„TURYSTYKA W OBLICZU WYZWAŃ XXI WIEKU”

Rozdział I

Pojęcie i funkcje turystyki

1.1 Czym jest współczesna turystyka?

Turystyka, geneza tego pojęcia sięga XVIII wieku i najprawdopodobniej ma związek z określeniem „grand tour”. „Grand tour” oznaczało wówczas dla młodych Anglików wyjazdy na kontynent (gł. do Francji, Niemiec i Włoch) odbywane dla rozrywki i w celach poznawczych.

Pojęcie „turystyka” w Polsce zostało wprowadzone w 1847r. przez Xawerego Łukaszewskiego.

W literaturze pojęcie „turystyka” pojawiło się po raz pierwszy w książce Stendhala (Henri Beyle) „Memoris d'un touriste” („Wspomnienia pewnego turysty”) wydanej w 1838r.

Kilkadziesiąt lat później termin „turystyka” został wpisany do znanej encyklopedii Akademii Francuskiej, gdzie E. Littre określił je jako „podróż odbywaną z ciekawości i dla zabicia czasu”.

Definicja „turystyki” E. Guyer- Freulera z 1905 roku: „... turyzm we współczesnym znaczeniu tego wyrazu jest zjawiskiem czasów obecnych, opartym na wzrastającej potrzebie odzyskania sił i zmiany otoczenia, na pobudzeniu się i rozwoju doceniania piękna krajobrazu oraz przyjemności obcowania z naturą, rozwinął się zaś przede wszystkim dzięki rozwojowi stosunków przemysłu i handlu oraz udoskonaleniu środków transportu”.

Definicja turystyki uwzględniająca jej aspekt ekonomiczny z 1910r. podana przez austriackiego ekonomistę H. von Schullern zu Schrattenfoffena:

„... turystyka jest określeniem tych wszystkich wzajemnie powiązanych procesów, zwłaszcza ekonomicznych, które wywołane są przez napływ, czasowy pobyt i przemieszczanie się cudzoziemców do lub z określonego regionu, czy kraju”.

Wg K. Przecławskiego turystyka jest równocześnie zjawiskiem psychologicznym, społecznym, ekonomicznym, przestrzennym i kulturowym.

a. Turystyka jest zjawiskiem psychologicznym - bo turystyka jest stałym i coraz ważniejszym elementem struktury potrzeb współczesnego człowieka. To człowiek jest w niej najważniejszy.

b. Turystyka jest zjawiskiem społecznym - ponieważ w trakcie podróży, pobytu i powrotu z imprezy turystycznej, człowiek wchodzi w określone styczności społeczne, w których pełni różne społeczne role.

c. Turystyka jest zjawiskiem przestrzennym - ponieważ środowisko musi zostać częściowo przekształcone, po to aby mogła powstać infrastruktura, umożliwiająca wykorzystanie walorów turystycznych.

d. Turystyka jest zjawiskiem ekonomicznym - ponieważ jest jedną z ważnych dziedzin gospodarki, którą - podobnie jak pozostałymi - rządzą ogólne prawa ekonomiczne, a mechanizm rynkowy decyduje o kształtowaniu się podaży oraz cen usług turystycznych.

e. Turystyka jest zjawiskiem kulturowym:

- funkcją kultury - ponieważ w pewnym sensie jest wyrazem danej kultury,

- elementem kultury - bo turystyka wpisała się na trwałe w kulturę współczesną, co powoduje, że nie można w pełni zrozumieć współczesnej kultury bez uwzględnienia turystyki,

- przekazem kultury - bo turystyka jest nośnikiem określonych wartości kulturowych,

- spotkaniem kultury - bo w trakcie uprawiania turystyki dochodzi do „zderzenia” dwóch- zwykle bardzo różniących się od siebie kultur, reprezentowanych przez turystów i ludność miejscową,

- czynnikiem przemiany kulturowej - w wyniku procesu zwanego akulturacją, wszystkie z wymienionych rodzajów kultury ulegają pewnym przekształceniom, im różnica kulturowa jest większa tym spotkanie to trwalszy ślad pozostawia.

Definicje turystyki:

- Olaf Rogalewski - „... zjawisko przestrzenne polegające na: przejazdach poza miejsce stałego zamieszkania, w zasadzie podczas urlopu oraz w dni świąteczne w celach wypoczynkowych, poznawczych lub dla uprawiania niektórych zamiłowań a także użytkowaniu i przekształcaniu środowiska przyrodniczego odpowiednio do potrzeb uczestników ruchu turystycznego”.

- Lucjan Turos - „... świadome, dobrowolne, indywidualne lub grupowe, pozaprofesjonalne, dokonywane w ramach czasu wolnego, organizowane lub spontaniczne - podróżowanie, mające na celu zaspokajanie zainteresowań poznawczych i uzyskiwanie doświadczeń oraz przeżyć (estetycznych, rekreacyjnych, intelektualnych), których źródłem są regiony, obiekty i środowiska ludzkie”.

