NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE

Narządy wewnętrzne (parzyste z wyjątkiem gruczołu krokowego):

• Jądro,

• Najądrze,

• Nasieniowód,

• Gruczoł pęcherzykowy,

• Przewód wytryskowy,

• Gruczoł krokowy (prostata),

Narządy zewnętrzne (nieparzyste):

• Prącie z przebiegającą w nim cewką moczową,

• Moszna,

Dojrzały plemnik, którego długość wynosi około 60 mikronów składa się z:

• główki (długości około 4,5 mikrona mająca kształt gruszkowaty, zawiera zagęszczony w małej objętości materiał genetyczny otoczony obkurczoną błoną komórkową),

• szyjki (wstawki, zawiera materiał energetyczny),

• witki (narząd kinetyczny, zawiera włókienka obdarzone zdolnością kurczenia się. Skurcze tych włókien wprawiają w ruch plemnik, które w drogach rodnych kobiety poruszają się z szybkością około 30 cm/godz.).

Istnieją dwa rodzaje plemników:

• z okrąglejszą główką i krótszą witką, zawierają chromosomy X

• z dłuższą główką i krótszą witką, zawierają chromosomy Y

Płeć dziecka uzależniona jest od ojca, którego plemnik zapładniający zawiera albo chromosom X, albo chromosom Y.

NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE:

Narządy wewnętrzne:

• Jajniki,

• Jajowody,

• Macica, szyjka macicy

• Pochwa,

Narządy zewnętrzne:

• Wzgórek łonowy,

• Wargi sromowe większe,

• Wargi sromowe mniejsze,

• Przedsionek pochwy,

• Łechtaczka,

• Gruczoł Bartholina (parzysty),

• Gruczoł Skene a (parzysty),

W jajniku od 4 m-ca życia płodowego znajdują się pęcherzyki pierwotne zawierające niedojrzałe komórki jajowe. W momencie urodzenia ogólna liczba pęcherzyków wynosi około 400 tys. Z czego tylko 400 z nich rozwija się w pełni w okresie od pokwitania (12 - 13 r.ż. do menopauzy 45 - 55 r.ż.).

Wyróżnia się następujące fazy rozwoju komórki jajowej:

• Pęcherzyki pierwotne - wyst. w dużej liczbie,

• Pęcherzyk jajnikowy wzrastający,

• Pęcherzyk jajnikowy dojrzewający (dominujący pęcherzyk jajnikowy, pęcherzyk Graafa). Dojrzała komórka jajowa ma średnicę około 0,13 mm i jest pokryta gruba otoczką przeźroczystą, na zewnątrz której znajduje się wieniec promienisty, utworzony z komórek ziarnistych. Aby przebić się przez otoczkę, plemnik posiada w główce specjalne enzymy, które ułatwiają penetrację. Komórka jajowa posiada duże zapasy substancji odżywczych i materiał genetyczny.

Dojrzała komórka jajowa po wydobyciu się z pęcherzyka Graafa jest zdolna do zapłodnienia przez 6 - 12 godzin, a żyje do 24 godzin.

Cykl miesiączkowy trwa średni 28 dni, rozpoczyna się dniem w którym pojawia się krwawienie. Obejmuje zmiany zachodzące w jajnikach, błonie śluzowej macicy, szyjce macicy, pochwie, piersiach, cewce moczowej, skórze i kościach. Zmiany te regulowane są przez układ podwzgórze - przysadka - jajnik. Wyróżniamy:

• Fazę krwawienia miesiączkowego (70 - 80 ml) - 1 - 5 dzień cyklu, ciałko żółte z poprzedniego cyklu zmienia się w ciałko białe. We krwi spada poziom estrogenów, progesteronu, FSH i LH. Zmiany w ukrwieniu endometrium.

• Faza folikularna - 6 - 13 dzień cyklu. W jajniku wzrasta kilka p. Graafa, dojrzewa jeden. Zwiększone wydzielanie estradiolu, stężenie progesteronu FSH (wydzielane pulsacyjnie) i LH mniejsze.

• Faza owulacyjna - 14 dzień cyklu, 24 - 36 godzin, Po wpływem LH pęknięcie pęcherzyka Graafa. Gwałtowny spadek estadiolu, zwiększone wydzielanie FSH. Pik LH na 10 - 12 godz. przed owulacją.

