Temat: Filozofia św. Tomasza z Akwinu.

Św. Tomasz z Akwinu /1225-1274/ Tomasz z Akwinu stworzył drugi wielki system należący do myśli chrześcijańskiej. W odróżnieniu do św. Augustyna, który nawiązywał do Platona, Tomasz z Akwinu nawiązywał do starożytnego arystotelizmu. Tomasz z Akwinu nazywał się Akwinatą. Był z pochodzenia Włochem ( był dominikaniem.) Dzieła Tomasza Z Akwinu: " Summa filozoficzna." " Summa teologiczna." Poglądy:

1. Rozdział kompetencji filozofii i teologii. Filozofia traktowana była w średniowieczu jako "służebnica" teologii. Stopniowo jednak dojrzewał pomysł rozgraniczenia kompetencji filozofii i teologii. Tego rozdziału ostatecznie dokonał Tomasz z Akwinu, a także ten rozdział swoim autorytetem utrwalił. filozofia teologia /dowodził, że jest wiedzą/ /nauka o wierze/ wiedza wiara rozum objawienie Kwestiami filozoficznymi były dla św. Tomasza, np. istnienie Boga, przymioty Boga. Z tego wynika, że na drodze racjonalnej można dowieść, że Bóg i przymioty Boga istnieją. Kwestiami teologicznymi były: - stworzenie świata; - trójca św.; - niepokalane poczęcie. (te nie do pojęcia, nie do rozumienia, je się tylko objawia)

2. Spór o uniwersalia, inaczej mówimy o powszechniki. Cechą charakterystyczną filozofii średniowiecznej jest to, iż toczono w niej liczne spory, najsłynniejszy to spór o uniwersalia, czyli o przedmiot pojęć ogólnych. W sporze tym ukształtowały się 3 główne stanowiska:

I - realizm skrajny; Zwolennicy tego stanowiska odwoływali się do Platona. Twierdzili, że pojęcia ogólne muszą mieć swoje realne odpowiedniki tak jak mają je pojęcia jednostkowe.

II - realizm umiarkowany; Powoływali się na Arystotelesa, który tłumaczył, że pojęcia ogólne są abstrakcjami. Za tym stanowiskiem opowiadał się Tomasz z Akwinu.

III - nominalizm; Główny przedstawiciel: Abelard; pojęcia ogólne nie mają odpowiedników, ponieważ są one wyłącznie nazwami.

5 dowodów na istnienie Boga: - dowód pierwszy nazywany jest: dowód z ruchu; ex motu; dowód kinetyczny. - dowód drugi: dowód z przyczyny sprawczej. - dowód trzeci: dowód z konieczności i możliwości; dowód z konieczności i przypadku. - dowód czwarty: dowód z różnych - dowód piąty: dowód z celowości świata. Wszystkie te dowody są to dowody typu aposerioricznego. aposteriori - tzn. droga rozumowania prowadząca od skutku do przyczyny albo inaczej znaczy po doświadczeniu i w zależności od doświadczenia. Droga przeciwna to droga apriori. apriori - droga prowadząca od przyczyny do skutku Punktem wyjścia każdego z tych dowodów jest skutek tj. świat materialny, natomiast punktem dojścia jest przyczyna, tj. Bóg. Dowód pierwszy: Na drodze poznania zmysłowego możemy stwierdzić, że niektóre rzeczy na tym świecie są w ruchu. Nic jednak nie porusza się o ile nie zostanie wprowadzone w ruch przez coś co wcześniej już w ruchu pozostawało. Kolejna teza tego łańcucha przyczyn i skutków ruchów. " Zawsze musimy dojść do pierwszego poruszającego a tym pierwszym jest Bóg." Dowód drugi: W świecie zmysłowym panuje pewien porządek przyczyn sprawczych, zawsze przyczyna wyprzedza skutek, bo gdyby było inaczej to coś musiałoby istnieć wcześniej od siebie samego. Łańcucha przyczyn i skutków nie możemy prowadzić w nieskończoność, zawsze musimy dojść do przyczyny sprawczej, a jest nią Bóg Dowód trzeci: Rzeczy świata materialnego mogą istnieć i nie istnieć a jeśli tak to jest możliwe, że one kiedyś w ogóle nie istniały, jeśli zaś nie istniały to nie mogły zaistnieć same przez się, musiał istnieć byt konieczny, który je do życia powołał i tym bytem koniecznym jest Bóg Dowód czwarty: Rzeczy świata materialnego mają właściwości w różnym stopniu. z tego wynika,iż musi istnieć byt, który posiada te właściwości w stopniu najintensywniejszym i wszystkie inne byty zawdzięczają swoje własności uczestnictwu we własnościach tego najdoskonalszego bytu, tym bytem jest Bóg. Dowód piąty: Rzeczy świata materialnego chociaż pozbawione rozumu zmierzają do jakby z góry wytkniętego celu, same do tego celu zmierzać nie mogą musi w takim razie istnieć byt rozumny, który tym zmierzaniem do celu kieruje, tym bytem jest Bóg. Russell wykazywał błędy logiczne w dowodach. Nauka o przymiotach /właściwościach/ Boga Tomasz ustalił dwie drogi rozumowe : określenie przymiotów Boga: -- I droga to droga negacji tzn. zaprzeczenia cech istot skończonych, ustalił, np: że Bóg jest bytem niezmiennym - świat jest zmienny, -- II droga to droga eminecji polega na nieskończonym wzmożeniu cech istot skończonych, np: jeśli człowiek może być mądry to Bóg jest najmądrzejszy. Estetyka Tomasza Tomasz z Akwinu nie napisał żadnego dzieła, które w całości lub w znacznej części poświęcone było pięknu i sztuce, mimo to jego znaczenie dla estetyki jest ogromne. W nielicznych bowiem zdaniach na temat sztuki i piękna zawarł stanowisko nieznane starożytnym. Na pytanie, czy piękno jest własnością rzeczy, czy też ludzką na rzeczy reakcją odpowiadał, że piękno jest własnością przedmiotowo-podmiotową inaczej obiektywno-subiektywną. Stanowisko Tomasza nosi nazwę relacjonalizmu estetycznego. Stanowisko to przypomniał w XVIII wieku Kannt i jest to niemal wyłączne stanowisko naszych czasów. Scholastyka Tomasz jest przedstawicielem scholastyki XIII-wiecznej. Scholastyka - termin ten zmieniał swój zakres i swoją treść. W języku greckim istniał wyraz scholastycos /oznaczał człowieka oddającego się nauce/. W łacinie scholastycus oznaczał ucznia retoryki. Innego znaczenia nabrał w terminologii średniowiecznej od połowy IX w. scholastykiem zaczęto nazywać kierownika szkoły /od łacińskiego wyrazu schola - szkoła/, następnie każdego profesora nauczejącego jakiegokolwiek przedmiotu. Pózniej utrwalił się termin scholastyka na oznaczenie wszelkiego szkolnego nauczania w obrębie tzw. sztuk wyzwolonych. W tym znaczeniu termin zachował się do końca XIV wieku. Obecnie termin scholastyka ma 3 znaczenia: 1. metoda scholastyczna, 2. typ filozofowania dominujący w filozofii średniowiecznej, 3. okres w rozwoju filozofii średniowiecznej trwający od wieku IX doXV. W tym okresie wyróżnia się podokresy: - okres pierwszy: okres przedscholastyczny od IX do XI wieku - okres drugi: scholastyka wczesna XII w, - okres trzeci: scholastyka właściwa XIII w, - okres czwarty: scholastyka pózna XV wiek /jałowe rozważania/ ad.1 Scholastyka jako typ filozofowania koncentrowała się na dążeniu do rozumowego uzasadniania treści wiary, ograniczała się do autorytatywnych tekstów jako do głównego zródła poznania prawdy. Cechowało ją dążenie do interpretowania faktów zgodnie z przyjętymi założeniami. Cechą scholastyki był brak postawy empirycznej, powodowało to ograniczenie filizofii do spekularnych dociekań. Główne spory filozofii średniowiecznej to : -- spór o stosunek rozumu i wiary; -- spór o stosunek teologii i filozofii; -- spór o uniwersalia; -- spór o sposób uprawnienia filozofii ukierunkowany metafizycznie,mistycznie, bądz przyrodniczo. Scholastyka mimo sporów wypracowała jednolity model rozumienia świata i człowieka, był to model teocentryczny i hierarchiczny.Teoria wartości

Teoria wartości nazywana jest aksjologią. Słowo to pochodzi z języka greckiego (aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria) i oznacza ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.

Ogólnie można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np. Arystoteles), oraz irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę, itp. (np. Plotyn).