- M. Troisi - „... z ekonomicznego punktu widzenia, turystyka przedstawia się jako rynek, rozumiany jako ogół sprzedawców i nabywców razem, którzy systematycznie dokonują między sobą wymiany”.

- M. Boyer, V. Smith - „... ogólnie biorąc, turysta jest osobą czasowo wolną od obowiązków, która dobrowolnie odwiedza miejsca z dala od domu w celu doświadczenia zmiany”

- L. Nettkoven - „... całość zjawisk społecznych i gospodarczych, wynikających z dobrowolnej i czasowo ograniczonej zmiany miejsca pobytu, która podejmowana jest przez obcych dla zaspokojenia potrzeb niematerialnych, przy czym użytkuje się przede wszystkim urządzenia przeznaczone dla dużej ilości osób.”

- R. W. McIntosh, Ch. R. Goeldner - „... jest zespołem zjawisk i stosunków, wyrastających z interakcji turystów, usługodawców, rządów oraz społeczności przyjmujących w procesie przyciągania i goszczenia tychże turystów i innych odwiedzających”

- A. Kornak, M. Montygierd - Łoyba - „... turystyka to zespół stosunków i zjawisk społeczno - gospodarczych, które wynikają z podróży i pobytu, poza miejscem stałego zamieszkania, a wpływają na przeżycia rekreacyjne, estetyczne i intelektualne jej uczestników oraz zaspakajają ich potrzeby, jeśli nie występują w związku z tym osiedlanie się i stała praca zawodowa”.

9 podstawowych podejść w wyjaśnieniu zjawiska turystyki (R. W. McIntosh, C. R. Goeldner)

- podejście instytucjonalne - poznanie celów i sposobów funkcjonowania różnych instytucji działających na rynku turystycznym, ich wzajemnych powiązań i zależności oraz miejsca w cyklu produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr i usług turystycznych,

- podejście poprzez produkt - związane jest z e zrozumieniem istoty i rodzajów produktów, z których korzystają turyści. Badania dot. tego w jaki sposób są one tworzone, promowane i sprzedawane (badania bardzo szczegółowe).

- podejście historyczne - dość rzadko stosowane. Polega na analizach genezy i rozwoju turystyki, czyli szukaniu odpowiedzi.

- podejście organizacyjne - jedno z najważniejszych podejść w badaniach nad turystyką. Koncentruje się głównie na kwestiach dot. organizacji i funkcjonowaniu rynku oraz systemów zarządzania przedsiębiorstwami turystycznymi.

- podejście ekonomiczne - szczegółowo i dość często badana przez ekonomistów. Koncentrują się oni na zagadnieniach popytu, podaży, cen, zatrudnienia, inwestycjach, wydatkach turystów, wymianie międzynarodowej, bilansie płatniczym, aktywizacji gospodarczej regionów przez turystykę itp.

- podejście socjologiczne - uwaga socjologów koncentruje się na wpływie turystyki na społeczeństwo.

- podejście geograficzne - podejście to pozwala poznać istotę, znaczenie i rodzaje walorów turystycznych, przestrzenny i czasowy rozkład ruchu turystycznego, a także wyjaśnić zmiany jakie zachodzą w środowisku pod wpływem turystyki.

- podejście interdyscyplinarne - w związku z tym, że turystyka obejmuje praktycznie wszystkie aspekty życia społecznego i gospodarczego, podejście to jest jak najbardziej słuszne.

Przy studiowaniu turystyki powinno się także - oprócz w/w - stosować podejścia:

- antropologiczne - ze wzgl. na znaczenie związków turystyki z kulturą,

- psychologiczne,

- polityczne,

- prawne.

Dyscypliny nauki w studiach nad turystyką (schemat z książki, str. 24)

Studia nad turystyką Dyscyplina nauki

Świat bez granic Nauki polityczne

Geografia turystyki Geografia

Projektowanie krajobrazu Ekologia

Agroturystyka Rolnictwo

Zarządzanie rekreacją Parki i rekreacja

Planowanie turystyczne Planowanie urb. i region.

Marketing turystyczny Marketing

Prawo turystyczne Prawo

Org. i Zarządzanie turystyką Biznes i administracja

Transport w turystyce Transport

Organizacja turystyki Organizacja i zarządzanie

Turystyka edukacyjna Pedagogika

Socjologia turystyki Socjologia

Ekonomika turystyki Ekonomika

Motywacja turystyczna Psychologia

Zależność goście - miejscowi Antropologia

Jednym z najważniejszych problemów, które nurtują naukowców są perspektywy rozwoju „nauk o turystyce”. Toczone są dyskusje na temat tego, czy dotychczasowy dorobek teoretyczny, będący wynikiem wieloletnich badań nad turystyką, pozwala podjąć próby mające na celu wyodrębnienie samodzielnej dyscypliny naukowej zajmującej się badaniem turystyki.