• Faza lutealna - 15 - 28 dzień cyklu, pęch. jajnikowy przekształca się w ciałko żółte (utrzymuje się 10 - 16 dni), które jako gruczoł dokrewny wytwarza progesteron i estrogeny, spadek tych hormonów - miesiączka).

FIZJOLOGIA UKŁADU PŁUCIOWEGO CZŁOWIEKA

Najważniejszym gruczołem wydzielania wewnętrznego jest przysadka mózgowa, której czynność powiązana jest z podwzgórzem stanowiącym część mózgowia. Podwzgórze spełnia rolę „centrali”, która integruje docierające do mózgowia bodźce ze środowiska zewnątrzustrojowego i wewnątrzustrojowego.

W podwzgórzu wydzielana jest substancja uwalniająca (neurohormon) - Gn - RH. Powoduje on uwalnianie z przysadki dwóch hormonów działających na gruczoły płciowe (gonady). Sa to gonadotropiny: LH - lutotropina i FSH - folikulotropina.

Hormony te kontrolują czynność gonad na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Fizjologia układu płciowego męskiego.

Gonadotropiny w ustroju męskim wydzielane są w sposób toniczny i pulsacyjny, co powoduje utrzymywanie się na stałym poziomie męskich hormonów płciowych - androgenów - wytwarzanych w jądrach. Podstawowym hormonem jest testosteron. Odpowiedzialny jest on za rozwój pierwotnych i wtórnych cech płciowych. Niewielkie ilości testosteronu wytwarzane są w rozwoju płodowym wpływając na ukształtowanie się męskiego podwzgórza nie wykazującego cykliczności. Wytwarzanie jego zwiększa się w okresie dojrzałości i utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie do 40 roku życia, po czym stopniowo spada.

Fizjologia układu płciowego kobiety.

Uwarunkowana jest współzależnością między trzema gruczołami dokrewnymi (wydzielanie wewn.): podwzgórzem, przysadką mózgową i jajnikami.

Podwzgórze wydziela hormon uwalniający gonadotropiny - Gn-RH, mające znaczenie w układzie rozrodczym.

Przedni płat przysadki mózgowej wydziela hormony:

• FSH - pobudzający dojrzewanie dominującego pęcherzyka jajnikowego i wydzielanie estrogenów,

• LH (wraz z FSH) - pobudzający jajeczkowanie i czynność ciałka żółtego,

• PRL - prolaktyna - powoduje po porodzie wydzielanie w gruczołach piersiowych pokarmu. Poza okresem karmienia wydzielanie PRL jest hamowane i utrzymuje się na niskim poziomie. Podwyższony poziom świadczyć może o patologii, miedzy innymi czynnik niepłodności.

Jajniki wytwarzają hormony żeńskie:

• Estrogeny ( wydzielane w okresie całego cyklu miesiączkowego w zmniejszających się ilościach, najwięcej - podczas dojrzewania pęcherzyka dominującego, najmniej - faza ciałka żółtego),

• Progesteron (syntetyzowany głównie przez ciałko żółte, stężenie we krwi w fazie ciałka żółtego jest wielokrotnie większe od stężenia estrogenów).

Płodność uwarunkowana jest zdolnością wytwarzania komórek płciowych.

Płodność mężczyzny jest stała - permanentna (od okresu dojrzewania (około 15 r.ż.) do późnej starości.

Płodność kobiety jest cykliczna, uzależniona od zmian hormonalnych zachodzących podczas każdego cyklu miesiączkowego. Trwa ona od momentu wydzielania śluzu płodnego przez gruczoły szyjki mac. Do około 24 godz. po odbytym jajeczkowaniu.

Wspólna płodność kobiety i mężczyzny zależy od czasu przeżycia plemników w śluzie szyjkowym (do 7 dni) i czasu przeżycia komórki jajowej po jajeczkowaniu.

Zapłodnienie uzależnione jest od jednoczesnej obecności czynników (między innymi):

• Męskiej komórki rozrodczej - plemnika,

• Żeńskiej komórki rozrodczej - komórki jajowej,

• Inne czynniki - płodny śluz, który pojawia się w pochwie kobiety w ciągu kilku dni

poprzedzających uwolnienie komórki jajowej z jajnika,

ZAPŁODNIENIE

Akt zapłodnienia następuje zwykle w części bańki jajowodu (w przypadku zaburzeń transportu na drodze do jajowodu lub w czasie przejścia przez jajowód zapłodnienie może nastąpić w jajniku, jamie brzusznej lub w nietypowym miejscu jajowodu - ciąża pozamaciczna), gdzie spotykają się ze sobą komórka jajowa (ovum) i plemnik (spermium). Plemniki zawarte w ejakulacie (objętość około 4 ml) nie posiadają zdolności zapłodnienia. Zdolność tę uzyskują w czasie wędrówki przez drogi układu płciowego kobiety (kapacytacja).

