OKRES STALINIZMU
APOGEUM STALINIZMU.
WOJNA W KOREI.
„Zimna wojna” przerodziła się w 1950 roku w pierwszą „gorącą” wojnę peryferyjną, pomiędzy blokiem komunistycznym a Zachodem. Bezpośredni wpływ na zaistniałą sytuacje miała niesku-teczność polityki amerykańskiej oraz umocnienie się ZSRR, który dodatkowo wszedł w posia-danie broni nuklearnej.
Działania zbrojne w Korei.
a/ 25.06.1950 roku armia Korei Północnej przekroczyła 38 równoleżnik w celu podbicia południa. Armia ta korzystała z pomocy technicznej ZSRR (broń oraz inny potrzebny sprzęt), jak też logistycznej.
b/ w wyniku napaści Korei Północnej na Południową, Rada Bezpieczeństwa ONZ ogłosiła rezolucję wzywającą do zaprzestania działań zbrojnych. Rezolucja ta została poparta przez Prezydenta Trumana, który dodatkowo zagroził wysłaniem do Korei wojsk amerykańskich.
c/ wobec nie zaprzestania walk, 07.07.1950 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła decyzję o wysłaniu do Korei wojsk, pod przewodnictwem sił amerykańskich.
d/ w dniach : 15-24.09.1950 roku wojska bloku zachodniego opanowują tereny Korei Południowej, oraz części Korei Północnej. W działaniach zbrojnych biorą też udział wojska państw sprzymierzonych tj. Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Tajlandia oraz Filipiny.
e/ 25.11.950 roku do Korei wkraczają wojska Chińskiej Republiki Ludowo - Demokratycznej, które wypierają wojska USA z terenów Korei Północnej. Pomimo dwuletnich prób zawarcia pokoju, oba bloki dalej prowadzą wojnę, jednakże żadnej ze stron nie udaje się uzyskać przewagi i granica w dalszym ciągu przebiega w rejonie 38 równoleżnika.
KONSOLIDACJA EUROPY ZACHODNIEJ.
Przyczyny konsolidacji.
a/ wybuch i przebieg wojny w Korei.
b/ zmniejszenie się zasięgu wpływów propagandy komunistycznej na zachodzie Europy,
c/ przejęcie władzy w większości państw zachodnioeuropejskich przez partie chadeków, liberałów, konserwatystów, oraz zwalczanych przez Moskwę socjaldemokratów.
Tendencje integracyjne.
a/ utworzenie w kwietniu 1951 roku w Paryżu, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali przez Francję, RFN, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. Traktat ten został ratyfikowany przez parlamenty poszczególnych krajów do czerwca 1952 roku.
b/ przeprowadzenie w maju 1950 roku konferencji na temat współpracy Angielsko - Amerykańsko - Francuskiej w zakresie gospodarczym, politycznym i wojskowym, podczas której wysunięto propozycję włączenia RFN do paktu sojuszu atlantyckiego.
wysunięcie przez Churchila projektu utworzenia specjalnej armii europejskiej, gotowej do odparcia ewentualnego ataku radzieckiego.
wystąpienie francuskiego premiera Rene Plevane w październiku 1950 roku z planem powołania Europejskiej Wspólnoty obronnej.
reakcją Kremla na ww plany była konferencja ministrów spraw zagranicznych ZSRR i państw satelickich w Pradze w październiku 1950 roku, na której zaczęto się domagać odstąpienia od planu remilitaryzacji Niemiec,
na podstawie strategii Stalina, w 1951 roku NRD wysunęła propozycję przeprowadzenia na terenie całych Niemiec wolnych wyborów i zjednoczenia kraju. Plan ten miał jedynie za zadanie odwrócenie uwagi Zachodu od sprawy utworzenia armii europejskiej.
c/ utworzenie 27.05.1952 roku w Paryżu układu o stworzeniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej.
d/ podpisanie 08.09.1951 roku w San Francisco amerykańsko - japońskiego traktatu pokojo-wego oraz wojskowego.
e/ przystąpienie w 1952 roku do NATO Grecji i Turcji.
Skutki wojny w Korei i integracji europejskiej.
a/ inwazja komunistyczna przechyliła szalę nastrojów międzynarodowych na stronę USA oraz Zachodu, tym bardziej iż podczas głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w listopadzie 1952 roku, ZSRR oraz sześć krajów satelickich (w tym również Polska), opowiedziało się przeciwko „zjednoczeniu państw świata dla pokoju”. Oznaczało to izolację ZSRR na arenie międzynarodowej.
b/ wzrost wydatków na zbrojenia przyniósł amerykanom wzrost gospodarczy, w ZSRR miało to odmienny skutek w postaci obniżenia stopy życiowej ludności. Wszystkie działania doprowadziły do zmiany proporcji sił na korzyść USA. Dodatkowo, gdy
c/ w wyniku rosnącej nieufności społeczeństw do totalitaryzmu komunistycznego, w Stanach Zjednoczonych władzę przejęła partia republikańska opowiadająca się za polityką „wyzwalania” a nie „powstrzymywania”
nakreślenie w sierpniu 1952 roku przez prezydenta John'a F. Dulles'a planu ofensywnej taktyki i ogłoszenie, że USA nigdy nie uzna pozycji ZSRR w Europie Środkowo - Wschodniej.
rozpoczęcie wojny psychologicznej z komunizmem (powstanie Komitetu Wolnej Europy, Komitetu Wyzwolenia Narodów ZSRR, otwarcie radiostacji „Swoboda” i „Wolna Europa”),
ZSRR I OBÓZ RADZIECKI.
