracy i jej użyteczno¶ci dla społeczeństwa.

Do 30 roku życia każdy ubiera się jednakowo, póĽniej można ubierać się według własnego gustu.

Jadać należy z umiarem, a za wzór służ± tutaj Senatorowie i Naczelnicy.

Co do praw, to jest ich niewiele i s± one wyryte na kolumnach wzniesionych na Placu Publicznym. Zwyrodnialca i przestępców zamyka się w jaskiniach znajduj±cych się na cmentarzyskach. Ci., którzy dopu¶cili się nieposłuszeństwa wobec starszych osób zamykani s± w więzieniach. w państwie komunistycznym Morelly’ego nie hańbi kara, lecz wina. Natomiast co do religii, to uważano, że Najwyższa Istota jest przyczyn± wszystkiego, co pochwalamy i uważamy za miłe i dobre. Nie możemy porównać tego z niczym ¶miertelnym.

JEREMI BENTHAM

I. Utylitaryzm Benthama jako punkt społ. etyki i organizacji życia społecznego

A) pojęcie utylitaryzmu - wg Benthama zasada użyteczno¶ci

Przez zasadę użyteczno¶ci rozumie się zasadę, która aprobuje działalno¶ć maj±c± tendencje do powiększenia i popierania szczę¶cia obchodz±cej nas strony oraz gani działalno¶ć prowadz±c± do zmniejszenia szczę¶cia i przeszkadzania mu. Przez użyteczno¶ć rozumie się tę wła¶ciwo¶ć jakiego¶ przedmiotu, dzięki której sprzyja on wytwarzaniu korzy¶ci, zysku, przyjemno¶ci, dobra i szczę¶cia lub zapobiega powstawaniu szkody, przykro¶ci, zła i nieszczę¶cia zainteresowanej strony.

W SKRÓCIE

Zasada, która mówi, że powinni¶my d±żyć do szczę¶cia, kład±c ważny nacisk na szczę¶cie innych. Musimy uważać, aby d±ż±c do szczę¶cia własnego nie szkodzić innym ludziom.

Celem wszelkiego działania (moralnego, społ. polit.) powinno być największe szczę¶cie największej liczby ludzi.

Człowiek d±ży do szczę¶cia przez maksymalizację przyjemno¶ci i minimalizację przykro¶ci.

B) podst. zasada i kryteria warto¶ciowania życia jednostkowego i zbiorowego (podst. zasada czyli zasada użyteczno¶ci)

* Dla pojedynczej osoby rozważanej ze względu na ni± sam± przyjmujemy następuj±ce kryteria dotycz±ce warto¶ci życia [przyjemno¶ci]. Będzie ono mniejsze lub większe w zależno¶ci od następuj±cych okoliczno¶ci:

1) ich intensywno¶ci

2) ich trwania

3) ich pewno¶ci lub niepewno¶ci

4) ich blisko¶ci lub daleko¶ci

Możemy dodać jeszcze dwa kryteria gdy podst. zasada będzie dotyczyć czynu, który ona powoduje:

5) ich płodno¶ci, czyli szansy, że będ± po nich następowały uczucia tego samego rodzaju,

6) ich czysto¶ci, czyli szansy, ze nie będ± po nich następowały uczucia przeciwnego rodzaju tj. przykro¶ci jeżeli to przyjemno¶ć, przyjemno¶ci jeżeli to przykro¶ć.

* Dla wielu osób oprócz tych 6 należy dodać jeszcze jedno kryterium tj. ich rozci±gło¶ć na liczbę osób, na które działaj±.

C) Własno¶ć i jej funkcje

Bentham dopuszcza posiadanie własno¶ci. Jej funkcje to:

1) jej posiadanie jest przyjemno¶ci±

2) posiadane własno¶ci potęguj± zasadę użyteczno¶ci.

D) Własno¶ć jako warunek szczę¶cia

• Przez przyjemno¶ć dobrobytu należy rozumieć te przyjemno¶ci, które można wydobywać ze ¶wiadomo¶ci posiadania rzeczy mog±cych być narzędziami rozkoszy lub bezpieczeństwa zwłaszcza w okresie gdy¶my je ¶wieżo nabyli. W tym okresie przyjemno¶ć możemy nazwać przyjemno¶ci± zysku lub nabycia, póĽniej przyjemno¶ci± posiadania.

E) szczę¶cie jednostki = szczę¶cie społeczne

Społeczeństwo jest rzekomym ciałem złożonym z indywidualnych osób, które się traktuje jakby stanowiły jego członki.

Tak więc interes społeczny jest sum± interesów składaj±cych się na nie jednostek. Jednak dbaj±c o własne szczę¶cie nie powinna zapominać o szczę¶ciu całego społeczeństwa.