Zapłodnienie następuje w dwóch fazach:

Impregnacji - po kapacytacji plemniki są w stanie pokonać warstwę komórek tworzących wieniec promienisty wokół oocytu i rozpocząć reakcję akrosomalną, umożliwiającą penetrację jednego plemnika poprzez osłonkę przejrzystą oocutu. Powstała nowa komórka nosi nazwę zygoty, powstaje przestrzeń okołożółtkowa.

Koniugacji - połączeniu się chromosomów obu przedjądrzy. Następuje to około 1 - 2 dnia po zapłodnieniu.

Zapłodniona komórka jajowa ulega wielu podziałom mitotycznym i wędruje wzdłuż jajowodu do jamy macicy, gdzie dochodzi do implantacji. Następują podziały:

• Bruzdkowanie - tworzenie się bruzd na powierzchni zapłodninej komórki jajowej, objaw rozpoczynającego się podziału zygoty, widoczny w 2 -3 dniu po zapłodnieniu. Powstaje wiele komórek potomnych.

• Morula - zygota poprzez szybkie i liczne podziały mitotyczne tworzy twór zbliżony kształtem do owocu morwy - morulą. Stadium 16 komórek widoczne w 3 - 5 dniu po zapłodnieniu.

• Blastocysta - powstające w wyniku bruzdkowania blastomery dzielimy na: mikromery (komórki będące na zewn. powierzchni moruli oraz makromery (komórki będące wewn. moruli). W 5 dniu przez rozsuwanie się komórek - mikromerów tworzy się jama blastocysty. Różnicuje się zewn. warstwa komórek - trofoblast i wewn. - embrioblast. Trofoblast spełnia funkcję ochronne i odżywcze, kolejnym etapem jego rozwoju jest powstanie błon płodowych. Z embrioblastu rozwija się płód, owodnia, pęcherzyk żółtkowy, omocznia i mezoderma kosmków (wytworzona przez płyn tkankowy przestrzeń między embrioblastem a trofoblastem stanie się w miarę rozwoju pęcherzyka zarodkowego jamą owodni).

Implantacja - zagnieżdżenie się blastocysty w przygotowanej do ciąży czynnej części błony śluzowej (doczesnej - zmieniona pod wpływem hormonów błona śluzowa trzonu macicy, powstaje z chwilą zapłodnienia, zanika po zakończeniu ciąży) jamy macicy. Następuje około 6 - 7 dnia po zaniku otoczki przeźroczystej. Zagnieżdżenie następuje na tylnej lub przedniej ścianie macicy.

• Gastrulacja (blastocysta przekształca się w procesie gastrulacji w zarodek) - proces tworzenia się listków zarodkowych - struktur macierzystych dla wszystkich tkanek organizmu:

• Ektodermy - warstwa zewnętrzna, tworzy się układ nerwowy, skóra wraz z przydatkami( włosy, paznokcie, gruczoły łojowe i potowe), oczy i uszy,

• Mezoderma - warstwa środkowa, tworzą się kości, mięśnie, tkanka łączna i naczynia krwionośne oraz układ moczowo - płciowy,

• Entoderma - warstwa wewnętrzna, przewód pokarmowy, wątroba, pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe, trzustka oraz gruczoł tarczowy i płuca.

Okres zarodkowy - rozpoczyna się od procesu gastrulacji i trwa do 7 tygodnia (do końca 2 m-ca życia) od momentu zapłodnienia. Okres płodowy - trwa od 7 tygodnia ciąży do jej zakończenia.

Szypuła brzuszna - twór łączący zarodek z kosmówką, zawiązek pępowiny. Przebiegają w nim dwie pary naczyń krwionośnych: dwie tętnice pępowinowe oraz dwie żyły pępowinowe. Jedna żyła pępowinowa po pewnym czasie zanika i w pępowinie przebiegają: dwie tętnice odprowadzające krew do łożyska oraz jedna żyła doprowadzająca krew do płodu. Początkowo jest cienka i wąska o prostym przebiegu, później grubieje i wydłuża się, powstają liczne skręty. Długość od 30 do 70 cm (średnio 50 cm).