Jedne z nich upatrują źródło poznania w doświadczeniu zmysłowym (np. J. Locke), inne w działalności rozumu (np. Kartezjusz). Z teorią poznania wiążą się takie pojęcia, jak sceptycyzm, polegający na podaniu w wątpliwość twierdzeń, i agnostycyzm, negujący możliwość poznania całej rzeczywistości lub jej części.

sylogizm schemat log. uprawniający do wywnioskowania z dwóch zdań kategorycznych (przesłanek rozumowania), posiadających jeden (tylko) termin wspólny (M), trzeciego zdania kategorycznego (wniosku rozumowania), nie zawierającego tego terminu (np. każde S jest M oraz każde M jest P, a więc każde S jest P).

ZAKRES MATERIAŁU NA EGZAMIN Z FILOZOFII

1. Pojęcie filozofia?

Dziedzina rozważań ogólnych na temat istoty bytu , źródeł poznania rzeczywistości, sensu życia i innych zagadnień dotyczących poglądu na świat i człowieka.

2. Kiedy powstała filozofia?

Początków filozofii greckiej doszukiwać się należy w procesie powstawania społeczeństwa niewolniczego w basenie śródziemnomorskim. Przemiany społeczno-gospodarcze i polityczne jakie dokonywały się na przełomie VII i VI w.p.n.e w świecie greckim, ruchy kolonizacyjne, rozwój produkcji rzemieślniczej i handlu, wyjście Greków na szerokie wody.

3. Tradycyjny podział filozofii.

1) Wczesnoprzyrodniczy racjonalizm grecki, obejmujący środowiska naukowe i filozoficzne. Milet , Efez- środowiska Abdery i Megary.

2) Grecki racjonalizm humanistyczny, zapoczątkowany przez Sofistów i Sokratesa, a rozwijany w szkołach sokratycznych, zwłaszcza w akademii platońskiej i wyrażony w syntezie filozoficznej Arystotelesa.

3) Grecka filozofia życia w epikureizmie , stoicyzmu oraz w rzymskich kierunkach ekletycznych

4) Teistyczna groza grecko- rzymska w czasach cesarstwa rzymskiego

4. Źródła filozofii

Mezopotamie, narody Rzymskie i Egipcjanie to narody zamknięte na filozofie. Natomiast narody, w których filozofia kwitła to: Chiny, Indie, Grecja

Cywilizację można było podzielić na:

- otwartą

-postępową

- zamkniętą

5. Tales z Miletu o pierwszej zasadzie wszechrzeczy

Ta zasada jest wg niego "woda" ,za pomocą której Tales chce wyjaśnić powstanie świata i rzeczy. Był to pierwszy krok do tłumaczenia świata przez świat, a nie przez czynniki pozaświatowe. Woda jest również źródłem ruchu i życia. Dlatego physis Talesa oznacza także bóstwo tożsame ze światem zewnętrznym.

6. Pojęcie atomu wg Leukipposa

Wg Leukipposa atomy są materią, której przysługuje charakter bytu.

Atomy są drobinami, stanowiącymi ostateczne, dalej już nie podzielne elementy, na które rozpada się materia. Ma charakter nieciągły.

*liczba atomów jest nieskończona

* wszystkie atomy są niezmienne i wieczne

* atomy różnią się między sobą wielkością, kształtem, ciężarem, porządkiem, położeniem

* wszystkie atomy znajdują się w ciągłym ruchu, który jest czymś od nich nieodłącznym

7.Pojęcie cnoty wg Sokratesa

Cnotą nazywa samopoznanie rozumowe, oparte na obserwacji psychologicznej, inaczej wiedza, która jako taka zapewnia człowiekowi obyczaje postępowania i sprawiedliwe regulowanie stosunków między ludźmi.

8. Pojęcie człowieka wg Sokratesa w ujęciu filozoficznym.

W jego rozumieniu człowiek jest to istota mająca umiejętnie korzystać ze swego rozumu dla osiągnięcia pełni szczęśliwości. Filozofia zatem ma się zajmować zagadnięciem szczęścia, ograniczając człowieka do jego etyczno-rozumnej działalności i równocześnie usuwając odeń wszystko ,co zewnętrzne i przypadkowe i co może go odrywać od boskiej doskonałości wewnętrznej. Filozofia ma stworzyć arystokratycznego mędrca, zdolnego ukrócić demokratyczną swobodę moralną i polityczną.

9. Teoria idei Platona

Wg Platona istnieją dwie rzeczywistości i jedna zewnętrzna, zmysłowa, zmienna i pozbawiona egzystencjalnej trwałości oraz druga ponadzewnętrzna podpadająca jedynie pod ogląd umysłowy, niezmienna i jedynie w pełni istniejące- rzeczywistość transcententnego świata idei. Rzeczywistość idei obejmuje u Platona wszystko: rzeczy, własności rzeczy, związki i stosunki między rzeczami oraz wszelkie działanie.

10. Platon nauka o duszy

Podstawowym składnikiem bytu człowieka jest dusza. Celem duszy jest to, co idealne , celem ciała to co zmysłowe. Dusza składa się z trzech części:

* z duszy rozumnej mającej siedlisko

*w głowie, popędliwej, znajdującej się w piersiach i pożądliwej , przebywającej w brzuchu. Najważniejsza jest dusza rozumna, której zadaniem jest panowanie nad duszą popędliwą i pożądliwą.

11. Platońska koncepcja państwa idealnego.

Jak jednostka moralnie dobra przez swą potrójną całość, tak dobre społeczeństwo musi być organicznie zharmonizowaną całością trzech klas:

- duszy rozumnej odpowiada "klasa najwyższa filozofów" ( ludzi moralnych, których celem i zadaniem jest rządzenie

- duszy popędliwej odpowiada "klasa wojowników i mających państwa bronić"

- duszy pożądliwej odpowiada "klasa pracowników i żywicieli społeczeństwa"

Klasa filozofów- rządców zapewnia państwu mądrość, wojownicy dają mu siłę i autorytet męstwa, pracownicy- zdrowy umiar. Cnota sprawiedliwości wprowadza porządek w wykonywaniu obowiązków przez wszystkie trzy klasy i zapewnia państwu harmonię.

12. Pojęcie idealizmu obiektywnego

Filozofia stworzona przez Platona nosi miano idealizmu obiektywnego . Platon wprowadza skrajny dualizm między światem materialnym a duchowym, miedzy poznaniem zmysłowym a umysłowym, między materią a duchem, między ciałem a dusza, między jednostką a społeczeństwem.

13. Przyczynowość wg Arystotelesa

Przyczyna należy do trzeciej zasady rzeczy Arystotelesa. Istnieje przyczyna sprawcza albo poruszająca się ,która zakłada przejście od możności do rzeczywistości, czyli ruch,który Arystoteles rozumie jako zmianę. Zmiana ta może być zmianą wewnętrzną rzeczy i wtedy występuje ruch ilościowy, jakościowy i przestrzenny bądź też zmianą egzystencjalną, dotyczącą powstania albo radzenia się i znikanie, gdzie jednak nie ma nic bezwzględnego i tylko rodzenie się jednego jest zamieraniem drugiego i odwrotnie. Uwarunkowaniem ruchu jest przestrzeń i czas.

14. Keterminizm Demokryta

Determinizm przeczy istnieniu jakichkolwiek czynników nadprzyrodzonych, duchowych, przypisywali oni samej materii swoistą wartość tworzenia zorganizowanych układów, których struktura i rozwój wyznaczone są pewnymi prawidłowościami.

15. Weriabilizm Heraklita.

Jego filozofia głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw. Wszelkie zdarzenia wynikające z napięcia powstającego między przeciwieństwami. Jego teorię zmienności nazywa się weriabilizmem a najlepszym jej przykładem jest "rzeka" ( jej wody ciągle się zmieniają płynąc)

16. Skrajny intelektualizm etyczny Sokratesa.

Tożsamość dobra i wiedzy, wg Sokratesa cnota jest wiedzą. Ludzie czynią źle z niewiedzy czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywamy intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, iż cnoty można się nauczyć a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.

17. Metody elenktyczna i majeutyczna Sokratesa

Metoda elenktyczna - sprawdzenie i zabijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym

metoda majeutyczna - polega na pomaganiu uczniowi w uświadamianiu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań, metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o dobru.

18.Idealizm subiektywny

Pogląd charakterystyczny zwłaszcza dla myśli filozoficznej Gerorge Berkeleya,wedle którego rzeczy istnieją tylko tyle o ile są postrzegane. Byty dane nam w doświadczeniu zewnętrznym są jedynie zespołami poszczególnych jakości zmysłowych a wszystkie owe jakości są subiektywne.