Przyczyny rozpoczęcia przez ZSRR konfliktu w Korei.
a/ konflikt był jednym z elementów rewolucji światowej, która „musiała iść naprzód”
b/ ZSRR obawiał się, że Chiny zapragną stać się trzecią potęgą w świecie, oraz że zbliżą się przy tym do USA co przyniosłoby fatalne skutki wojskowe i gospodarcze dla Związku Radzieckiego.
c/ agresja w Korei miała stać się pożywką dla propagandy, celem jaskrawienia triumfu „pos-tepu i demokracji” nad „zbrodniczym imperializmem”.
Nowa fala czystek.
a/ w październiku 1952 roku utworzono Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego (KPZR), która wysunęła hasła „czujności wobec wrogów”, zapowiadając tym samym czystki. (Aparat Bezpieczeństwa Ławrentija Berii stał u szczytu potęgi a w łagrach znajdowało się 15 mln. obywateli ZSRR).
b/ pomimo oficjalnego poparcia przez Kreml państwa Izrael, na wskutek braku poparcia przez Żydów totalitaryzmu w ZSRR zaczęto aresztować i rozstrzeliwać pisarzy żydowskich, niszczyć dorobek ich kultury oraz prefabrykować dowody świadczące o rzekomym „zdemaskowaniu” czołowych przedstawicieli inteligencji żydowskiej jako „agentów imperializmu”. Spowodowało to panikę wśród Żydów, wzrost niechęci do ZSRR oraz liczne emigracje do Izraela.
c/ kolejne fazy rewolucji w ZSRR oraz państwach satelickich cementowały totalna władzę komunistyczną. „Demaskowanie” coraz to nowych „agentów imperializmu” doprowadziło do połączenia strachu z uwielbieniem osoby Stalina i powstania kultu „nauczyciela narodów.
Obóz radziecki.
a/ obowiązująca zasada dwustronnych kontaktów satelitów z Moskwą.
b/ Kreml wzywał przywódców poszczególnych krajów w celu dyktowania im co mają robić, przy jednoczesnym zapewnieniu, że inne partie już poparły zlecone działania,
c/ ograniczenie wzajemnych kontaktów między satelitami do ogólnikowych deklaracji o przyjaźni, przy jednoczesnym zminimalizowaniu ruchu granicznego i wzmocnieniu granic.
d/ zakaz wyjazdu za granicę i korespondowania z rodzinami osiadłymi na zachodzie.
UKŁAD ZGORZELECKI.
Przyczyny układu Polsko - Niemieckiego.
a/ zmiana stanowiska ZSRR i utworzenie w 1949 roku NRD,
b/ zmniejszenie przez rząd Polski w kwietniu 1950 roku repatriacji należnych od NRD.
c/ podpisanie w czerwcu 1950 roku układu handlowego przy akompaniamencie propagandy przeciwko Niemcom Zachodnim.
d/ utworzenie Towarzystwa Przyjaźni Polsko - Niemieckiej.
Układ w Zgorzelcu.
a/ zawarcie 06.07.1950 roku układu ostatecznie uznającego granice na Odrze i Nysie,
b/ ogłoszenie w Polsce amnestii dla Volksdeutschów i Reichsdeutschów.
NA SZCZYTACH WŁADZY PZPR.
Mechanizmy PZPR.
a/ upowszechnienie strachu, absolutnego posłuszeństwa i gorliwości jako warunku awansu,
b/ cechy te potęgowała czystka, która obejmowała nie dość uległych członków PZPR,
c/ uchwała z grudnia 1951 roku KC PZPR o „Regulowaniu składu partii”.
Kierownictwo PZPR.
a/ zdobywanie coraz to mocniejszej pozycji przez Bolesława Bieruta, który odsunął na dalszy plan Jakuba Bermana i Hilarego Hinca.
b/ drugie piętro w hierarchii partyjnej zajmowali między innymi : Edward Ochab (protegowany Stalina), Franciszek Mazur, Roman Zambrowski, Zenon Nowak, Aleksander Zawadzki oraz premier Cyrankiewicz.
c/ następną warstwę stanowili wielkorządzący poszczególnych województw.
d/ odrębne stanowisko zajmował namiestnik sił zbrojnych Konstantin Rokossowskij.