Upraszczając przebieg rozwoju łożyska można podzielić go na dwa etapy:

• Powstanie trofoblastu,

• Rozwój i osiągnięcie dojrzałości tkanki łożyskowej,

Różnicowanie się zawiązków łożyska następuje już w 4 - 5 dnia od zapłodnienia tuz przed zagnieżdżeniem się blastocysty w doczesnej. Wytworzony w tym czasie z mikromerów trofoblast wnika w doczesną bezpośrednio po zetknięciu się z jej powierzchnią. Pełna struktura łożyska wykształca się między 16 a 18 tygodniem ciąży, a o pełnej dojrzałości morfologicznej i czynnościowej możemy mówić od 20 hbd.

Dojrzałe łożysko jest zazwyczaj owalne (średnica około 20 cm), grubość 2 - 2,5 cm, masa około 500 gram. Jest jednolite na całym obszarze, zwykle gąbczaste. Wyróżniamy dwie powierzchnię: matczyną (zespolona ze ścianą macicy, koloru ciemno wiśniowego o delikatnym połysku, posiada budowę zrazikową - 15 do 20 zrazików); płodową - pokrytą lśniącą blaszką owodni, od jej powierzchni odchodzi przyczep sznura pępowinowego (może być centralny, boczny, brzeźny, błoniasty - najb. niebezpieczny).

Obecność naczyń włosowatych zawierających krwinki czerwone płodowe (około 100 ml krwi) oraz wykształcona przestrzeń międzykosmkowa z krwinkami matczynymi (około 200 ml krwi) świadczy o istnieniu krążenia płodowego i matczynego. Łożysko należy do typu krwiokosmówkowego. Krew matczyna nigdy nie styka się bezpośrednio z naczyniami płodowymi.

Łożysko pełni funkcję:

• Hormonalną - wytwarza hormony warunkujące prawidłowy rozwój ciąży: gonadotropina łożyskowa - HCG, laktogen łożyskowy - HPL, progesteron, estrogeny,

• Odżywczą,

• Wymiana substancji i metabolitów,

• Funkcja ochronna (immunologiczna),

Płyn owodniowy - wytwarzany przez nabłonek owodni. Od 3 m-ca ciąży objętość płynu powiększona jest objętością wydalanego moczu płodu, a od 8 m-ca płyn wytwarzają też płuca płodu. Resorpcja płynu odbywa się za pośrednictwem: błon płodowych, pępowiny oraz dróg oddechowych i przewodu pokarmowego płodu.

Ilość zwiększa się do 32 hbd, po czym zmniejsza się o około 140 ml/tydzień, po 42 hbd gwałtownie spada. Około 38 hbd waha się w granicach 800 - 1200 ml(300 - 1500 ml).

Gdy objętość płynu owodniowego jest mniejsza - od 200 ml - małowodzie, gdy większa od 2000 ml - wielowodzie.

Głównymi składnikami biochemicznymi płynu owodniowego są: elektrolity, mocznik, kreatynina, kwas moczowy, glukoza, białko, kwasy żółciowe, fosfolipidy, bilirubina, hormony; elementy upostaciowione: złuszczone nabłonki, kłaczki mazi płodowej i meszku. Ph - 7,0. Ulega wymianie w okresie około 3 godzin. Płyn resorbowany bezpośrednio (owodnia pokrywająca łożysko i pępowinę) lub pośrednio (drogi oddechowe i przewód pokarmowy płodu) dostaje się do krążenia płodowego, a następnie pępowiną do łożyska, gdzie następuje wymiana wody i innych substancji miedzy krążeniem płodu a krążeniem matki.

Spełnia rolę:

• Zapewnia płodowi wzrost, ruch i rozwój,

• Chroni płód przed infekcjami, urazami zewnętrznymi, uciskiem, wahaniami temperatury,

• Zapewnia transport substancji odżywczych i produktów przemiany materii,

• Zapobiega zrostom między płodem a owodnią,

Barwa we wczesnym okresie ciąży żółtawa, w ciąży zaawansowanej mleczna. W ciąży przeterminowanej mętna bez kłaczków mazi płodowej, w przypadku niedotlenienia płodu kolor zielonkawy, przy konflikcie serologicznym pomarańczowo - ceglasty, w ciąży obumarłej - popłuczyny mięsne.