19. Forma i materia, potencja i akt Arystotelesa

Wg Arystotelesa forma była odpowiednikiem idei platońskiej i nie jako osobny niezależny byt,lecz jako coś nadające kształt i postać materii. Relacje między formą a materią można więc sobie wyobrazić jako relację między naczyniem a wodą albo gliną i palcami garncarza. Formy nie mogą istnie bez materii a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałoby kształtu, kolumn, ruchu i innych cech.

Potencja i akt - ta koncepcja tłumaczy zmienność świata oraz rozwiązuje zagadnienie paradoksów Zenona z Elei. Sama materia nie jest bowiem zdolna do przemian i ruchu. Jest w terminologii Arystotelesa potencję czyli możliwością zaistnienia jakiegoś bytu, która tą możliwość dzięki formie staje się aktualnością.

20. Klasyczna definicja prawdy Arystotelesa

Dotyczyła dociekliwań dotyczących natury bytu. Chodziło o prawdę poznania. Arystoteles jako pierwszy podał obrazowo definiuje prawdy. Mówimy prawdziwie o białym wtedy gdy jest ono białe, mówimy prawdziwie o okrągłym gdy jest ono okrągłe. Arystoteles zwrócił uwagę na konieczność zgodności między tym co mówimy a stanem faktycznym.

21.Metafizyka, ontologia, gnoseologia i aksjologia

Metafizyka - zajmuje się przedmiotami wykraczającymi poza doświadczenia i zmierzający do poznania "istoty" rzeczy; nauka o pierwszych zarodach bytu.

Ontologia - zajmuje się ogólną teorię bytu, charakterem i strukturom rzeczywistości.

Gnoseologia - teoria poznania , zajmujące się możliwościami, granicami i zasięgiem poznania ludzkiego oraz jego prawdziwością.

Aksjologia - nauka o wartościach (ogólna) teoria wartościowania.

22. Epikura koncepcja parenklizis

Słynne epikurejskie odchylenia atomów są podstawą indeterminacji (clinamen) w skutek czego dusza nie jest całkowicie bierna

23. Założenia szkoły sceptycyzmu

Rozwijającą się przez pięć wieków grecką szkołę zapoczątkowali Pirrona ( ok.363-275 p.n.e) i Pyrron z Elidy (376-286 p.n.e) Założył ją po powrocie z Azji w Elidzie. Pyrron zajął w filozofii postawę sceptyczną , odrzuca możliwości poznania , uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej. Sceptycyzm metodologiczny postuluje krytycyzm wobec twierdzeń naukowych.

24. Pojęcie augustynizmu

Średniowieczne filozofie św. Augustyna będąca do XIII w oficjalną filozofię Kościoła katolickiego. System ten zakłada istnienie dramatycznego rozdarcia między Bogiem i światem a więc między bytem duchowym i cielesnym. Rozdarcie to jest szczególnie widoczne wewnątrz człowieka , którego dusza jako byt wyższy dąży ku sprawom wiecznym a ciało jako byt niższy dąży ku rzeczom materialnym ku upadkowi co jest potwierdzeniem słów z biblijnej "Księgi Koheleta"

25. Teoria iluminacji w gnoseologii św. Augustyna

Wiedzy o prawdach wiecznych udziela duszy Bóg na drodze oświecenia inaczej ta droga nazywana jest drogą iluminacji. Teoria iluminacji łączyła się teorią przed.............................. każdy mógł doświadczyć łaski Bożej tylko Ci którzy zostali wybrani przez Boga.

26. Determinizm i indeterminizm

Determinizm jednorazowy i probabilistyczny

Determinizm - pogląd , uznający zasadę prawidłowości przyczynowego uwarunkowania wszystkich zjawisk ( przyrody , rozwoju społeczeństw, ludzkiego działania) przyjmujący istnienie zależności między nami.

Indeterminizm - pogląd nie uznający prawidłowości (przyczynowego uwarunkowania) wszelkich zjawisk.

27. Koherencyjna teoria prawdy.

Definiuje prawdę jako zgodność myśli między sobą. Decydującym kryterium jest zgodność tego twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjętymi; zgodność polegająca na tym , że nie popada ona z nimi w sprzeczności i daje się harmonijnie włączyć w system, który one tworzą. Zgodność danej myśli z twierdzeniami ,za którymi opowiada się doświadczenie.

28. Pragmatyczna teoria prawdy.

Zgodność z tym co pożyteczne , pragnatyzm postuluje praktyczny sposób myślenia i działania oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczanych. Doświadczenia pojmuje jako proces przystosowanego współdziałania organizmu i rzeczywistości; za kryterium prawdy uznaje użyteczność , uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków.

29. Konflikt pracy i kapitału w filozofii społecznej K. Wojtyły

Problem pracy został przedstawiony na gruncie konfliktu, jak i wraz z rozwojem przemysłu ujawnił się pomiędzy "światem pracy" a "światem kapitału" - to znaczy pomiędzy wąską, ale bardzo wpływową grupą właścicieli i posiadaczy środków produkcji a szeroką rzeszą ludzi tych środków pozbawionych, natomiast uczestniczących w procesie produkcji wyłącznie przez pracę. Konflikt o jakim mowa wyrósł z takich sytuacji , w których robotnicy "świat pracy" oddawali swoje siły do dyspozycji grona przedsiębiorców podczas gdy oni kierując się zasadą najwyższego zysku usiłowali ustanowić możliwie najniższe wynagrodzenie za pracę wykonaną robotników.

30. Pojęcie pozytywizmu

Kierunek filozoficzny powstały we Francji w XIX wieku według którego nauka powinna zajmować się badaniem pewnych i ścisłych faktów i wzorcować się na metodach przyrodoznawstwa.

31. Pojęcie egzystencjalizmu

Współczesny kierunek filozoficzny , zagadnienie którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lęku i beznadziejności istnienia". Dwa jego motta to: ateistyczny i teistyczny.

32. Hedonizm wg Epikura

Doznajemy przyjemności już wtedy, gdy nie odczuwamy cierpienia. Nie trzeba zatem szukać przyjemności, wystarczy unikać przykrości i bólu. Rozum zaleca właśnie wybór przyjemności duchowych, chociaż nie różnią się one jakościowo od cielesnych.

33. Znaczenie Epikureizmu

Epikureizm stawiał przed sobą dwa zadania, które uważał za szczególnie ważne:

1- teoretyczne wyjaśnienie świata przyrody wraz z przynależnym doń człowiekiem

2- dostarczenie człowiekowi opartej na tym wyjaśnieniu koncepcji życia.

Celem tej filozofii było zapewnienie ówczesnemu człowiekowi spokoju i szczęścia, wolnego od wszelkich niepokojów i kłopotów.

34. Istota stoicyzmu.

Myślą przewodnią filozofii stoickiej była chęć znalezienia i opracowania podstaw moralnych dla ówczesnego człowieka. Stoicy poszli jednak dalej od cyników i swą etykę oparli przede wszystkim na wiedzy. Mądrość postępowania ludzkiego miała wg nich źródła w znajomości spraw boskich i ludzkich, filozofia zaś stanowiła sztukę i umiejętność praktycznego stosowania tej wiedzy.

35. Czym jest zło wg św. Augustyna?

Świat posiada w sobie zło fizyczne i moralne. Zło fizyczne jest uwarunkowane materią ,która przesłaniając w rzeczach ich pierwowzory boże powoduje w nich takie czy inne braki, przynależne im z racji jedności, porządku i harmonii istnienia, kategorii przysługujących każdemu bytowi. Zło moralne pochodzi ze sprzeciwu woli bożej i jest udziałem człowieka, który swoja wolą, może niszczyć porządek i harmonię istnienia ustaloną przez wolę najwyższą.

36. Pojęcie tomizmu

System teologiczno-filozoficzny stworzony przez św. Tomasza z Akwinu w XIII wieku stanowiący jedną z filozoficznych podstaw religijnych , moralnych i społecznych katolicyzmu. W XIV i XV wieku był główną ostoją scholastyki i najbardziej konsekwentnym przeciwnikiem humanizmu.

37. Teoria oczywistości Kartezjusza jako nieklasyczna definicja prawdy.

Chcąc zbudować ścisły i pewny system filozoficzny sądzi on, że w tym celu trzeba wyszukać twierdzenie co do którego nikt nie miałby żadnej wątpliwości , które każdy mógłby z oczywistością przyjąć za prawdziwe. Tym twierdzeniem ma być słynna formuła cogitto ergo sum ( myślę więc jestem),przyjęta przez Kartezjusza na zasadzie ewidencji jako niewątpliwe podstawowe twierdzenie filozoficzne. Kartezjusz powiada "prawdą jest to, co jasno i wyraźnie pojmuje". Próbując bliżej wyjaśnić oczywistość Kartezjusz odwołuje się tutaj do innych przeżyć psychicznych, do poczucia jasności i wyrazistości.