Stosunki w kierownictwie PZPR.
a/ w całym kierownictwie PZPR panowała atmosfera podejrzliwości i rywalizacji, podsycana przez ambasadora Lebiediewa. Dodatkowo na niemal wszystkich gromadzono materiały obciążające z przeszłości.
b/ o pozycji w PZPR decydowały przede wszystkim stosunki w Moskwie, stąd wysokie stanowiska agentów NKWD oraz Komiternu.
RDZEŃ WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ - BEZPIECZEŃSTWO.
Czystka w wojsku.
a/ rozkaz nr 26 Rokossowskiego z dnia 01.05.1950 roku, który przypieczętował czystkę. Zwolniono między innymi paru „zasłużonych” w walce z podziemiem wyższych oficerów WP,
b/ aresztowania oficerów przedwojennych, którzy zgłosili się do służby w „ludowym” WP
c/ przejęcie większości kluczowych stanowisk dowódczych WP przez Rosjan.
Rozbudowa aparatu MO i Bezpieczeństwa.
a/ na czele Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego stał gen. Stanisław radkiewicz, jednakże faktycznie władzę sprawował jego radziecki doradca gen. MWD Lalin,
b/ ośmioma z 20 departamentów MBP kierowali Rosjanie, a trzy pozostałe miały specjalnych doradców MWD. Pozostałymi kierowali Polacy i Żydzi - wieloletni działacze NKWD.
c/ do kluczowych komórek MBP należały : departament I kontrwywiadu, departament III do walki z podziemiem, departament V ideologiczny, departament VI obozów i więzień, departament X informacji, oraz departament śledczy i personalny.
d/ „Bezpieka” stanowiła trzon „partii wewnętrznej” i była siłą rywalizującą z oficjalnym kierow-nictwem PZPR, gdyż posiadała liczne powiązania ze szczytami Kremla i aparatu Berii.
KRĘGI BEZPRAWIA.
NOWE USTAWODAWSTWO PRAWNO - ADMINISTRACYJNE.
Mechanizm umacniania władzy.
a/ narzucanie przez komunistów ciągle to nowych praw Polsce, które zabierały społeczeństwo określone prawa i wolność,
b/ stosowanie terroru, aresztowań, szantażu i donosicielstwa przy kształtowaniu społeczeń-stwa jako zatomizowanej masy kukieł pozbawionej poczucia wartości oraz sensu życia.
Prawo oparte na terrorze.
a/ uchwalenie 20.03.1950 roku przez Sejm PRL ustawy o zniesieniu urzędów wojewodów, sta-rostów, burmistrzów i wójtów, na których miejscu powstał system rad narodowych kierowa-nych przez prezydia i przewodniczących podlegających bezpośrednio Radzie Państwa.
b/ uchwalenie w czerwcu 1950 roku ustawy o nowym podziale administracyjnym PRL,
c/ terror policyjny sankcjonowano stopniowo przez wprowadzanie nowych zasad prawnych, których podstawa było barbarzyńskie rozumienie prawa jako „woli klasy panującej”
wprowadzenie w 1949 roku instytucji ławników ludowych reprezentujących partię,
wprowadzenie 16.08.1950 roku ustroju sądów powszechnych w którym stwierdzono między innymi, że wymiar sprawiedliwości ma „chronić demokracji ludowej i jego rozwój w kierunku socjalizmu”
w kodeksie rodzinnym utrzymano rozwody wprowadzone w 1945 roku, a pełnoletność obniżono z 21 do 18 lat co miało służyć pozyskiwaniu młodego pokolenia,
w przepisach cywilnych zniesiono prawo prywatne, a normy te miały być tłumaczone zgodnie z zasadami ustroju i celami państwa ludowego,
adwokatura została podporządkowana państwu a prokuratura stała się narzędziem władzy podporządkowanym radzie Państwa,
SZTUCZNE ŻYCIE POLITYCZNE PRL-u
Podporządkowanie życia propagandzie.
a/ ogłoszenie 17.04.1950 roku manifestu Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju o składaniu podpisów pod planem redukcji broni atomowej. Manifest był kierowany przez Moskwę, mającą na celu zmniejszenie przewagi militarnej USA,
b/ odbycie w dniach 16-22.11.1950 roku Polskiego Kongresu Pokoju, który miał na celu zrównoważenie fatalnego wrażenia jakie komunistyczna agresja w Korei zrobiła w świecie. Pod apelem „pokojowym” podpisało się w większości szantażowanych 18 mln. obywateli.
Komunistyczny „pokój”.
a/ organizowanie kolejnych zjazdów organizacji politycznych i społecznych dyrygowanych przez PZPR, pod hasłami „białego gołąbka pokoju”,
b/ budowa licznych pomników oraz cmentarzy - mauzoleum ku czci poległych żołnierzy radzieckich.
SPRAWA GOMÓŁKI I SPYCHALSKIEGO.