Badania:

- L. Theunsa - wykazały, że najwięcej zwolenników mają badania wielodyscyplinarne

- R. Baretje - uważa jednak, że „... badania wielodyscyplinarne muszą być poprzedzone studiami w poszczególnych dyscyplinach, [...] bowiem dopóki rozwiązanie określonych problemów jest hamowane niedoskonałościami odpowiednich „czystych nauk”, trzeba się strzec przed jednostronnym naciskiem na podejście wielodyscyplinarne”

- R. W. McIntosch i C. R. Goeldner - uważają, że współcześnie najbardziej właściwe jest podejście do studiów nad turystyką, czyli takie badania, które łączyłyby różne podejścia w jedną złożoną metodę,

- K. Przecławski - uważa, że najbardziej wartościowe są studia interdyscyplinarne.

W ostatnim czasie pojawiły się nowe formy wyjazdów (np. turystyka biznesowa, kongresowa, motywacyjna), które również trudno zaklasyfikować. Przykładem mogą być również kilkumiesięczne wyjazdy zimowe - zbliżone swym charakterem do XIX - wiecznej turystyki rentierskiej. Wyjazdy takie cieszą się dużą popularnością zwłaszcza w USA, Kanadzie oraz Skandynawii.

Definicja „turystyki” wg K. Przecławskiego:

„... w szerokim znaczeniu turystyka jest to całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej, związanych z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym)”.

Jednak autor wyróżnia również wąski aspekt turystyki, gdzie podstawą wyjazdu leżą wyłącznie potrzeby poznawcze, rekreacyjne i estetyczne.

Niestety w języku polskim nie występuje rozgraniczenie, dające możliwość wyodrębnienia takich dwóch obszarów pojęciowych zawartych w ogólnym pojęciu turystyka (tj. jej wąskiego i szerokiego znaczenia).

W Polsce początki działalności naukowo - badawczej z zakresu turystyki sięgają okresu międzywojennego. W 1936 roku, w ramach Uniwersytetu Jagiellońskiego, powołano Studium Geografii Turyzmu, kierowane przez prof. S. Leszczyckiego.

Najdłuższe tradycje oraz największy dorobek teoretyczny posiadają ośrodki w: Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Francji.

Międzynarodowa Konferencja Statystyki Turystycznej zorg. w Ottawie w 1991r. zaleca aby turystykę traktować jako „... ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, służbowych, lub innych, nie dłużej niż przez rok bez przerwy, poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest działalność zarobkowa”.

1.2. Funkcje turystyki - mity czy rzeczywistość?

Z rozważań tego rozdziału wynika, że turystyka jest dyscypliną : interdyscyplinarną, wieloaspektową i bardzo trudną do zdefiniowania, która pełni bardzo dużo funkcji. Ich intensywność, skala i zakres zależy od punktu odniesienia oraz analiz. Rozpatrywać je można w odniesieniu do gospodarki, środowiska przyrodniczego, kulturowego oraz społecznego, gdzie w ostatnim aspekcie możemy rozważać pojedynczą jednostkę lub też grupę społeczną. Zarówno jeśli chodzi o turystów, jak i ludność miejscową.

Pozytywne funkcje turystyki - eufunkcje (wg K. Przecławskiego):

- w stosunku do turysty, spełnia gdy:

* w zakresie życia - zapewnia mu wygodę podróży i pobytu, stwarza warunki wypoczynku, relaksu itp.

* w zakresie jakości życia - stwarza możl. uczenia się, kształtuje wrażliwość na piękno itp.

* w zakresie sensu życia - pozwala lepiej poznać świat i siebie.

- w stosunku do mieszkańców terenów odwiedzanych:

* w zakresie poziomu życia - poprawa warunków życia, rozwój gospodarczy regionu

* w zakresie jakości życia - prawidłowe stosunki międzyludzkie, rozwój oświaty i kultury

* w zakresie sensu życia - prawidłowy proces socjalizacji młodzieży, eliminowanie zjawisk patologicznych.

Funkcje turystyki wg W. Gaworeckiego

„... turystyka, jako wielowymiarowe i dynamiczne zjawisko współczesnej kultury bytowania społeczeństw, znajduje odzwierciedlenie w różnych strefach życia: społecznej, psychologicznej, kulturowej, przestrzennej i ekonomicznej”.

Funkcje:

• wypoczynkowa,

• zdrowotna

• wychowawcza

• kształceniowa

• polityczna

• miastotwórcza

• edukacji kulturowej

• ekonomiczna

• etniczna

• kształtowania świadomości ekologicznej

• promowanie wartości religijnych i kształtowanie sprawiedliwości społecznej (funkcja ujęta w jednej z ostatnich prac autora)

W. Gaworecki uważa również, że skutki turystyki mogą być:

- oczekiwane,

- postulowane,

- rzeczywiste.

Przełom lat 60 i 70 zapoczątkował etap krytycznej oceny rozwoju turystyki oraz funkcji, jakie pełni ona we współczesnym świecie.