38. Dualizm duszy i ciała u Kartezjusza

Ciało i dusza jako dwie przeciwstawne sobie substancje, to nie tylko różne pojęcia ale i różne rzeczy. Dusza nie ma w sobie nic z rozciągłości a ciało nic z myślenia. Są to dwie całkowicie różne substancje i na nich zradza się dualizm również w zakresie świata rzeczywistości.

39. Istota i sens sceptycyzmu metodologicznego Kartezjusza

Sceptycyzm metodologiczny podaje w wątpliwość całą dotychczasową wiedzę po to, by dojść do tego co jest absolutnie pewne i niewątpliwe i na tym oprzeć nową filozofię. Odrzuca więc złudzenia zmysłów, nie dowiedzione racje wynikające z fałszywych mniemań ogółu, złudzenia marzeń sennych i wreszcie pochlebne mamidła jakiegoś złego i podstępnego demona.

40. Kartezjusza natywistyczna teoria idei.

Kartezjusz rozróżnia 3 rodzaje idei: wrodzone, nabyte i utworzone przez nas samych. Idee wrodzone są niezależne od świata zewnętrznego przynależą wyłącznie duszy i umysłowi i dlatego są proste , jasne i wyraźne. Idee nabyte pochodzą z doświadczenia a należą do nich pojęcia ogólne. Idee przez nas samych utworzone są pojęciami skonstruowanymi na podstawie idei wrodzonych i nabytych jak np. idea sfinksa. Idee jako przedstawienia umysłowe są zawsze prawdziwe.

41. Przedstawienia transcendentalne u Kanta.

Kant rozpoczyna od wykazania jak jest możliwa niezależna od doświadczenia, czysta matematyka. Matematyka określa empiryczne spostrzeżenia zmysłowe za pomocą form umysłowych , które dostarczają poznaniu pojęć ogólnych i koniecznych. Przestrzeń i czas są czymś jednym i poza empirycznym . Dlatego w doświadczeniu przestrzeń i czas są czymś realnym , ujmowane zaś transcendentalnie- są idealnymi formami umysłu.

42. Sądy a priori i sądy a posteriori

Kant dzieli sądy na priori ( niezależne od doświadczenia, a zależne tylko od umysłu) i na posteriori (empiryczne, czyli zależne od doświadczenia).

43. Sądy analityczne i syntetyczne

Sądy analityczne- to znaczy takie , których orzeczenie jest zawarte w podmiocie i da się wyprowadzić z jego analizy (np. wszystkie ciała są rozciągłe).

Sądy syntetyczne- czyli takie, których orzeczenie nie jest zawarte w podmiocie i nie da się zeń wyprowadzić, a jednocześnie coś nowego podmiotowi dodaje.

44. Agnostycyzm wobec rzeczy samych w sobie w filozofii Kanta.

To co naprawdę transcendentalne to , to co Kant nazywa rzeczami samymi w sobie, pozostaje niedosięgłe dla poznania ludzkiego. Nie poznajemy obiektywnego świata lecz jedynie zjawiska. Nie mamy zatem żadnych czysto poznawczych możliwości wydostania się poza nie i wniknięcia w to, co istnieje całkiem niezależnie od świadomości , czyli w świat rzeczy samych w sobie. Stanowią one niepoznawalną sferę rzeczywistości, są dziedziną zasadniczo niedostępną w poznaniu ludzkim.

45. Zasada etyki Kanta

Zasada etyki postuluje aby każda jednostka postępowała tak, by zasada jej indywidualnego postępowania mogła stać się zasadą postępowania mogła stać się zasadą postępowania wszystkich. Jeśli człowiek postępuje zgodnie z nakazem prawa moralnego to uczynki jego nie mogą być nazwane - zdaniem Kanta- uczynkami moralnymi. Czyn będzie moralny jeśli dokonany zostaje ze względu na szacunek należny prawu moralnemu.

46. Idealizm dialektyczny Hegla.

Polega na założeniu, że pojęciem rządzi prawo sprzeczności, będące źródłem i zasadą wszelkiego ruchu w świecie w którym pojęcie się urzeczywistnia. Metoda dialektyczna powinna ująć w system ten rozwój bytu wywodzącego się z absolutnej idei i wykazać jak idea ta po urzeczywistnieniu się w przyrodzie, kulturze i historii powraca do siebie samej i zdobywa pełnię swojej świadomości.

47. Marksa teoria alienacji istoty człowieka.

Alienacja może przybierać rozmaite postacie szczególnie groźna jest alienacja pracy, poddana wnikliwej analizie przez Marksa. Rozpatrując sytuację robotnika w warunkach kapitalistycznych Marks wykazał ,że wytworzona w procesie pracy wartość dodatkowa jest przywłaszczana przez właściciela środków produkcji. Praca robotnika pomnaża bogactwo kapitalisty. Kapitał rośnie w siłę, która staje się zewnętrzną niezależną od robotnika potęgą. Będąc pozbawionym środków produkcji nie ma on żadnego wpływu na nią. Kapitał jest wprawdzie jego dziełem , ucieleśniony jest w nim jego wysiłek fizyczny i umysłowy, ale zarazem nie jest własnością czy współwłasnością.

48. Znaczenie zdań protokolarnych w neopozytywizmie.

Przedmiotem zdań sprawozdawczych jest wyłącznie wewnętrzne doświadczenie czyli wrażenie opisującego, ponieważ realność rzeczy świata zewnętrznego, jako coś poza podmiotowego , w ogóle - w myśl założeń neopozytywizmu- nie może być przedmiotem doświadczenia ani też nie może być zaprotokołowana w zdaniach sprawozdawczych. Prawidłowość zdań protokolarnych , można zdaniem neopozytywistów sprawdzić w bezpośrednim doświadczeniu potwierdzającym treść zawartą w zdaniu.

49. Ogólne założenia neotomizmu.

Pierwszym i podstawowym osiągnięciem neotomizmu jest milcząca zgoda współczesnych filozofów burżuazyjnych na metafizykę jako na ten sposób filozofowania , z którym już nie tylko bergzonizm, neokantyzm czy denomenologia, ale nawet neopozytywizm musi się do pewnego stopnia godzić zwłaszcza jeśli tego wymaga konieczność przeciwstawiania się filozofii marksistowskiej.

Druga właściwość charakterystyczne dla neotomizmu to coraz szersze w przeciwieństwie do tomizmu tradycyjnego, uwzględnienie historii i próby rozpatrywania rzeczy w perspektywie metafizycznie niezmiennych praw wieczności, działających jednak w określonych jednostkach czasu.

50. Personalizm wg Mouniera.

"nie" jest ani opanowanie natury ani rozkoszowanie się pełnią własnego życia, ale stopniowe realizacje jak najbliższego obcowania ze sobą poszczególnych świadomości realizowaniu powszechnego wzajemnego zrozumienia, opartego na mocnych podstawach, zbiorowość nie powstaje mechanicznie , rodzi się ona wówczas , gdy każda jednostka nie rezygnuje z siebie, lecz jest wolną i odpowiedzialną osobą.

51. Marksa teoria walki klas.

Walka klas jest siłą powodującą i warunkującą proces historyczny oraz przyspieszającą rozwój postępu społecznego. Walka ta tkwi w różnych warstwach społecznych, kierowana jest określaną ideologię , która uzasadnia sens tej walki prowadzi ją, określa jej cele i metody. Walka ta przebiega w trzech postaciach i w formie ekonomicznej w formie politycznej i w formie ideologicznej.

52. Pojęcie klasy społecznej u Marksa.

Dla klasy społecznej poznanie, wiedz i nauka oznaczają wyzwolenie i warunek dalszego rozwoju, o który ta właśnie klasa- proletariat - walczy.

53. Prawo dialektyki Hegla.

Orzeka ono, że każda postać bytu ,czyli tzw. teza, ma swoje zaprzeczenie, czyli tzw. antytezę. W bycie faktycznie zawarte są sprzeczności i one właśnie są przyczyną rozwoju. Bowiem ich koegzystencja prowadzi nieuchronnie do starcia, którego efektem jest nowa postać bytu. Mająca w sobie coś z tezy i coś z antytezy, czyli tezy dwu-synteza. Nie trwa ona jednak niezmiennie, gdyż z kolei ściera się z inną , w stosunku do niej sprzeczną postacią bytu dającą w wyniku nową syntezę. Rzeczywistość stale rozwija się tradycyjnie od tezy do antytezy, których przezwyciężeniem jest synteza.