Przyczyną pojawienia tzw. „Sprawy Gomółki” była lansowana przez Stalina „nasilająca się walka klas” jako przykrywka do rozszerzania terroru do wewnątrz ruchu komunistycznego.
Próby „zmontowania dowodów” przeciwko Gomółce.
a/ odsunięcie Gomółki jako szefa PPR-u od kierownictwa w PZPR,
b/ z uwagi na nieudaną próbę osaczenia bezpośredniego współpracownika Gomółki - Spychalskiego, podjęto działania mające na celu szantażowanie Spychalskiego. Działania te nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów, gdyż Spychalski w żaden sposób nie obciążył Gomółkę.
c/ rozszerzenie kręgu aresztowanych w tym także Spychalskiego, któremu zarzucono kontakty
z przedwojennymi oficerami Wojska polskiego, oraz przekazywane informacji za pośred-nictwem brata, kierownictwu AK,
Aresztowanie Gomółki.
a/ aresztowanie nastąpiło 02.08.1951 roku na polecenie Bieruta i radkiewicza, po czym Gomół-ka został przewieziony do Mierzeszyna i uwięziony w wilii pod specjalnym nadzorem UB,
b/ pozbawienie 30.10.1951r gomółki nietykalności poselskiej z jednoczesnym wydaleniem z szeregów KC PZPR.
c/ z uwagi na brak rezultatów w postaci przyznania się Gomółki „do winy”, zaczęto stosować tortury w stosunku do aresztowanych wcześniej oficerów wojskowych oraz Spychalskiego. Pomimo jednak nacisków ze strony Stalina, sprawa Gomółki utkwiła w martwym punkcie.
d/ brak zdecydowanych posunięć ze strony Bermana był spowodowany domniemaniem, iż kolejne „czystki” mogą w dosięgnąć jego samego oraz innych wyższych stanowisk KC PZPR.
PROCESY WOJSKOWE.
Wszystkie procesy wojskowe w latach 1951-1953 wiązały się bezpośrednio lub pośrednio ze sprawą Gomółki oraz Spychalskiego. Aresztowanych wojskowych oskarżono o tworzenie „orga-nizacji kontrrewolucyjnej we współpracy z gen. Stanisławem Tatarem.
Proces gen. Tatara.
a/ proces ten stał się wielkim spektaklem propagandowym, w trakcie którego oprócz gen. Tatara skazano również wielu innych generałów na karę dożywotniego więzienia za „usiłowanie obalenia przemocą ustroju państwa”.
b/ o ile jednak w sprawach przeciwko ustrojowi skazywano na karę dożywotniego więzienia, to w tzw. „sprawach odpryskowych” często stosowano karę śmierci, bez względu na to czy torturowani podsądni zgadzali się na współpracę i przyznawali się do „popełnionych” czynów.
c/ chociaż proces gen. Tatara był propagandowo nagłośniony, to większość innych została utajniona i przeprowadzana bez obrońców..
EKSTERMINACJAPOLITYCZNYCH SIŁ NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH.
Apogeum niszczenia polskiego podziemia i ruchów niepodległościowych miało miejsce w latach : 1948-1952, kiedy to nastąpiły masowe aresztowania wśród członków wszystkich organizacji.
a/ pokazowy proces działaczy Stronnictwa Pracy, których skazano za „szpiegostwo na rzecz imperializmu amerykańskiego”, oraz działanie „na korzyść okupanta hitlerowskiego”
b/ awansowanie na zwolnione stanowiska partyjne Niemców i byłych komunistów niemieckich,
c/ prowadzenie akcji fizycznego i moralnego oraz propagandowego niszczenia tradycji walki niepodległościowej AK i Delegatury Rządu na Kraj.
Procesy Armii Krajowej.
a/ odbywały się w atmosferze całkowitej pogardy dla praworządności, akt oskarżenia opierał się na przypadkowych zeznaniach wymuszonych siłą,
b/ podstawowymi zarzutami karanymi śmiercią była „współpraca z Gestapo i SS” (płk. Antoni Olechnowicz i mjr. Zygmunt Łupaszka-Szendzielerz)
c/ rozpoczęcie procesów działaczy Kierownictwa Walki Cywilnej i sądów specjalnych, którym zarzucano mordowanie działaczy lewicy i kontakty ze Spychalskim (Zygmunt Ojrzyński i Witold Pajor).
d/ proces szefa komórki śledczej Kierownictwa walki Podziemnej Kazimierza Moczarskiego, który nie przyznał się do stawianych mu zarzutów i skazany został na dożywocie.
e/ w żadnym z prowadzonych procesów nie udało się udowodnić ani jednego przypadku współdziałania AK z okupantem hitlerowskim jak też likwidacji działaczy komunistycznych w okresie okupacji. Wszystko opierało się na wymuszonych zeznaniach.
ATAK KOMUNISTÓW NA KOŚCIÓŁ.