Funkcje i dysfunkcje turystyki - szczegółowa charakterystyka

Funkcja wypoczynkowa:

- wypoczynek,

- rozrywka,

- rozwój osobowości

Zaspokaja potrzeby związane z regeneracją sił fizycznych i psychicznych poza miejscem stałego zamieszkania, co dla człowieka przebywającego stale w tym samym środowisku, ma podstawowe znaczenie.

Dysfunkcje:

Może ona ograniczać możliwości poznawcze turystów. Jest tak wówczas, gdy program skoncentrowany jest tylko na biernym wypoczynku, lub gdy jest odwrotnie i programy wyjazdów i pobytów wypoczynkowych są przeładowane i niedostosowane do danej grupy turystów, powodując dodatkowe zmęczenie.

Funkcja zdrowotna:

Podobna do funkcji wypoczynkowej, obejmująca jednak nie tylko profilaktykę, ale również rehabilitację.

Do turystyki zdrowotnej należy zaliczyć te formy wyjazdów, w których cele zdrowotne są dominujące lub przynajmniej równorzędne z pozostałymi.

Aby była mowa o zdrowotnych funkcjach turystyki, miejsce wypoczynku musi spełniać odpowiednie warunki:

- czyste powietrze,

- dobry klimat,

- wody mineralne, itp.

Szczególnie funkcję zdrowotną widać w wyjazdach do uzdrowisk.

Rehabilitacja może dotyczyć zarówno osób po przebytych chorobach jak i osób trwale niepełnosprawnych. W tym wypadku można mówić także o integracyjnej funkcji turystyki.

Dysfunkcje:

Przykładem może być tzw. „choroba pourlopowa”, występuje, gdy wyjazdy wypoczynkowe są źle zorganizowane. Dot. to najczęściej: złego wyboru miejscowości, środka transportu, niskiego standardu usł. noclegowych, złego wyżywienia, uciążliwych gospodarzy itp.

O dysfunkcji turystyki zdrowotnej możemy również mówić w przypadku aktywnych form jej uprawiania. Dotyczy to głównie niedostosowania rodzaju, intensywności aktywności fizycznej, jak również zły lub całkowity brak sprzętu.

Turystyka jako czynnik rozpowszechniania się chorób wenerycznych i HIV oraz zachorowań na AIDS.

Brak infrastruktury ułatwiającej uprawianie turystyki osobom niepełnosprawnym.

Funkcja wychowawcza:

Najważniejsza funkcja - wychowawcza.

Proces wychowania - całokształt wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujący go do życia w społeczeństwie.

Turystyka już ze swej istoty, stwarza wiele możliwości oddziaływania na osobowość człowieka. Z jej uprawianiem łączą się bowiem takie cechy, jak:

- aktywność,

- wspólnota przeżyć,

- więzy koleżeństwa,

- odpowiedzialność,

- odwaga,

- zaradność, itp.

W czasie imprez turystycznych często dochodzi do powstawania nowego systemu zależności społecznych. Jednym z nich jest zjawisko „odwrócenia piramidy społecznej”, kiedy to - na przykład z racji większych umiejętności turystycznych - wyższą pozycję w grupie zajmuje nie dyrektor ale jego podwładny, nie profesor, ale jego uczeń.

Turystyka stwarza możliwości działania twórczego oraz może być wykorzystywana w procesie resocjalizacji.

Wychowawcza funkcja turystyki znakomicie realizowana jest podczas wyjazdów rodzinnych, wpływa bardzo korzystnie na integracje rodziny.

Dysfunkcje:

Wiąże się to z poczuciem wolności, które podczas uprawiania turystyki czasem wykracza poza ramy ogólnie respektowane. Może wtedy dojść do lekceważenia norm współżycia społecznego oraz zachowań patologicznych.

A. Furnhan zainteresował się kwestią tzw. „szoku kulturowego związanego z uprawianiem turystyki”.

Funkcja kształceniowa (poznawcza):

Funkcja ta może być traktowana jako składowa funkcji wychowawczej, przy założeniu, że kształcenie jest częścią wychowania.

Bez wątpienia funkcja kształceniowa stymuluje aktywność intelektualną turystów.

Dysfunkcje:

Wynikają często z przeładowania programu wycieczki, zbyt dużego pośpiechu, jednostronnego nastawienia (np. zwiedzanie jedynie zabytków lub nastawienie na walory tylko przyrodnicze). Dysfunkcje wynikają również z tego, że turysta zwiedza nie to co by chciał, ale to co narzuca mu np. biuro podróży.

Funkcja miastotwórcza:

Urbanizacja jest jednym z czynników, które wpływały (i nadal wpływają) na rozwój turystyki. Napływ turystów powoduje, że małe wioski przekształcają się w miasta, a istniejące już ośrodki miejskie rozrastają się.

Istnieje zależność pomiędzy turystyką a urbanizacją.

Turystyka wpływa na urbanizację - powodując jej przyspieszenie, natomiast urbanizacja wpływa na tempo i kierunki rozwoju turystyki.

Funkcja miastotwórcza łączy się oczywiście z innymi funkcjami, m.in. z ekonomiczną. Walory turystyczne przyciągają nie tylko turystów, ale także inwestorów oraz osoby szukające zatrudnienia.