SCHEMATY WYDZIELANIA HORMONÓW PŁCIOWYCH

Czynniki wewnątrzustrojowe	Czynniki zewnątrzustrojowe		Czynniki wewnątrzustrojowe	Czynniki zewnątrzustrojowe

Podwzgórze

Podwzgórze

Gn - RH Gn - RH

Przysadka

Przysadka

FSH LH FSH LH

Jądra		Jajniki
Testosteron		Estrogeny Progesteron

a) męskich b) żeńskich

ROZWÓJ PŁODU

Charakteryzuje bardzo intensywny wzrost. Masa ciała od 2 m-ca ciąży do jej końca powiększa się 800 razy, długość wzrasta 50 razy. Największe przyrosty w pierwszych 3 miesiącach. Dziennie płód powiększ swoją masę o 12,5 grama.

Pierwszy miesiąc - rośnie szybko tak, iż podwaja swoje rozmiary każdego dnia (1 mies. dziecko jest 10 tys. razy większe niż było na początku swego wzrastania, osiąga 0,5 cm długości i składa się z kilku milionów komórek). Tworzą się zawiązki układów wewnętrznych:13 dnia powstają zawiązki układu nerwowego, w 20 dniu ukształtowane są zawiązki mózgu, w 19 dniu widoczna jest rynienka nerwowa, która 2 dni później zaczyna się zamykać; z niej powstanie rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe, około 30 dnia po zapłodnieniu powstają pierwsze komórki ośrodkowego układu nerwowego i trzy pierwotne pęcherzyki mózgowe, okolica głowy i mózgu jest wyraźnie zarysowana, w 4 tyg. pojawia się otwór ustny, od 19 dnia tworzy się narząd wzroku, a od 28 można rozpoznać soczewkę oka, od 21 dnia pracuje prymitywne serce, powstaje zamknięty system naczyń krwionośnych oraz rozpoczyna się proces tworzenia się komórek krwi, w 3 tyg. powstają zawiązki 33 kręgów - somity, w 4 tyg. pojawiają się zawiązki: nerek, wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, żołądka, tchawicy, płuc, kończyn, uszu i nosa; powstały już zaczątki 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała,

Drugi miesiąc

• 5 hbd - na zawiązkach kończyn dostrzec można dłonie i stopy, głowa powiększa się, twarz nabiera kształtów; powstaje 5 pęcherzyków mózgowych, rozpoczyna różnicowanie się komórek nerwowych kory mózgowej; tworzy się przysadka mózgowa, kształtują się przegrody serca, przegroda moczowo - odbytowa i płaty płuc, widoczne zawiązki gruczołów płciowych (z których rozwijają się jądra lub jajniki), zawiązki zewn. narządów płciowych, tkanka chrzęstna szkieletu i mięśniowa.

• 6 hbd - głowa największą częścią ciała; pojawia się elektryczna aktywność mózgu; w 41 dniu obserwuje się odruchy nerwowe; w 6 tyg. zawiązki palców dłoni i stóp; twardnieją płaskie kości czaszki; pojawiają się zawiązki zębów a w zawiązkach oczu barwnik widoczny przez przezroczystą skórę dziecka; uformowana szczęka i żuchwa, tworzy się podniebienie i przewód nosowo - łzowy; serce zupełnie uformowane; wątroba wytwarza komórki krwionośne; wykształcają się jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, rozgałęzienia oskrzeli, mięśnie przepony, grzbietu, brzucha i kończyn, zawiązek prącia u chłopców;

• 7 hbd - można dostrzec szyję; w 43 dniu pierwsze oznaki fal mózgowych (podłoże świadomości); między 7 - 10 tyg. zaczynają działać nerwy, przewodzące impulsy z oka do mózgu - powstaje ośrodek wzroku; tworzą się kanały półkoliste ucha - narząd równowagi; małżowina uszna nabiera kształtów odziedziczonych po rodzicach; intensywnie kostnieją żebra i kręgi; dziecko mierzy około 2 cm;

• 8 hbd - głowa stanowi połowę ciała dziecka; wyraźne są rysy twarzy; kształtują się powieki oraz przewody zewn. nosa; intensywny rozwój pęcherzyków przodomózgowia, gruczołów dokrewnych: grasicy, tarczycy, nadnerczy; u chłopców formuje się moszna, u dziewczynek łechtaczka; w jamie ustnej powstają kubki smakowe; serce bije z częstotliwością około 40 - 80 ud./min.. Kończąc 2 miesiąc: wzrost 3 cm(40 tys x powiększyło rozmiar), waga 1 gram (50 krotny wzrost wagi), powstają punkty kostnienia.