Próby osłabienia moralnej wspólnoty polskiej.
a/ po zawarciu w 1950 roku porozumienia z rządem Polskim, Episkopat miał na celu głównie zjednoczenie społeczeństwa, niedopuszczenie do rozłamowej działalności księży - patriotów, oraz kontynuacje pracy duszpasterskiej.
b/ władze PRL nie zamierzały respektować porozumienia z Episkopatem, czego wyrazem było uniemożliwienie nauki religii w szkołach oraz dalsze szykany kleru.
c/ w wyniku sprzeciwu prymasa Wyszyńskiego i abp Sapiechy, rząd Polski oskarżył biskupów polskich o wrogość do Polski „ludowej” poprzez nie mianowanie biskupów na ziemiach odzyskanych. W ten sposób rząd starał się skłócić ze sobą kościół polski z Watykanem.
Walka rządu PRL z Kościołem Polskim.
a/ w wyniku nacisku rządu Episkopat zdecydował się na dalsze ustępstwa i podpisał Apel Sztokholmski w sprawie pokoju i redukcji broni nuklearnej, jednakże Bierut po raz kolejny oskarżył kościół tym razem o odsunięcie od kierownictwa administratorów mianowanych przez niemieckiego biskupa na ziemiach odzyskanych.
b/ ponieważ kolejne rozmowy nie przyniosły porozumienia prymas Wyszyński uzyskał od papieża Piusa XII nominację na administratora apostolskiego w pięciu diecezjach na ziemiach odzyskanych. W odpowiedzi Bierut dalej twierdził, że Episkopat dalej nic nie robi w sprawie „stabilizacji na ziemiach odzyskanych”, dążąc do połączenia administracji opol-skiej z wrocławską tak jak za czasów niemieckich, celem osłabienia pozycji polskiego kościoła.
c/ rząd polski zaczął oskarżać prymasa Wyszyńskiego o „podkopywanie żywotnych interesów PRL-u”, przy czym zaczęły się masowe aresztowania księży za działalność „antypaństwową”.
d/ pojawiły się dalsze próby rządu wzmożenia działalności rozłamowej księży - patriotów oraz grupy Piaseckiego, akcja ta rozwijała się jednak z oporem z uwagi na polityczne ambicje Piaseckiego.
e/ rozwinęła się propaganda antyklerykalna, jak też likwidacje przez państwo niższych seminariów, nowicjatów zakonnych oraz próby zlikwidowania resztek prasy katolickiej
Zdecydowana postawa rządu PRL.
a/ ogłoszenie wyroku w sfingowanym procesie biskupów diecezji krakowskiej,
b/ żądanie obsadzenia ważnych stanowisk parafialnych i kurialnych „księżmi - patriotami” oraz „potępienia polityki imperialistów amerykańskich”.
c/ zerwanie przez rząd porozumienia z 1950r na podstawie dekretu z dnia 09.02.1953 roku w sprawie tworzenia, obsadzania i znoszenia stanowisk kościelnych, sprzecznym z zasadą rozdziału kościoła od państwa.
III. KONSTYTUCJA PRL.
UCHWALENIE KONSTYTUCJI PRL.
Przygotowania do uchwalenia konstytucji PRL.
a/ pomimo tego, że od sfałszowanych wyborów minęło 5 lat, to jednak w przeciwieństwie do innych krajów „demokracji ludowej” w Polsce nie istniała ustawa zasadnicza.
b/ prace Sejmu w tym zakresie, zdominowanego przez komunistów miały tylko pozorny charakter.
c/ w połowie 1951 roku powołano w końcu Komisję Konstytucyjną Sejmu, przy czym kadencję Sejmu przedłużono celem realizacji procedury konstytucyjnej.
d/ projekt konstytucji przedstawiono do opinii narodowi, jednak w tej sprawie wypowiadali się jedynie wybrani przedstawiciele PZPR, którzy z euforią ustosunkowali się do projektu nazywając go „Wielką Kartą Osiągnięć Narodu”.
e/ Konstytucję PRL uchwalono 22.07.1952 w rocznicę ogłoszenia manifestu PKWN.
Postanowienia nowej ustawy zasadniczej.
a/ była pomyślana według tradycji rosyjskiej i wzorów Stalina, tak aby pomieścić dowolną interpretację.
b/ oprócz elastycznych podstaw ustrojowych znajdowały się w niej elementy propagandowe („Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej”, w którym „władza należy do ludu pracującego miast i wsi”)
c/ zamiast tradycyjnego podziału władz na ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze konsty-tucja PRL rozróżniała organy „władzy państwowej” (Sejm, rada Państwa i Rady Narodowe), oraz organy „administracji państwowej” (rząd i ministerstwa).
d/ najwyższym organem władzy miał być Sejm jako „wyraziciel woli ludu pracującego”, nie określono jednak bliżej trybu funkcjonowania Sejmu, oraz jego rozwiązania co dopuszczało dużą dobrowolność.