Dysfunkcje:

Związane są z nadmierną koncentracją ruchu turystycznego. Może ona powodować nie tylko degradację środowiska przyrodniczego, również może powodować niedogodności i ograniczenia w życiu codziennym ludności miejscowej, np.:

- przeciążenie komunikacji miejskiej,

- kolejki w sklepach i punktach usł.,

- zaśmiecanie plaż, ulic,

- zatłoczenie dróg,

- zwiększona liczba wypadków i kolizji drogowych, itp.

Rozbudowa infrastruktury turystycznej, często niszczy tradycyjny układ architektoniczny miejscowości.

Turystyka niszczy unikalną kulturę i obrzędowość wsi, w zamian przynosząc „nijakość” kultury masowej.

Funkcja edukacji kulturowej:

Turystyka nie tylko popularyzuje dobra kultury, ale także chroni je i wzbogaca. Z drugiej strony również kultura - będąc jednym z podstawowych elementów w strukturze motywacji turystycznych - inspiruje i promuje rozwój turystyki.

Dysfunkcje:

Dosyć często możemy zauważyć, że pod wpływem turystyki kultura staje się przedmiotem sprzedaży, obszary recepcyjne, ich mieszkańcy, dostosowują „swoją” kulturę, obyczaje do potrzeb turystów, co prowadzi nie rzadko do skomercjalizowania jej, staje się kulturą sztuczną, przekłamaną.

Turystyka może prowadzić również do niszczenia zabytków.

rozdział nie obowiązkowy - nie chce mi się go kończyć :P

Rozdział II

Czynniki wpływające na rozwój turystyki w XIX i XX wieku

Starożytność - Średniowiecze - ruchliwość przestrzenna człowieka objawiała się jako: ekspansje (wojny, krucjaty), dyplomacja (misje, poselstwa), handel, podróżowanie prywatne. Ostatnia forma migracji jedynie pozostaje mobilna z naszymi zainteresowaniami, mianowicie podróże w celach religijnych, dla zdrowia i przyjemności. Jednak całe stulecia grono uczestników ograniczone było tylko do wąskich sfer arystokracji i ziemiaństwa.

Wiek XIX - procesy gospodarcze i społeczne pozwoliły na poszerzenie grona osób wyjeżdżających. Coraz większe znaczenie nabierał motyw poznawczy w podróżach, obok religii czy nauki.

Wiek XX - spektakularny rozwój turystyki.

Podstawowym czynnikiem rozwojowym turystyki w wieku XX jest ogromny postęp cywilizacyjny, który wpływał na turystykę w dwojaki sposób:

- doprowadził do poprawy warunków egzystencji człowieka. Rewolucje naukowo- techniczne, ich ekonomiczne i społeczne skutki (wzrost ilości czasu wolnego oraz wzrost stopy życiowej człowieka) spowodowały wzrost zarówno stałej (emigracji) jak i okresowej, mobilności społeczeństwa. Szczególnie dynamicznie rozwijały się migracje o charakterze turystycznym.

- postęp cywilizacyjny- przyniósł pewne negatywne skutki - konieczność zaspokajania coraz to nowych i większych potrzeb społecznych, w połączeniu z szybkim wzrostem liczby ludności, doprowadził do eksploatatorskiego wykorzystywania środowiska naturalnego, procesy industrializacji, urbanizacji, motoryzacji czy chemizacji rolnictwa i uboczne skutki tych procesów doprowadziły do zanieczyszczenia środowiska, wszechobecny hałas itp. - spowodowały naruszenie równowagi biologicznej na znacznych obszarach kuli ziemskiej. Nowe kierunki rewolucji, przejawiające się w postaci automatyzacji i komputeryzacji spowodowały alienację pracowników itp.

Rozwój turystyki jest wypadkową wielu współwystępujących procesów rozwoju: technicznego, ekonomicznego, organizacyjnego, politycznego i kulturowego. Dlatego trudno wskazać najważniejsze czynniki rozwojowe.

2.1. Stymulatory rozwoju popytu turystycznego:

1. Wzrost ilości czasu wolnego

podstawowe formy:

- skracanie godzin pracy w ciągu dnia

Zasada trzech ósemek - 8 godzin pracy, 8 godzin snu, 8 godzin wypoczynku , w większości krajów została wprowadzona dopiero po I wojnie światowej.

- skracanie dni pracy w ciągu tygodnia

System wolnych sobót - po raz pierwszy wprowadzono w zakładach Forda w Detroit (1926r.), jednak na szerszą skale dopiero po II wojnie światowej, a w Polsce w latach '80.