54. Założenia ontologii Hegla.

Struktura i rozwój bytu są konieczne , podlegają prawom logicznym, od których nie ma wyjątku. Byt znajduje się w ciągłym ruchu, ustawicznie się zmienia, czego wynikiem jest bogactwo jego przejawów w świecie. Sprzeczności które są w bycie są przyczyną rozwoju.

55. Na czym polegał realizm ontologiczny Arystotelesa.

Arystoteles uznał, że nie ma dwóch odrębnych sfer bytowych, lecz istnieją tylko konkretne jednostkowe rzeczy. Twierdząc , ze właśnie one są prawdziwym bytem, Arystoteles opowiadał się za realizmem.

56. Zasada predestynacji człowieka wg św. Augustyna

Jednoczy on w sobie naturę ciała materialnego oraz posiada nadto rozumną duszę i wolną wolę. Dusza jest niematerialna, nieśmiertelna, wolna w swoich decyzjach.

Subiektywnie człowiek działa swobodnie , ale wszystko, co czyni, czyni przez niego Bóg. Swoim przedwiecznym postanowieniem. Bóg jednym, przeznaczył zbawienie i szczęśliwość w przyszłym życiu , innych skazał na wieczne męki w piekle. Na tym polega istota słownej w dziejach chrześcijaństwa nauki o Boskiej predestynacji.

57. Pojęcie pierwszej przyczyny wg Arystotelesa

Wg Arystoteles posiadająca kształt kuli ziemia jest nieuchronnym centrum, wokół którego krążą księżyc, słońce, planety i gwiazdy. Myśliciel twierdzi też, że ostatecznym źródłem, pierwszą przyczyną ruchu w świecie jest Bóg. Jest ruch i najdoskonalszy , regularny, okrężny z góry na dół, do centrum ziemi.

58. Teilhard de Chardin twórcą ewolucjonizmu chrześcijańskiego.

Proces ewolucyjny odbywa się nie tylko dzięki immanentnym siłom i prawidłowościom świata materialnego , uczestniczy w jego rozwoju od samego początku również BÓG. Bóg też był i jest samoistną zasadą bytową, która swą miłością przyciągała i nadal przyciąga ku sobie procesy ewolucyjne , które wytyczyła światu określany cel.

59. Wiara i rozum w tomiźmie.

Usiłowano pogodzi wiarę z rozumem, wyjaśnić tezy wiary za pomocą rozumu. Próbowano wykazać wyższość wiary nad rozumem i objawieniem, nad poznaniem dyskursywnym albo wnioskującym. Odrzucono pogląd skrajnych antydialektów o nieużyteczności a nawet szkodliwości dla teologii i wiary.

60. Dramat istnienia w egzystencjalizmie.

Gdy nadchodzi śmierć jesteśmy zupełnie sami nikt i nic nie może nam pomóc w tym ostatnim akcie naszego istnienia. Gdyby przynajmniej po śmierci istnienia. Gdyby przynajmniej po śmierci istnienie znalazło swoją kontynuację, być może byłaby to dla nas jakaś pociecha. Ale śmierć kończy nieodwołalnie wszystko, oznacza przejściu z istnienia w nieistnienie w nicość.

61. Podstawowe kategorie i wątki w egzystencjalizmie

Kategorią najważniejszą jest człowiek! Egzystencjalizm odpowiada na pytanie dotyczące człowieka jego roli i miejsc w świecie oraz sensu życia.

Wątki:

- poczucie wiecznej niedoskonałości natury ludzkiej

- poczucie tragicznej samotności człowieka wobec Boga

- augustiańska koncepcja zbawienia => łaska

- lęki i rozpacz =>wszystko zaczyna się po śmierci

- mdłości egzystencjalne=> nienawiść i odraza do samego siebie

- problematyki metafizyczne => dążenie do zbawienia

- pesymizm => nie jesteśmy w stanie ulżyć cierpieniu człowieka w życiu doczesnym

62. Sens tezy, że egzystencja poprzedza esencje.

Wg Sarte człowiek to taki byt,, którego istnienie (egzystencja) poprzedza istotę (esencję) . W związku z tym , zasadnicznym problemem antropologicznym staje się ludzka egzystencja.

Człowiek jest tym czym się staje w każdym momencie swej egzystencji, czym zechce być w trakcie swego istnienia.

63. Antymetafizyczne stanowisko pozytywizmu.

Przekładając miarę pozytywizmu logicznego do niego samego. Krytycy tego nurtu , którzy sami byli z nimi związani zauważyli, że program pełnego zerwania z wszelką metafizyką jest niewykonalny. Np. naczelna zasada tego systemu , czyli wymóg weryfikalności empirycznej wymaga cichego założenia realności istnienia świata materialnego oraz jego racjonalnej przewidywanej struktury. Oba te założenia są jako żywo czysto metafizycznie - tzn. nie można ich samych dowieść empirycznie i trzeba je przyjąć na wiarę. A z takich koncepcji chcieli właśnie oczyścić filozofię pozytywiści logiczni.

64. Pojęcie empiryzmu w pozytywizmie.

Jeremiasz Bentha oraz James Mill odrzucali metafizykę , uważając doświadczenie za jedyne źródło zarówno wiedzy teoretycznej jak i praktycznej. Przez doświadczenie rozumieli jednak nie tylko ogląd danego faktu jednostkowego, lecz złożony proces kalkulacji i rachunku możliwie największej liczby warunków i okoliczności poprzedzających go, współtowarzyszących mu i z niego wynikających aby dopiero na tej podstawie móc wyciągnąć wnioski i formułować właściwe oceny.

65. Intersubiektywność jako warunek prawdziwości doświadczenia.

Dla Husserla fenomenem konstytuującym się na podstawie doświadczenia innych podmiotów. Doświadczenie ma charakter pasywnej konstytucji najpierw cudzego ciała , potem cudzej psychiczności.

66. Pojęcie personalizmu chrześcijańskiego.

Wg personalizmu chrześcijańskiego cały sens i wartość ludzkiego życia sprowadza się do doskonalenia osobowości w perspektywie jej wiecznego przeznaczenia, perspektywie wynikającej z powiązania osobowości ludzkiej z osobowością bożą. Jednostce zostawia się możność a nawet obowiązek współpracy z ekonomiką i istniejącym ustrojem, osobie natomiast nie daje się tej możności, ponieważ jej zadaniem jest realizowanie bożego na ziemi.

67. Zagadnienie sensowności zdań w neopozytywizmie

Wg neopozytywistów fundament poznania ludzkiego leży w doświadczeniu zmysłowym. Tylko te rezultaty poznawcze są naukowe, które można empirycznie sprawdzić , zweryfikować. Jeśli natomiast dana teza nie uzyska owego potwierdzenia w doświadczeniu , to należy uznać ją nie tylko za mieszkaniową lecz ponadto za tezę bezsensowną. Empiryczne weryfikalność decyduje zarówno o naukowości określonych zdań , jak też o ich sensowności.

68. Nieufność egzystencjalistów wobec rozumu.

Człowiek wolny jest jako jednostka ; całe jego życie polega na podejmowaniu decyzji i wyborów. Los ludzki spoczywa bez reszty w rękach ludzkich człowieka. Niekiedy jeden zły wybór poważnie zaważa na całej drodze życiowej. Musimy zdawać sobie sprawę z możliwości jakie otwiera przed nami przyszłość , dając nam rozmaite szanse, które nie są nam narzucone, lecz które wybieramy i my sami jesteśmy za to całkowicie odpowiedzialni, dlatego jesteśmy nieufni do rozumu.

69. Prawdy naukowe a prawdy objawione w filozofii tomistycznej.

Wznosząc się ku prawdzie rozum może popaść w sprzeczność z dogmatami wiary wbrew nauce awervoistów o dwoistej formie prawdy Tomasz głosił, że sprzeczność między dwoma twierdzeniami zawsze oznacza, iż jedno z nich jest fałszywe. A ponieważ w boskim objawieniu ,utrzymuje Tomasz , nie może być nic fałszywego, to z odkrycia takiej sprzeczności wynika , że myli się rozum a nie wiara, filozofia a nie teologia.

70. Poznawcza funkcja filozofii

Filozofia rozwiązuje pewne zagadnienia, formułuje określone koncepcje. Podając ogólny pogląd na świat człowieka i poznanie ludzkie wykrywając prawidłowości rządzące całą rzeczywistością zaspokaja nasze potrzeby poznawcze. Dostarcza takiego opisu naukowego , który w sposób całościowy dopełnia jej obraz, fragmentarycznie zarysowany w naukach szczegółowych . Każdy człowiek może w wiedzy filozoficznej znaleźć odpowiedź na pytania jakie stawia pod adresem bytu.