Charakter konstytucji.
a/ utrzymana została instytucja Rady państwa jako rodzaj kolegialnego prezydenta. Chociaż teoretycznie Rada miała podlegać Sejmowi w praktyce przejmowała prawie wszystkie jego kompetencje.
b/ organami „władzy państwowej” były Rady Narodowe zbudowane na zasadzie hierarchicznej, przy czym rady wyższego stopnia mogły uchylać ustawy rad niższego stopnia jako „niezgodne z prawem” lub „niezgodnie z zasadniczą linia polityki państwa”. W warunkach tych, rady nie były organami państwowymi, ale transmiterami woli władz centralnych.
c/ Radę Ministrów powoływać i odwoływać miał Sejm, nie określono jednak w jaki sposób miałoby się to odbywać co dawało nieograniczone pole manewru. Nie określono również zasad odpowiedzialności ministrów a ich rozporządzenia mogła uchylić Rada Ministrów.
Sąd i Prokuratura.
a/ cała prokuratura była w zasadzie organem władzy z uwagi na to, iż Prokurator Generalny był mianowany i odwoływany przez Radę Państwa, a wszystkie organy prokuratorskie podlegały jemu,
b/ głównym zadaniem sądów było więc chronienie władzy a nie sprawiedliwości.
Prawa i obowiązki obywateli.
a/ wszystkie swobody obywateli pozbawione były w zasadzie realnych gwarancji, a korzystanie z nich obwarowano nie tylko spełnieniem obowiązków (np. „czujność wobec wrogów narodu”) , ale także elastycznymi zastrzeżeniami (np. nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy PRL jest karane”).
NIEWOLENIE UMYSŁÓW.
DRAMAT NAUKI POLSKIEJ.
Jałowienie nauki i kultury.
a/ podobnie jak w przypadku kościoła, władze PRL starały się jak najszybciej okiełznać niezależną myśl naukową, zarzucając między innymi Uniwersytetowi Jagiellońskiemu „skostniałość i reakcyjność”. W 1950 roku zorganizowano odrębne Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które było organem wykonawczym partii.
b/ 21.06.1951 roku rozpoczęto likwidację Polskiej Akademii Umiejętności, powołując na jej miejsce Polską Akademię Nauk. Przyczyną tej akcji była chęć złamania tradycyjnie niezależnej postawy naukowców PAU.
c/ zaczęto ingerować w treści badań naukowych. Na podstawie pracy Stalina o językoznawstwie rozpoczęto nagonkę na naukę humanistyczną. Przejawem tego było odrzucanie „nie komunistycznych” prac w wydawnictwach, odsuwanie autorów takich prac od pracy ze studentami. Uznanymi kanonami stały się jedynie (oprócz marksistowskich) dzieła Sienkiewicza, Orzeszkowej, Prusa i Żeromskiego.
d/ spreparowano historię Polski, której wykładnią stały się zalecenia Wydziału Historii Partii KC PZPR, z fakultetów humanistycznych usunięto socjologię, logikę oraz metodologię nauk, zlikwidowano większość „reakcyjnych i imperialistycznych” dzieł wybitnych autorów.
Socrealizm w naukach pięknych.
a/ u szczytu sławy pozostawał Władysław Broniewski autor m.in. „Słowa o Stalinie” jak też Gałczyński, Iwaszkiewicz, Słonimski oraz wielbiący Stalina Adam Wyżyk. W okresie tym jednak nie wyszła drukiem żadna z wybitniejszych powieści.
b/ obowiązująca formą w sztukach plastycznych stał się realizm a tematyką praca przy „budowie socjalizmu”. W malarstwie prym wiedli Juliusz Krajewski oraz Aleksander Kozbieja, których obrazy w większości przedstawiały postacie robotniczo - chłopskie, podobnie jak w rzeźbiarstwie Stanisława Horno - Popławskiego.
c/ nieco lepiej było w dziedzinie muzyki, której twórcom udało się zachować umiar w upodabnianiu do eklektycznych wzorów radzieckich.
ROLA PROPAGANDY.
Cele propagandy.
a/ takie ukształtowanie postaw społecznych, aby nie potrzeba było stawiać przy każdym obywatelu agenta bezpieczeństwa, oraz by ludzie pilnowali się sami,
b/ „wytresowanie” społeczeństwa w uwielbieniu do władzy, która ukazywano jako spełnienie procesu dziejowego i najwyższy cel marzeń.
Środki propagandy.
a/ sprowadzały się głównie do wtłaczania w świadomość lub podświadomość przekonania o wielkości systemu socjalistycznego i nędzy jego przeciwników,
b/ prefabrykowanie historii dziejów Polski, z jednoczesnym fikcyjnym obrazem Polski międzywojennej i polityki prowadzonej przez Piłsudskiego,
PRZEMIANY W ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO.