- wprowadzanie i stopniowe wydłużanie płatnych urlopów wypoczynkowych

Płatne urlopy pojawiły się dopiero w końcu XIX wieku

- skracanie lat pracy (ustawodawstwo emerytalne oraz rozszerzenie zasięgu społecznego oświaty powszechnej, w tym zwłaszcza wydłużenie okresu obowiązkowego pobierania nauki)

2. Czynniki demograficzne

- systematyczny wzrost liczby ludności świata - automatycznie zwiększa popyt

- spadek ilości osób w wieku produkcyjnym, na korzyść ludzi w wieku przed i poprodukcyjnym

3. Procesy urbanizacyjne

- przechodzenie ludności ze wsi do miast

- wzrost liczby ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych (to bardzo korzystna tendencja dla rozwoju turystyki, bowiem:

• za sprawą większej swobody w dysponowaniu czasem wolnym (zwłaszcza w okresie letnim) oraz wyższych przeciętnych dochodów,

• mieszkańcy miast wykazują znacznie większą aktywność w uprawianiu turystyki

4. Wzrost gęstości zaludnienia spowodowany przez Pkt. 2 i 3

5. Rozwój nauki i oświaty

Spowodował ogólny wzrost poziomu kulturalnego ludności

6. Rozszerzanie się geograficznego zasięgu kontaktów handlowych

Między innymi wpływ na powstanie tzw. turystyki biznesowej, turystyki motywacyjnej

7. Wzrost stopy życiowej

8. Zmiany w sferze potrzeb, preferencji i motywów uprawiania turystyki.

2.2. Rozwój podaży turystycznej

Podaż turystyczna
Dobra turystyczne	Usługi turystyczne
Podstawowe	Podstawowe
- naturalne (morze, góry, lasy, rzeki, jeziora itp.); - produkty pracy ludzkiej (zabytki, kościoły, zamki)	- transportowe, hotelarskie, gastronomiczne, lecznicze, rzemieślnicze, telekomunikacyjne, informacyjne, inne
Komplementarne	Komplementarne
- drogi, środki transportu, - hotele, restauracje, - biura podróży, punkty IT - plaże, kąpieliska - wyciągi turystyczne	- przewodnictwo - znakowanie szlaków - kulturalno - oświatowe - rozrywkowe - inne

Można wyróżnić trzy podstawowe fazy (etapy) wyjazdu turystycznego:

wyjazd - pobyt - powrót.

Dwie z nich łączą się bezpośrednio z przemieszczeniem, więc rozwój turystyki nie byłby możliwy bez rozwoju środków transportu.

Wykorzystanie środków transportu w podróżach turystycznych:

Środek transportu	1960 r	1985r.	1998r.
samochód	30 %	60 %	34 %
samolot	1 %	17 %	41 %
kolej	42 %	11 %	9 %
autokar	16 %	10 %	11 %
inne	3 %	2 %	5 %

Baza noclegowa - drugim z podstawowych elementów podaży turystycznej

Ocenia się, że obecnie łańcuchy hotelowe dysponują łącznie ponad 10 milionami miejsc noclegowych we wszystkich częściach świata.

Pojedyncze atrakcje turystyczne - rosło znaczenie takich atrakcji

Rozwój tzw. infrastruktury towarzyszącej , w tym zwłaszcza urządzeń sportowych

Bardzo istotną role odegrały również:

- informacja turystyczna,

- prasa turystyczna,

- przewodnictwo turystyczne,

- ułatwienia w obrocie pieniężnym (kredytowanie),

- powstanie szeregu stowarzyszeń i organizacji turystycznych,

- lokalnych organizacji turystycznych,

- stowarzyszeń międzynarodowych,

- biur podróży (pierwsze typowe biuro podróży założył Thomas Cook w 1841r. zorganizował wycieczkę dla 570 osób) ,

- agencji branżowych, wprowadzenie i upowszechnienie zastosowania komputerowych systemów rezerwacyjnych (aktualnie największe znaczenie mają systemy:

AMADEUS - uruchomiony w 1987r., SABRE - uruch. w 1976r.,

WORLDSPAN - uruch. w 1990r.)

2.3. Polityka turystyczna

dot. również Schematu prof. Wodejko. (druga ściąga) :)

Rozdział IV

Dylematy rozwoju turystyki

4.1. Turystyka - błogosławieństwo czy przekleństwo dla terenów recepcyjnych?

Problematyce negatywnych skutków rozwoju turystyki poświęcono specjalny Kongres Światowej Organizacji Turystyki, który odbył się w 1980 roku w Manili.

Podczas badań przeprowadzonych w 1983r. w kilku miejscowościach w Alpach, najczęściej pojawiały się wśród wielu negatywnych zjawisk:

- ludzie myślą tylko o pieniądzach (79%)

- zniknął duch wspólnoty (53%)

- jest zbyt dużo cudzoziemców (46%)

- wygląd miejscowości zmienił się na niekorzyść (45%)

- rodzina przestaje stanowić jedność (44%)

- krajobraz został zeszpecony ( 43%)

- z turystyki korzysta tylko mniejszość (26%)

Pierwsze publikacje na ten temat koncentrowały się na skutkach społeczno - kulturowych. Procesy zachodzące w miejscowościach turystycznych mają podobny charakter do skutków jakie wywołuje urbanizacja.