TOMASZ MORE - przedst. epoki renesansu (ur. 1478 - zm. 1535 prawnik, teolog, polityk, pisarz, dyplomata, studiował prawo. na dworze króla Henryka 8 pełnił funkcje podskarbiego, przewodnicz±cy s±du, kanclerz. Został skazany na ¶mierć przez króla, gdyż norus nie chciał uznać ko¶cioła anglikańskiego i prymatu władzy ¶wieckiej nad papiesk±. Jego życie było cnotliwe. W 1935 roku został uznany za ¶więtego. Wprowadził do języka europejskiego wyraz „utopia”.

renesans: epoka gwałtownych zmian politycznych, gospodarczych i społecznych. Następuje rozkład systemu feudalnego rodzi się kapitalizm, wzrasta rola kupców, rozwój narodu. Zaczynaj± panować wczesnokapitalistyczne stosunki gospodarcze. W strefie politycznej górę bior± tendencje zjednoczeniowe, jak np.: we Francji, Hiszpanii. Jednocze¶nie następuje załamanie cesarsko-papieskiej struktury europejskiej, a co za tym idzie upadek znaczenia ko¶cioła katolickiego. Upadek autorytetu ko¶cioła prowadzi do wybuchu reformacji, wojen religijnych, powstania odłamów religijnych.

Odrodzenie to okres konfliktów społecznych zrodzonych z nowych stosunków czas wielkich odkryć naukowych i geograficznych. Na skutek rozwoju handlu wzrasta rola? we wszystkich sferach życia. W okresie tym pojawia się pr±d umysłowy - humanizm, który w odniesieniu do Cycerona postuluje wszechstronny rozwój człowieka w my¶l obowi±zuj±cej maksymy Terengusza „Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. ¦redniowieczny teocentryzm zostaje wyparty przez antropocentryzm. W centrum zainteresowań znalazł się człowiek.

„Utopia” - wzór komunizmu utopijnego

1. Warunki geograficzne, demograficzne, urbanistyczne

Utopia jest wysp± (kształt ćwiartka księżyca w nowiu), naturalne warunki obronne. Składa się z 54 miast podobnych do siebie pod względem wielko¶ci i rozmieszczenia (wyj±tek stolica), podobne domy z ogrodem. Liczba ludno¶ci wynosi 6 tysięcy.

2. Podział i organizacja pracy

Żadna praca nie hańbi, szacunek do pracy powszechny obowi±zek obywatela utopi, karane próżniactwo. jest to państwo o charakterze rzemie¶lniczo-rolniczym. Prace przykre i ciężkie wykonuj± ludzie zniewoleni, b±dĽ asceci. Sze¶ciogodzinny dzień pracy, wspólne wykonywanie. Powszechny obowi±zek pracy umożliwia znaczny wzrost produkcji, co umożliwia zaspokojenie potrzeb jednostek. Praca to konieczno¶ć, zarówno fizyczna jak i umysłowa. Równy podział produktów pracy.

3. Własno¶ć

Istnieje własno¶ć wspólna, brak własno¶ci prywatnej. Żadne reformy nie naprawi± zła dopóki istnieje własno¶ć prywatna. Ona odbiera szczę¶cie, prowadzi do niesprawiedliwego podziału dóbr.

4. Pieni±dz

Zarówno złoto, jak i srebro s± w pogardzie. Państwo skazuje obywateli zbyt chciwych na niewolę (żadnych bogactw) i stosuje inne represje. Nie znaj± innych pieniędzy, gdyż ich umiarkowane potrzeby zaspokaja państwo. To utrzymuje wysoki poziom moralny, ludzie nie s± chciwi, bo nic im nie brakuje.

Religie

- panuje tolerancja religijna (atei¶ci nie s± prze¶ladowani lecz nie mog± głosić swych pogl±dów). Panuje wolno¶ć wyznania (irenizm). W ko¶ciołach prowadzone s± nabożeństwa w formie najprostszych zasad w których wszystkie wierzenia s± zgodne. Tylko w domach prywatnych można praktykować kult własnej religii. Duchowni s± wybierani, brak celibatu, przywilejów. Tolerancja religijna powszechna. Wszystkie wiary uważaj± za zgodne istnienie Boga (lecz różnie go interpretuj±). Wierz± w życie po¶miertne.

Wolno¶ć

Brak wolno¶ci jednostki, państwo ingeruje, stała kontrola władz w życiu prywatnym. Państwo to jedna wielka rodzina.

Życie codzienne

Sze¶ciogodzinny dzień pracy, wspólne modlitwy, spożywanie posiłków, noszenie podobnych strojów, wolny czas przeznaczony na naukę (zdobyta wiedza stosowana w praktyce). Podstawow± komórk± społeczn± jest rodzina, co rok wybiera fularchów (urzędników) a ci protofularejków. Najwyższ± władzę piastuje ksi±żę.

Model jednostki i zasady życia

Jednostka d±ży do szczę¶cia (zrównania czynników rozumnych i nierozumnych). Człowiek z natury jest dobry, poprzez wychowanie należy ugruntować warto¶ci moralne. Ludno¶ć żyje w harmonii i równo¶ci. Na jednostkę zostaje narzucona konieczno¶ć pracy, każda jednostka ma przydzielony równy podział obowi±zków. Każdy ? pracuje jako rolnik i specjalizuje się w przemy¶le. More zakładał umiar a więc wykluczenie zbytku i utrzymanie rygorystycznej egalitaryzacji (ujednolicone ubranie, wspólne posiłki).

---