Świadomość na początku lat 50-tych.
a/ w porównaniu z terrorem hitlerowskim, system „władzy ludowej” zdawał się być systemem znośnym, tym bardziej że do tykał on głównie działaczy niepodległościowych a nie zwykłych obywateli,
b/ ponieważ „władza ludowa” zapewniała społeczeństwu minimum środków do życia i poczucie stabilizacji gospodarczej, rosła coraz bardziej liczba osób zarażonych w jakiś sposób propagandą,
c/ wśród nielicznej inteligencji w większości panowało przekonanie o konieczności przetrwania czystek i częściowym przystosowaniu się do systemu celem ratowania polskiego potencjału umysłowego.
d/ na wskutek propagandy, społeczeństwo zaczęło odstępować od czynnego chrześcijaństwa, jednocześnie zgadzając się w zasadzie z zakazami wzmianek o świętach religijnych w gaze-tach itp.
Skutki zmian świadomości w Polsce.
a/ powszechna rezygnacja z beznadziejnych jak się wydawało prób działania na rzecz względnej choćby samodzielności a nawet wysiłków dla ratowania tożsamości narodowej,
b/ zanik więzi międzyludzkich, poczucia solidarności grupowej, bezinteresowności i życzliwoś-ci, spowodowane terrorem komunistycznym.
c/ ogromny wzrost zagrożenia przestępczością, gdyż MO i UB zajęte były działaniami politycz-nymi, a nie walką z kryminalistami.,
d/ nasilenie się pogardy dla rzetelnej pracy spowodowane nawoływaniem propagandy do wzrostu wysiłku oraz brutalnego egzekwowania „dyscypliny” w społeczeństwie.
POCZĄTEK PLANU SZEŚCIOWEGO.
Podstawy planistyczne.
a/ dla komunistów przemysł a w szczególności ciężki był podstawą materialną władzy, gdyż dawał możliwość uzbrajania i potęgi militarnej,
b/ industrializacja była środkiem przetwarzania człowieka i społeczeństwa, dającego się w łatwo manipulować.
Założenia planu.
a/ na podstawie dogmatów Stalina panowało przekonanie, że wszystkie wskaźniki życia gospodarczego da się przewidzieć i proporcjonalnie zaplanować,
b/ „podniesienie poziomu sił wytwórczych”, „rugowanie elementów kapitalistycznych” i „dobro-wolne” przechodzenie gospodarki drobnotorowej na tory „socjalistyczne” - teoria Hilarego Minca ogłoszona na zjeździe zjednoczeniowym PZPR już w grudniu 1948 roku.
3. Rozwój przemysłu.
a/ rozwój przemysłu miał charakter ekstensywny, gdyż opierał się głównie na ogromnych nakładach pieniężnych i wzroście zatrudnienia a nie na podnoszeniu wydajności pracy,
b/ wydłużony został cykl robót inwestycyjnych, gdyż nie były one dostatecznie dopasowywane do możliwości całej gospodarki lub poszczególnych regionów,
c/ głównym środkiem podnoszenia kwalifikacji niewykształconych robotników nie były środki techniczne, ale śrubowanie norm i mobilizowanie entuzjazmu załóg.
Stagnacja rolnictwa i przyspieszenie kolektywizacji.
a/ industrializacja doprowadziła do obciążenia podatkowego wsi, w szczególności kosztem największych i najbardziej produktywnych gospodarstw, które propaganda określiła mianem „kułackich”,
b/ wprowadzono obowiązkowe dostawy mleka, zwierząt rzeźnych, zbóż oraz ziemniaków mając na celu poprawę fatalnego zaopatrzenia miast ale także dalsze zwiększenie obciążenia wsi,
c/ w wyniku polityki rolnej, produkcja ta spadła w 1952 roku o 7,5 % w porównaniu do roku 1951.
d/ oprócz presji pośredniej na wsi, rozpoczął się również brutalny terror pod hasłem walki z „kułakami”, co miało doprowadzić w swych zamiarach do stworzenia podziałów i szerzenia nienawiści między różnymi grupami chłopów..
e/ pomimo zdecydowanego zahamowania rozwoju rolnictwa kierownictwo KC PZPR nie zdecydowało się na zmianę polityki w tym zakresie, ograniczając się jedynie do pochwał „linii partyjnej”.
Transport.
a/ z uwagi na to, iż ogólna długość linii kolejowych wzrosła nieznacznie, a przewozy pasażer-skie i towarowe kilkakrotnie się zwiększyły potencjał ten nie mógł sprostać wymaganiom,
b/ brak środków finansowych na odnowienie kolejnictwa spowodował pogorszenie warunków jazdy pasażerów.
c/ nagły wzrost transportu związanego z taborem samochodowym oraz autobusowym,
d/ nagły wzrost produkcji floty handlowej z uwagi na jednoczesny spadek przewozów droga morską był nie należycie wykorzystywany.