71. Kulturotwórcza funkcja filozofii.

Filozofia kształtuje treści światopoglądowe , w tym samym wywiera wielki wpływ na praktyczną postawę jednostki, a także zbiorowości w pełni akceptującej określony światopogląd. Odgrywa on decydującą wolę w postępowaniu człowieka , w praktycznym rozwiązywaniu poszczególnych spraw w podążaniu pewną wytkniętą linią życiową. Określa postawę , jaką jednostka zajmuje wobec otaczającej ja rzeczywistości.

72. Pojęcie przyczynowości we współczesnym świecie filozofii.

Przyczynowość jest to relacja między dwoma zdarzeniami. Teza Davidsona sugeruje, iż funkcjonujące naukach przyrodniczych pojęcie przyczynowości okazuje się przydatne także wtedy gdy objaśniamy poszczególne działania, wskazując na motyw czy zamiar. Swój stosunek do problemu "ciała" i "duszy" określa on jako "monizm anomalny" Nie dysponujemy żadnymi ścisłymi regułami łączenia zdarzeń mentalnych z fizykalnymi . Toteż objaśnienie przyczynowe jest możliwe tylko w języku fizykalnym.

Definicja klasyczna- difinitio fit oer genus et diferentiam specificam. Dom jest to budynek mieszkalny

Definicja cząstkowa- jeśli postulaty definicyjne nie określają w sposób wyczerpujący sposobu posługiwania się definiowanym terminem, to taką definicję tak właśnie nazywamy.

Definicja konstrukcyjna jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość, nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem tego wyrazu, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał. Płaszczynka

Definicja nieklasyczna- „Zbożem w rozumieniu niniejszego rozporządzenia jest pszenica, żyto jęczmień, owies, kukurydza, gryka i proso.

Urodzony w 1225 roku, w zamku Rocca Secca, położonym na południe od Rzymu. Podjął naukę w Neapolu. W 1252 roku podjął działalność na Uniwersytecie Paryskim.W 1244 roku wstąpił do zakonu dominikanów, wbrew woli rodziny. Zmarł on w 1274 roku w drodze na sobór w Lyonie, a dokładniej w miejscowości Fossanova we Włoszech. Był katolickim filozofem.

Twierdził, że: "Poznajemy Boga przez to samo, że wiemy, iż nie wiemy, czym jest Bóg." Człowiek zna jedynie Boga dzięki przejawom Jego działania. Tak, więc dowody Tomasza niezbyt wiele mówią o Bogu.

Jego głównymi dziełami są: "Suma teologii", "Suma przeciwko poganom". W jego filozofii dokonało się zjednoczenie wiary z wiedzą, z tego wynika, że wiara domaga się zrozumienia natomiast wiedza nie może zaprzeczyć wierze.

Korzystał on z inspiracji Arystotelesa. W jednym i w drugim przypadku celem ludzkiego życia pozostawał Bóg, wiedza zaś i mądrość miały jedynie do Niego zbliżać. Bóg wg Tomasza jest dla człowieka nieskończenie odległy.

A o to słynne 5 dróg Tomasza z Akwinu:

l.q.2.3c. Istnienia Boga można dowieść pięcioma drogami. Pierwsza i więcej widoczna droga jest ta, którą się bierze z ruchu. Pewne jest bowiem i stwierdzone zmysłami, że niektóre rzeczy na tym świecie są w ruchu. Wszystko zaś, co się porusza, jest poruszane przez coś innego; nic bowiem nie porusza się, jak tylko o tyle, o ile jest w możności do rzeczy, względem której się porusza. Porusza się zaś coś, o ile jest w czynie; ruch zaś nie jest niczym innym, jak tylko wyprowadzeniem czegoś z możności do czynu. Z możności zaś nie może być coś sprowadzone do czynu, jak tylko przez jakiś byt w czynie; tak jak ciepło w czynie; np. ogień sprawia, że drewno, które jest ciepłe w możności, staje się ciepłe czynnie i przez to porusza je i zmienia. Nie jest zaś możliwe, ażeby to samo było równocześnie w czynie i w możności pod tym samym względem, lecz tylko pod różnymi względami. Co bowiem jest ciepłe w czynie, nie może równocześnie być ciepłe w możności, lecz jest równocześnie zimne w możności. Niemożliwe jest przeto, by pod tym samym względem i w ten sam sposób coś było wprawiające w ruch i poruszane, czyli, żeby się samo poruszało. Zatem cokolwiek jest w ruchu, musi być poruszane przez coś innego. Jeśliby przeto rzecz, przez którą coś jest poruszane, poruszała się, to musi i ona sama być przez coś innego poruszana, a to znów przez coś innego. Tak zaś nie można postępować w nieskończoność, ponieważ w ten sposób nie byłoby pierwszego poruszającego, a przeto także i żadnego innego poruszającego; ponieważ drugorzędne czynniki wprawiające w ruch poruszają tylko przez to, że są poruszane przez pierwszy czynnik w ruch wprawiający; tak jak laska rusza się tylko przez to, że jest poruszana przez rękę. Zatem musi się dojść do czegoś pierwszego poruszającego, które przez nikogo nie jest poruszane; a wszyscy rozumieją, że to jest Bóg.

Druga droga jest z pojęcia przyczyny sprawczej. W świecie zmysłowym znajdujemy bowiem pewien porządek przyczyn sprawczych; nie zdarza się jednak ani też nie jest rzeczą możliwą, by coś było swą własną przyczyną sprawczą' ponieważ byłoby pierwej od siebie samego, co jest niemożliwe. Nie jest zaś rzeczą możliwą, by w przyczynach sprawczych postępować w nieskończoność, ponieważ we wszystkich przyczynach sprawczych uporządkowanych to, co jest pierwsze, jest przyczyną pośredniego, a pośrednie jest przyczyną ostatniego, bez względu na to, czy przedmiotów pośrednich jest wiele, czy jeden tylko. Odrzuciwszy przeto przyczynę, odrzuca się skutek. Gdyby więc nie było pierwszego wśród przyczyn sprawczych, nie byłoby ostatniego ani pośredniego. Lecz jeżeli się będzie postępować w nieskończoność w przyczynach sprawczych, nie będzie pierwszej przyczyny sprawczej; a tak nie będzie ani ostatniego skutku, ani przyczyn sprawczych pośrednich, co jest widocznie fałszywe. Zatem koniecznie trzeba przyjąć pewna pierwszą przyczynę sprawczą, którą wszyscy nazywają Bogiem.

Trzecia droga jest wzięta z tego, co jest możliwe i co jest konieczne, i tak się przedstawia. Znajdujemy bowiem w przyrodzie rzeczy, które mogą istnieć albo i nie istnieć; ponieważ stwierdzamy, że rodzą się i niszczeją, a więc z tego wynika, że mogą istnieć i nie istnieć. Lecz niemożliwe jest by tego rodzaju rzeczy istniały zawsze; ponieważ to, co może nie istnieć, niekiedy nie istnieje. Zatem jeśli wszystkie rzeczy mogą nie istnieć, to niegdyś nic nie istniało w przyrodzie. Lecz jeśli to jest prawdą, to nawet teraz nic by nie istniało; ponieważ coś, co nie istnieje, zaczyna istnieć tylko przez coś, co istnieje. Jeśli przeto nic nie istniało, niemożliwe jest, by cośkolwiek zaistniało; i w ten sposób nic by nie istniało, co, jak widzimy, jest fałszywe. Zatem nie wszystkie byty, które istnieją, są możliwe, ale musi istnieć rzeczywiście coś, czego istnienie jest konieczne. Wszystko zaś, co jest konieczne, albo ma skądinąd przyczynę swej konieczności, albo jej nie ma. Niemożliwe zaś jest postępowanie w nieskończoność w rzeczach koniecznych, które mają przyczynę swej konieczności; tak jak i w przyczynach sprawczych, jak tego dowiedziono w tymże paragrafie. Musimy więc przyjąć istnienie czegoś, co jest konieczne samo przez się, nie mające skądinąd przyczyny konieczności, lecz co jest przyczyna konieczności dla innych rzeczy, a to wszyscy nazywają Bogiem.