Trzeci miesiąc (rozpoczyna się okres płodowy)

• 9 hbd - dziecko prostuje palce, postawa charakterystyczna dla człowieka; można odróżnić dziewczynkę od chłopca (u chłopców prącie, u dziewczynki macica i pochwa); grubieją mięśnie i skóra - meszek płodowy - laguno, tworzy się tęczówka i powieki; produkcja zębiny i szkliwa zębów mlecznych; na dłoniach i stopach zawiązki paznokci; zmysł dotyku - dłoń w piąstkę; gruczoł przysadkowy wydziela gonadotropinę; waga około 4 gramy, długość 4 cm,

• 10 hbd - waga 7 gram, wzrost o kolejne 1,5 cm; twarz przybiera proporcje dziecięce; zarastanie podniebienia; rozpoczęcie produkcji żółci przez pęcherzyk żółciowy; tworzą się mięśnie umożliwiające ruch jelit; wrażliwość dotykowa;

• 11 hbd - waga 9,5 grama, długość 6,3 cm; tworzą się struny głosowe, jelita pokrywają się błoną śluzową, trzustka wydziela insulinę do krwi;

• 12 hbd - waga 14 gram ,długość 7,5 cm; żebra i kręgi ulegają intensywnemu kostnieniu; u obu płci gruczoły mleczne; nerki rozpoczynają produkcje moczu; powstaje otwór odbytowy; dziecko rozpoczyna połykać wody płodowe i reaguje na ich smak; pierwsze próby ruchów oddechowych klatki piersiowej; gruczoły wytwarzające ślinę; rozwija się wrażliwość na dotyk i aktywność ruchowa (w USG gama ruchów - podciąga i wyprostowuje ręce i nogi, macha nimi, porusza dlonią);

Czwarty miesiąc - waga 28 gram i wzrost 9 cm, intensywny przyrost długości ciała - do ok.

15 cm; i wagi do 11,5 grama; wzrasta objętość płynu owodniowego; serce przepompowuje około 30 litrów krwi dziennie; tarczyca asymiluje jod i wydziela tyroksynę; w 13 hbd spontaniczne ruchy klp; w 15 hbd ruchy chwytne, wykształcają się poduszeczki dotykowe palców i układ linii papilarnych; między 14 - 15 hbd cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk; powierzchnia mózgu pofałdowana - można dostrzec bruzdy i zwoje, uformowany móżdżek; rozpoczyna się mielizacja - otoczki tłuszczowe wzdłuż włókien nerwowych.

Piąty miesiąc - waga około 40 gram, długość 25 cm; pojawia się owłosienie, rosną paznokcie; tony serca słyszalne uchem; wyraźnie wyczuwalne ruchy dziecka; na przełomie 5 - 6 miesiąca dwa stany świadomości: sen i czuwanie; ruchom klp towarzyszy skurcz i rozkurcz mięsni przepony i brzucha; wrażliwość na smak; dziecko reaguje na zmiany temperatury, silne dźwięki wibracje;

Szósty miesiąc - wzrost 35 cm, waga 50 - 70 gram; maź płodowa pokrywa obficie skórę

(chroni przed zmacerowaniem i stwardnieniem); kształtują się więzadła stawowe; ruchy dziecka intensywne (odczuwane przez matkę), intensywne ruchy ssące warg; we śnie faza REM; rytm naprzemiennej aktywności: snu i czuwania; otwierają się szpary powiek; kończy się rozwój komórek i zwojów nerwowych;

Trzeci trymestr ciąży - dziecko przybiera na wadze intensywnie (podwaja wagę), wzrost około 20 cm; tworzy się podściółka tłuszczowa; dziecko wypija od 15 - 40 mililitrów płynu owodn./godz..; nadal rosną włosy i paznokcie a puszysty meszek i maź płodowa stopniowo zanikają; doskonali się praca mózgu, w 7 m-cu 6 warstw kory mózgowej; powstają ośrodki mózgowe poszczególnych zmysłów; kora mózgowa w 7 - 8 m-cu staje się podłożem świadomości, przejawów funkcjonowania pamięci, nabierania nawyków, uczenia się i przezywania emocji; dziecko wrażliwe na dźwięki, wibracje, dziecko rejestruje głos matki.

1

---