Okazuje się, że w miejscowościach turystycznych przemiany zachodzą znacznie szybciej oraz dotyczą tylko części zbiorowości.

Turystyka jest zjawiskiem które powoduje zarówno korzyści jakimi jest np. rozwój regionu, jak również zmiany niekorzystne jak np. komercjalizacja i naginanie zjawisk kulturowych do potrzeb turystów.

Do najbardziej znaczących prac na temat aspektów kulturowych rozwoju turystyki należy „Hosts and Guests - The Anhropology of Tourism” („Goście i gospodarze - Antropologia Turystyki”) 1978r. Oxford

Na podstawie badań ekonomicznych na temat rozwoju regionów, wg G. Labeau - inwestycje turystyczne w większym stopniu pobudzają gospodarkę krajów emisyjnych, jak krajów recepcyjnych wbrew nadziejom stawiających na turystykę regionów.

Turystyka może powodować negatywne skutki w dziedzinach codziennego życia mieszkańców: inflację, powodującą wzrost kosztów utrzymania, wykupywanie atrakcyjnych terenów przez obcych, degradację środowiska itd.

Wynika to z prostej przyczyny, kapitał znajduje się w zagranicznych rękach, i profity ciągnięte są właśnie przez nich. Powodując negatywne skutki z rozwoju turystyki w krajach recepcyjnych.

Dysproporcje w ilości dochodów pozostających w poszczególnych obszarach recepcyjnych są bardzo duże i mogą się wahać od 10% w krajach rozwijających się do 90% w krajach i obszarach o wysokim poziomie rozwoju społeczno - gospodarczego. (H. Geppert „The Policies of the Travel Industry” 1986r. )

Przyczyny i zakres negatywnych zjawisk spowodowanych napływem turystów są tematem wielu sporów. Najlepiej opracowaną teorią jest koncepcja tzw. teoria konfliktu

Wg tej teorii pomiędzy gospodarzami i gośćmi oraz konsumentami i producentami zawsze występuje określony konflikt.

Z uwagi na to, że większość podst,. problemów współczesnej turystyki koncentruje się w obszarach recepcyjnych, E. Dziedzic uważa, że działania lokalnych władz oraz podejmowane przez nie decyzje, powinny spełniać dwa podstawowe kryteria:

- stwarzać możliwości do harmonijnego wkomponowania turystyki w lokalne życie społeczno - gospodarcze, czyniąc z niej efektywne narzędzie rozwoju,

- zapewniać turystom atrakcyjny produkt, bo tylko wtedy możliwe będzie osiągnięcie pierwszego celu. (E. Dziedzic „Obszar recepcji turystycznej”).

Tabela. Bilans turystyki (wg J. Jafari)

KORZYŚCI KOSZTY
EKONOMICZNE
-Napływ dewiz; -Wykorzystanie istniejącej infrastruktury; -Rozbudowa; -Rozwój oparty na wykorzystaniu miejscowych produktów i zasobów; -Komplementarny produkt pozostałej działalności gospodarczej; -Efekt mnożnikowy; -Zatrudnienie: -pełne -na część etatu -sezonowe -dla niewykfalifikowanych	-Inflacja; -Przecieki dewiz; -Sezonowość; -Bezrobocie; -Podatność na zmiany: polityczne, plotki; -Szerzenie się chorób; -Wahania ekonomiczne; -Niezrównoważony rozwój gospodarczy; -Zeszpecenie krajobrazu; -Niszczenie zasobów;
SPOŁECZNE
-Docenianie własnych i cudzych wartości społeczno - kulturowych; -Wzbogacanie treści oświatowych; -Międzynarodowy pokój i zrozumienie; -Przełamywanie barier: -językowych, -społecznych i klasowych, -religijnych -rasowych.	-Brak zrozumienia; -Operowanie stereotypami; -Ksenofobia; -Skażenie środowiska społ.; -Komercjalizacja kultury, religii i sztuki; -Działalność na pokaz; -Konflikty; -Prostytucja; -Przestępczość.

4.2. Turystyka w krajach rozwijających się - „paszport do rozwoju”, czy nowa forma kolonializmu?

Konferencja zorganizowana wspólnie przez UNESCO i Bank Światowy w Waszyngtonie w 1976r. miała taką samą nazwę jak w/w tytuł.

W początkowym okresie rozwoju turystyki międzynarodowej masowej, często nazywano ją właśnie „paszportem do rozwoju”, mając na uwadze właśnie to, że umożliwiała ona szybko rozwój miejscowości recepcyjnych. Chodzi tu szczególnie o kraje Trzeciego Świata, gdzie Turystyka miała przewagę nad innymi dziedzinami, nadawała rozpęd gospodarce, dzięki finansowaniu jej przez duże koncerny międzynarodowe. Znajdowała się w fazie rozkwitu. Napędzała inne dziedziny gospodarki.