Handel zagraniczny.
a/ od początku planu sześcioletniego otoczony był tajemnicą, toteż do dziś nie wiadomo jak wyglądały obroty oraz efektywność polskiego handlu zagranicznego,
b/ szacunkowo przyjmuje się że handel zagraniczny osiągnął słaba dynamikę, co spowodowane było przyjętą polityką tj. naciskiem na rozwój krajowej bazy surowcowej i kosztownych przedsięwzięć antyimportowych.
„Uspołecznienie” handlu wewnętrznego.
a/ przejmowanie przez państwo bez dania racji najbardziej prężnych i najodporniejszych przedsiębiorstw prywatnych nie tylko hurtowych ale także detalicznych,
b/ główną metodą walki z kupcami były przepisy administracyjno - finansowe, wzrost podatków, represje „bezpieczeństwa” przeciwko wszelkim próbom obejścia przepisów trak-towanym jako „spekulacja”,
c/ wadliwa organizacja sprzedaży doprowadziła do braku towarów w sklepach przy jednoczesnym zwiększeniu popytu przez obywateli.
Posunięcia finansowe władz.
a/ z uwagi na potrzeby pozyskiwania coraz to nowych środków pieniężnych, władze PRL-u zdecydowały się na przeprowadzenie 28.10.1950 roku reformy pieniężnej zwanej „wymia-ną pieniądza”. Reforma ta doprowadziła do tego, że wszyscy posiadacze gotówki oraz osz-czędzający powyżej określonego limitu stracili jednego dnia 2/3 wartości swoich pieniędzy.
b/ pomimo reformy nie zlikwidowano napięcia finansowego, w związku z czym Cyrankiewicz ogłosił 18.06.1951 roku nowe zasady pożyczki wewnętrznej, polegające na tym ,że państwo po raz kolejny sięgnęło do kieszeni obywateli tym razem w bardziej bezpośredniej formie.
Warunki bytowe społeczeństwa.
a/ spadek spożycia indywidualnego spowodowany zmniejszeniem wytwórczości artykułów konsumpcyjnych na wsi.
b/ spadek płac nominalnych ludności,
c/ pogorszenie sytuacji mieszkaniowej pomimo wcześniejszych tendencji zwyżkowych.
NADZIEJE I KONFLIKTY EMIGRACJI.
Warunki działania emigracji.
a/ poparcie dla Polski ze strony prezydenta USA Trumana, wyrażone między innymi w podpisaniu przez niego w październiku 1951 roku umowy o wzajemnym bezpieczeństwie, upoważniającej Stany Zjednoczone do udzielania pomocy finansowej uchodźcom politycz-nym z bloku radzieckiego,
b/ program prezydenta Eisenhower'a „wyzwolenia” obozu radzieckiego, zapowiadający także wypowiedzenie traktatów jałtańskich.
Główne ośrodki polityczne emigracji.
a/ rząd londyński pod kierownictwem Romana Odzierzyńskiego,
b/ Rada Polityczna pod kierownictwem Tadeusza Arciszewskiego,
c/ PNKD pod przewodnictwem Mikołajczyka.
Naświetlenie zbrodni katyńskiej.
a/ opublikowanie we wrześniu 1950 roku przez administrację amerykańską tajnego raportu, na podstawie którego Izba Reprezentantów Kongresu USA podjęła uchwałę o przepro-wadzeniu śledztwa w sprawie mordu katyńskiego,
b/ rezultatem prac komisji był raport nr 2505 uznający za winny ZSRR i NKWD mordu tysięcy polskich oficerów w Katyniu, zlecając dodatkowo przedłożenie sprawy do międzynarodowe-go Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.
c/ reakcją Kremla było wydanie specjalnego oświadczenia rządu Bieruta, w którym przedsta-wiono raport sporządzony przez komisję radziecką z 1943 roku zawierający całą masę kłamstw i oszczerstw.
Instytucje społeczne i kulturalne na emigracji.
a/ w Wielkiej Brytanii największy zasięg posiadała centrala Stowarzyszenia Polskich Kombatantów oraz Zjednoczenie Polskie. Natomiast największymi placówkami kultural-nymi były między innymi : Instytut Historyczny im.gen. Sikorskiego, Stowarzyszenie Kato-lickie, Polska Rada Naukowa, Szkoła Nauk Politycznych i Społecznych oraz wiele innych wydawnictw.
b/ w Stanach Zjednoczonych ogromną rolę odgrywała Fundacja Kościuszkowska, Instytut im. Józefa Piłsudskiego, Rada Polonii Amerykańskiej oraz wydawnictwa „Nowy Świat”, czy „Niepodległość”.
Sytuacja Polaków w ZSRR.
a/ osiadli na wschodzie Polacy cierpieli nędzę i poniżenie,
b/ wielu z nich osadzonych zostało w łagrach i obozach, gdzie wbrew zakazom NKWD starano się stworzyć praktyki religijne. oraz samopomoc.