Czwarta droga wzięta jest ze stopni, które się w rzeczach znajduje. Znajduje się bowiem w rzeczach coś więcej lub mniej dobrego i prawdziwego, i szlachetnego, itp. Lecz „więcej" i „mniej" mówi się o różnych rzeczach o tyle, o ile się w różny sposób przybliżają do czegoś, co jest ,.najwięcej"; tak jak bardziej ciepłe jest to, co się więcej zbliża do najcieplejszego. Jest przeto coś, co jest najprawdziwsze, najlepsze i najszlachetniejsze, a stąd najbardziej bytem; te rzeczy bowiem, które są najprawdziwsze, są najbardziej bytami, jak to powiedziano w II Metaph2. Lecz co w obrębie pewnego gatunku ma w najwyższym stopniu jego cechy istotnościowe, jest przyczyną wszystkich rzeczy tego gatunku, tak jak ogień, który jest najgorętszy, jest przyczyną wszystkich rzeczy gorących, jak to powiedziano w tej samej księdze (tamże). Przeto jest coś, co jest przyczyną bytu wszystkich bytów, dobroci i wszelakiej doskonałości; a to nazywamy Bogiem.

Piąta droga wzięta jest z rządów wszechświata. Widzimy bowiem, że pewne rzeczy pozbawione rozumu, mianowicie ciała naturalne, działają dla jakiegoś celu. To widoczne jest z tego, że zawsze albo bardzo często w ten sam sposób działają, aby dojść do tego, co jest najlepsze. Stąd jasne jest, że nie przez przypadek, lecz z zamiaru dochodzą do celu. To przez kogoś poznającego i rozumnego, jak strzała przez łucznika. Istnieje tedy coś rozumnego, przez co wszystkie rzeczy naturalne kierowane są do celu; a to nazywamy Bogiem.

(M. Łojek, Teksty filozoficzne dla szkół średnich , Warszawa 1987, s.108-110.)

omasz z Akwinu "Traktat o człowieku. Summa teologiczna."

I.q.2.2c. Dowodzenie może być dwojakie. Jedno przez przyczynę i to nazywamy propter quid, dowodzi się tu przez to, co jest pierwsze wprost. Drugim jest- dowodzenie przez skutek i to nazywamy quia; dowodzimy tutaj przez to, co jest pierwsze w stosunku do nas. Gdy bowiem jakiś skutek jest widoczniejszy dla nas niż przyczyna, postępujemy do poznania przyczyny przez skutek. Z jakiegokolwiek zaś skutku można wykazać istnienie jego właściwej przyczyny (jeżeli jednak jej skutki są bardziej znane w stosunku do nas); ponieważ bowiem skoro skutki zależą od przyczyny, więc jeśli skutek istnieje, musi przedtem istnieć przyczyna. Stąd istnienie Boga, o ile w stosunku do nas me jest bezpośrednio oczywiste, może być udowodnione przez skutki nam znane.

l.q.2.3c. Istnienia Boga można dowieść pięcioma drogami. Pierwsza i więcej widoczna droga jest ta, którą się bierze z ruchu. Pewne jest bowiem i stwierdzone zmysłami, że niektóre rzeczy na tym świecie są w ruchu. Wszystko zaś, co się porusza, jest poruszane przez coś innego; nic bowiem nie porusza się, jak tylko o tyle, o ile jest w możności do rzeczy, względem której się porusza. Porusza się zaś coś, o ile jest w czynie; ruch zaś nie jest niczym innym, jak tylko wyprowadzeniem czegoś z możności do czynu. Z możności zaś nie może być coś sprowadzone do czynu, jak tylko przez jakiś byt w czynie; tak jak ciepło w czynie; np. ogień sprawia, że drewno, które jest ciepłe w możności, staje się ciepłe czynnie i przez to porusza je i zmienia. Nie jest zaś możliwe, ażeby to samo było równocześnie w czynie i w możności pod tym samym względem, lecz tylko pod różnymi względami. Co bowiem jest ciepłe w czynie, nie może równocześnie być ciepłe w możności, lecz jest równocześnie zimne w możności. Niemożliwe jest przeto, by pod tym samym względem i w ten sam sposób coś było wprawiające w ruch i poruszane, czyli, żeby się samo poruszało. Zatem cokolwiek jest w ruchu, musi być poruszane przez coś innego. Jeśliby przeto rzecz, przez którą coś jest poruszane, poruszała się, to musi i ona sama być przez coś innego poruszana, a to znów przez coś innego. Tak zaś nie można postępować w nieskończoność, ponieważ w ten sposób nie byłoby pierwszego poruszającego, a przeto także i żadnego innego poruszającego; ponieważ drugorzędne czynniki wprawiające w ruch poruszają tylko przez to, że są poruszane przez pierwszy czynnik w ruch wprawiający; tak jak laska rusza się tylko przez to, że jest poruszana przez rękę. Zatem musi się dojść do czegoś pierwszego poruszającego, które przez nikogo nie jest poruszane; a wszyscy rozumieją, że to jest Bóg.

Druga droga jest z pojęcia przyczyny sprawczej. W świecie zmysłowym znajdujemy bowiem pewien porządek przyczyn sprawczych; nie zdarza się jednak ani też nie jest rzeczą możliwą, by coś było swą własną przyczyną sprawczą' ponieważ byłoby pierwej od siebie samego, co jest niemożliwe. Nie jest zaś rzeczą możliwą, by w przyczynach sprawczych postępować w nieskończoność, ponieważ we wszystkich przyczynach sprawczych uporządkowanych to, co jest pierwsze, jest przyczyną pośredniego, a pośrednie jest przyczyną ostatniego, bez względu na to, czy przedmiotów pośrednich jest wiele, czy jeden tylko. Odrzuciwszy przeto przyczynę, odrzuca się skutek. Gdyby więc nie było pierwszego wśród przyczyn sprawczych, nie byłoby ostatniego ani pośredniego. Lecz jeżeli się będzie postępować w nieskończoność w przyczynach sprawczych, nie będzie pierwszej przyczyny sprawczej; a tak nie będzie ani ostatniego skutku, ani przyczyn sprawczych pośrednich, co jest widocznie fałszywe. Zatem koniecznie trzeba przyjąć pewna pierwszą przyczynę sprawczą, którą wszyscy nazywają Bogiem.

Trzecia droga jest wzięta z tego, co jest możliwe i co jest konieczne, i tak się przedstawia. Znajdujemy bowiem w przyrodzie rzeczy, które mogą istnieć albo i nie istnieć; ponieważ stwierdzamy, że rodzą się i niszczeją, a więc z tego wynika, że mogą istnieć i nie istnieć. Lecz niemożliwe jest by tego rodzaju rzeczy istniały zawsze; ponieważ to, co może nie istnieć, niekiedy nie istnieje. Zatem jeśli wszystkie rzeczy mogą nie istnieć, to niegdyś nic nie istniało w przyrodzie. Lecz jeśli to jest prawdą, to nawet teraz nic by nie istniało; ponieważ coś, co nie istnieje, zaczyna istnieć tylko przez coś, co istnieje. Jeśli przeto nic nie istniało, niemożliwe jest, by cośkolwiek zaistniało; i w ten sposób nic by nie istniało, co, jak widzimy, jest fałszywe. Zatem nie wszystkie byty, które istnieją, są możliwe, ale musi istnieć rzeczywiście coś, czego istnienie jest konieczne. Wszystko zaś, co jest konieczne, albo ma skądinąd przyczynę swej konieczności, albo jej nie ma. Niemożliwe zaś jest postępowanie w nieskończoność w rzeczach koniecznych, które mają przyczynę swej konieczności; tak jak i w przyczynach sprawczych, jak tego dowiedziono w tymże paragrafie. Musimy więc przyjąć istnienie czegoś, co jest konieczne samo przez się, nie mające skądinąd przyczyny konieczności, lecz co jest przyczyna konieczności dla innych rzeczy, a to wszyscy nazywają Bogiem.

Czwarta droga wzięta jest ze stopni, które się w rzeczach znajduje. Znajduje się bowiem w rzeczach coś więcej lub mniej dobrego i prawdziwego, i szlachetnego, itp. Lecz „więcej" i „mniej" mówi się o różnych rzeczach o tyle, o ile się w różny sposób przybliżają do czegoś, co jest ,.najwięcej"; tak jak bardziej ciepłe jest to, co się więcej zbliża do najcieplejszego. Jest przeto coś, co jest najprawdziwsze, najlepsze i najszlachetniejsze, a stąd najbardziej bytem; te rzeczy bowiem, które są najprawdziwsze, są najbardziej bytami, jak to powiedziano w II Metaph2. Lecz co w obrębie pewnego gatunku ma w najwyższym stopniu jego cechy istotnościowe, jest przyczyną wszystkich rzeczy tego gatunku, tak jak ogień, który jest najgorętszy, jest przyczyną wszystkich rzeczy gorących, jak to powiedziano w tej samej księdze (tamże). Przeto jest coś, co jest przyczyną bytu wszystkich bytów, dobroci i wszelakiej doskonałości; a to nazywamy Bogiem.