Jednak zauważono, że tak szybki rozwój turystyki ma też swoje złe strony. Najszybciej okazało się w takich krajach jak: Indonezja, Tanzania oraz Tunezja. Wynikało to z braku własnych kapitałów, oraz słabej gospodarki krajów recepcyjnych. Z pomocą przychodziły kraje wysoko rozwinięte, inwestując np. w hotele, jednak jak wiadomo najwięcej korzyści miały nie kraje recepcyjne, które oczekiwały, iż sytuacja się poprawi, ale kraje z których pochodziły środki na inwestycje. Sprawa ta również dotyczy zatrudnienia, wydawało się, że turystyka zapewni miejscowej ludności pracę, natomiast w większym stopniu inwestorzy zatrudniali kadrę wykształconą, z pewnymi umiejętnościami. I znowu kraj recepcyjny został pozostawiony z niczym.

Opinia E. Hong - „... w chwili gdy wiele krajów Trzeciego Świata wierzy w turystykę jako kurę znoszącą złote jajka i panaceum na wszelkie bolączki i kłopoty ekonomiczne, istnieje także druga strona medalu. W wielu krajach dłużej rozwijających turystykę, te marzenia przerodziły się w gorycz: okazało się, że turystyka przemieniła narody rolników i rybaków w coś w rodzaju służących, pokazując, że jest tylko subtelniejszą, ale groźniejszą formą ich eksploatacji i zdominowania” (E. Hong „See the Third World While it lasts” Malaysia 1985r.)

Opinia powyżej dotyczy sytuacji na rynku turystycznym na wyspie Goa. Sytuacja wygląda mniej więcej tak, że potrzeby ludności miejscowej stoją na dalszym planie, przykładem może być zwiększenie limitu wody pitnej dla hoteli (gdzie na wyspie ciągle jej brakuje), natomiast ludność miejscowa cierpi na jej niedostatek.

W wielu opracowaniach zwraca się uwagę na zagrożenia, jakie turystyka pośrednio może wywoływać dla panujących w danym kraju stosunków społecznych i politycznych.

Wiąże się to przede wszystkim uzależnieniem regionów recepcyjnych od wielkich koncernów turystycznych. Wpływ na to uzależnienie ma poziom rozwoju gospodarczego kraju recepcyjnego. Im rozwój ten jest niższy tym pozycja danego kraju jest gorsza.

Przykładami takich krajów mogą być: Seszele, Gambia, nie tylko ziemia staje się przedmiotem „konfliktów”, również dostęp do morza, np. na Filipinach.

Rozwojowi turystyki towarzyszy wypierania rdzennych mieszkańców przez ludność napływową, np. na Hawajch (rdzenni mieszk. to ok. 1 milion, co stanowi ¼ całej populacji).

Inwestycje turystyczne powodują przekształcanie krajobrazu, straty w środowisku naturalnym, zmniejszenie się powierzchni pól uprawnych oraz kłopoty z wodą.

Powoduje porzucanie gospodarstw rolnych i szkół przez młodzież.

Szybki rozwój turystyki seksualnej (szczególnie w Tajlandii, Malezji czy Filipinach).

Turystyka określana jest mianem „Neokolonializmu turystycznego” - gdzie zamiast najazdu wojsk mamy do czynienia z najazdem milionów turystów.

Na podstawie opisanych przykładów niekorzystnych zjawisk i procesów można stwierdzić, że w wielu krajach rozwijających się turystyka przynosi więcej strat niż korzyści. Dlatego jest krytykowana przez wiele środowisk, domagających się działań, które ograniczyłyby niekorzystne skutki i pewne patologiczne zjawiska występujące tak w sferze ekonomicznej, jak i społeczno - kulturowej.

Obecnie panuje przekonanie, że jedynym rozwiązaniem problemów turystyki w krajach rozwijających się jest podjęcie działań mających na celu wypracowanie oraz wprowadzenie w życie nowej polityki turystycznej w odniesieniu do terenów recepcyjnych.

Ogólne zasady oraz kierunki takiej polityki zarysowano na Konferencji zorganizowanej w 1984r. przez Ekumeniczną Koalicję ds. Turystyki w Trzecim Świecie, za kluczowe zagadnienia uznano wówczas:

- przedstawienie rozsądnych i realnych kontrpropozycji w stosunku do tych form turystyki masowej, które mają charakter destrukcyjny i sprzyjają wyzyskiwaniu ludności miejscowej

- zagwarantowanie godziwego udziału gospodarzy w zyskach z turystyki

- kreowanie wzajemnie wzbogacających kontaktów pomiędzy turystami a ludnością odwiedzaną, gwarantujących poczucie godności i praw obu stron

- szacunek dla religii, kultury i mentalności społeczności miejscowych

- stymulowanie aktywnych zachowań turystycznych zarówno u gospodarzy, jak i gości.

Postulaty te są zbieżne z założeniami lansowanej przez Światową Organizację Turystyki koncepcji tzw. zrównoważonego rozwoju turystyki.

Nawiązuje ona do zasady zrównoważonego rozwoju, która w 1992r. - w czasie Konferencji w Rio de Janeiro - ogłoszona została przez ONZ, podstawowym modelem polityki gospodarczej w XXI wieku.

---