Piąta droga wzięta jest z rządów wszechświata. Widzimy bowiem, że pewne rzeczy pozbawione rozumu, mianowicie ciała naturalne, działają dla jakiegoś celu. To widoczne jest z tego, że zawsze albo bardzo często w ten sam sposób działają, aby dojść do tego, co jest najlepsze. Stąd jasne jest, że nie przez przypadek, lecz z zamiaru dochodzą do celu. To przez kogoś poznającego i rozumnego, jak strzała przez łucznika. Istnieje tedy coś rozumnego, przez co wszystkie rzeczy naturalne kierowane są do celu; a to nazywamy Bogiem.

I.q.48.1c. Jedno przeciwstawne poznaje się przez drugie, jak ciemności przez światło. Stąd i to, czym jest zło, należy poznawać z pojęciem dobra. Powiedzieliśmy zaś powyżej, że dobrem i jest wszystko to, co jest pożądane, i tak skoro każda natura pożąda swego bytu i swej doskonałości, trzeba powiedzieć, że byt i doskonałość każdej natury zawiera pojęcie dobroci. Stąd być nie może, by zło oznaczało jakiś byt albo jakąś formę czy naturę. Wynika więc koniecznie, że pod imieniem zła oznacza się jakiś brak dobra. — I o tyle się mówi, że zło ani nie jest bytem, ani dobrem, ponieważ skoro byt jako taki jest dobrem, tym samym usunięcie jednego prowadzi za sobą usunięcie drugiego.

I.q.48.2c. Jak powiedziano powyżej, doskonałość wszechświata wymaga, by była nierówność w rzeczach, by urzeczywistniły się wszystkie stopnie dobroci. Jeden zaś stopień dobroci jest taki, by coś było tak dobre, że nigdy nie może zawodzić. Inny zaś jest stopień dobroci taki, by tak coś było dobre, że może zawodzić. Te zaś stopnie znachodzi się w samym bycie, są bowiem pewne rzeczy, które nie mogą utracić swego bytu, jak rzeczy niecielesne, inne zaś mogą go utracić, jak cielesne. Jak więc doskonałość wszechświata rzeczy wymaga, by istniały nie tylko rzeczy niezniszczalne, lecz także zniszczalne, tak doskonałość wszechświata wymaga, by były pewne rzeczy, które od dobroci odstępować mogą, a z tego wynika, że czasem odstępują. Na tym zaś polega pojęcie zła, że mianowicie coś odstępuje od dobra. Stąd jest jasne, że w rzeczach znajduje się zło, jak i zepsucie, a samo zepsucie jest pewnym złem.

I.q.49.1 do 3. Zło ma przyczynę niedoskonałą w rzeczach zależących od woli inaczej niż w rzeczach naturalnych. Czynnik bowiem naturalny sprawia swój skutek taki, jakim jest sam, chyba że coś zewnętrznego mu przeszkadza; i to właśnie jest dla niego niedoskonałością. Stąd nigdy nie wynika zło w skutku, jeśli uprzednio nie istnieje inne zło w czynniku lub materii, jak powiedziano. Lecz w rzeczach zależnych od woli niedoskonałość czynności pochodzi od woli niedoskonałej w czynie, o ile w czynie nie poddaje się swemu prawu. Ta jednak niedoskonałość nie jest winą, lecz wina wynika stąd, że działa z tą niedoskonałością.

I.q.49.2c. Jak wynika z tego, co już powiedziano, zło, które polega na niedoskonałości czynności, zawsze jest spowodowane niedoskonałością czynnika. W Bogu zaś nie ma żadnej niedoskonałości, lecz najwyższa doskonałość, jak okazano powyżej. Stąd zło, które polega na niedoskonałości czynności lub którego przyczyną jest niedoskonałość czynnika, nie sprowadza się do Boga jako do przyczyny. Lecz zło, które polega na zepsuciu jakichś rzeczy, sprowadza się do Boga jako do przyczyny. I to jest jasne, tak w rzeczach będących z natury, jak z woli. Powiedziano bowiem w paragrafie poprzednim, że jakiś czynnik, o ile swą mocą wytwarza jakąś formę, za którą idzie rozkład i niedoskonałość powoduje swoją mocą ów rozkład i niedoskonałość. Jasne zaś jest, że forma, którą Bóg przede wszystkim zamierza w rzeczach stworzonych, jest to dobro porządku wszechświata. Porządek wszechświata zaś wymaga, jak powyżej powiedziano, by były pewne rzeczy, które mogą być niedoskonałe i czasem są niedoskonałe. I w ten sposób Bóg, powodując w rzeczach dobro porządku wszechświata, powoduje, co za tym idzie i jakoby przypadłościowe, zepsucie rzeczy.

I.q.49.3c. Wynika z tego, co powiedziano powyżej, iż nie ma jednego pierwiastka złych rzeczy, jak jest jeden pierwszy pierwiastek rzeczy dobrych. Po pierwsze mianowicie, ponieważ pierwszy pierwiastek dobrych rzeczy jest dobry istotnościowe. jak wykazano powyżej. Nic zaś nie może być istotnościowe złe. wykazano bowiem, że wszelki byt, jako taki, jest dobry, i że zło istnieje tylko w dobrym jako podmiocie. Po drugie, ponieważ pierwszy spośród dobrych początków jest dobrem najwyższym i doskonałym, które w sobie uprzednio ma wszelką dobroć, jak powyżej powiedziano. Najwyższe zło zaś nie może istnieć, ponieważ jak wykazano, chociaż zło zawsze umniejsza dobro, jednak nie może go nigdy zupełnie pochłonąć, i tak, skoro dobro zawsze pozostaje, nie może nic być całkowicie i doskonale złem. Dlatego mówi Filozof w IV Fthic. (cap V) 3. że jeżeli istnieje zło całkowite, zniszczy samo siebie, ponieważ po zniszczeniu wszelkiego dobra (a tego potrzeba dla zupełności zła), odejmuje się jeszcze samo zło, którego dobro jest podmiotem. Po trzecie, ponieważ pojęcie zła sprzeciwia się pojęciu pierwszego początku. Bądź to, ponieważ wszelkie zło jest spowodowane przez dobro, jak powyżej okazano, bądź to, ponieważ zło może być przyczyną tylko przypadłościowe i tak nie może być pierwszą przyczyną, ponieważ przyczyna przypadłościowa późniejsza jest od tej, która jest sama przez się, jak wynika z II Physic. (cap. VI).

M. Łojek, Teksty filozoficzne dla szkół średnich, Warszawa 1987, s. 107-112.

Sylogizm jest to schemat wnioskowania logicznego, w którym występują dwie przesłanki i konkluzja - jeżeli obydwie przesłanki są prawdziwe, to prawdziwa jest również konkluzja.

Sylogizm Arystotelesa [edytuj]

Sylogizm wywodzi się z prac Arystotelesa, który jako pierwszy podał jego przykład, znany właśnie jako sylogizm Arystotelesa. Jego sformułowanie uważane jest za początek klasycznej logiki. Najczęściej przywoływany jest w postaci: Jeżeli każdy M jest P oraz każdy P jest S, to każdy M jest S. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przytoczone powyżej zdanie jest prawdziwe niezależnie od tego, czy za każdy M jest P lub każdy P jest S podstawimy prawdę czy fałsz. Np. jeżeli powiemy: Jeżeli każdy człowiek jest drzewem i każde drzewo jest rośliną, to każdy człowiek jest rośliną, całość będzie zdaniem prawdziwym, pomimo że np. przesłanka każdy człowiek jest drzewem jest oczywiście fałszywa.

Pierwszy dowód traktuje o ruchu. Za pomocą zmysłów człowiek może stwierdzić, że w świecie zachodzi zjawisko ruchu, wszystko co się porusza jest przez coś poruszane. Motorem tych zjawisk jest właśnie Bóg. Kolejny to łańcuch przyczynowo-skutkowy. Zakłada istnienie praprzyczyny, którą jest Bóg. Następny mówi nam o bycie koniecznym, którym jest Bóg i z którego biorą się byty przypadkowe. Czwarty dowód mówi nam iż Bóg jest doskonałością. Możemy uchwycić to poprzez porównania. Piąty traktuje o harmonii i porządku, jak i w poprzednich dowodach zauważamy, że ktoś musiał to ustanowić.

Etym. - gr. syllogismós 'wnioskowanie'; syl- zob. syn-; logismós 'obliczenie; wniosek; osąd' z lógos, zob. -log; log-.

---